Pokój (wieś)
50°54′09″N 17°50′14″E/50,902500 17,837222| wieś | |
 Pokój z lotu ptaka (przed 1939) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
1386[2] |
| Strefa numeracyjna |
77 |
| Kod pocztowy |
46-034[3] |
| Tablice rejestracyjne |
ONA |
| SIMC |
0502026 |
Położenie na mapie gminy Pokój  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa opolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu namysłowskiego  | |
| 50°54′09″N 17°50′14″E/50,902500 17,837222[1]
| |
| Strona internetowa | |
Pokój (niem. Carlsruhe[4], Carlsruhe O/S.[5]) – wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie namysłowskim, w gminie Pokój.
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Pokój. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do ówczesnego województwa opolskiego.
Częścią wsi jest Winna Góra. Miejscowość jest siedzibą gminy Pokój.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Polska nazwa miejscowości wywodzi się od nazwy pokój oznaczającej izbę mieszkalną lub czas bez wojny. Miejscowość notowana w historii w języku polskim oraz niemieckim. Już w roku 1784 miejscowość była znana pod uproszczoną nazwą Pokój. Polską nazwę miejscowości w obecnie obowiązującej formie Pokój oraz niemieckiej Karlsruhe w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa[6]. Z kolei w statystycznym opisie Prus z 1837 roku miejscowość wymieniona jest jako Carlsruh i w polskiej wersji jako Pokoi[7].
Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje miejscowość pod niemiecką nazwą Carlsruhe, a także wymienia polską nazwę Pokoy[8].
Obecną nazwę wsi zatwierdzono administracyjnie 12 listopada 1946[9].
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Historycznie leży na Górnym Śląsku[10].
W roku 1748 książę oleśnicki Karol Wirtemberski wybrał te okolice na założenie letniej rezydencji, nazywając tę osadę Carlsruhe na wzór Karlsruhe położonego w Badenii-Wirtembergii, co oznacza „oaza spokoju Karola”.
Podobnie jak oryginalne Karlsruhe, letnia rezydencja miała klasyczne założenie na planie gwiazdy, co jest do dziś widoczne w rozplanowaniu ulic i wyróżnia tę miejscowość spośród wielu innych założonych w ramach kolonizacji fryderycjańskiej. Dbano w Pokoju nie tylko o smak artystyczny, ale także i walory moralne, edukacyjne i wychowawcze. Wspaniałe tradycje rodzinnego mecenatu kontynuował książę Eugeniusz Wirtemberski, kompozytor i generał, na którego cześć postawiono później w parku pomnik lwa oraz popiersie w pobliżu zamku. W latach 1806–1807 na dworze księcia działał kompozytor Carl Maria von Weber. W roku 1820, po powrocie z wojen, książę przystąpił do prac nad przywróceniem dawnej świetności architektonicznej, artystycznej i oświatowej siedziby w Pokoju, a także ożywiając gospodarkę. Do roku 1945 to samo czyniły cztery kolejne generacje książąt wirtemberskich, dzięki którym powstał m.in. 400 hektarowy kompleks stawów.
W połowie XIX wieku mieszkańcy miejscowości mówili zarówno po niemiecku, jak i po polsku. Odnotowuje to topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku we fragmencie Die Bewohner sprechen meist deutsch und polnisch[11].
W czasie II wojny światowej Niemcy zostali wyparci z miejscowości 22 stycznia 1945 przez oddziały 3 armii pancernej gwardii 1 Frontu Ukraińskiego. Podczas walk poległo 64 żołnierzy radzieckich (na miejscu ich grobów ekshumowanych później na cmentarz w Kędzierzynie-Koźlu wzniesiono Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej)[12]. Wkraczające oddziały radzieckie dopuściły się zbrodni wojennej, rozstrzeliwując 110 mieszkańców oraz pensjonariuszy przytułku Sankt Anna[13].
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do ówczesnego województwa opolskiego.
We wsi istnieje jedno z dwóch w Polsce skrzyżowań „gwiaździstych” vel „promieniowych” w formie ośmioramiennej gwiazdy (drugie w Nowosolnej w Łodzi).
Zabytki
[edytuj | edytuj kod].jpg)
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[14]:
- kościół ewangelicki – luterański „Kościół Zofii”, wybudowano w latach 1765–1775 – XVIII w. i nadano mu imię księżnej Zofii,
- kościół rzym.-kat. pw. Podwyższenia św. Krzyża, neobarokowy,
- cmentarz rzym.-kat., ul. Wolności,
- cmentarz ewangelicko-augsburski, ul. 1 Maja, z 1755: ogrodzenie z figurami, grobowiec rodziny Wirtembergów
- ogrodzenie z figurami,
- grobowiec rodziny Würtenbergów
- cmentarz żydowski, ul. Kolejowa
- park
- dom „Mateusza”, ul. Brzeska 1, murowano-drewniany, z XVIII w.
- dom (ruina), ul. Brzeska 20, XIX w.
- dom, ul. Kościelna 1 (d. 5), murowano-drewniany, z XIX w.
- dom: parafialny gminy ewangelickiej, ul. 1 Maja 11, 1928-29
- dom (plebania), ul. 1 Maja 12
- dom, ul 1 Maja 18 – murowano-drewniany, XIX w.
- dom, ul. Namysłowska 5, z XIX w.
- dom, ul. Wolności 36 (d. 16), z XIX w.
Inne zabytki:
- Zamek w Pokoju – nieistniejący zamek, wybudowany pierwotnie z drewna jako warownia w 1749,. spłonął w 1751. Murowany, dwukondygnacyjny (od 1779) wybudowano na planie kwadratu w 1752. Na czterech rogach znajdowały się okrągłe baszty, kryte kopułami. W 1779 postawiono centralnie ośmioboczną wieżę, również zwieńczoną dachem kopulastym. Zamek otaczało 8 oficyn dworskich[15].
Liczba mieszkańców przed II wojną światową
[edytuj | edytuj kod]| rok | 1763 | 1787 | 1845 | 1861 | 1898 | 1917 | 1925 | 1933 | 1939 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| liczba mieszkańców | 13 | 551 | 2067 | 2364 | 2121 | 2113 | 2245 | 2711 | 2640 |
Osoby urodzone
[edytuj | edytuj kod]- Hans Friedrich (ur. 1917) – polityk (FDP)
- Carl Richard Gneist (1868–1939) – dyplomata
- Rudolf Sylvius Neumann (1805–1881) – pruski generał
- Ferdinand von Richthofen (1833–1905) – niemiecki geograf, kartograf i badacz Chin
- Eryka Trzewik-Drost (ur. 1931) – artystka plastyk, projektantka sztuki użytkowej
- Siegfried Translateur (1875–1944) – kompozytor
- Johannes Winkler (1897–1947) – inżynier i pionier techniki rakietowej
- Agnieszka Wirtemberska (1835–1886) – pisarka i księżniczka (przez zamążpójście)
- Eugeniusz Wirtemberski (1788–1857) – książę wirtemberski i carski generał piechoty
- Maria Dorota Wirtemberska (1797–1855) – austriacka arcyksiężna i palatinissa Węgier (przez zamążpójście)
- Mikołaj Wirtemberski (1833–1903) – austriacki oficer
- Paweł Wilhelm Wirtemberski (1797–1860) – przyrodnik, podróżnik i odkrywca
- Wilhelm Wirtemberski (1828–1896) – austriacki i wirtemberski generał
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 106937
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-05].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 961 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Oppeln [online], verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-13] [zarchiwizowane z adresu 2016-01-15].
- ↑ Carlsruhe/Pokój.
- ↑ Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, s. 28.
- ↑ L. Freiherrn: Der Preußische Staat in allen seinen Beziehungen (...) Dritter Band. Berlin: Verlag von August Hirschwald, 1837, s. 135.
- ↑ Triest 1865 ↓, s. 120.
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
- ↑ https://web.archive.org/web/20171201033607/http://www.haus.pl/images/mapa.jpg
- ↑ Triest 1865 ↓, s. 121.
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 497.
- ↑ Mark Sołonin: Nic dobrego na wojnie. Poznań: Rebis, 2011, s. 243. ISBN 978-83-7510-714-2.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 59.
- ↑ Zamek w Pokoju.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Felix Triest, Topographisches Handbuch von Oberschlesien., Breslau: Wilh. Gottl. Korn, 1864–1865, OCLC 315739117 (niem.), Erste Hälfte, Zweite Hälfte.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Strona internetowa Gminy Pokój
- Portal o historii dawnego Carlsruhe. carlsruhe.cba.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-15)].
- Historia. home.arcor.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (niem.)
- Carlsruhe in Oberschlesien (niem.)
- Materiał o zamku w Pokoju. zlb.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-06-11)]. (PDF) (niem.)
