Tazama chanzo cha Meksiko

{{Infobox Country | 
native_name = ''Estados Unidos Mexicanos''|
conventional_long_name = Muungano wa Madola ya Mexiko |
common_name = Mekiko |
image_flag = Flag_of_Mexico.svg |
image_coat = Mexico coat of arms.png |
symbol_type = Nembo |
image_map = LocationMexico.png |
national_anthem = ''[[Himno Nacional Mexicano]]'' | 
national_motto = ''(hakuna)''|
official_languages = [[(hakuna kitaifa)]]<br />[[Kihispania]] (hali halisi)|
capital = [[Mexico (mji)|Mji wa Mexiko]] ''([[Kihisp.]]: Ciudad de Mexico)'' |
latd=19|latm=03|latNS=N|longd=99|longm=22|longEW=W|
government_type = [[Shirikisho la Jamhuri]] |
leader_titles = [[Rais wa Mexiko|Rais]] |
leader_names = [[Andrés Manuel López Obrador]] |
largest_city = [[Mexico (mji)|Mji wa Mexiko]] ''([[Kihisp.]]: Ciudad de Mexico)'' |
area = 1,972,550 |
areami²=  758,249 <!-- Do not remove per [[WP:MOSNUM]] -->|
area_rank = ya 15 |
area_magnitude = 1 E12 |
percent_water = 2.5% |
population_estimate = 129,875,529 | 
population_estimate_year = 2023 |
population_estimate_rank = ya 10 |
population_census = 101,879,171 |
population_census_year = 2000 |
population_density = 61 |
population_densitymi² = 158  <!-- Do not remove per [[WP:MOSNUM]] -->|
population_density_rank = ya 142 |
GDP_PPP_year = 2005 |
GDP_PPP = $1.073 trillioni|
GDP_PPP_rank = ya 13 |
GDP_PPP_per_capita = $10,186 |
GDP_PPP_per_capita_rank = ya 64 |
HDI_year = 2003 |
HDI = 0.814 |
HDI_rank = ya 53 |
HDI_category = <font color="#009900">high</font> |
sovereignty_type = [[Uhuru]] |
sovereignty_note =  Kutoka [[Hispania]] |
established_events = Imetangazwa <br /> imetambuliwa |
established_dates =<br />[[16 Septemba]] [[1810]] <br /> [[27 Septemba]] [[1821]]|
currency = [[peso ya Mexiko|Peso]] |
currency_code = MXN |
time_zone =  |
utc_offset =  -8 to -6 |
time_zone_DST = varies |
utc_offset_DST = |
cctld =  [[.mx]] |
calling_code = 52 |
footnotes= |
}}

'''Meksiko''' ni nchi kubwa ([[km2|km<sup>2</sup>]] 1,972,550) inayohesabiwa [[jiografia|kijiografia]] kuwa sehemu ya [[Amerika ya Kaskazini]] au pengine ya [[Amerika ya Kati]]. Kwa vyovyote [[utamaduni|kiutamaduni]] ni sehemu ya [[Amerika ya Kilatini]].

Imepakana na [[Marekani]] upande wa [[kaskazini]]. Upande wa [[kusini]] majirani ni [[Guatemala]] na [[Belize]].  

Ina [[pwani]] ndefu na [[bahari]] za [[Pasifiki]] na [[Ghuba ya Meksiko]]. 

Ina [[muundo]] wa [[shirikisho]] ya majimbo 32 yanayojitawala. 

Meksiko ilikuwa nchi ya [[staarabu]] za juu ya [[Waazteki]] na [[Wamaya]] hadi kuvamiwa na [[Hispania]] mnamo [[mwaka]] [[1521]], halafu [[koloni]] la Hispania hadi [[uhuru]] wa mwaka 1821.

Kwa sasa ni nchi ya 15 kiuchumi duniani, hivyo ni pia mwanachama wa kundi la [[G20]].

[[Mji mkuu]] ni [[Mexico City]], ambao katika eneo lake lote una watu zaidi ya [[milioni]] 20. 

== Historia ==
Nchi jinsi ilivyo leo imeundwa na wakoloni Wa[[hispania]] walioivamia kuanzia mwaka [[1519]] na kuvunja [[utawala]] wa milki za wenyeji kama [[Azteki]] na [[Maya]]. 

===Kabla ya uvamizi wa Hispania===
Watu wa kwanza waliofika huko kutoka kaskazini walikuwa [[Waindio]], wajukuu wa wahamiaji walioingia [[Amerika]] kutoka [[Asia ya Kaskazini]]. Hakuna uhakika kufika huko kulitokea lini: labda miaka 10,000 iliyopita<ref>[https://books.google.com/books?id=Qxp-GWiDPioC&pg=PA386#v=onepage&q&f=false Michael S. Werner (January 2001). Concise Encyclopedia of Mexico. Taylor & Francis. pp. 386–. ISBN 978-1-57958-337-8]</ref>. 

Hao Waindio walikuwa [[wakulima]] hodari sana na [[mazao]] mbalimbali ambayo leo ni msingi wa [[chakula]] kote [[duniani]] yalianzishwa na kupandishwa nao, yakiwa pamoja na [[mahindi]], [[mboga]] na [[nyanya]]. [[Kilimo]] cha mahindi hukadiriwa kilianzishwa takriban mnamo mwaka [[9000 KK]]<ref>[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC122905/ A single domestication for maize shown by multilocus microsatellite genotyping, Proc Natl Acad Sci U S A. 2002 Apr 30; 99(9): 6080–6084. doi:  10.1073/pnas.052125199]</ref><ref>{{Cite web |url=http://learn.genetics.utah.edu/content/selection/corn |title="The Evolution of Corn". University of Utah HEALTH SCIENCES. Retrieved 2 January 2016 |accessdate=2016-03-20 |archive-date=2016-04-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160401040226/http://learn.genetics.utah.edu/content/selection/corn/ |url-status=dead }}</ref>. 
[[Picha:20041229-Olmec Head (Museo Nacional de Antropología).jpg|250px|thumbnail|left|Sanamu ya kichwa ya Kiolmeki]]
Kilimo kiliweka msingi kwa [[Kijiji|vijiji]] na [[jamii]] zilizoshirikiana katika maeneo makubwa. [[Miji]] ya kwanza inajulikana kuanzia takriban mwaka [[1500 KK]]. 

Staarabu mbalimbali zilistawi na kukua katika maeneo ya pwani ([[Waolmeki]], Wamaya) na katika [[nyanda za juu]] za Mexico ya kati ([[Wazapoteki]], [[Wamixeki]], [[Watolteki]], Waazteki).

====Waolmeki====
Ustaarabu wa kwanza unaojulikana ulikuwa wa [[Waolmeki]] baina ya 1500 KK na [[400 KK]]. Habari zao zinajulikana kutokana na [[akiolojia]] na mabaki ya miji na [[sanaa]] yao. Waolmeki walijenga miji wakaacha mifano ya sanaa yenye kiwango cha juu. 

Waliishi katika kanda la pwani la Mexiko katika majimbo ya leo ya [[Veracruz (jimbo)|Veracruz]] na [[Tabasco (jimbo)|Tabasco]]. Ni watu wa kwanza katika Mexiko wanaojulikana kubuni [[mwandiko]] na [[kalenda]], [[mchezo]] wa [[mpira]] na [[ujenzi]] wa [[piramidi]] za [[hekalu]]. Walikuwa hodari sana kuchonga [[sanamu]] ya [[Jiwe|mawe]], hasa [[Kichwa|vichwa]] vikubwa vyenye [[urefu]] WA zaidi ya [[mita]] 3. Walifaulu kuunda sanaa hii bila kujua vifaa vya [[metali]]. [[Picha:Zacuelu2.jpg|thumbnail|Hekalu - piramidi ya Kimaya]]
[[Picha:Madrid Codex 9.jpg|thumbnail|150px|Ukurasa kutoka kitabu cha Kimaya - maandishi ya hiroglifi]]
Sanamu nyingine inayorudirudi ni mtu-jagwaa inayounganisha sehemu ya [[maumbile]] ya [[binadamu]] na [[jagwa]]. Takriban mwaka 400–[[300 KK]] miji yao iliachwa na wakazi; hakuna uhakika ni nini iliyosababisha mwisho wa ustaarabu huu.

====Wamaya====
Upande wa [[mashariki]] wa Waolmeki ustaarabu wa [[Wamaya]] ulianza tangu takriban mwaka [[2000 KK]]. Wamaya walikalia [[rasi]] ya [[Yucatan]] pamoja na Guatemala na Belize ya leo. Waliishi katika vijiji na miji iliyojitegemea na kugombana kati yao mara kwa mara. 

Wamaya walibuni mwandiko wa [[hiroglifi]] wenye [[alama]] nyingi kupita maandishi mengine katika [[Amerika ya Kale]] na kutunga [[vitabu]]. Waliendeleza pia [[hisabati]], wakijua [[namba]] "[[sifuri]]" na kuboresha mfumo wa kalenda. 

Walikuwa hodari sana katika [[astronomia]] yaani [[elimu]] ya [[nyota]]. Walipamba miji yao kwa [[Jengo|majengo]] makubwa na mazuri na kuwa [[wafanyabiashara]] hodari. Sanaa yao ilijua [[uchongaji]] wa mawe na pia [[uchoraji]].

Jamii ya Wamaya ilifikia kiwango cha juu kuanzia mwaka [[500 KK]] wakati miji mikubwa ya kwanza ilipotokea. Mnamo mwaka [[800]] [[BK]] jamii za Wamaya katika Yucatan ziliporomoka; [[wataalamu]] wengi huamini ya kwamba mabadiliko ya [[ekolojia]] na [[halihewa]] pamoja na kuchoka kwa [[rutuba]] ya [[ardhi]] yalisababisha kutoka kwa watu katika makazi ya awali. 

Lakini ustaarabu huu uliona tena kipindi cha kustawi katika maeneo mengine hadi kuja kwa Wahispania. Miji mbalimbali ya Wamaya iliendelea kujitetea dhidi ya wavamizi na [[Nojpeten]], mji wa mwisho wa kujitegemea ulitekwa mwaka [[1696]] tu.

==== Teotihuacan ====
[[Picha:View from Pyramide de la luna.jpg|thumbnail|[[Barabara]] ya mahekalu na piramidi ya jua mjini Teotihuacan]]
[[Teotihuacan]] ilikuwa mji mkubwa katika nyanda za juu, karibu na Mexico City ya leo. Kuanzia mwaka [[100 KK]] hadi takriban [[550]] BK ilikuwa mji mkubwa wa Amerika, pia moja kati ya miji mikubwa duniani na [[kitovu]] cha [[utamaduni]] kilichoathiri staarabu zote za Mexiko.

"Teotihuacan" ilikuwa [[jina]] la Waazteki kwa mji huu, jina la kienyeji halikuhifadhiwa. Maana ya jina ni "mahali pa kuzaliwa kwa [[miungu]]". Wakati wa [[maendeleo]] yake mji ulikuwa na eneo la [[kilomita za mraba]] 30 ukiwa na wakazi angalau 150,000, labda hata 250,000 walioishi humo<ref>{{Cite web |url=http://www.dartmouth.edu/~izapa/M-15.pdf |title=Architecture, Astronomy, and Calendrics in Pre- Columbian Mesoamerica, Vincent H. Malmstrom  |accessdate=2016-03-21 |archivedate=2006-11-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20061103080118/http://www.dartmouth.edu/~izapa/M-15.pdf }}</ref>.

Hakuna uhakika ni akina nani waliojenga Teotohuacan. Mji wote ulipangwa kwa kufuata [[barabara]] mbili zilizoelekea kaskazini-kusini na mashariki-magharibi. Hekalu kubwa na piramidi zinaonyesha umuhimu wa [[dini]], na mabaki ya [[nyumba]] za wakubwa na watu wa kawaida yanaruhusu kupata [[picha]] ya jamii iliyoishi hapa. 

Teotohuacan ilikuwa kitovu cha [[biashara]] ya misafara ya mbali na pia ya elimu. Ukubwa wa mji unaonyesha kiwango cha juu cha [[utawala]] na [[ushirikiano]] kati ya watu wake.

Katika [[karne ya 6]] BK sehemu kubwa ya majengo iliharibika na kuchomwa. Hakuna uhakika kama hii ilikuwa tokeo la uvamizi kutoka nje au vurugu au [[mapinduzi]] ndani ya mji. Baada ya maharibio yale mji ulianza kurudi nyuma na idadi ya watu kupungua. Mnamo mwaka [[750]] BK watu wote waliondoka: ni [[ghofu|maghofu]] ya majengo makubwa tu yaliyobaki<ref>[http://www.metmuseum.org/toah/hd/teot/hd_teot.htm Teotihuacan, Department of Arts of Africa, Oceania, and the Americas, The Metropolitan Museum of Art  October 2001]</ref>.

====Milki ya Azteki====
[[Picha:Tlacochcalcatl.jpg|thumbnail|Askari wa Azteki]]
Kuanzia mwaka 1325 kabila la [[Azteki]] likaunda mji wa [[Tenochtitlan]] kwenye kisiwa cha [[ziwa la Tezcoco]]. Waazteki wakaendelea kuunda milki kubwa lililoeena na kutawala sehmu kubwa ya nyanda za juu za Mexiko. Msingi wa milki yao ilikuwa ushirikiano na mji miwili jirani iliyounda mwungano wa pande tatu lakini Waazteki waliendelea kuwa mshiriki mkuu na mtawala wa Tenochtitlan hatimaye alikuwa mtawala mkuu. Walishambulia maeneo ya miji na makabila jirani na kuwalazimisha kulipa kadi kwao. Kama walikubali kutoa kodi kila mwaka na pia kushiriki katika vita za milki watawala wa kienyeji waliruhusiwa kuendelea na utawala wa ndani. Dini yao iliweka uzito kwa sadaka za binadamu waliochinjwa kwenye mahekalu ya miungu yao. Waliunda mfumo wa mikataba ya vita na milki nyingine ambako walikutana kwa mapigano yaliyo kubaliwa awali kwa shabaha ya kukamata wafungwa wengi iwezekanavyo na kuwatoa kama sadaka kwa miungu hekaluni baadaye.

====Uvamizi wa Wahispania====
Mwaka 1519 Mhispania [[Hernan Cortez]] alifika kwenye pwani la Mexiko. Katika miaka iliyofuata alifaulu kuendelea hadi mji wa Tenochtitlan akiongozana na kundi la Wahispania mamia kadhaa. Cortez aliweza kuungana na miji na makabila ya Waindio waliochoka utawala wa Azteki na kumpa askari za usaidizi. Mwaka 1520 waliingia Tenochtitlan kama wageni wa mfalme [[Montezuma II]] wakaendelea kumkamata lakini baada ya kifo cha mfalme walifukuzwa wakakimbia kwa matatizo katika "usiku wa huzuni" (Kihisp. ''noche triste''). Waazteki walidhoofishwa sana kutokana na [[epidemia]] ya ugonjwa wa [[ndui]]<ref>Ndui ilikuwa ugonjwa iliyokuwa kawaida katika Ulaya wakati ule lakini ilikuwa ugonjwa mgeni kwa wenyeji wa Amerika ambao walikosa kinga dhidi yake; hivyo ilikuwa kati ya magonjwa wa kuambukizwa kutoka Ulaya yaiyoua Waindio wengi katika karne zilizofuata.</ref>. Cortez aliweza kukusanya jeshi kubwa la Waindio waliopinga Waazteki akavamia na kuharibu Tenochtitlan mwaka 1521 na kwenye magofu ya mji huu alianzisha mji mpya wa [[Mexico City]] (Kihisp. ''Ciudad de Mexico'').

===Ukoloni===
[[Image:Virgen de guadalupe1.jpg|250px|thumb|Jinsi Bikira Maria alivyomtokea Juan Diego kwenye kilima Tepeyac, Mexico City.]]
Baada ya Hispania kuteka sehemu kubwa ya nchi mwaka 1521, liliundwa [[koloni]] la [[Hispania Mpya]] chini ya makamu wa mfalme.

Bila kujali [[ukatili]] wa Wahispania, [[Waindio]] walijiunga haraka na [[Kanisa Katoliki]] kuhusiana na [[njozi]] ya mwenzao [[Juan Diego]] aliyetokewa na [[Bikira Maria]] huko [[Guadalupe, Mexico City|Guadalupe]] ([[12 Desemba]] [[1531]]), wakachanganyikana na wavamizi na kufanya [[taifa]] jipya lenye sura ya [[chotara|kichotara]], kiasi kwamba wengi wanajiona "mestizos" (machotara) hata wasipokuwa na [[damu]] mchanganyiko.

===Tangu uhuru hadi leo===
Baada ya [[karne]] tatu na baada ya [[vita]] vya [[ukombozi]], mwaka 1821 wakazi walijipatia [[uhuru]] kwa jina la Mexico.

====Vita ya uhuru ====
Mfano wa [[Vita ya uhuru wa Marekani|uhuru wa Marekani]] mwaka [[1776]] ulikuwa na athira pia kati ya wasomi wenyeji wa Mexiko. Jamii ya kikoloni iliundwa juu ya [[ubaguzi]] kati ya Kreoli (walowezi wenye asili ya Hispania bila mchanganyiko na Waindio), Mestizos (asilimia kubwa ya wenyeji waliotokana na [[ndoa]] za [[wanaume]] Wahispania na [[wanawake]] Waindio) na Waindio wenyewe. Lakini vyeo vyote vya juu, kama maafisa wa juu wa serikali, vilipatikana pekee kwa watu waliozaliwa Hispania na kutumwa Mexiko. Mawazo ya uhuru yalianza kupatikana kati ya Kreoli na Mestizos wa matabaka ya juu. 

Chanzo cha vita ya uhuru kilikuwa mabadiliko katika [[Ulaya]]. [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]] mtawala wa [[Ufaransa]] alimkamata mfalme [[Ferdinand VII]] wa Hispania akamlazimisha kujiuzulu na kumpa [[kaka]] yake [[Yosefu Napoleon]] [[ufalme wa Hispania]]. Hatua hii ilifuatwa na wimbi la uasi nchini Hispania dhidi ya mfalme Mfaransa. 

Katika Hispania Mpya (Mexico) kamati za miji kadhaa zilizoongozwa na Kreoli ziliapa kumfuata mfalme mfungwa halali pekee. Kamati Kuu ya Mexiko City ilitaka kuanzisha bunge la pekee kwa sababu Hispania haikuwa tena na serikali halali. Mfalme mdogo (gavana mkuu) alikubali. Viongozi wengine walitangaza ilhali mfalme halali hayuko tena sasa, nguvu yote iko mkononi mwa wananchi. Hapo Wahispania katika koloni walioshika vyeo vikuu waliamua kumpindua mfalme mdogo na kuwakamata viongozi wa Kreoli. 

Uasi ulifaulu lakini vikundi vidogo vya wapinzani wa uhuru kutoka Hispania waliendelea kukutana nchini na kukusanya viongozi. Hatimaye [[padre]] Kreoli [[Miguel Hidalgo y Costilla]] alikusanya jeshi la [[wanamgambo]] [[wakulima]] Waindio na Kreoli akapigana na jeshi lililokuwa chini ya mamlaka ya maofisa Wahispania. Miguel Hidalgo alishindwa na kuuawa, lakini hii ilikuwa chanzo cha uasi mkubwa ambao Wakreoli na wakulima Waindio walipigana na jeshi lililofuata amri ya Wahispania katika koloni. 

Mwaka kiongozi wa upande wa migambo ya uhuru Guerrero na jenerali wa jeshi la serikali [[Agustin de Iturbide]] walikutana wakapatana kuungana. Vikosi vingi vya jeshi la kikoloni vilihamia upande wao. Gavana mpya aliyefika kutoka Hispania aliamua kukubali uhuru uliotangazwa tarehe [[28 Septemba]] [[1821]]. Iturbide alikuwa [[rais]] wa kwanza na baadaye kwa kipindi kifupi [[Kaisari]] wa Mexiko hadi kujiuzulu mwaka [[1823]]: hapo Mexiko ikaendelea kuwa [[jamhuri]].

====Karne ya 19====
[[Picha:Mexico's Territorial Evolution.png|300px|thumbnail|Maeneo yaliyoongezwa, yaliyotengwa au kujitenga na Mexiko tangu uhuru wa mwaka 1821: A) Maeneo yaliyotwaliwa na Marekani (nyekundu, kichungwa, nyeupe), Chiapas kuchukuliwa kutoka Guatemala (buluu), eneo la Yucatan lililotwaliwa (nyekundu) na maeneo ya Shirikisho la Amerika ya Kati ([[zambarau]]).]]
Katika miaka iliyofuata nchi haikupata msimamo imara kisiasa wala kiuchumi. Serikali mara nyingi zilikuwa hafifu na kubadilishana.

Vikundi vya [[ushikiliaji ukale]] na [[uliberali]] vilipigana hadi kuingia katika [[vita ya wenyewe kwa wenyewe]]. 

Mwaka wa uhuru maeneo ya kusini yalijitenga na kuwa [[Shirikisho la Amerika ya Kati]] lililofarakana baadaye kuwa nchi za [[Guatemala]], [[Honduras]], [[El Salvador]], [[Nikaragua]] na [[Costa Rica]].

Mwaka [[1835]] Marekani ilijaribu kununua maeneo ya [[Texas]] na [[Kalifornia]] lakini Meksiko ilikataa. Hata hivyo utawala wa Mexiko kuhusu maeneo haya ya kaskazini yake ulikuwa hafifu na wa juujuu tu, Waindio walijitegemea hali halisi nje ya miji michache. Hivyo serikali ya Mexiko ilikaribisha walowezi kutoka Marekani kuhamia Texas. Hao walowezi wenye utamaduni wa [[Kiingereza]]-Kimarekani walitangaza uhuru wao mwaka [[1836]] wakaunda [[Jamhuri ya Texas]] iliyochukuliwa na Marekani mwaka [[1845]] kuwa jimbo lake.

Hatua hii ilisababisha [[Vita ya Marekani na Mexiko]] ya miaka [[1846]]–[[1848]]. Mexiko ikashindwa na kaskazini yote ikawa sehemu ya Marekani ([[Kalifornia]], [[New Mexico]], [[Arizona]], [[Nevada]], [[Utah]] na [[Colorado]], jumla [[theluthi]] moja ya eneo lake lote.

Mexiko ilishambuliwa mara mbili na [[Ufaransa]] kutokana na madai juu ya [[madeni]] ya taifa kwa [[raia]] au [[benki]] za nje. Kwenye [[vita ya keki]] ([[1838]]-[[1839]]) Ufaransa ilidai fidia kwa uharibifu uliotokea katika duka la keki la Mfaransa mjini Mexiko na [[manowari]] za Ufaransa zilishambulia bandari za Mexiko hadi rais wake kukubali deni hili. 

Mashambulio makubwa zaidi yalifuata mwaka [[1861]]. Mexiko ilishindwa kulipa madeni kwa mataifa ya nje. Ufaransa chini ya [[Napoleon III]] iliamua kufanya Mexiko nusu-koloni yake; jeshi la Ufaransa ilivamia nchi, kufukuza serikali na kumweka [[Mwaustria]] [[Maximilian I wa Mexiko|Maximilian I]] kama "Kaisari wa Mexiko". Serikali ya rais [[Benito Juarez]] ilipinga uvamizi huu kwa njia ya vita ya wanamgambo na mwaka [[1866]] Wafaransa walipaswa kuondoka tena, Maximilian aliuawa mwaka [[1867]].

====Karne ya 20====
Utawala wa rais [[Porfirio Díaz]] uliendelea kwa miaka zaidi ya 30 na kuwasha moto ya [[mapinduzi ya Mexiko]] alipojaribu kushinda tena kwa udanganyifu mwaka [[1910]].

Miaka hadi 1921 [[vita ya wenyewe kwa wenyewe]] iliharibu sehemu kubwa za nchi. Kuna makadirio ya kwamba wananchi milioni 1,5 (kati ya milioni 15) waliuawa na zaidi ya 200,000 walikuwa [[wakimbizi]], hasa kwenda Marekani<ref>[http://www.hist.umn.edu/~rmccaa/missmill/mxrev.htm   Robert McCaa, "Missing millions: the human cost of the Mexican Revolution." Mexican Studies 19#2 (2001)]</ref>.

Mwaka [[1917]] katiba mpya ya nchi ilitolewa na mkutano wa bunge maalumu. Katiba hii ilikuwa katiba ya kwanza duniani kutangaza [[haki za kijamii]]. Hizo haki zililenga kutunza na kuboresha hali ya wananchi wenye maisha magumu kama wafanyakazi na wakulima dhidi ya [[ubepari|mabepari]] na wenye mashamba makubwa<ref>[https://books.google.com.mx/books?id=rwaNmEXho5QC&q=%22out+social+rights%22&hl=es-419#v=snippet&q=%22out%20social%20rights%22&f=false Akhtar Majeed, Ronald Lampman Watts, and Douglas Mitchell Brown (2006). Distribution of powers and responsibilities in federal countries. McGill-Queen's Press. p. 188. ISBN 0-7735-3004-5.]</ref>. Katiba hii iliweka mamlaka nyingi mikononi mwa rais wa taifa anayechaguliwa na wananchi wote kwa kipindi kimoja cha miaka 6, halafu hawezi kuchaguliwa tena. Shabaha nyingine ya vifungu katika katiba ilikuwa kupunguza uwezo wa Kanisa Katoliki kuathiri siasa na jamii na hatimaye kukomesha [[imani]] hiyo. 

Siasa hii dhidi ya [[Ukristo]] iliendelea chini ya rais Calles na kusababisha kipindi kingine cha vita vya wenyewe kwa wenyewe miaka ya [[1926]]-[[1929]]. Katika mapigano hayo yaliyoitwa ''[[La Cristiada]]'' wakulima wengi walichukua silaha kwa jina la [[Kristo]] [[Kristo Mfalme|Mfalme]] dhidi ya jeshi la serikali ili kutetea [[uhuru wa dini]], wakipinga kufungwa kwa [[Kanisa|makanisa]], kuzuiwa [[ibada]] mbalimbali za hadhara na kuuawa kwa mapadre kama [[Mtakatifu]] [[Kristofa Magallanes]] na wenzake. Vita hivyo vilisababisha vifo 250,000 na idadi hiyohiyo ya wakimbizi waliojisalimisha Marekani.

Baada ya mapinduzi mamlaka ilichukuliwa na Chama cha kitaifa cha mapinduzi (Partido Nacional Revolucionario PNR) kilichoendelea kutawala kwa miaka 71 kuanzia 1929 hadi [[2000]].

== Watu ==
Wakazi ni 129,875,529: wengi wao ni ma[[chotara]] wenye [[damu]] ya [[Wahindi wekundu]] (31/55% hivi) na [[Wazungu]] (42/65% hivi). Wenye asili ya [[Ulaya]] tu ni 9/18%. Wenye asili ya [[Afrika]] ni 2%.

Ni nchi ya kwanza duniani kwa wingi wa watu wanaotumia [[lugha]] ya [[Kihispania]] ambayo ni [[lugha ya taifa]], lakini wengine (9.8/14.9%) wanaendelea kutumia lugha asilia tangu kabla ya [[ukoloni]] kama vile [[Nahuatl]], [[Yukatek]] [[Maya]], [[Mixtek]] na [[Zapoteki|Zapotek]].

Nchini wanaishi Wamarekani milioni 1, halafu [[wahamiaji]] wengine kutoka Amerika ya Kati, [[Lebanon]], nchi nyingine za [[Asia]] n.k. Kinyume chake, Wameksiko 13 milioni wako Marekani, na raia wengine 23 milioni wa nchi hiyo wana asili ya Meksiko.

Upande wa [[dini]] walio wengi ni wafuasi wa [[Yesu Kristo]] katika [[Kanisa Katoliki]] (77.7%) au [[madhehebu]] mengine (11.2%). Ni nchi ya pili duniani kwa wingi wa Wakatoliki, baada ya [[Brazil]], na karibu [[nusu]] kati yao wanashiriki [[ibada]] kila [[wiki]]. Wasio na dini ni 8.1%.

== Majimbo ya Mexiko ==
# [[Aguascalientes (jimbo)|Aguascalientes]]
# [[Baja California (jimbo)|Baja California]]
# [[Baja California Sur]]
# [[Campeche (jimbo)|Campeche]]
# [[Chiapas]]
# [[Chihuahua (jimbo)|Chihuahua]]
# [[Coahuila]]
# [[Colima (jimbo)|Colima]]
# [[Durango (jimbo)|Durango]]
# [[Guanajuato (jimbo)|Guanajuato]]
# [[Guerrero (jimbo)|Guerrero]]
# [[Hidalgo (jimbo)|Hidalgo]]
# [[Jalisco]]
# [[Mexico (jimbo)|Mexico]]
# [[Michoacán]]
# [[Morelos]]
# [[Nayarit]]
# [[Nuevo León]]
# [[Oaxaca (jimbo)|Oaxaca]]
# [[Puebla (jimbo)|Puebla]]
# [[Querétaro (jimbo)|Querétaro]]
# [[Quintana Roo]]
# [[San Luis Potosí (jimbo)|San Luis Potosí]]
# [[Sinaloa]]
# [[Sonora (jimbo)|Sonora]]
# [[Tabasco (jimbo)|Tabasco]]
# [[Tamaulipas]]
# [[Tlaxcala (jimbo)|Tlaxcala]]
# [[Veracruz (jimbo)|Veracruz]]
# [[Yucatán (jimbo)|Yucatán]]
# [[Zacatecas (jimbo)|Zacatecas]]

[[Picha:Mx-map.png|thumb|400px|Ramani ya Mexiko]]
[[Picha:Tulum-Seaside-2010.jpg|thumb|300px]]
[[Picha:Castillo de Chapultepec.jpg|thumb|300px]]
[[Picha:Cancun Riu Balcony - Flickr - Joe Parks.jpg|thumb|300px]]
[[Picha:Cabo San Lucas Los Arcos 2.jpg|thumb|300px]]

==Tazama pia==
* [[Orodha ya nchi kufuatana na wakazi]]
* [[Orodha ya milima ya Meksiko]]

==Tanbihi==
{{marejeo}}

==Marejeo==
{{Refbegin|30em}}
* Camp, Roderic A. ''Politics in Mexico: Democratic Consolidation Or Decline?'' (Oxford University Press, 2014)
* Davis, Diane. ''Urban leviathan: Mexico City in the twentieth century'' (Temple University Press, 2010)
*{{cite journal | last1 = Domínguez | first1 = Jorge I | year = 2004 | title = The Scholarly Study of Mexican Politics | url = | journal = Mexican Studies / Estudios Mexicanos | volume = 20 | issue = 2| pages = 377–410 }}
* Edmonds-Poli, Emily, and David Shirk. ''Contemporary Mexican Politics'' (Rowman and Littlefield 2009)
*Kirkwood, Burton. ''The History of Mexico'' (Greenwood, 2000) [http://www.questia.com/PM.qst?a=o&d=15456726 online edition] {{Wayback|url=http://www.questia.com/PM.qst?a=o&d=15456726 |date=20091224124206 }}
*{{Cite book|first=Enrique| last=Krauze| authorlink=Enrique Krauze| title=Mexico: Biography of Power: A history of Modern Mexico 1810–1996| publisher=Harper Perennial| location=New York| year=1998| isbn=0-06-092917-0| page=896 }}
*{{Cite book| editor1-first=Michael C.| editor1-last=Meyer| editor2-first=William H.| editor2-last=Beezley| title=The Oxford History of Mexico| url=https://archive.org/details/isbn_9780195112283| publisher=Oxford University Press| year=2000| isbn=0-19-511228-8| page=[https://archive.org/details/isbn_9780195112283/page/n149 736]}}
* Levy, Santiago. ''Good intentions, bad outcomes: Social policy, informality, and economic growth in Mexico'' (Brookings Institution Press, 2010)
* Meyer, Michael C., William L. Sherman, and Susan M. Deeds. ''The Course of Mexican History'' (7th ed. Oxford U.P., 2002) [http://www.questia.com/PM.qst?a=o&d=113260662 online edition] {{Wayback|url=http://www.questia.com/PM.qst?a=o&d=113260662 |date=20110202103530 }}
* {{Cite book
|last=Russell
|first=Philip
|title=The history of Mexico: from pre-conquest to present
|url=http://www.routledge.com/books/details/9780415872379/
|accessdate=July 9, 2010
|year=2010
|publisher=[[Routledge]]
|isbn=978-0-415-87237-9
}}
* Tannenbaum, Frank. ''Mexico: the struggle for peace and bread'' (2013)
* Werner, Michael S. ed.  ''Encyclopedia of Mexico: History, Society & Culture'' (2 vol 1997) 1440pp [http://www.questia.com/PM.qst?a=o&d=98882479 online edition] {{Wayback|url=http://www.questia.com/PM.qst?a=o&d=98882479 |date=20100124111608 }}
** Werner,  Michael S. ed. '' Concise Encyclopedia of Mexico'' (2001)  850pp; a selection of unrevised articles
{{Refend}}

==Viungo vya nje==
{{commons}}
*{{Official website|http://en.presidencia.gob.mx/|name=The Presidency of Mexico}} 
*[http://www.visitmexico.com/en-i0/ Mexico Tourism Official Website | VisitMexico] {{Wayback|url=http://www.visitmexico.com/en-i0/ |date=20120604062931 }}
*{{CIA World Factbook link|mx|Mexico}}
*[http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/mexico.htm Mexico] {{Wayback|url=http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/mexico.htm |date=20080607085229 }} from ''UCB Libraries GovPubs''
*{{Dmoz|Regional/North_America/Mexico}}
*[http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1205074.stm Mexico] from the [[BBC News]]
*[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/379167/Mexico Mexico] at ''[[Encyclopædia Britannica]]''
*{{Wikiatlas|Mexico}}
* [http://www.ifs.du.edu/ifs/frm_CountryProfile.aspx?Country=MX Key Development Forecasts for Mexico] from [[International Futures]]
*[http://www.conservapedia.com/Mexico_by_World_Painters Mexico by World Painters.]
{{Amerika Kaskazini}}
{{mbegu-jio-Mexiko}}
[[Jamii:Mexiko| ]]