شمس الائمہ

محدث ، فقیہ
شمس الائمہ
معلومات شخصیت
جم
وفات
وجہ وفات	طبعی موت
رہائش	بخارا
شہریت	خلافت عباسیہ
مذہب	اسلام
فرقہ	اہل سنت
عملی زندگی
ابن حجر د‏‏ی رائے	امام ، شیخ
ذہبی د‏‏ی رائے	امام ، فقیہ
پیشہ	فقیہ

بکر بن محمد بن علی (427ھ – 512ھ) بن فضل جابری سلمی خزرجی انصاری زرنجری بخاری ، جنہاں شمس الائمہ کہیا جاندا اے، آپ د‏‏ی کنیت ابو الفضل اے، آپ بخارا وچ سن 427ھ وچ پیدا ہوئے تے آپ نے 19 شعبان 512ھ وچ بخارا وچ وفات پائی۔آپ بخارا دے امام ، محدث تے حنفی المسلک فقہاء وچو‏ں اک سن ۔ آپ دا شمار بخارا دے عظیم محدثین وچ ہُندا ا‏‏ے۔ آپ دا تعلق بخارا دے عرباں تو‏ں اے کیونجے اوہ صحابی جابر بن عبد اللہ انصاری د‏‏ی اولاد وچو‏ں نيں۔

ناں و نسب

زرنجری دا ناں انہاں دے پنڈ دے ناں اُتے رکھیا گیا اے، بخاری دا ناں انہاں دے شہر دے ناں اُتے رکھیا گیا اے، جبری دا ناں انہاں دے دادا دے ناں اُتے رکھیا گیا اے، صحابی جابر بن عبد اللہ بن عمرو بن حرام دے ناں پر، سلمی دا ناں بنو سلمہ دے ناں اُتے رکھیا گیا اے ۔اور خزرج دا ناں انہاں دے قبیلہ خزرج دے ناں اُتے رکھیا گیا اے، جو انصار صحابہ دے قبیلےآں وچو‏ں اک قبیلہ اے، تے الانصاری دا ناں وی انہاں دے ناں اُتے رکھیا گیا ا‏‏ے۔

حالات زندگی

وہ شمس الائمہ اے، ابو فضل بکر بن محمد بن علی بن فضل جبری سلمی خزرجی انصاری زرنجری بخاری، اوہ بخارا دے اک پنڈ زرنجی وچ 427ھ وچ پیدا ہوئے۔ انہاں نے فقیہ شمس الائمہ عبد العزیز بن احمد حلوی تو‏ں فقہ سکھی تے علم د‏‏ی جستجو تے اس دے مطالعہ دے آغاز وچ ماضی دے ائمہ عبد العزیز بن مازہ دے ثبوت تو‏ں انہاں دے نال سن ۔ جو بعد وچ اک فقیہ بن گیا سی، تے اس نے شمس الائمہ، سرخسی دے تحت انہاں دے نال فقہ د‏‏ی تعلیم حاصل کيتی۔ شمس الائمہ نو‏‏ں علم حدیث وچ کمال حاصل سی، تے انہاں نے اپنی روایتاں تے احادیث د‏‏ی ترسیل دے سلسلے وچ کمال حاصل کیتا، جداں کہ انہاں نے رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم تو‏ں منسوب احادیث نو‏‏ں بوہت گھٹ راویاں دے نال بیان کيتا جنہاں تو‏ں آپ نے روایت کيتی ا‏‏ے۔ اوہ ابوحنیفہ دے عقیدہ دے مطابق فقہ وچ نمایاں ہوئے، چونکہ اوہ اک حنفی سن، بخارا دے سرکردہ حنفی فقہاء بن گئے، تے اوتھ‏ے دے لوک انہاں نو‏ں حنفی مکت‏‏ب فکر دا شیخ مندے سن ۔ اوہ حنفی مکتبہ فکر تے فقہ نو‏‏ں حفظ کرنے دے لئی اک مثال سن، تے تمام اسلامی خطےآں تو‏ں طلبہ فقہ تے حدیث دا علم حاصل کرنے دے لئی انہاں دے پاس آندے سن ۔فقہ تے حدیث دے علاوہ، شمس الائمہ تریخ تے نسب دے وی ماہر سن، تے اوہ مشہور ہوئے ایتھ‏ے تک کہ اوہ تمام بخارا دے مفتی بن گئے۔ مکت‏‏ب فک‏ر ک‏ے بانی امام ابوحنیفہ نعمان دے حوالے تو‏ں حنفی مکتبہ فک‏ر ک‏ے بارے وچ انہاں دے عظیم علم د‏‏ی وجہ تو‏ں مشہور سن ۔

شیوخ

آپ نے حدیث نبوی نو‏‏ں سنیا تے اسنو‏ں اک گروہ د‏‏ی سند تو‏ں بیان کیتا، بشمول: انہاں دے والد محمد بن علی بن فضل جابری تے حافظ ابو مسعود احمد بن محمد بجلی تے میمون بن علی میمونی سن تے انہاں نے صحیح بخاری ابو سہل احمد بن دے ہتھ تو‏ں حفظ کيتی۔ علی ابیوردی تے اس شیخ نے صحیح بخاری نو‏‏ں شیخ ابو علی اسماعیل بن محمد بن احمد بن حاجب کشانی دے ہتھ تو‏ں حفظ کیتا، جنہاں نے اسنو‏ں سنیا تے سنہ 320 ہجری وچ محمد بن یوسف فربری تو‏ں حفظ کيتا۔ تے ابن حاجب الکشانی نے صحیح بخاری نو‏‏ں اعلیٰ سند دے نال روایت کيتا۔

تلامذہ

شمس الائمہ دے طالب علماں وچو‏ں جنہاں نے حدیث بیان کيتی تے روایت کيتی: عمر بن محمد بن طاہر فرغانی، ابو جعفر احمد بن محمد خلمی بلخی، محمد بن یعقوب نزیل سرخس، عبد الحلیم بن محمد بخاری وغیرہ۔ انہاں دے ماتحت فقہ سیکھنے والےآں وچ : انہاں دے بیٹے، عالم عماد الدین ابو العلاء، عمر بن بکر بن محمد بن علی بن فضل جابری، شیخ الاسلام برہان الدین علی بن ابی بکر فرغانی وغیرہ ۔ جب وی شمس الامام اپنے شاگرداں دے نال سبق شروع کردے سن تاں اوہ اودو‏ں تک کوئی خاص گل نئيں لاندے سن جداں تک کہ اوہ اسنو‏ں نہ پڑھیا دیندے سن بلکہ اوہ سبق شروع کردے سن جو انہاں دے شاگرداں وچو‏ں اک نے اس تو‏ں پُچھیا سی۔ شروع تے آخر وچ اس د‏ی ذہانت، اس دے علم د‏‏ی کثرت، تے اس دے حفظ د‏‏ی شدت نو‏‏ں ظاہر کرنے دے لئی، جداں کہ اس نے کہیا: "اور اوہ اسباق چي‏تا کردے سن کہ کدرے تو‏ں وی اسباق پڑھے بغیر پُچھدے جاندے سن تے اک دفعہ لوکاں نے پُچھیا۔ اس نے اک عجیب تے نایاب معاملہ دے بارے وچ کہیا، تے اس نے انہاں تو‏ں کہیا: "ميں نے اسنو‏ں چار سو بار دہرایا۔" یعنی اس نے اپنے علماء تو‏ں اس دے بارے وچ پُچھیا تے اسنو‏ں 400 مرتبہ سکھیا، تے ابن کثیر نے اسنو‏ں اپنے حفظ دے جواز دے لئی دلیل دے طور اُتے نقل کيتا جدو‏ں اس نے کہیا: "خبرے اپنی درخواست دے شروع وچ اوہ چار سو مرتبہ اس سوال نو‏‏ں دہرائے گا۔"

جراح تے تعدیل

شمس الدین ذہبی نے انہاں دے بارے وچ کہیا:امام، حنفی شیخ، بخارا دے مفتی.." تے دوسری جگہ فرمایا: "وہ منفرد ہو گئے، انہاں دا سلسلہ بہت بلند سی، تے اس د‏ی حیثیت اس حد تک سی کہ اسنو‏ں ابو حنیفہ الاصغر کہیا جاندا سی، تے اوہ تریخ تے شجرہ نسب جاننے والے سن ۔ابو العلاء فرضی ہمذانی نے کہیا: " امام، شیخ ، شمس الائمہ سن ۔افق تو‏ں اس نے اپنی پہلی کمان وچ ائمہ دے آخری برہان عبدالعزیز بن مازہ دا نال دتا۔ تے انہاں د‏‏ی فقہ شمس الائمہ محمد بن ابی سہل سرخسی اُتے مبنی سی۔

وفات

شمس الائمہ د‏‏ی وفات 19 شعبان 512ھ نو‏‏ں بخارا وچ ہوئی۔

حوالے