Tłuszcz (miasto)
52°25′48″N 21°26′11″E/52,430000 21,436389
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
 Siedziba Urzędu Miasta i Gminy w Tłuszczu | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Data założenia |
1447 | ||
| Prawa miejskie |
1967 | ||
| Burmistrz |
Beata Skulimowska | ||
| Powierzchnia |
7,91[1] km² | ||
| Wysokość |
110 m n.p.m. | ||
| Populacja (2022) • liczba ludności • gęstość |
|||
| Strefa numeracyjna |
+48 29 | ||
| Kod pocztowy |
05-240 | ||
| Tablice rejestracyjne |
WWL | ||
Położenie na mapie gminy Tłuszcz  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||
Położenie na mapie powiatu wołomińskiego  | |||
| 52°25′48″N 21°26′11″E/52,430000 21,436389
| |||
| TERC (TERYT) |
1434114 | ||
| SIMC |
0966441 | ||
Urząd miejski ul. Warszawska 1005-240 Tłuszcz | |||
| Strona internetowa | |||
Tłuszcz – miasto w woj. mazowieckim, w powiecie wołomińskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Tłuszcz. Tłuszcz uzyskał prawa miejskie w 1967.
Wieś królewska Tłuściec położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie kamienieckim ziemi nurskiej województwa mazowieckiego[2]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. ostrołęckiego.
Przez miejscowość przepływa rzeka Cienka, dopływ Rządzy.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]
- Piramida wieku mieszkańców Tłuszcza w 2014 roku[3].
Historia
[edytuj | edytuj kod]
XV–XVIII wiek
[edytuj | edytuj kod]Tłuszcz jako wieś książęca został założony na prawie chełmińskim w 1447 przez Bolesława IV, księcia mazowieckiego. Po przyłączeniu Mazowsza do Korony w 1526 stał się wsią królewską. Wieś należała wówczas do parafii Postoliska[4].
Proces zasiedlenia prawie bezludnego pogranicza ziemi warszawskiej i nurskiej rozwinął się dopiero w ciągu XV wieku. Powstało wówczas wiele miejscowości w najbliższych okolicach Wołomina. Przed 1442 powstała parafia Klembów, w 1445 – Poświętne, w 1455 pojawia się wzmianka o Kobyłce, zwanej wówczas Targową Wolą[5].
Najstarsze miejscowości w okolicy to Klembów, Jadów, Strachówka, Fiukały, Miąse, Postoliska, Chrzęsne. Rozwijała się tu gospodarka leśna (głównie bartnictwo), później rolnictwo. Podmokła i lesista okolica stanowiła własność drobnego rycerstwa mazowieckiego, które zainteresowane było trzebieniem lasów i rozwojem produkcji rolnej. Rodziło się zapotrzebowanie na osadników, którzy mogliby zagospodarować ten teren. Książęta mazowieccy stwarzali dogodne warunki osadnictwa. Stąd też liczne przywileje lokacyjne dla tutejszych wsi.
Po włączeniu Mazowsza do Korony (1526 a ostatecznie w 1528) Tłuszcz był nadal małą wioską, jakich było pełno w okolicy. Według lustracji z 1580 Tłuszcz był jedną z dwudziestu miejscowości w parafii Klembów[6].
Historycznie ziemie okoliczne wchodziły w obręb powiatu kamienieckiego[7], ziemi nurskiej[8], województwa mazowieckiego.
W XVII wieku okolica nadal była lesista, o czym świadczą nazwy najbliższych miejscowości: Kozły, Rysie, Wilczeniec, Jaźwie, Zalesie, Zakrzewie. Ziemie te były słabo zaludnione. Pod koniec XVI wieku mieszkało tu 5–10 osób na km², w kolejnych dziesiątkach lat stan ten jeszcze się zmniejszał[9].
W późniejszych wiekach na te tereny bardzo licznie przybywali osadnicy z innych regionów, a także z zagranicy: Żydzi i Niemcy. Źródłem, które ukazuje stosunki demograficzne na tym terenie są księgi parafialne dotyczące chrzcin (Libri baptisatorum), małżeństw (Libri matrimoniales) i śmierci (Libri mortorum) w parafiach Klembów i Postoliska[10]. W roku 1808 na podstawie Kodeksu Napoleona wprowadzone zostały na ziemiach Księstwa Warszawskiego świeckie urzędy stanu cywilnego, a obowiązek prowadzenia akt nałożono na proboszczów parafii katolickich.
XIX–XXI wiek
[edytuj | edytuj kod]
Po III rozbiorze Tłuszcz znalazł się pod zaborem austriackim. W latach 1809–1815 obszar wchodził w skład departamentu warszawskiego Księstwa Warszawskiego, a następnie w Królestwie Polskim w skład okręgu stanisławowskiego województwa mazowieckiego, od roku 1837 w guberni warszawskiej, a od 1867 w skład powiatu radzymińskiego, w którym należąc do gminy Klembów, parafii Postoliska pozostawał do I wojny światowej. Od 1867 istniała w Tłuszczu szkoła elementarna.
Od 1916 Tłuszcz stał się siedzibą gminy, a od 1936 także parafii. W zakresie administracji kościelnej teren ten podlegał do 1818 diecezji płockiej, następnie diecezji[12] a później archidiecezji warszawskiej. Obecnie jest w diecezji warszawsko-praskiej.
Podczas okupacji hitlerowskiej, we wrześniu 1940 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 1000 Żydów. 27 maja 1942 zostali wywiezieni do getta w Warszawie, a stamtąd do obozu zagłady Treblinka II i tam zamordowani[13].
Zabytki wpisane do rejestru zabytków województwa mazowieckiego
[edytuj | edytuj kod]- cmentarz wojenny z 1920, nr rej.: A-572 z 18.01.1986
- spichrz, XIX, pocz. XX, nr rej.: A-418 z 5.04.1962[14]
Na cmentarzu ofiar wojny polsko-bolszewickiej przy ul. Warszawskiej w Tłuszczu znajduje się pomnik Obrońcom Ojczyzny 1920. Na pomniku znajduje się także kamienna tablica ufundowana przez mieszkańców Tłuszcza, na której z imienia i nazwiska wymienia się poległych żołnierzy spoczywających na cmentarzu – Jan Dworniak, Franciszek Kościuch, Jan Obora, Jan Opałka, Pietrzak (imię nieznane), Józef Stefaniak. Przy pomniku odbywają się coroczne lokalne obchody związane z upamiętnieniem Bitwy Warszawskiej 1920 r.[15]
Transport
[edytuj | edytuj kod]
Znaczący węzeł kolejowy. Od czasu otwarcia Kolei Warszawsko-Petersburskiej w 1862 r. aż do czasów współczesnych duża część mieszkańców Tłuszcza była zatrudniona w branży kolejowej. Obecnie kolej jako źródło utrzymania odgrywa coraz mniejszą rolę.
Tłuszcz ma połączenia kolejowe w pięciu kierunkach:
- Tłuszcz – Małkinia Górna – Białystok - Suwałki - Grodno, (linia kolejowa Rail Baltica)
- Tłuszcz – Wołomin – Warszawa Wileńska/Warszawa Wschodnia/Warszawa Zachodnia, (linia kolejowa Rail Baltica)
- Tłuszcz – Wyszków – Ostrołęka
- Tłuszcz – Radzymin - Legionowo Piaski - Modlin - Sierpc
- Tłuszcz – Mińsk Mazowiecki – Pilawa (ruch towarowy)
Tłuszcz przecina droga wojewódzka nr 634 z Warszawy do Wólki Kozłowskiej.
Wspólnoty wyznaniowe
[edytuj | edytuj kod]Ludzie związani z Tłuszczem
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
- ↑ Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
- ↑ Tłuszcz w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Kielak Stanisław: Tłuszcz, wieś - osada - miasto 1447–1980. Stowarzyszenie Rodu Kielaków "Siewba", s. 20. ISBN 978-83-935123-0-0.
- ↑ Dzieje Wołomina i okolic, pod redakcją Leszka Podhorodeckiego, Warszawa 1984 PWN, s. 43
- ↑ L. Podhorodecki (red.) Dzieje Wołomina i okolic, Warszawa 1984
- ↑ Dawne miasto powiatowe Kamieniec – dziś Kamieńczyk położony u ujścia Liwca do Bugu w gminie Wyszków
- ↑ Ziemia nurska, której stolicą był Nur – niegdyś miasto dziś wieś gminna i parafialna w Podlaskim Przełomie Bugu, w bliskim sąsiedztwie Wysoczyzny Wysokomazowieckiej, w powiecie Ostrów Mazowiecka
- ↑ T. Manteuffel (red.), Historia Polski, Warszawa 1957, mapa 9
- ↑ Np. na plebanii w Postoliskach zachowały się księgi parafialne od 1651 r.
- ↑ Oficjalna strona Miasta i Gminy Tłuszcz - Zabytki i pomniki [online], tluszcz.pl [dostęp 2017-06-04] [zarchiwizowane z adresu 2018-04-24].
- ↑ Jacek A. Wiśniewski, Kościoły drewniane Mazowsza, Pruszków 1998, s. 10
- ↑ Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 453.
- ↑ Rejestr i ewidencja zabytków, MWKZ, Warszawa 2014-10-09
- ↑ CONCEPT Intermedia www.sam3.pl, Pomnik Obrońcom Ojczyzny 1920 [online], UM Tłuszcz [dostęp 2022-11-10] (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Robert Szydlik, Wincenty Szydlik, Krzysztof Nowak, Tłuszcz. Studia z dziejów, Tłuszcz 2003.
- Robert Szydlik, Wincenty Szydlik, Tłuszcz. Studia i szkice z dziejów, Tłuszcz 2004.
- Stanisław Kielak, Tłuszcz, wieś - osada - miasto 1447 - 1980, Stowarzyszenie Rodu Kielaków "Siewba", ISBN 978-83-935123-0-0.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Tłuszcz (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 353.
- Urząd Miasta i Gminy Tłuszcz,
| Części miasta |
|---|
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie |
|
| Osada | |
| Części miasta | |
| Części wsi |
|
| Przysiółki wsi |
|
| Zniesiona osada leśna |
