Vajguri: Dallime mes rishikimesh
| [redaktim i pashqyrtuar] | [Redaktim i kontrolluar] |
No edit summary |
Smallem (diskuto | kontribute) |
||
| (7 rishikime të ndërmjetme të pashfaqur nga 5 përdorues) | |||
| Rreshti 1: | Rreshti 1: | ||
[[File:Kerosene_bottle.jpg|lidhja=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Kerosene_bottle.jpg|parapamje|Një shishe vajguri, që përmban vajgur me ngjyrë blu.|466x466px]] |
|||
'''Vajguri''', ose '''parafina''', është një lëng hidrokarbur i djegshëm që rrjedh nga [[Nafta e papërpunuar|nafta]]. Përdoret gjerësisht si [[Lënda djegëse|lëndë djegëse]] në [[Aviacioni|aviacion]], si dhe në [[Amvisëria|amvisëri]]. Emri i saj rrjedh nga κηρός (''kērós'') që do të thotë "dylli", dhe u regjistrua si markë tregtare nga gjeologu dhe shpikësi i [[Nova Scotia]] [[Abraham Gesner]] në 1854 përpara se të evoluonte në një markë të përgjithshme. Nganjëherë shkruhet vajguri në përdorim shkencor dhe industrial.<ref>{{Cite encyclopedia|dictionary=Webster's New World College Dictionary|article=Kerosene}}</ref> |
|||
Vajguri përdoret gjerësisht për të fuqizuar motorët reaktiv të avionëve (karburant reaktiv), si dhe për disa motorë raketash në një formë shumë të rafinuar të quajtur RP-1. Përdoret gjithashtu zakonisht si lëndë djegëse gatimi dhe ndezëse, dhe për lodra zjarri si p.sh. Në pjesë të Azisë, vajguri përdoret ndonjëherë si lëndë djegëse për motorë të vegjël jashtë apo edhe [[motoçikleta]].<ref>{{cite web |title=Kerosene Outboard Motors |url=http://www.marineenginedigest.com/specialreports/kerosene-outboards.htm |access-date=25 tetor 2011}}</ref> Konsumi i përgjithshëm botëror i vajgurit për të gjitha qëllimet është i barabartë me rreth 5,500,000 fuçi në ditë që nga korriku 2023.<ref>[https://knoema.com/data/consumption+kerosene Kerosene consumption in the World] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220805212935/https://knoema.com/data/consumption+kerosene|date=5 August 2022}}. World Data Atlas, [[Knoema]]</ref> |
|||
'''Vajguri është një lëng i djegshëm që rrjedh nga nafta. Ajo përdoret gjerësisht si një lëndë djegëse në industri dhe në shtëpi.''' '''Vajguri vlon në temperatura shumë të larta duke filluar nga 347 gradë. Në temperaturë dhome, vajguri ka një densitet prej 0.80 gram për mililitër. Dendësia rritet kur temperatura zvogëlohet. Vajguri është një lëng pa erë në temperaturën e dhomës me një ngjyrë të verdhë të zbehtë. Megjithatë, kur digjet, vajguri nxjerr një erë të fortë tymi.''' |
|||
Termi "vajguri" është i zakonshëm në pjesën më të madhe të Argjentinës, Australisë, Kanadasë, Indisë, Zelandës së Re, Nigerisë dhe Shteteve të Bashkuara,<ref>{{Cite encyclopedia|dictionary=Oxford English Dictionary|article=Kerosene}}</ref><ref>{{cite web |date=23 mars 2020 |title=Has kerosene become a generic trademark? |url=https://www.genericides.org/trademark/kerosene |archive-url=https://web.archive.org/web/20210207153626/https://www.genericides.org/trademark/kerosene |archive-date=7 shkurt 2021 |access-date=2021-01-28 |website=genericides.org}}</ref> ndërsa termi parafinë (ose një variant i lidhur ngushtë) përdoret në Kili, Afrikën Lindore, Afrikën e Jugut, Norvegjia dhe Mbretëria e Bashkuar.<ref>[http://ingoeoils.co.uk/kerosene/ What is Kerosene – Ingoe Oils Ltd] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170802091501/https://ingoeoils.co.uk/kerosene/|date=2 August 2017}}. Ingoeoils.co.uk. on 2 June 2015,</ref> Termi "vaj i llambës", ose ekuivalenti në gjuhët lokale, është i zakonshëm në shumicën e Azisë dhe Shteteve të Bashkuara Juglindore, megjithëse në Appalachia, ai zakonisht quhet gjithashtu "vaj qymyri".<ref>{{cite web |title=Lamp oil Definition & Meaning {{!}} Dictionary.com |url=https://www.dictionary.com/browse/lamp-oil#:~:text=noun%20South%20Midland%20and%20Southern,kerosene. |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210709182743/https://www.dictionary.com/browse/lamp-oil#:~:text=noun%20South%20Midland%20and%20Southern,kerosene. |archive-date=9 korrik 2021 |access-date=4 korrik 2021}}</ref> |
|||
Në mënyrë konfuze, emri "parafinë" përdoret gjithashtu për t'iu referuar një numri nënproduktesh të dallueshme të naftës përveç vajgurit. Për shembull, parafina e lëngshme (e quajtur vaj mineral në SHBA) është një produkt më viskoz dhe shumë i rafinuar i cili përdoret si laksativ. Dylli i parafinës është një lëndë e ngurtë dylli e nxjerrë nga nafta. |
|||
Për të parandaluar konfuzionin midis vajgurit dhe benzinës (benzinës) shumë më të ndezshme dhe të paqëndrueshme, disa juridiksione rregullojnë shenjat ose ngjyrosjet për kontejnerët që përdoren për ruajtjen ose shpërndarjen e vajgurit. Për shembull, në Shtetet e Bashkuara, Pensilvania kërkon që kontejnerët portativë të përdorur në stacionet e shërbimit me pakicë për vajgurin të kenë ngjyrë blu, në krahasim me të kuqe (për [[Benzina|benzinë]]) ose të verdhë (për [[Nafta|naftë]]).<ref>{{cite web |title=Pennsylvania Combustible and Flammable Liquids Act |url=http://www.portal.state.pa.us/portal/server.pt?open=514&objID=552949&mode=2 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160707055513/http://www.portal.state.pa.us/portal/server.pt?open=514&objID=552949&mode=2 |archive-date=7 korrik 2016 |access-date=28 prill 2014}}</ref><ref>{{Cite web |title=Fuel Storage Cans - Getting the Color Right |url=http://www.horizononline.com/fuel-storage-cans-getting-the-color-right/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210410175344/https://www.horizononline.com/fuel-storage-cans-getting-the-color-right/ |archive-date=10 prill 2021 |access-date=2020-10-20 |website=Horizon Distributors - Irrigation & Landscape Supply |language=en}}</ref> |
|||
[[Organizata Botërore e Shëndetësisë]] e konsideron vajgurin si një lëndë djegëse ndotëse dhe rekomandon që "qeveritë dhe praktikuesit të ndalojnë menjëherë promovimin e përdorimit të saj në shtëpi".<ref>{{Cite book |last=World Health Organization |url=https://www.who.int/airpollution/publications/burning-opportunities/en/ |title=Burning opportunity: clean household energy for health, sustainable development, and wellbeing of women and children |year=2016 |location=Geneva, Switzerland |page=X |archive-url=https://web.archive.org/web/20171124101534/http://www.who.int/airpollution/publications/burning-opportunities/en/ |archive-date=24 nëntor 2017}}</ref> Tymi i vajgurit përmban nivele të larta të grimcave të dëmshme dhe përdorimi i vajgurit në shtëpi lidhet me rreziqe më të larta të kancerit, infeksioneve të frymëmarrjes, astmës, tuberkulozit, kataraktave dhe rezultateve të pafavorshme të shtatzënisë.<ref>{{Cite book |last=World Health Organization |url=https://www.who.int/airpollution/publications/burning-opportunities/en/ |title=Burning opportunity: clean household energy for health, sustainable development, and wellbeing of women and children |year=2016 |location=Geneva, Switzerland |page=49 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171124101534/http://www.who.int/airpollution/publications/burning-opportunities/en/ |archive-date=24 nëntor 2017}}</ref> |
|||
== Shiko edhe == |
|||
* [[Nafta]] |
|||
* [[Nafta e papërpunuar]] |
|||
* [[Benzina]] |
|||
* [[Gazi natyror]] |
|||
== Referime == |
|||
'''[[Kategoria:Shpikje amerikane]] |
|||
[[Kategoria:Shpikje kanadeze]] |
|||
[[Kategoria:Shpikje kineze]] |
|||
[[Kategoria:Lëndë djegëse të aviacionit]] |
|||
[[Kategoria:Shpikje iraniane]] |
|||
[[Kategoria:Shpikje polake]] |
|||
[[Kategoria:Shpikje skoceze]] |
|||
[[Kategoria:Produkte të naftës së papërpunuar]] |
|||
[[Kategoria:Lëndë djegëse të lëngshme]]''' |
|||
Versioni aktual i datës 18 shtator 2024 05:07
Vajguri, ose parafina, është një lëng hidrokarbur i djegshëm që rrjedh nga nafta. Përdoret gjerësisht si lëndë djegëse në aviacion, si dhe në amvisëri. Emri i saj rrjedh nga κηρός (kērós) që do të thotë "dylli", dhe u regjistrua si markë tregtare nga gjeologu dhe shpikësi i Nova Scotia Abraham Gesner në 1854 përpara se të evoluonte në një markë të përgjithshme. Nganjëherë shkruhet vajguri në përdorim shkencor dhe industrial.[1]
Vajguri përdoret gjerësisht për të fuqizuar motorët reaktiv të avionëve (karburant reaktiv), si dhe për disa motorë raketash në një formë shumë të rafinuar të quajtur RP-1. Përdoret gjithashtu zakonisht si lëndë djegëse gatimi dhe ndezëse, dhe për lodra zjarri si p.sh. Në pjesë të Azisë, vajguri përdoret ndonjëherë si lëndë djegëse për motorë të vegjël jashtë apo edhe motoçikleta.[2] Konsumi i përgjithshëm botëror i vajgurit për të gjitha qëllimet është i barabartë me rreth 5,500,000 fuçi në ditë që nga korriku 2023.[3]
Termi "vajguri" është i zakonshëm në pjesën më të madhe të Argjentinës, Australisë, Kanadasë, Indisë, Zelandës së Re, Nigerisë dhe Shteteve të Bashkuara,[4][5] ndërsa termi parafinë (ose një variant i lidhur ngushtë) përdoret në Kili, Afrikën Lindore, Afrikën e Jugut, Norvegjia dhe Mbretëria e Bashkuar.[6] Termi "vaj i llambës", ose ekuivalenti në gjuhët lokale, është i zakonshëm në shumicën e Azisë dhe Shteteve të Bashkuara Juglindore, megjithëse në Appalachia, ai zakonisht quhet gjithashtu "vaj qymyri".[7]
Në mënyrë konfuze, emri "parafinë" përdoret gjithashtu për t'iu referuar një numri nënproduktesh të dallueshme të naftës përveç vajgurit. Për shembull, parafina e lëngshme (e quajtur vaj mineral në SHBA) është një produkt më viskoz dhe shumë i rafinuar i cili përdoret si laksativ. Dylli i parafinës është një lëndë e ngurtë dylli e nxjerrë nga nafta.
Për të parandaluar konfuzionin midis vajgurit dhe benzinës (benzinës) shumë më të ndezshme dhe të paqëndrueshme, disa juridiksione rregullojnë shenjat ose ngjyrosjet për kontejnerët që përdoren për ruajtjen ose shpërndarjen e vajgurit. Për shembull, në Shtetet e Bashkuara, Pensilvania kërkon që kontejnerët portativë të përdorur në stacionet e shërbimit me pakicë për vajgurin të kenë ngjyrë blu, në krahasim me të kuqe (për benzinë) ose të verdhë (për naftë).[8][9]
Organizata Botërore e Shëndetësisë e konsideron vajgurin si një lëndë djegëse ndotëse dhe rekomandon që "qeveritë dhe praktikuesit të ndalojnë menjëherë promovimin e përdorimit të saj në shtëpi".[10] Tymi i vajgurit përmban nivele të larta të grimcave të dëmshme dhe përdorimi i vajgurit në shtëpi lidhet me rreziqe më të larta të kancerit, infeksioneve të frymëmarrjes, astmës, tuberkulozit, kataraktave dhe rezultateve të pafavorshme të shtatzënisë.[11]
Shiko edhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]'
- ^ "Kerosene". Webster's New World College Dictionary.
{{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Kerosene Outboard Motors". Marrë më 25 tetor 2011.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Kerosene consumption in the World Arkivuar 5 gusht 2022 tek Wayback Machine. World Data Atlas, Knoema
- ^ "Kerosene". Oxford English Dictionary.
{{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Has kerosene become a generic trademark?". genericides.org. 23 mars 2020. Arkivuar nga origjinali më 7 shkurt 2021. Marrë më 2021-01-28.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ What is Kerosene – Ingoe Oils Ltd Arkivuar 2 gusht 2017 tek Wayback Machine. Ingoeoils.co.uk. on 2 June 2015,
- ^ "Lamp oil Definition & Meaning | Dictionary.com". Arkivuar nga origjinali më 9 korrik 2021. Marrë më 4 korrik 2021.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Pennsylvania Combustible and Flammable Liquids Act". Arkivuar nga origjinali më 7 korrik 2016. Marrë më 28 prill 2014.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Fuel Storage Cans - Getting the Color Right". Horizon Distributors - Irrigation & Landscape Supply (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 10 prill 2021. Marrë më 2020-10-20.
- ^ World Health Organization (2016). Burning opportunity: clean household energy for health, sustainable development, and wellbeing of women and children. Geneva, Switzerland. fq. X. Arkivuar nga origjinali më 24 nëntor 2017.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja) - ^ World Health Organization (2016). Burning opportunity: clean household energy for health, sustainable development, and wellbeing of women and children. Geneva, Switzerland. fq. 49. Arkivuar nga origjinali më 24 nëntor 2017.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja)
