I. Hacı Giray sayfasının kaynağını görüntüle

{{Kraliyet bilgi kutusu
| isim          = I. Hacı Giray
| başlık        = 
| resim         =
| resim_boyutu  = 
| altyazı       = 
| veraset       = [[Kırım hanları listesi|Kırım Hanı]]
| hüküm_süresi  = 1456-1466
| önce_gelen    = [[Hayder]]
| sonra_gelen   = [[Nur Devlet]]
| veraset1      = [[Kırım hanları listesi|Kırım Hanı]]
| hüküm_süresi1 = 1427-1456
| önce_gelen1   = 
| sonra_gelen1  = [[Hayder]]
| veliaht       = 
| eşi           = 
| çocukları     = [[Hayder]], [[I. Mengli Giray]] ve [[Nur Devlet]]
| tam ismi      = Melek Hacı Giray
| hanedan       = [[Giray Hanedanı]]
| babası        = 
| annesi        = 
| doğum_tarihi  = 20 Kasım 1397
| doğum_yeri    = 
| ölüm_tarihi   = Ağustos 1466<br> (68 yaşında)
| ölüm_yeri     = 
| defin_tarihi  = 
| defin_yeri    = [[Zincirli Medrese]], [[Bahçesaray, Kırım|Bahçesaray]]
| dini          = [[Sünni İslam]]
| meslek        = 
| imza          = 
}}
'''I. Hacı Giray''' ([[Kırım Tatarcası]]: ''Bır Hacı Geray'', بیر-حاجى كراى‎‎ veya ''Melek Hacı Geray'', '''ملک خاجى كراى‎‎‎'''; 20 Kasım 1397 - Ağustos 1466), [[Kırım Hanlığı]]'nın kurucusudur. Hacı Giray, [[Cengiz Han]]'ın oğullarından [[Cuci]]'nin küçük oğlu Tokay Timur soyundan gelmekteydi.

== Hayatı ==
Hacı Giray babasının, [[Kırım]]'daki taht mücadelesi sonunda [[Litvanya]]'ya göç ettiği ve Kral Vitold'un yanına sığındığı sıralarda dünyaya geldi. Büyüdükten sonra, Litvanya Grandüklüğü ve Şirin kabilesinin yardımıyla [[Altınordu Devleti]]'nden bağımsız bir [[Kırım Hanlığı]]'nı kurdu. Kırım Hanlığı'nı kurma tarihi kesin olmamakla beraber, bastırdığı paranın 1441 tarihini taşımasından, belirtilen bu tarihten daha önceki yıllarda devleti kurmuş olduğu anlaşılmaktadır.

Hacı Giray da, diğer hanlar gibi üzerinde hak iddia ettiği [[Altın Orda Devleti]] tahtını ele geçirmek için, [[Lehistan]] Kralı ve [[Moskova]] [[Ruslar|Rus]] Prensi ile anlaşma yapmaktan çekinmedi. Bu arada, Kefe [[Ceneviz Cumhuriyeti|Cenevizliler]]ine karşı, [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı]] Padişahı [[II. Mehmed]] ile de anlaştı.

Hacı Giray Kırım Hanları Girey Hanedanı kurucusudur. Kırım Hanlığı simgesi olarak Altın Orda Devleti bayrağı olan "terazi" simgesine benzeyen "Tarak Damga" simgesini ilk kullanan handır. Hanlığı'nın merkezi olarak günümüzde Cufut Kale yakınlarında (ve [[Bahçesaray, Kırım|Bahçesaray]] yakınlarında) bulunan [[Salacık]] köyünü yapmıştır.

== Askerî başarıları ==
Hacı Giray'ın hanlığının ilk yılları, Kırım limanlarını ellerinde tutan [[Ceneviz Cumhuriyeti|Cenevizliler]]'le mücadele içinde geçti. Önce vasalı olan Mengub Prensi Alexis ile anlaştı. Alexis 1433 yazında Cembalo'yu (Balıklava) aldı; kendisi de Kefe, Kerç ve Akkirman kalelerini hükümranlığı altında sayıp bu liman şehirlerinin gümrük vergilerini alma politikası takip ederek Cenevizliler'e karşı harekete geçti. Cenevizler, bu tehlikeyi atlatmak için Carolo Lomellino kumandasında 6000 kişilik bir orduyu Kırım'a gönderdiler. Carolo, Cembalo'yu geri aldıysa da Hacı Giray'ın üssü Solhat üzerine yürürken uğradığı âni saldırıda 6000 kişilik ordusunun tamamını kaybetti (Temmuz 1434). Bu başarının ardından Hacı Giray Kefe'yi kuşattı; ancak gerekli ateşli silâhlar, top ve cephaneye sahip olmadığından bir süre sonra kuşatmayı kaldırdı. Buna karşılık deniz ticaretinin, kontrolü altındaki Solhat, Kerç ve Akkirman limanlarından kendi gemileriyle yapılması için gayret gösterdi.<ref name="islamansiklopedisi.org.tr">{{Web kaynağı | url = https://islamansiklopedisi.org.tr/haci-giray-i | başlık = HACI GİRAY I - TDV İslâm Ansiklopedisi | tarih = 1996 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210307080601/https://islamansiklopedisi.org.tr/haci-giray-i | arşivtarihi = 7 Mart 2021}}</ref>

Haziran 1454'te Hacı Giray, [[II. Mehmed|Fâtih Sultan Mehmed]] ile Kefe'yi almak için bir anlaşma yaptı. Elli altmış kadar kadırgadan oluşan Osmanlı donanması Kefe önlerinde demir atınca Hacı Giray 14 Temmuz 1454'te 7000 atlısıyla şehri karadan kuşattı. Şehir bir süre dayandı. Cenevizliler'in Osmanlılar'a 3000 altın, Hacı Giray'a da 1200 altın vergi ödeme teklifi kabul edilerek kuşatma kaldırıldı. Fakat daha sonra Cenevizliler, yerli Kırım aristokrasisinin de iş birliğiyle Hacı Giray'ı hanlıktan indirip oğlu Haydar'ı (Aydar) hanlığa getirdiler. Ancak Haydar birkaç ay dayanabildi ve Hacı Giray'ın baskısıyla kaçmak zorunda kaldı. Hacı Giray tekrar han oldu ve bundan sonra da Cenevizliler'le hep iyi geçindi.<ref name="islamansiklopedisi.org.tr"/>

Litvanya ve Polonya ile iş birliğinde bulunma siyaseti takip eden Hacı Giray, 1445'te Polonya Kralı [[IV. Kasimir]] ile ittifak anlaşması yaptı. Öte yandan Hacı Giray ile Saray'daki hanlar arasında daima anlaşmazlık ve düşmanlığın bulunduğu anlaşılmaktadır. Hacı Giray ile [[Uluğ Muhammed Han|Uluğ Muhammed]] arasındaki münasebetler ise tam olarak bilinmemekle birlikte, Seyyid Ahmed Han ile Hacı Giray arasındaki ilişkiler tamamıyla düşmanca idi. Hacı Giray, sırf kendi istiklâlini muhafaza etmek gayesiyle Moskova knezi III. İvan ile sıkı bir dostluk kurmuş ve Moskova'yı Altın Orda tarafından gelecek herhangi bir tehlikeye karşı korumayı da üstlenmişti. 1465'te Seyyid Ahmed Han, Moskova üzerine bir sefer yapmak için Don nehri boyuna geldiğinde Hacı Giray'ın saldırısına uğradı ve geri çekilmek zorunda kaldı.<ref name="islamansiklopedisi.org.tr"/>

Hacı Giray'ın kurmuş olduğu Kırım Hanlığı, Doğu Avrupa ve Karadeniz siyasetinde önemli rol sahibi bir devlet haline geldi. 1465'te [[II. Paulus|Papa II. Paulus]], Antakyalı Louis'yi Hacı Giray'a elçi olarak gönderip İmparator III. Frederick idaresinde Osmanlılar'a karşı yapılacak Haçlı seferine onun da katılmasını istedi. Ancak Hacı Giray bunu kabul etmedi. Osmanlı hâkimiyeti döneminde Kırım, Osmanlılar'ın batıya karşı yaptıkları seferlerde önemli bir askerî destek kaynağı olma özelliği kazandı.<ref name="islamansiklopedisi.org.tr"/>

== Hacı Giray Han türbesi ==
Hacı Giray Han'ın türbesi, Kırım'ın tarihi başkenti [[Bahçesaray]] şehrinde, bugün devlet mezarlığına dönüştürülen [[Zincirli Medrese]] 'nin de bulunduğu alandadır.

Kırım Hanlarının geçmişte hüküm sürdüğü [[Han Saray]]'ın civarında yer alan [[Salacık]]'taki tarihi kabristan alanında Hacı Giray'ın oğlu Nur Devlet Giray Han başta olmak üzere, Kırım hanlarının, Kırım'ın Millî liderleri [[İsmail Gaspıralı]] ile sürgünde öldükten sonra Bahçesaray'a mezarları getirilen [[Ahmet Özenbaşlı]] ve [[Mustafa Edige Kırımal]]'ın da mezarları bulunmaktadır.

Sovyet yönetimi döneminde tahrip edilen edilen han türbeleri Türkiye tarafından tamir edilmekte olup, [[Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı]] tarafından onarılan Hacı Giray Han Türbesi, Devlet Bakanı [[Faruk Çelik]] ile [[Türkiye Büyük Millet Meclisi|TBMM Başkanvekili]] [[Meral Akşener]]'in de katıldığı bir törenle 18 Mayıs 2009 tarihinde ziyarete açıldı.

== Kaynakça ==
{{kaynakça}}

== Dış bağlantılar ==
* Howorth, Henry Hoyle (1880) ''History of the Mongols, from the 9th to the 19th Century  Patt 2 Division 1)'', Londra:Longman Green & co. [http://www.archive.org/stream/historymongolss00howogoog#page/n650/mode/2up History of the Mongols, from the 9th to the 19th century<!-- YBot tarafından 26.06.2013 tarihinde oluşturulmuştur. -->]  {{İng}}
* [https://web.archive.org/web/20120717062321/http://www.hansaray.org.ua/e_geray_chrono.html "Hansaray" websitesinde Giray Hanedanı Kırım Hanları]  {{İng}}

{{başlangıç kutusu}}
{{s-reg}}
{{sıra kutusu| önce =  | başlık= [[Dosya:Giray tamga grayscale.svg|50px]]<br/>[[Kırım hanları listesi|Kırım Hanı]] | yıllar= 1427–1456 | sonra= [[Hayder]]}}
{{sıra kutusu| önce = [[Hayder]] | başlık= [[Dosya:Giray tamga grayscale.svg|50px]]<br/>[[Kırım hanları listesi|Kırım Hanı]] | yıllar= 1456–1466 | sonra= [[Nur Devlet]]}}
{{bitiş kutusu}}

{{Kırım hanları}}
{{Hükümdar-taslak}}

{{DEFAULTSORT:Hacı Giray 01}}
[[Kategori:1397 doğumlular]]
[[Kategori:1466 yılında ölenler]]
[[Kategori:Kırım hanları]]
[[Kategori:Kırım tarihi]]
[[Kategori:Kurucu hükümdarlar]]