Gavrilo Princip

Gavrilo Princip
Principa dovode na suđenje u Sarajevu, 1914. godine
Datum rođenja	(1895-07-25)25. jul 1895.
Mjesto rođenja	Obljaj, kod Bosanskog Grahova, BiH, Austrougarska (dejure Osmansko carstvo)
Datum smrti	28. april 1918.(1918-04-28) (22 god.)
Mjesto smrti	Mala tvrđava, Terezin, Bohemija, Austrougarska
Uzrok smrti	tuberkuloza
Mjesto ukopa	Kapela vidovdanskih heroja, Sarajevo 43° 52′ 0.76″ N 18° 24′ 38.88″ E
Potpis

Gavrilo Princip (Obljaj, kod Bosanskog Grahova, 25. jul 1895 — Terezin, 28. april 1918) bio je srpski student i član Mlade Bosne koji se zalagao za okončanje austrougarske vladavine u Bosni i Hercegovini. S osamnaest godina izvršio je atentat na austrijskog nadvojvodu Franca Ferdinanda i njegovu suprugu Sofiju u Sarajevu 28. juna 1914. godine. Princip i saučesnici u atentatu uhapšeni su i predstavljeni kao nacionalističko tajno društvo, koje je pokrenulo Julsku krizu, a koja je doprinijela izbijanju Prvog svjetskog rata.

Na suđenju, Princip je izjavio: „Ja sam jugoslovenski nacionalista, težim za ujedinjenjem svih Jugoslovena, pod bilo kakvim političkim oblikom i za njihovim oslobođenjem od Austrije”. Princip je osuđen na dvanaest godina zatvora, što je bila maksimalna kazna za njegovu starosnu dob, a kaznu je služio u tvrđavi Terezin. Preminuo je 28. aprila 1918. godine od tuberkuloze, uzrokovane lošim zatvorskim uslovima koji su mu prethodno prouzrokovali gubitak desne ruke.

Biografija

Gavrilo Princip je rođen u zaseoku Obljaj kod Bosanskog Grahova 25. jula (13. jula) 1895. godine. Bio je drugo od devetero djece, od kojih je šestero umrlo u ranom djetinjstvu. Gavrilov otac Pero bio je malog rasta, oženio se kad mu je bilo 30. godina sedamnaestogodišnjom djevojkom Marijom Marić iz Malog Obalja. Majka Marija željela mu je dati ime po svom pokojnom bratu Špiri, ali dobio je ime Gavrilo na insistiranje lokalnog pravoslavnog sveštenika, koji je tvrdio da će ime po arhanđelu Gavrilu pomoći da preživi.

Gavrilovi roditelji Marija i Petar Princip, 1927. godine

Rodna kuća Gavrila Principa u Obljaju

Principi, koji su nekada nosila prezime Čeko, živjeli su vijekovima u sjeverozapadnoj Bosni i bili su pravoslavni Srbi. Gavrilovi roditelji, Petar i Marija (djevojačko Mićić), bili su siromašni poljoprivrednici koji su živjeli od malo zemlje koju su posjedovali. Pripadali su klasi hrišćanskih seljaka poznatih kao kmetovi, koje su često tlačili njihovi muslimanski zemljoposjednici.

Petar († 1940), koji je insistirao na „strogoj korektnosti”, nikada nije pio i psovao, a zbog toga su ga susjedi ismijavali. U mladosti je učestvovao u Nevesinjskoj pušci (1875—1877), ustanku protiv Osmanskog carstva. Nakon ustanka, vratio se kao poljoprivrednik u Grahovsku dolinu, gdje obrađivao oko 4 hektara zemlje i bio je primoran davati trećinu prihoda zemljoposjedniku. Da bi dopunio svoje prihode i nahranio porodicu, bavio se prevozom pošte i putnika po planinama između sjeverozapadne Bosne i Dalmacije.

Uprkos očevom protivljenju, Gavrilo je počeo pohađati osnovnu školu 1903. godine, sa osam godina. Prevladao je tešku prvu godinu i postao veoma uspješan u svojim studijama, zbog čega ga je direktor škole nagradio zbirkom srpske epske poezije. U trinaestoj godini, Gavrilo se preselio u Sarajevo, gdje je njegov stariji brat Jovan namjeravao da ga upiše u austrougarsku vojnu školu. Međutim, u trenutku kada je Gavrilo stigao u Sarajevo, Jovan se predomislio nakon što ga je prijatelj posavjetovao da brata ne pravi „krvnikom sopstvenog naroda”. Umjesto vojne, Gavrilo je upisao trgovačku školu. Jovan je školarinu plaćao novcem koji je zarađivao baveći se ručnim radom, noseći trupce iz šuma oko Sarajeva do fabrika u gradu. Nakon tri godine školovanja, Gavrilo je prebačen u lokalnu gimnaziju. Godine 1910. otišao je da oda počast Bogdanu Žerajiću, srpskom revolucionaru koji je pokušao da izvrši atentat na Marijana Varešanina, austrougarskog guvernera Bosne i Hercegovine, prije nego što je oduzeo sebi život. Gavrilo se pridružio Mladoj Bosni 1911. godine, društvu koje se zalagalo za okončanje austrougarske okupacije Bosne i Hercegovine i ujedinjenje sa susjednom Srbijom. Budući da su mjesne vlasti zabranile učenicima osnivanje organizacija i klubova, Gavrilo i ostali članovi Mlade Bosne sastajali su se u tajnosti. Tokom svojih sastanaka razgovarali su o književnosti, etici i politici.

Trifko Grabež, Milan Ciganović i Gavrilo na Kalemegdanu u Beogradu, maj 1914. godine

Godine 1912, Gavrilo je izbačen iz škole zbog učešća u demonstracijama protiv austrougarskih vlasti. Učenik koji je bio svjedok incidenta tvrdio je da je „Princip je išao od razreda do razreda i prijetio metalnim bokserom svima koji su se kolebali da dođu na nove demonstracije”. Gavrilo je napustio Sarajevo ubrzo nakon izbacivanja iz škole i krenuo je pješke na put do Beograda dug 280 km. Prema jednom izvoru, prilikom prelaska granice i stupanja na tlo Srbije, pao je na koljena i poljubio zemlju. U Beogradu, Gavrilo se dobrovoljno pridružio srpskim četničkim odredima koji su se borili protiv Osmanlija, pod vođstvom majora Vojislava Tankosića. Tankosić je bio pripadnika Crne ruke, tada najvažnijeg zavjereničkog društva u Srbiji.

Isprva, Gavrilo je odbijen u regrutnoj kancelariji u Beogradu zbog niskog stasa. Ogorčen, pronašao je i samog Tankosića, koji mu je rekao da je premalen i slab. Ponižen, vratio se u Bosnu i Hercegovinu i sa bratom je prenoćio u Sarajevu. Narednih nekoliko mjeseci proveo je na liniji Sarajevo — Beograd. U Beogradu upoznaje Živojina Rafajlovića, jednog od osnivača Srpske četničke organizacije, koji ga šalje (zajedno sa petnaest drugih članova Mlade Bosne) u četničkom centru za obuku u Vranju. Tu upoznaje upravnika Učiteljske škole Mihajla Stevanovića Cuparu. Gavrilo je živio u Cuparinoj kući, koja se danas nalazi u Ulici Gavrila Principa u Vranju. Princip je uvježbavao pucanje, korištenje bombe i noža, a nakon što je obuka završena vratio se u Beograd.

Dok je Gavrilo boravio u Sarajevu 1913. godine, Austrougarska je proglasila vanredno stanje, primjenjivala vojni zakon, preuzela kontrolu nad svim školama i zabranila sve srpske kulturne organizacije.

Atentat na Franca Ferdinanda

Glavni članak: Sarajevski atentat

Franc Ferdinand i Sofija Hotek u Sarajevu 28. juna 1914. godine

Gavrilo Princip je 28. juna 1914. godine ubio nadvojvodu Franca Ferdinanda i njegovu suprugu, vojvotkinju Sofiju Hotek. Par je stigao u Sarajevo vozom nešto prije 10 sati prije podne i vozio se u trećem automobilu u šestočlanoj povorci prema Gradskoj vijećnici. Krov na automobilu je bio otvoren kako bi masa imala dobar pogled na putnike.

Prikaz kretanja automobilske povorke Franca Ferdinanda

Princip i još petorica zavjerenika postrojili su se duž rute. Bili su raspoređeni duž Apelove obale, a svaki je imao zadatak da ubije Franca kada automobil stigne do njihovog položaja. Prvi zavjerenik koji je uočio automobil je Muhamed Mehmedbašić. Stajajući ispred Austrougarske banke, Mehmedbašić je izgubio živce i pustio da automobil prođe ne preduzimajući ništa. U 10:15, kada je povorka prošla pored glavne policijske stanice, devetnaestogodišnji Nedeljko Čabrinović bacio je ručnu bombu na Ferdinandov automobil. Vozač je ubrzao kada je ugledao objekat koji leti prema njemu, a bomba je sa deset sekundi zakašnjenja eksplodirala ispod četvrtog automobila. Dvojica zvanična koja su se nalazila u vozilu bila su ozbiljno ranjena. Nakon neuspjelog Čabrinovićevog pokušaja, povorka je nastavila, a Princip i ostali zavjerenici nisu uspjeli djelovati zbog velike brzine kojom se povorka kretala.

Pištolj FN Model 1910 Gavrila Principa koji se čuva u Muzeju vojne istorije u Beču (2009)

Nakon što je Franc Ferdinand održao svoj govor u Gradskoj vijećnici, odlučio je da posjeti žrtve Čabrinovićevog granatiranja u sarajevskoj bolnici. Da bi izbjegao centar grada, general Oskar Poćorek odlučio da je Ferdinandov automobil treba ići ravno kroz Apelsku obalu do bolnice. Međutim, Poćorek je zaboravio reći vozaču, Leopoldu Lojki, za ovu odluku. Na putu do bolnice Lojka je pogrešno skrenuo u sporednu ulicu u kojoj je Princip bio pozicioniran ispred lokalne poslastičarnice. Kada je shvatio da je pogriješio, Lojka je zakočio i počeo da ići unazad. Dok je to radio, motor je stao. Princip je istupio ispred, izvukao svoj pištolj FN Model 1910 i iz neposredne blizine ispalio dva hica u pravcu automobila, prvi je pogodio Franca u vrat, dok je drugi pogodio Sofiju u trbuh. Oboje su preminuli ubrzo nakon toga.

Hapšenje i suđenje

Dovođenje Čabrinovića, Ilića i Principa na suđenje.

Gavrilo, sjedi u sredini prvog reda, na suđenju 5. decembra 1914. godine

Gavrilo se pokušao upucati, ali mu je pištolj oduzet, prije nego što je imao priliku da ispali još jedan hitac. Na suđenju je rekao da žali zbog ubistva vojvotkinje i da je htio ubiti Poćoreka, ali da je ipak ponosan na ono što je učinio. Dalje je rekao: „Ja sam jugoslovenski nacionalista, težim za ujedinjenjem svih Jugoslovena, pod bilo kakvim političkim oblikom i za njihovim oslobođenjem od Austrije”. Crna ruka bila je umješana u atentat zbog koga je Austrougarska izdala demarš Srbiji poznat kao Julski ultimatum, a koji je bio jedan od uzroka izbijanja Prvog svjetskog rata.

Gavrilo je imao osamnaest godina i jedanaest meseci u to vrijeme i bio je suviše mlad za smrtnu kaznu, jer mu je do dvadesete godine trebalo još godinu i 27 dana što je bio minimum starosne granice koju je zahtijevao Habzburški zakon. Umjesto toga, dobio je maksimalnu kaznu od dvadeset godina zatvora.

Zatvor i smrt

Gavrilo Princip izobličenog izgleda u vidno obolelom stanju u austrougarskoj tamnici Terezin.

Principova zatvorska ćelija u tvrđavi Terezin

Gavrilo je bio okovan u samici u tvrđavi Terezin, gdje živio u teškim uslovima i bolovao od tuberkuloze. Bolest mu je toliko oštetila kosti da mu se morala amputirati desna ruka. U januaru 1916. Princip se bezuspješno pokušao objesiti peškirom. Od februara do juna 1916, Princip se četiri puta sastao sa Martinom Papenhajmom, austrougarskim vojnim psihijatrom. Papenhajm je napisao da je Gavrilo vjerovao da bi se Svjetski rat desio, bez njegovih postupaka i da se „ne osjeća odgovornim za katastrofu”.

Kapela vidovdanskih heroja na groblju Svetih Arhangela u Sarajevu

Gavrilo Princip je preminuo 28. aprila 1918. godine, tri godine i deset mjeseci nakon atentata. U vrijeme njegove smrti, oslabljen neuhranjenošću i bolesti, težio je oko 40 kilograma. Ostao je do poslednjeg daha pribran,čvrst,nikad se nije pokolebao u ideju kojom je bio rukovođen.

Strahujući da bi njegove kosti mogle postati relikvije za slovenske nacionaliste, zatvorski čuvari tajno su Principovo tijelo sahranili u neoznačen grob, ali češki vojnik koji je učestvovao u sahrani zapatio je lokaciju i 1920. godine Princip i ostali „Vidovdanski heroji” ekshumirani su i njihovi posmrtni ostaci prebačeni su u Sarajevo, gdje su zajedno sahranjeni ispod Kapele vidovdanskih heroja na groblju Svetih Arhangela, na kojoj se nalazi citat vladike Petra II Petrovića Njegoša: „Blago tome ko dovijek živi imao se rašta i roditi”.

Ostavština

Statua Gavrila Principa u Beogradu

Ostavština Gavrila Principa i dalje je sporna. U socijalističkoj Jugoslaviji, Gavrilo Princip bio je poštovan kao narodni heroj i borac za slobodu koji se borio za oslobođenje svih naroda Jugoslavija od austrijske vladavine. Srbi ga slave kao heroja i veličaju sjećanja na njega, u skladu sa tim Nenad Samardžija, gradonačelnik Istočnog Sarajeva, rekao je da atentat nije bio teroristički čin nego „pokret mladih ljudi koji su željeli da se oslobode kolonijalnog ropstva”. Za vrijeme Jugoslavije, danas Latinska ćuprija, mjesto atentata, nosila je ime Principov most u znak sjećanja.

Međutim, danas mnogi Hrvati i Bošnjaci karakterišu Principa kao ubicu.

Spomenici i komemoracije

Kuća u kojoj je Gavrilo živio u Sarajevu uništena je tokom Prvog svjetskog rata. Nakon rata obnovljena je kao muzej u Kraljevini Jugoslaviji. U Aprilskom ratu 1941. Njemačka je izvršila invaziju, okupaciju i podjelu Jugoslavije, a Sarajevo postalo dio Nezavisne Države Hrvatske. Ustaše, hrvatski fašistički pokret, ponovo su uništile kuću. Nakon uspostavljanja socijalističke Jugoslavije 1945, Gavrilova kuća ponovo je postala muzej, a u Sarajevu je postojao još jedan muzej posvijećen njemu. Tokom raspada Jugoslavije devedesetih godina 20. vijeka, Gavrilova kuća je uništena i ponovo obnovljena 2015. godine.

Principov pištolj zaplijenile su austrougarske vlasti i na kraju dale, zajedno sa Ferdinandovom krvavom potkošuljom, Antonu Puntigamu, jezuitskom svešteniku koji je bio Ferdinandov blizak prijatelj. Pištolj i potkošulja ostale su vlasništvo austrijskih jezuita sve dok nisu ponuđeni na dugoročni zajam Muzeju vojne istorije u Beču 2004. godine. Sada su dio stalne postavke.

Mnogo je kratkotrajnih uspomena na Gavrila Principa. Na uglu gdje se dogodio atentat 1917. je izgrađen stub. Uništen je sljedeće godine. Četrdesetih godina 20. vijeka ploču koja je podsjećala na Gavrilov čin uklonjena je tokom njemačke invazije, a poslije Drugog svjetskog rata, podignuta je nova ploča na kojoj je pisalo „U znak vječite zahvalnosti Gavrilu Principu i njegovim drugovima, borcima protiv germanskog osvajača, posvećuje ovu plolu omladina Bosne i Hercegovine — Sarajevo, 7. maj 1945. godine”. Tokom rata u Bosni i Hercegovini, reljefni otisci stopala koji su označavali mjesto sa kojeg je Princip ispalio kobne hice su uklonjeni.

Ploča koja obilježava mjesto atentata

Kako se bližila stogodišnjica atentata, na uglu gdje je izvršen atentat postavljena je ploča na kojoj piše: „Sa ovog mjesta 28. juna 1914. godine Gavrilo Princip je izvršio atentat na austrougarskog prestolonasljednika Franca Ferdinanda i njegovu suprugu Sofiju”. Dana 21. aprila 2014. u Tovariševu otkriveno je Gavrilova bista, a na samu stogodišnjicu u Istočnom Sarajevu je postavljena statua.

Godinu kasnije, statuu Gavrila Principa su u Beogradu otkrili predsjednik Republike Srbije Tomislav Nikolić i predsjednik Republike Srpske Milorad Dodik, kao poklon Srpske Srbiji. Nikolić je tokom otkrivanja statue održao govor, u kojem je između ostalog i rekao: „Princip je bio heroj, simbol oslobodilačkih ideja, tiranoubica, nosilac ideje oslobođenja od ropstva, koja je kružila Evropom”.

Po njemu je nazvana književna nagrada koja se dodjeljuje u dvije kategorije, za najbolji književni rad i za istorijsku studiju. Strip Atentat s one strane patnje za središnju temu ima akcije Principa i Mlade Bosne i njihovu konačnu sudbinu.

Srodnik Gavrila Principa je Zoran Kostić Cane (Partibrejkers).

Vidi još

• Mlada Bosna
• Medalja za hrabrost (Republika Srpska)
• Slobodan Princip Seljo
• Muhamed Mehmedbašić
• Porodica Princip
• Bogdan Žerajić
• OŠ „Gavrilo Princip” Zemun

Literatura

Domaća literatura

• Vojinović, Miloš (2015). Političke ideje Mlade Bosne. Beograd: Filip Višnjić. str. 388. ISBN 978-86-6309-047-7. 
• Gaćinović, Radoslav (1. jul 2014). „Mladost za Mladu Bosnu” (PDF). Magazin „Odbrana”. Specijalni prilog br. 105: 1 — 16. 
• Gaćinović, Radoslav (2018). Mlada Bosna. Beograd: Evro Book. str. 629. ISBN 978-86-505-3066-5. 
• Grupa autora (2014). Sarajevski atentat 1914 (Zbornik radova). Beograd: Filip Višnjić. str. 454. ISBN 978-86-6309-047-7. 
• Dedijer, Vladimir (2014). Sarajevo 1914. Beograd: Knjige Obradović. str. 1148. ISBN 978-8684441227. 
• Ković, Miloš (2014). Gavrilo Princip - dokumenti i sećanja. Novi Sad: Prometej; Beograd: Radio-televizija Srbije. str. 1008. ISBN 978-86-515-0913-4. 
• Mijalkovski, Milan; Pešić, Zvonimir (1. 10. 2014). „Sarajevski atentat - obaveštajna enigma” (PDF). Magazin „Odbrana”. Specijalni prilog br. 110: 1 — 16. 
• Milošević, Borivoje (2021). Aneksija Bosne i Hercegovine. Novi Sad: Prometej i RTV. str. 164. ISBN 978-86-515-1739-9. 
• Grupa autora (2014). Sarajevski atentat 1914 (Zbornik radova). Beograd: Filip Višnjić Beograd. str. 454. ISBN 978-86-6309-047-7. 
• Stojadinović, Milan M. (1963). Ni rat ni pakt: Jugoslavija izmedju dva rata (na jeziku: srpski). El Economista. Pristupljeno 24. 7. 2020. 
• Čalija, Vladan R. (2023). Sarajevski atentat: zapažanja. Novi Sad: Prometej; Beograd: Radio-televizija Srbije. str. 464. ISBN 978-86-515-2113-6. 

Strana literatura

• Belfield, Richard (2011). A Brief History of Hitmen and Assassinations (na jeziku: engleski). Little, Brown Book Group. ISBN 978-1-84901-805-0. Pristupljeno 24. 7. 2020. 
• Dedijer, Vladimir (1966). The Road to Sarajevo (na jeziku: engleski). Simon and Schuster. Pristupljeno 24. 7. 2020. 
• Donnelley, Paul (2012). Assassination! (na jeziku: engleski). Lulu.com. ISBN 978-1-908963-03-1. 
• Fabijancic, Tony (2010). Bosnia: In the Footsteps of Gavrilo Princip (na jeziku: engleski). University of Alberta. ISBN 978-0-88864-519-7. Pristupljeno 24. 7. 2020. 
• Fromkin, David (2007). Europe's Last Summer: Who Started the Great War in 1914? (na jeziku: engleski). Knopf Doubleday Publishing Group. ISBN 978-0-307-42578-2. Pristupljeno 24. 7. 2020. 
• Glenny, Misha (2012). The Balkans: Nationalism, War, and the Great Powers, 1804-2011 (na jeziku: engleski). Penguin. ISBN 978-1-101-61099-2. Pristupljeno 24. 7. 2020. 
• Johnson, Lonnie (1989). Introducing Austria: A Short History (na jeziku: engleski). Ariadne Press. ISBN 978-0-929497-03-7. Pristupljeno 24. 7. 2020. 
• Kidner, Frank L.; Bucur, Maria; Mathisen, Ralph; McKee, Sally; Weeks, Theodore R. (2013). Making Europe: The Story of the West, Volume II: Since 1550 (na jeziku: engleski). Cengage Learning. ISBN 978-1-285-50027-0. Pristupljeno 24. 7. 2020. 
• Malcolm, Noel (1994). Bosnia: A Short History (na jeziku: engleski). NYU Press. ISBN 978-0-8147-5520-4. Pristupljeno 24. 7. 2020. 
• Remak, Joachim (1959). Sarajevo: The Story of a Political Murder (na jeziku: engleski). Criterion Books. Pristupljeno 24. 7. 2020. 
• Roider, Karl (2005). „Princip, Gavrilo (1894–1918)”. Ur.: Tucker, Spencer; Roberts, Priscilla Mary. World War I: Encyclopedia (na jeziku: engleski). ABC-CLIO. ISBN 978-1-85109-420-2. Pristupljeno 24. 7. 2020. 
• Schlesser, Steven (2005). The Soldier, the Builder & the Diplomat (na jeziku: engleski). Cune Press. ISBN 978-1-885942-07-4. Pristupljeno 24. 7. 2020. 

Dodatna literatura

• Gilbert, Martin (2008). The First World War: A Complete History (na jeziku: engleski). Phoenix. ISBN 978-1-4091-0279-3. Pristupljeno 24. 7. 2020. 
• Clark, Christopher (2013). The Sleepwalkers: How Europe Went to War in 1914 (na jeziku: engleski). Harper Collins. ISBN 978-0-06-219922-5. Pristupljeno 24. 7. 2020. 
• Stokesbury, James L. (1981). A Short History of World War I (na jeziku: engleski). Morrow. ISBN 978-0-688-00128-5. Pristupljeno 24. 7. 2020. 
• Bataković, Dušan (2005). Histoire du peuple serbe (na jeziku: francuski). L'AGE D'HOMME. ISBN 978-2-8251-1958-7. Pristupljeno 24. 7. 2020. 
• Brescia, Anthony M. (1965). The Role Gavrilo Princip in the Greater Serbian Movement (na jeziku: engleski). St. John's University. Pristupljeno 24. 7. 2020. 
• Butcher, Tim (2014). The Trigger: Hunting the Assassin Who Brought the World to War (na jeziku: engleski). Random House. ISBN 978-1-4481-5564-4. Pristupljeno 24. 7. 2020. 
• Ljubibratić, Dragoslav (1959). Gavrilo Princip (na jeziku: srpski). Nolit. Pristupljeno 24. 7. 2020. 
• Savary, Michèle (2004). Sarajevo 1914: vie et mort de Gavrilo Princip (na jeziku: francuski). L'AGE D'HOMME. ISBN 978-2-8251-1891-7. Pristupljeno 24. 7. 2020. 
• Villiers, Peter (2010). Gavrilo Princip: The Assassin Who Started the First World War (na jeziku: engleski). Unknown Publisher. ISBN 978-0-9566211-0-8. Pristupljeno 24. 7. 2020. 
• Wolfson, Robert; Laver, John (2001). Years of Change: European History, 1890-1990 (na jeziku: engleski). Hodder & Stoughton. ISBN 978-0-340-77526-4. Pristupljeno 24. 7. 2020. 
• Gavrilo Princips Bekenntnisse. Zwei Manuscripte Princips, Aufzeichungen Seines Gefängnispsychiaters Dr. Pappenheim Aus Gesprächen Von Feber ... Über Das Attentat, Princips Leben und Seine Politischen und Sozialen Anschauungen. Mit Einführung und Kommentar Von R.P. (na jeziku: nemački). Lechner und Son. 1926. Pristupljeno 24. 7. 2020. 

Spoljašnje veze

• Misteriozni Brovning 9mm M1910 Gavrila Principa (Oružje onlajn, Branko Bogdanović, 2021)
• „Priča o jednoj fotografiji: Srećan rođendan, gospodine Hitler (Vreme br. 1191, Muharem Bazdulj, 31. oktobar 2013)”. Arhivirano iz originala 23. 03. 2021. g. 
• Mladost za slobodnu Bosnu, dr Vladimir Gaćinović, magazin Odbrana, specijalni prilog br. 105, 1. jul 2014.
• Sarajevski atentat - obaveštajna enigma, Milan Mijalkovski i Zvonimir Pešić, magazin Odbrana, specijalni prilog br. 110, 1. oktobar 2014.
• „Stisak okovane ruke, Ota Egert - Poslednji nepoznati prijatelj Gavrila Principa”. Arhivirano iz originala 06. 01. 2014. g. 
• Gavrilo Princip: Heroj ili terorista („Danas“, 6. septembar 2013)
• Princip o sebi: dva manuskripta Gavrila Principa
• Gorka sudbina svih Gavrilovih spomen-ploča („Politika“, 28. jun 2015)
• Tragom Principa u Alpima
• U Češkoj odata pošta Principu i srpskim zarobljenicima („Politika“, 28. april 2016)
• „Gavrilo Princip's statement during trial”. Arhivirano iz originala 16. 10. 2015. g. 
• „Arhivirana kopija”. Arhivirano iz originala 13. 04. 2021. g. Pristupljeno 12. 10. 2019. |title=Prison interview with Gavrilo Princip |date= |website= |publisher= |access-date=}}