මහාබලිපුරම් ස්මාරක සමූහය සඳහා මුලාශ්‍රය නරඹන්න

{{Infobox World Heritage Site
|Name = මහාබලිපුරම් ස්මාරක සමූහය 
|Image = [[File:4_scenes_at_Mahabalipuram_monuments_2.jpg|300px]]
|imagecaption = 
|State Party = [[තමිල් නාඩු]]
|Type = සංස්කෘතික 
|Criteria = i, ii, iii, iv
|ID = 249
|Link = http://whc.unesco.org/en/list/249/
|Region = [[List of World Heritage Sites in Asia and Australasia|ආසියාව සහ ඕස්ට්‍රේලේසියාව]]
|Year = 1984
|Session = 8වන
|Extension = 
|Danger = 
| locmapin  = India #India Tamil Nadu
| latitude  = 12.6167
| longitude  = 80.1917
}}

'''[[මහාබලිපුරම්]] ස්මාරක සමූහය''' යනුවෙන් හඳුන්වන්නේ [[බෙංගාල බොක්ක|බෙංගාල බොක්කේ]] [[කොරමැන්ඩල් වෙරළ තීරය|කොරමැන්ඩල් වෙරළ තීරයේ]] පිහිටි ස්මාරක සංකීර්ණයකි. මෙය  [[ඉන්දියාව|ඉන්දියාවේ]] [[තමිල් නාඩු]] ප්‍රාන්තයේ [[කාංචීපුරම් දිස්ත්‍රික්කය|කාංචීපුරම් දිස්ත්‍රික්කයේ]] පිහිටා ඇත. මෙය පිහිටියේ [[චෙන්නායි]] අසල ය. සිද්ධස්ථාන 40කින් පමණ සමන්විත මෙයට ලොව විශාලතම එළිමහන් ශෛලමය උන්නත කැටයම ද අයත් යත 1984දී මහාබලිපුරම් [[යුනෙස්කෝ]] [[ලෝක උරුම අඩවි]]යක් ලෙස නම්කෙරිණි.<ref name=Unesco /> මෙම [[පල්ලව රාජවංශය|පල්ලව යුගයේ]] අඩවි අතරට [[පංච රථ]] ලෙස සැලකෙන [[ධර්මරාජ රථ]], [[අර්ජුන රථ]], [[භීම රථ]], [[ද්‍රෞපදි රථ]], [[නකුල සහදේව රථ]], සමගින් ගනේෂ රථයත්; [[වරාහ ලෙන් දේවාලය]], [[ක්‍රිෂ්ණා ලෙන් දේවාලය]], [[මහීෂාසුරමර්දිනී මණ්ඩප]], [[පංචපාණ්ඩව ලෙන් දේවාලය]] ඇතුළු [[මහාබලිපුරම්හි ලෙන් දේවාල]] කිහිපයකුත්; [[වෙරළාන්ත දේවාලය]] සහ [[ඕලක්කනේස්වර දේවාලය]] ඇතුළු ව්‍යූහමය දේවාලත්; සහ ලොව විශාලතම හළිමහන් අල්ප-උන්නතවලින් එකක් ලෙස සැලකෙන [[ආකාශ ගංගාවරෝහණය (මහාබලිපුරම්)|ආකාශ ගංගාවරෝහණය]] කැටයමත් අයත් වේ.<ref name=Unesco>{{Cite web|url=http://whc.unesco.org/en/list/249/|title=Group of Monuments at Mahabalipuram|accessdate=23 October 2012|publisher=UNESCO.org}}</ref><ref name=Advisory>{{Cite web|url=http://whc.unesco.org/archive/advisory_body_evaluation/249.pdf|title= Advisory body evaluation |accessdate=23 October 2012|publisher=UNESCO.org}}</ref> මහාබලිපුරම් එහි ගෘහනිර්මාණ ශිල්පයේ අරුමය හේතුවෙන් ප්‍රකට වී ඇත.

== නිරුක්තිය ==
[[මහාබලිපුරම්]] ප්‍රදේශය විවිධ නම්වලින් හැඳින්වේ. ඒ අතරට මල්ලපුරම්, මාමල්ලපුරම්, මාවලිපුරම් සහ මහාබලිපුරම් වැනි නම් ඇතුළත් ය. මින් අවසානයට සඳහන් කළ නම වඩාත් මෑතකාලීන සහ සංඛ්‍යාලේඛන තුළ භාවිතා වී ඇති නිල නාමයයි. මෙම ස්ථානය [[යුරෝපය|යුරෝපීය]] නාවිකයන් විසින් "සප්ත පැගෝඩා දේශය" ලෙස හඳුන්වා ඇත්තේ වෙරළ ගොඩබට විට ඔවුනට හින්දු දේවාලවල කොත් සතක් ([[ස්තූප]]වල මෙන්) දිස්වූ නිසායි.<ref name="Ayyar1982">{{cite book|first=P. V. Jagadisa |last=Ayyar|title=South Indian Shrines: Illustrated|url=https://books.google.com/books?id=NLSGFW1uZboC&pg=PA157|accessdate=7 February 2013|year=1982|publisher=Asian Educational Services|isbn=978-81-206-0151-2|pages=157–}}</ref>

== ඉතිහාසය ==
වාර්තා අනුව මෙම භූමියය [[පෙරිප්ලස්]] (ක්‍රි.ව. 1වන සියවස) සහ [[ටොලමි]] (ක්‍රි.ව. 140) යුගයේ ‍වරායයක්ව පැවති බවට සාක්ෂි හමුවේ. මෙය නගරයක් ලෙස ස්ථාපනය කරන ලද්දේ 7වන සියවසේ දී මදුරාසියේ (වර්තමාන චෙන්නායි) දකුණු පෙදෙස පාලනය කළ පල්ලව රජවරුන් විසිනි. මෙය අග්නිදිග ආසියාවේ රාජධානි වූ [[කාම්බූජ]] (වර්තමානය [[කාම්බෝජය]]) සහ [[ශ්‍රීවිජය]] (වර්තමාන [[මැලේසියාව]], [[සුමාත්‍රා]] සහ [[ජාවා]] දූපත්) මෙන්ම [[චම්පාසක් රාජධානිය|චම්පා අධිරාජ්‍යය]] (අන්නම් ලෙස හැඳින්වේ) වැනි රාජධානි සමග වෙළඳ කටයුතුවල නිරත වූ සුප්‍රකට වරායයක් විය. අනුයාත සියවස් තුළ මෙය වඩාත් ප්‍රකට වූයේ ක්‍රි.ව. 630 සහ 728 අතර කාලයේ නිර්මාණය වූ එහි ඇති ගලෙන්-නෙළූ දේවාල, ලෙන් සහ ව්‍යූහමය දේවාල හේතුවෙනි..<ref name=Unesco /><ref name=Sites>{{Cite web|url=http://asi.nic.in/asi_monu_whs_mahabalipuram.asp|title= World Heritage Sites – Mahabalipuram, Group of Monuments Mahabalipuram (1984), Tamil Nadu| accessdate=23 October 2012|publisher=Archaeological Survey of India}}</ref>

මහාබලිපුරම් නම්කෙරුණේ පල්ලව රාජවංශයේ උච්චතම සමයේ රාජ්‍ය පාලනය කළ මාමල්ල (අර්ථය මහා මල්ලවයා) යන අන්වර්ථ නාමයෙන් හැඳින්වුණු Iවන නරසිංහවර්මන් (ක්‍රි.ව. 630 – 670 පමණ) රජුගේ නම ඇසුරෙනි.<ref name=ASI>{{Cite web|url=http://www.art-and-archaeology.com/india/mamallapuram/mam01.html|title=Pancha Rathas, Mamallapuram |accessdate=23 October 2012|publisher= Archaeological Survey of India}}</ref> කෙසේනමුත් මාමල්ලගේ පියා වූ Iවන මහේන්ද්‍රවර්මන් (ක්‍රි.ව. 600-30) රජු විසින් ද සිය රාජ්‍ය සමයේ මෙහි ඇති ඇතැම් ගොඩනැගිලි ඉදිකළේ යැයි සැලකේ. 7වන සියවසේ දී, මෙලෙස දේවාල-ගොඩනැගිලි ක්‍රියාකාරකම් දකුණු ඉන්දියාවේ ද්‍රවිඩියානු ආරේ ගෘහනිර්මාණ ස්මාරක ඉදිවීමේ ආරම්භය සනිටුහන් කළේ ය. මෙම යුගයේ ඉදිවූ ස්මාරක කිහිපයක් ලෙස ගලෙන් නෙළූ පංච රථ, [[ආකාශ ගංගාවරෝහණය]] නැමැති විවෘත අල්ප-උන්නත කැටයම, ගෝවර්ධනධාරී, මහීෂාසුරමර්දිනී වැනි අලංකෘත ලෙන් සහ ජාල-සයන පෙරුමාල් දේවාලය සැලකේ. මේ සියල්ල මාමල්ල යුගයේ ඉදිවූ ඒවායි.<ref name="Sites" />

8වන සියවසේ දී, ගලෙන්-නෙළූ ඒකශෛලීය දේවාල කෙරෙහි අඩු වැදගත්කමක් හිමිවූ අතර, තවත් පල්ලව රජකු වූ [[රාජසිංහ]]{{dn|date=March 2017}} (ක්‍රි.ව‍. 700-28) රජ සමයේ ව්‍යූහමය දේවාල ඉදි වන්නට විය. ව්‍යූහමය ගෘහනිර්මාණ ඉදිවීමට ඔහුගේ දායකත්වය අනුස්මරණීය වී ඇත්තේ ඔහු විසින් ඉදිකළ විශාල දේවාලයක් වූ වෙරළාන්ත දේවාලය හේතුවෙනි. මෙම දේවාල සංකීර්ණය දේවාල තුනකින් සමන්විත ය: ඉන් කුඩා ත්‍රිතාල විමාන සහිත බටහිරට මුහුණලා පිහිටි දේවාල රාජසිංහේශ්වර දේවාලය නම් වේ; විශාලතම විමාන සහිත නැගෙනහිරට මුහුණලා පිහිටි දෙවොල ක්ෂත්‍රීයසිංහේශ්වර දේවාලය නම් වේ; අනෙක් දේවාලය වන නරපතිසිංහ පල්ලව විෂ්ණුගෘහය ද නැගෙනහිරට මුහුණලා පිහිටි දිගටි හැඩයෙන් යුත් [[මණ්ඩපය]]කි. මෙහි වැතිරගත් විෂ්ණු රුවක් දක්නට ලැබේ. දේවාල වටා පිහිටි [[ප්‍රාකාර]] බිත්ති යුගල පසුකාලීන යුගයකට අයත් යැයි කාලනිර්ණය කෙරේ.<ref name="Sites" /> ක්‍රි.ව. 897දී [[චෝළ රාජවංශය]] විසින් පරාජයට පත්කරන තෙක්ම, 4වන සිට 9වන සියවස් දක්වා පල්ලව පාලනය පැවතිණි. ඉන් අනතුරුව මහාබලිපුරම්හි ඓතිහාසික වැදගත්කම ක්‍රමයෙන් පිරිහී ගියේ ය. ඇතැම් කාලවල දී එය වරායයක් ලෙස හඳුනාගැනුණු නමුත්, ක්‍රමයෙන් එය අභාවයට ගියේ ය.

19වන සියවසේ දී පුරාවිද්‍යාඥයින් විසින් මෙය යළි අනාවරණය කරගන්නා ලදී. 20වන සියවසේ දී එය ප්‍රධාන සංචාරක ආකර්ෂණයක් වූ අතර, 1984දී එය UNESCO ලෝක උරුම අඩවියක් ලෙස නම්කෙරිණේ i, ii, iii සහ iv සහ නිර්ණායක ඔස්සේ ප්‍රවර්ග හතරක් යටතේයි.<ref name=Unesco /><ref name=Advisory /> [[බෙංගාල බොක්ක]] ඇතුළු [[ඉන්දියානු සාගරය|ඉන්දියානු සාගරයේ]] [[2004 ඉන්දියානු සාගර භූමිකම්පාව සහ සුනාමිය|2004 සුනාමිය]] ඇතිවීමට මොහොතකට පෙර, මහාබලිපුරම් වෙරළ තීරයේ සාගර ජලය {{convert|500|m}} පමණ පසුපසට ඇදී ගිටේ ට. වෙරළේ සිට මෙය නිරීක්ෂණය කළ සංචාරකයින් සහ නිවැසියන් පවසා තිබුණේ ජලයෙන් ඉස්මතු වූ දිගු, ඍජු සහ විශාල ගල් කුළු පෙළක් තමන් දුටු බවයි. සුනාමිය වෙරළ වෙත ඇදෙන විට මෙම ගල් ජලයෙන් නැවත යට විය. කෙසේනමුත්, සියවස් ගණනාවක් පුරා ඒ මත තැන්පත්ව තිබූ අවසාදිත ඉවත්ව ගියේ ය. සුනාමිය හේතුවෙන් පෙර වැසීගොස් පැවති ප්‍රතිමා සහ කුඩා ව්‍යූහයන් කිහිපයක් අනාවරණය විය.<ref>{{cite web |last=Maguire|first=Paddy|date=27 October 2005|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/4312024.stm |title=Tsunami Reveals Ancient Temple Sites|work=BBC News|accessdate=9 September 2006}}</ref>

== ගෘහනිර්මාණ ශිල්පය ==
මහාබලිපුරම්හි අනන්‍ය ස්මාරක තුළින් හින්දු දේව සභාවට අයත් ආගමික, සංස්කෘතික සහ ජනප්‍රවාද යන අංගවල සම්මිශ්‍රණයක් පෙන්නුම් කරයි.<ref name="BruynBain2010" /> බෙංගාල බොක්කේ වෙරළ තීරයේ පිහිටි මෙම ස්මාරක සියල්ල තමිල් නාඩුවේ කලාව සහ සංස්කෘතිය පෝෂණය කළ [[ද්‍රවිඩියානු ගෘහනිර්මාණ ශිල්පය|ද්‍රවිඩියානු ගෘහනිර්මාණ ශෛලියෙන්]] සමන්විත ය. මෙම ස්මාරක පහත පරිදි වේ: මණ්ඩප හෙවත් ලෙන් දේවාල; රථ; ශිව දෙවියන්ගෙන් [[පශුපත]] ආයුධය ලබාගැනීමට අර්ජුනගේ තපස දැක්වෙන එළිමහන් අල්ප-උන්නතය; සහ ව්‍යූහමය දේවාල ලෙස වර්ග කළ හැක.<ref name="Nagaswamy2010">{{cite book|first=R. |last=Nagaswamy|title=Mahabalipuram (Mamallapuram)|url=https://books.google.com/books?id=oHY5YgEACAAJ|accessdate=7 February 2013|date=1 October 2010|publisher=Oxford University Press India|isbn=978-0-19-807127-3}}</ref> ගලෙන්-නෙළූ දේවාල, විශේෂයෙන්ම රථ පසුකාලීන යුගවල දකුණු ඉන්දියානු දේවාල ගෘහනිර්මාණ ශිල්පය සඳහා මූලාකෘති ලෙස භාවිතා විය.<ref name=Brit>{{Cite web|url=http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/photocoll/t/019pho0000472s1u00027000.html|title= The Rathas, monolithic [Mamallapuram]| accessdate=23 October 2012|publisher= Online Gallery of British Library}}</ref> ගෘහනිර්මාණ අංග, විශේෂයෙන්ම ප්‍රතිමා [[දකුණු ඉන්දියාව]] තුළ පුළුල්ව ව්‍යාප්ත වූ අතර, [[කාම්බෝජය]], අන්නම් සහ [[ජාවා]] වෙත ද එහි ආභාසය ව්‍යාප්ත විය.<ref name=Unesco /> මෙම පූජාස්ථාන නිමැවූ ප්‍රතිමාකරුවන්ගෙන් පැවතෙන්නන් ක්‍රියාකාරී අතර, මහාබලිපුරම් අද්‍යතන නගර සංස්කෘතිය ගොඩනැගීමට ඔවුහු දායක වෙති.<ref name="BruynBain2010">{{cite book|first1=Pippa de |last1=Bruyn|first2=Keith |last2=Bain|first3=David |last3=Allardice|author4=Shonar Joshi|title=Frommer's India|url=https://books.google.com/books?id=qG-9cwHOcCIC&pg=PA333|accessdate=7 February 2013|date=18 February 2010|publisher=John Wiley & Sons|isbn=978-0-470-64580-2|pages=333–}}</ref>

== වැදගත් සන්ධිස්ථාන ==
[[File:Bhima and Dharmaraja temples.jpg|thumb|right|භීම සහ ධර්මරාජ රථ]]

=== රථ දේවාල ===
[[පංච රථ|රථ දේවාල]] යනු රථවල හැඩයෙන් යුතුව ගොඩනැගූ දේවාලයන් ය. මෙම ඒකශෛලීය ස්මාරක පහ වැලි සහිත වෙරළෙහි ඉහළට මතුව තිබූ ඩයෝරයිට් හෝ ග්‍රැනයිට් පාෂාණවලින් ඉදිකොට ඇත. මේවා පෙරහැරක ඇති රථ මෙන් දිස්වේ.<ref name=Unesco /> මෙම පංච රථ, පාණ්ඩව රථ ([[පාණ්ඩවයෝ|පාණ්ඩවයන්]] යනු [[මහාභාරත]] වීරකාව්‍යයෙහි එන සොයුරන් පස්දෙනා සහ ඔවුන්ගේ පොදු භාර්යාව වන ද්‍රෞපදී) ලෙස හඳුන්වන මේවා 7වන සියවසේ පාල්ලව රාජවංශ සමයට අයත් ය. මෙම පංච රථ පහත පරිදි වේ: [[ධර්මරාජ රථ]], [[භීම රථ]], [[අර්ජුන රථ]], [[නකුල සහදේව රථ]] සහ [[ද්‍රෞපදි රථ]] එම රථයන් ය. මේවා තනි පාෂාණයකින් වෙනස් සැලැස්මකින් යුතුව කැටයම් කොට ඇත. මේවා අසම්පූර්ණ බැවින් මෙම දේවාලවලින් කිසිවක් වන්දනා කටයුතු සඳහා භාවිතා වූයේ නැත.<ref name="Sites" /><ref name=Brit>{{Cite web|url=http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/photocoll/t/019pho0000472s1u00027000.html|title= The Rathas, monolithic [Mamallapuram]| accessdate=23 October 2012|publisher= Online Gallery of British Library }}</ref> පංච රථවලට අමතරව 7වන සියවසේ පසුකාලීනව ඉදිවූ [[ගනේෂ රථ]] නම් තවත් රථයක් ද වේ. මෙම රථයේ කාලනිර්ණය සඳහා පාදක කොටගෙන ඇත්තේ මාමල්ලගේ මුණුපුරු Iවන [[පරමේශ්වරවර්මන්]] පිළිබඳ සඳහන් සෙල් ලිපියකිනි.<ref name=Ganesh>{{Cite web|url=http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/photocoll/g/019pho000000027u00066000.html|title= Ganesha ratha, Mamallapuram| accessdate=23 October 2012|publisher= Online Gallery of British Library}}</ref><ref name=monolith>{{Cite web|url=http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/photocoll/g/019pho0000472s1u00028000.html|title= Ganesh Temple, monolith [Mamallapuram]| accessdate=23 October 2012|publisher= Online Gallery of British Library }}</ref>

=== මණ්ඩප ===
[[File:Varaha-Caves-Mahabalipuram-2.JPG|left|thumb|[[වරාහ ලෙන් දේවාලය|වරාහ ලෙන් දේවාලයේ]] ඇතුළත බිත්තිවල ඇති අල්ප-උන්නත කැටයම්.]]
[[මණ්ඩප]] හෙවත් ගලෙන්-නෙළූ [[ලෙන්]] අල්ප-උන්නත කැටයම්වලින් යුත් සිද්ධස්ථාන වේ. මෙවැනි ලෙන් විහාරවල ආදිතම ස්වරූප බෞද්ධ සහ ජෛන යුගවලින් හමුවේ. ලෙන තුළට කැනීම් කළ පසු නියන සහ ගල්කටුව යොදාගෙන කැටයම් කටයුතු සිදු විය. මහාබලිපුරම්හි දැකගත හැකි මණ්ඩප හෙවත් ලෙන් එකොළහ අතුරින් වඩාත්ම වැදගත් ලෙන් දේවාල වන්නේ [[වරාහ ලෙන් දේවාලය]], [[ක්‍රිෂ්ණා ලෙන් දේවාලය]], [[පංචපාණ්ඩව ලෙන් දේවාලය]], සහ [[මහීෂාසුරමර්දිනී මණ්ඩප]]යයි;<ref name=Unesco /><ref name="Michell1977">{{cite book|first=George |last=Michell|title=The Hindu Temple: An Introduction to Its Meaning and Forms|url=https://books.google.com/books?id=ajgImLs62gwC&pg=PA81|accessdate=7 February 2013|year=1977|publisher=University of Chicago Press|isbn=978-0-226-53230-1|pages=81–}}</ref> 7වන සියවසේ පල්ලව යුගයේ මාමල්ල ශෛලියෙන් යුතුව මේවායේ පනේල කැටයම් කොට ඇති අතර, මීට සමාන කැටයම් ඇති ආදිරාන්චන්ද ලෙන් දේවාල 8වන සියවසේ මහේන්ද්‍රවර්මන් රජ සමයට අයත් යැයි සැලකේ. ලෙන්වල නෂ්ටා‍වශේෂ දුටුවිට පෙනීයන්නේ අතීතයේ ඒවා මත බදාම ආලේපකොට වර්ණගන්වා තිබූ බවයි.<ref name="Sites" /> මෙහි ලෙන් බිත්තිවල දක්නට ලැබෙන කැටයම් අතුරින් වඩාත්ම විශිෂ්ට කැටයමක් ලෙස [[දුර්ගා]] ([[ශක්ති]] දේවතාවියගේ ස්වරූපයක්) දෙවඟන විසින් මීගව හිසැති [[මහීෂාසුර]]යාව විනාශ කරනු දැක්වෙන කැටයම හැඳින්විය හැක. මහීෂාසුරමර්දිනී ලෙන් දේවාලයේ දක්නට ලැබෙන මෙම කැටයම ඉන්දීය කලාවේ අග්‍රකෘතියක් ලෙස ද හැඳින්වේ.<ref name=Durga>{{Cite web|url=http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/photocoll/d/019pho0000472s1u00025000.html|title= Durga Temple [Mahishasuramardini Cave Temple, Mamallapuram]| accessdate=23 October 2012|publisher= Online Gallery of British Library}}</ref> පල්ලව යුගයට අයත් බොහෝ ලෙන් අසම්පූර්ණ ලෙසින් පවතියි.

=== ශෛලමය උන්නතය ===
[[File:Descent of the Ganges 01.jpg|thumb|right|[[ආකාශ ගංගාවරෝහණය]] නිරූපිත ශෛලමය කැටයම්]]
පර්වත හෝ නිදහස් ගල් කුළු මත ග්ල කැටයම් නිර්මාණය කිරීම ද සිදු විය. මහාබලිපුරම්හි දක්නට ලැබෙන වඩාත්ම ප්‍රචලිත අල්ප-උන්නත කැටයම [[ආකාශ ගංගාවරෝහණය (මහාබලිපුරම්)|ආකාශ ගංගාවරෝහණය]] (''අර්ජුනගේ තපස'' හෝ ''භගීරථගේ තපස'' යනුවෙන් ද හැඳින්වේ) නැමැති විශාල එළිමහන් පර්වත කැටයමකි. මෙය ලොව පිහිටි විශාලතම අල්ප-උන්නත නිර්මාණය ලෙස වාර්තා වේ.<ref name=Unesco /><ref name="Sites" /> මෙම කැටයම නිර්මාණය කොට ඇත්තේ දැවැන්ත {{Convert|27|m}} දිගැති සහ {{Convert|9|m}} උසැති දැවැන්ත ගල් කුළු දෙකක් මත ය. එහි [[හින්දු ආගම|හින්දු ආගමික විශ්වාසවල]] එන කථාපුවත් රැගත් කැටයම් ගණනාවක් දැකගත හැක.<ref name=Animal>{{Cite web|url=http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/photocoll/a/019pho0000807s1u00020000.html|title= Animals crowding in to admire Arjuna performing Penance [Mamallapuram]| accessdate=23 October 2012|publisher= Online Gallery of British Library }}</ref> ග්‍රනයිට් පාෂාණයෙන් නිර්මාණය කරන ලද මේවා මැදි 7වන සියවසට අයත් අතර, ''[[ද හින්දු]]'' පුවත්පත පවසන පරිදි එය "ඉන්දියාවේ ප්‍රතිමා කලාවේ විස්මිත නිමැවුමක් වේ."<ref name=Hindu>{{Cite web|url=http://www.frontlineonnet.com/fl2425/stories/20080104242506600.htm|title= Mamallapuram|accessdate=30 December 2012|publisher=Frontline: India’s national Magazine from the publishers of The Hindu}}</ref>

=== ව්‍යූහමය දේවාල ===
{{double image|left| 01MahabalipuramShoreTemple.jpg|220| The Lord.JPG |200|වම: [[වෙරළාන්ත දේවාලය|වෙරළාන්ත දේවාල]] සංකීර්ණයේ සම්පූර්ණ දර්ශනය. දකුණ: [[වෙරළාන්ත දේවාලය|වෙරළාන්ත දේවාලයේ]] ඇති අනන්තශයන විෂ්ණු ප්‍රතිමාව.}}
ව්‍යූහමය දේවාල ද ඉදිකරන ල්දදේ පල්ලව රජවරුන් විසින් 8වන සියවසේ මුල්කාලයේ ය. මෙය පල්ලව රජකු වූ රාජසිංහ (ක්‍රි.ව. 700-28) සමයේ සිදු විය. මෙය පිහිටා ඇත්තේ [[ඉන්දියානු සාගරය|ඉන්දියානු සාගරයේ]] වෙරළ තීරයේ වෙරළ අයිනේ ය. මෙය මුහුදු රළ සහ [[සුනාමි]]වලින් ද නොනැසී පැවතිණි. මෙම ආකාරයේ දේවාලවලින් වඩාත්ම සුප්‍රකට සහ ප්‍රමුඛ දේවාලය නම් [[වෙරළාන්ත දේවාලය|වෙරළාන්ත දේවාල]] සංකීර්ණයයි. මෙහි කුඩා දෙවොල් දෙකක් සහ විශාල දේවාලයක් දක්නට ලැ‍බේ. මෙය ශිව‍ගේ වාහනය වන නන්දි ගව රුව රැගත් ද්විත්ව ස්තර ප්‍රාකාරයකින් වටවී ඇත. ප්‍රධාන දේවාලය උසින් වැඩි අතර ({{Convert|50|ft}} සමචතුරස්‍රාකාර පාදමක් මත {{Convert|60|ft}} උසට විහිදේ) එය පේසාමය පිරමිඩීය කුළුණක් ලෙස යුක්ත ය. මෙහි මහල් පහක් දක්නට ලැබේ. මෙහි නැටයම් ගණනාවක් ඇති අතර, එය [[ශිව]] දෙවියන්ට පුදකොට ඇති. මෙම දේවාලයේ මුල් අංගණයේ තවත් කුඩා දේවාලයක් ඇත. මෙම සංකීර්ණයේම පිහිටි අනෙක් දේවාල ද්විත්වය මෙම විශාල දේවාලයට පසුපසින් එකිනෙකට මුහුණලා ඉදිකොට ඇත. මේවා රාජසිංහේශ්වර හෙවත් නරපතිසිංහ පල්ලව විෂ්ණුගෘහ සහ ක්ෂත්‍රීයසිංහේශ්වර යන නම් වලින් හැඳින්වේ. මින් අවසානයට සඳහන් කළ දෙවොල ශිව දෙවියන්ට පුදකළ එකක් වන අතර, මුලින් සඳහන් කළ දේවාලය තුළ වැතිරගත් [[අනන්තශයන විෂ්ණු]] නිරූපිත ුපරාතන ප්‍රතිමාවක් ඇත.<ref name="Sites" /><ref name=Great>{{Cite web|url=http://www.greatbuildings.com/buildings/Shore_Temple.html|title=Shore Temple of the Seven Pagodas at Mahabalipuram. five story pyramid, 60 ft. high| accessdate=23 October 2012|publisher= Great Buildings }}</ref> පසුපස දේවාල බිත්තිවල ශිව, [[පාර්වතී]] සහ ඔවුන්ගේ පුත් [[මුරුගන්|ස්කන්ධ]] නිරූපිත කැටයම් දැකගත හැක.<ref name=Hindu /> රාජසිංහේශ්වර දේවාලය ඉදිරිපිට මණ්ඩපය එහි යටමාලය තෙක් දැකගත හැක. සම්පූර්ණ දේවාල සංකීර්ණයම [[නන්දි (ගවයා)|නන්දි]] ගව රූවලින් විසිතුරු කළ [[ප්‍රාකාර]]යකින් වටවී ඇත.<ref name=Stand>{{Cite web|url=http://www.hindu.com/2004/12/30/stories/2004123001602200.htm|title=The Shore Temple stands its ground|date= 30 December 2004|accessdate=30 January 2013|publisher=The Hindu}}</ref> වෙරළාන්ත දේවාලය මුහුදට යාබදව පිහිටි නිසා, එය රළු මුහුදු රළ සහ ලවණ මිශ්‍ර සුළංවලට නිරාවරණය වේ. ඉන්දියානු පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව විසින් රළ කඩන සවිකිරීම, බිත්තිවල පල්පයක් ගැල්වීම සහ වෙරළ තීරයේ ''[[Casuarina]]'' ශාක වගාකිරීම වැනි සංරක්ෂණ ක්‍රම දියත් කොට ඇත.<ref name=Stand />

== සංරක්ෂණය ==
වසර 40කට පමණ පසු, 2003දී මහාබලිපුරම් අලංකාර කිරීමේ ව්‍යාපෘතියක් ආරම්භ කරන ලදී. සංචාරක සහ සංස්කෘතික ඒකාබද්ධ අමාත්‍යාංශය විසින් කෝටි ගණනක මුදලක් වැයකොට "මාමල්ලපුරම් සමෝධානිත සංවර්ධනය" නම් ව්‍යාපෘතියක් දියත් කොට ඇත. ස්මාරක අවට පෙදෙස් පිරිසිදු කිරීම, වැටවල් යෙදීම, තෘණ වගා සහ මාවත් සැකසීම, උද්‍යාන ගොඩනැගීම අවසර ඉදිකිරීම් ඉවත් කිරීම වැනි ක්‍රියාමාර්ග මෙහි දී අනුගමනය කෙරේ. [[Son et lumière (වැඩසටහන)|Son et lumiere]] (ආලෝක සහ ශබ්ද වැඩසටහන) වැඩසටහනේ දී ස්මාරක රාත්‍රියේ ආලෝකවත් කිරීම සිදුවේ.<ref name=Front>{{Cite web|url=http://www.flonnet.com/fl2023/stories/20031121000107100.htm |archive-url=https://archive.is/20130410195340/http://www.flonnet.com/fl2023/stories/20031121000107100.htm |dead-url=yes |archive-date=10 April 2013 |title=A monumental effort |accessdate=30 December 2012 |date=8 November 2003 |publisher=Front Line India's National Magazine from the publishers of [[ද හින්දු|The Hindu]] }}</ref> පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව විසින් තෘණ වගා සහ මාවත් සකසා තිබුණ ද, නිවාස සහ නාගරික සංවර්ධන සංස්ථාව (HUDCO) විසින් වෙරළාන්ත දේවාලය සහ පංච රථ වෙත දිවෙන මාර්ගවල දෙපස උද්‍යාන සැලසුම් කොට ඇත.<ref name="Front" />

== මේවාත් බලන්න ==
* [[තමිල් නාඩුවේ සංචාරක කර්මාන්තය]]
{{Portal|එක්සත් ජාතීන්|ඉන්දියාව|තමිල් නාඩුව|සංස්කෘතිය}}
{{Commons category|මහාබලිපුරම් ස්මාරක සමූහය}}

== ආශ්‍රේයයන් ==
{{Reflist|30em}}

{{Group of Monuments at Mahabalipuram}}
{{World Heritage Sites in India}}

[[Category:හින්දු ලෝක උරුම අඩවි]]
[[Category:ඉන්දියාවේ ලෝක උරුම අඩවි]]
[[Category:මහාබලිපුරම්]]
[[Category:තමිල් නාඩුවේ ස්මාරක සහ අනුස්මරණ]]
[[Category:ඉන්දියානු ගලෙන්-නෙළූ ගෘහනිර්මාණ ශිල්පය]]
[[Category:ශෛලමය උන්නත]]