Manhattan Projesi sayfasının kaynağını görüntüle

{{Askeri birim bilgi kutusu
| birim adı                     = Manhattan District
| resim                         = [[Dosya:TrinityDetonation1945GIF.gif|300px|alt=Patlamanın etkisiyle oluşan bir mantar bulutu gökyüzünü aydınlatıyor.]]
| başlık                        = Manhattan Projesi'nin ürettiği ilk [[nükleer bomba]] ile [[Trinity (nükleer deneme)|nükleer deneme]] yapılırken.
| tarih                         = 1942–1946
| ülke                          = {{ubl|{{flagu|United States|1912}}|{{flagu|United Kingdom}}|{{flagu|Canada|1921}}}}
| bağlılık                      = [[Amerika Birleşik Devletleri Ordusu Mühendisler Birliği]]
| garnizon                      = [[Oak Ridge, Tennessee]], ABD
| süslemeler                    = {{ubl|style=text-indent:-1em; margin-left:1em;
| [[Müttefiklerin İtalya'yı işgali]]|[[Overlord Harekâtı|Müttefiklerin Fransa'yı işgali]]
| [[Batılı Müttefiklerin Almanya'yı işgali|Müttefiklerin Almanya'yı işgali]]|[[Hiroşima ve Nagasaki'ye atom bombası saldırısı]]
| [[İşgal Japonyası|Müttefiklerin Japonya'yı ele geçirmesi]]}}
| yıldönümleri                  = 13 Ağustos 1942
| dağılması                     = 15 Ağustos 1947
| ünlü_komutanları              = {{ubl|[[James C. Marshall]]|[[Kenneth Nichols]]}}
| kimlik_sembolü                = [[Dosya:Manhattan District.svg|110px|merkez|alt=Koyu mavi arka plana sahip oval şekilli omuz yaması. En üstte, Ordu Hizmet Kuvvetleri'nin yaması olan kırmızı bir daire ve mavi yıldız var. Mantar bulutunu temsil eden beyaz bir oval ile çevrili ve altında bir atomu temsil eden sarı bir daireyi çarpan beyaz bir şimşek var.]]
| kimlik_sembolü_başlık         = Manhattan Bölgesi omuz kol amblemi
| kimlik_sembolü_2              = [[Dosya:Manhattan Project emblem.png|110px|merkez|alt=Üstte "Manhattan Projesi" yazan dairesel şekilli amblem ve ortasında "bomba" yazan büyük bir "A" harfi, ABD Ordusu Mühendisler Birliği'nin kale amblemini aşıyor]]
| kimlik_sembolü_2_başlık       = Manhattan Projesi amblemi (resmi değil)
}}

'''Manhattan Projesi''', [[II. Dünya Savaşı]] sırasında ilk [[nükleer silah]]ların üretimini gerçekleştirmek için yürütülmüş bir araştırma ve geliştirme projesiydi. Proje, Amerika Birleşik Devletleri başta olmak üzere Birleşik Krallık ve Kanada ile iş birliği içinde gerçekleştirildi. 1942'den 1946'ya kadar [[Amerika Birleşik Devletleri Ordusu Mühendisler Birliği|ABD Ordusu Mühendisler Birliği]]'nden Tümgeneral [[Leslie Groves]]'un projenin yöneticiliğini yaptı. Nükleer fizikçi [[Robert Oppenheimer]] da bombaları tasarlayan [[Los Alamos Laboratuvarı]]'nın yöneticisiydi. Projenin ismi, ilk karargah [[Manhattan]]'da olduğu için '''Manhattan Bölgesi''' olarak belirlendi; bu ad yavaş yavaş projenin resmi kod adı olan "'''Development of Substitute Materials'''"ın yerini aldı. Proje daha sonra İngilizlerin nükleer silah geliştirme projesi olan [[Tube Alloys]]'u da bünyesine kattı ve programı [[Office of Scientific Research and Development]]'den devraldı. Manhattan Projesi, en yoğun döneminde yaklaşık 130.000 kişiye istihdam sağladı ve yaklaşık 2 milyar ABD dolarına mal oldu (2023 yılı için {{formatnum:{{Inflation|US|2|1945|r=0}}}} milyar ABD dolarına eşdeğer). Bunun yüzde 80'inden fazlası [[Fisil|fisil malzeme]]yi üreten tesisleri inşa etmek ve işletmek içindi. Araştırmalar ve bombanın üretimi, Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık ve Kanada'daki otuzdan fazla tesiste gerçekleştirildi.

Proje, savaş sırasında eş zamanlı olarak geliştirilen iki tür atom bombasıyla sonuçlandı: biri nispeten basit bir [[silah tipi fisyon silahı]] ve daha karmaşık bir tasarıma sahip olan [[Nükleer silah yapımı|çökertme tipi bir nükleer silah]]. [[Thin Man (nükleer bomba)|Thin Man]] olarak adlandırılan silah tipi tasarımın [[plütonyum]] ile kullanımının çok da pratik olmadığı anlaşıldıktan sonra [[uranyum-235]] kullanan [[Little Boy]] adlı daha basit bir silah tipi tasarım geliştirildi. [[Zenginleştirilmiş uranyum|Uranyumu zenginleştirmek]] için üç yöntem kullanıldı: [[kalutron|elektromanyetik]], [[gaz difüzyonu]] ve [[termoforez|termal yöntemler]]. Uranyum üzerinde yapılan çalışmalara paralel olarak plütonyum üretme çabaları da devam etti. Dünyanın ilk yapay nükleer reaktörü olan [[Chicago Pile-1]]'in 1942'de [[Chicago Üniversitesi]]'ndeki [[Metalurji Laboratuvarı]]'nda uygulanabilirliğinin gösterilmesinin ardından, proje [[X-10 Grafit Reaktörü]]'nü ve [[Hanford Sahası]]'ndaki üretim reaktörlerini tasarladı; bu reaktörlerde uranyuma ışın gönderilerek plütonyuma [[Nükleer dönüşüm|dönüştürme işlemi]] gerçekleştirildi. "[[Fat Man]]" plütonyum implozyon tipi silahi, Los Alamos Laboratuvarı'nın yoğun tasarım ve geliştirme çalışmalarıyla geliştirildi.

Proje bir diğer görevlerinden biri de [[Alman nükleer silah projesi]] hakkında istihbarat toplamaktı. [[Alsos Görevi|Alsos Operasyonu]] aracılığıyla, Manhattan Projesi personeli Avrupa'da, bazen de düşman hatlarının gerisinde görev yaptı ve nükleer malzemeleri, belgeleri ve Alman bilim insanlarını topladılar. Buna karşın Manhattan Projesi'nin sıkı güvenliğine rağmen, Sovyet [[atom casusları]] programa başarılı bir şekilde sızdı.

Şimdiye kadar patlatılan ilk nükleer cihaz, 16 Temmuz 1945'te New Mexico'daki [[White Sands Füze Menzili|Alamogordo Bombalama ve Topçu Menzili]]'nde yapılan [[Trinity (nükleer deneme)|Trinity testi]] sırasında çökertme silahı tipi bir bombaydı. Little Boy ve Fat Man bombaları, bir ay sonra sırasıyla [[Hiroşima ve Nagasaki'ye atom bombası saldırısı|Hiroşima ve Nagasaki'ye yapılan atom bombası saldırıları]]nda kullanıldı ve Manhattan Projesi personeli, bombaların bırakıldığı uçaklarda bomba montaj teknisyenleri ve silah ustaları olarak görev yaptı. Savaştan hemen sonraki yıllarda Manhattan Projesi, [[Crossroads Harekâtı]]'nın bir parçası olarak [[Bikini Atolü]]'nde silah testleri gerçekleştirdi, yeni silahlar geliştirdi, [[Amerika Birleşik Devletleri Enerji Bakanlığı Ulusal Laboratuvarları|ulusal laboratuvarlar]] ağının gelişimini destekledi, [[radyoloji]] alanında tıbbi araştırmaları destekledi ve [[nükleer donanma]]nın temellerini attı. Ocak 1947'de [[Amerika Birleşik Devletleri Atom Enerjisi Komisyonu]]'nun kurulmasına kadar Amerikan atom silahları araştırma ve üretimi üzerindeki kontrolünü sürdürdü.

== Projenin başlangıcı ==
1938'de Alman kimyagerler [[Otto Hahn]] ve [[Fritz Strassmann]]'ın [[nükleer fisyonun keşfi|nükleer fisyonu keşfetmesi]] ve bunun sonucunda [[Lise Meitner]] ve [[Otto Robert Frisch|Otto Frisch]] tarafından yapılan teorik açıklama, [[Nükleer silah|atom bombasının]] geliştirilmesini teorik olarak mümkün bir hale getirdi. Özellikle [[Nazi Almanyası]]'ndan ve diğer [[Faşizm|faşist]] ülkelerden mülteci olarak orada bulunan bilim insanları arasında, [[Alman atom bombası projesi]]nin bir ilki geliştireceğine dair korkular vardı.{{Kdn|Jones|1985}} Ağustos 1939'da, Macaristan doğumlu fizikçiler [[Leó Szilárd]] ve [[Eugene Wigner]], "yeni tip son derece güçlü bombaların" potansiyel gelişimi konusunda uyarıda bulundukları [[Einstein-Szilárd mektubu]]nu hazırladılar. ABD'yi [[uranyum cevheri]] stokları elde etmek için adımlar atmaya ve [[Enrico Fermi]] ve diğerlerinin [[zincirleme nükleer reaksiyon]]lara yönelik araştırmalarını hızlandırmaya çağırdı. Bunu [[Albert Einstein]]'a imzalattılar ve başkan [[Franklin D. Roosevelt]]'e teslim ettiler. Roosevelt, [[Ulusal Standartlar ve Teknoloji Enstitüsü|Ulusal Standartlar Bürosu]]'ndan [[Lyman James Briggs|Lyman Briggs]]'i mektubun gündeme getirdiği sorunları araştırmak üzere [[S-1 İcra Komitesi|Uranyum Danışma Komitesi]]'ne başkanlık etmeye çağırdı. Briggs, 21 Ekim 1939'da Szilárd, Wigner ve [[Edward Teller]]'ın katıldığı bir toplantı yaptı.{{Kdn|Hewlett|Anderson|1962}} Komite, kasım ayında Roosevelt'e, uranyumun "şu anda bilinen her şeyden çok daha büyük bir yıkıcılığa sahip olası bir bomba kaynağı sağlayacağını" bildirdi. {{Kdn|Hewlett|Anderson|1962}}
<!-- [[Dosya:John R Dunning with Cyclotron in Pupin Hall at Columbia University.jpg|küçükresim| [[Enrico Fermi]], [[John Ray Dunning|John R. Dunning]] ve Dana P. Mitchell, [[Columbia Üniversitesi|Columbia Üniversitesi'ndeki]] Pupin Hall'un bodrumundaki siklotronun önünde]]-->

Şubat 1940'ta [[Amerika Birleşik Devletleri Donanması|ABD Donanması]], [[Columbia Üniversitesi]]'ne 6.000$'lık bir fon sağladı.{{Kdn|Hewlett|Anderson|1962}} [[Enrico Fermi]] ve Szilard bu fonun çoğunu [[grafit]] satın almak için harcadı. Aralarında Fermi, Szilard, [[Eugene T. Booth]] ve [[John Ray Dunning|John Dunning]]'in de bulunduğu Columbia profesörlerinden oluşan bir ekip, Hahn ve Strassmann'ın çalışmalarını doğrulayarak Amerika'daki ilk nükleer fisyon reaksiyonunu yarattı. Aynı ekip daha sonra Columbia'daki [[Pupin Hall]]'da bir dizi prototip [[nükleer reaktör]] (veya Fermi'nin dediği gibi "piles (yığınlar)" inşa etti fakat henüz bir zincirleme reaksiyon elde edemediler.<ref>{{Web kaynağı|url=https://physics.columbia.edu/home/fermi-columbia|başlık=Fermi at Columbia {{!}} Department of Physics|erişimtarihi=29 Temmuz 2019|arşivtarihi=21 Haziran 2019|arşivurl=https://web.archive.org/web/20190621185402/https://physics.columbia.edu/home/fermi-columbia|çalışma=physics.columbia.edu}}</ref> Uranyum Danışma Komitesi, bu organizasyon 27 Haziran 1940'ta kurulduğunda Uranyum [[Ulusal Savunma Araştırma Komitesi]] (NDRC) oldu.<ref name="Rhodes 1986">{{Harvard citation no brackets|Rhodes|1986}}.</ref> Briggs, 1940 yılında [[Kaliforniya Üniversitesi]]'nde keşfedilen uranyum, özellikle [[uranyum-235]] izotopu ve [[plütonyum]] araştırmaları için 167 bin dolar harcamayı teklif etti.<ref name="Hewlett&Anderson, pp.&nbsp;40-41" /> {{Refn|The University of California was founded on 23 March 1868, and operated in [[Oakland, California|Oakland]] before moving to its campus in [[Berkeley, California|Berkeley]] in 1873.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.ucop.edu/academic-personnel-programs/programs-and-initiatives/faculty-resources-advancement/faculty-handbook-sections/brief-history.html | başlık = A brief history of the University of California | yayıncı = University of California | erişimtarihi = 16 Nisan 2018 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140726031252/https://www.ucop.edu/academic-personnel-programs/programs-and-initiatives/faculty-resources-advancement/faculty-handbook-sections/brief-history.html | arşivtarihi = 26 Temmuz 2014}}<br>–{{Web kaynağı | url = https://150.universityofcalifornia.edu/ | başlık = UC 150th Anniversary Timeline | yayıncı = University of California | erişimtarihi = 16 Nisan 2018 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20180109205120/https://150.universityofcalifornia.edu/ | arşivtarihi = 9 Ocak 2018}}</ref> In March 1951, the University of California began to reorganize itself into something distinct from [[University of California, Berkeley|its campus at Berkeley]].<ref>{{Web kaynağı | url = https://chancellor.berkeley.edu/chancellors | başlık = Past Chancellors | website = Berkeley Office of the Chancellor | erişimtarihi = 16 Nisan 2018 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130416192959/https://chancellor.berkeley.edu/chancellors | arşivtarihi = 16 Nisan 2013}}</ref>|grup=not}} 28 Haziran 1941'de Roosevelt, [[Vannevar Bush]]'un direktörlüğünde [[Bilimsel Araştırma ve Geliştirme Ofisi]]'ni (OSRD) <ref>{{Web kaynağı | url = http://www.presidency.ucsb.edu/ws/index.php?pid=16137 | başlık = Executive Order 8807 Establishing the Office of Scientific Research and Development | erişimtarihi = 28 Haziran 2011 | tarih = 28 Haziran 1941 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20071212074708/http://www.presidency.ucsb.edu/ws/index.php?pid=16137 | arşivtarihi = 12 Aralık 2007}}</ref> oluşturan 8807 sayılı İcra Emri'ni imzaladı. Ofis, araştırmaya ek olarak büyük mühendislik projelerinde yer alma yetkisine sahipti.<ref name="Hewlett&Anderson, pp.&nbsp;40-41">{{Harvard citation no brackets|Hewlett|Anderson|1962}}.</ref> NDRC Uranyum Komitesi, OSRD'nin S-1 Bölümü oldu ve güvenlik nedenleriyle "uranyum" kelimesi çıkarıldı.<ref name="Jones, pp.&nbsp;37-39"/> Britanya'da, [[Birmingham Üniversitesi]]'nden Frisch ve [[Rudolf Peierls]], Haziran 1939'da uranyum-235'in [[Süperkritik kütle|kritik kütlesini]] araştıran bir buluş yaptılar.<ref name="Rhodes 1986"/> Hesaplamalarına göre [[büyüklük mertebesi]] {{Dönüştürme|10|kg|lb|0}} idi ve bu o zamanlarda kullanılan bir bombardıman uçağı tarafından taşınabilecek kadar küçük bir değerdi.<ref name="Hewlett&Anderson, pp.&nbsp;40-41"/> Mart 1940 tarihli [[Frisch-Peierls muhtırası]], İngiliz atom bombası projesini ve [[MAUD Komitesi]]'ni<ref name="Hewlett&Anderson, pp.&nbsp;40-41"/> başlattı ve oybirliğiyle bir atom bombasının geliştirilmesini tavsiye etti.<ref name="Hewlett&Anderson, pp.&nbsp;40-41"/> Temmuz 1940'ta İngiltere, Amerika Birleşik Devletleri'ne bilimsel araştırmalarına erişim vermeyi teklif etti{{Kdn|Phelps|2010}} ve [[Tizard Görevi]]'nden [[John Cockcroft]], Amerikalı bilim insanlarına İngiliz gelişmeleri hakkında bilgi verdi ve Amerikan projesinin İngilizlerinkindenen daha küçük olduğunu ve o kadar da ileri düzeyde olmadığını fark etti.{{Kdn|Phelps|2010}}

Bilimsel alışveriş kapsamında MAUD Komitesi'nin bulguları ABD'ye iletildi. Üyelerinden biri olan Avustralyalı fizikçi [[Mark Oliphant]], Ağustos 1941'in sonlarında Amerika Birleşik Devletleri'ne gitti ve MAUD Komitesi tarafından sağlanan verilerin önemli Amerikalı fizikçilere ulaşmadığını keşfetti. Oliphant daha sonra komitenin bulgularının neden görmezden gelindiğini öğrenmek için araştırmaya koyuldu. Uranyum Komitesi ile bir araya geldi ve [[Ernest Lawrence|Ernest O. Lawrence]] ile ikna edici bir şekilde konuştuğu [[Berkeley, Kaliforniya]]'yı ziyaret etti. Lawrence, uranyum üzerinde kendi araştırmasına başlayacak kadar etkilenmişti. O da [[James Bryant Conant|James B. Conant]], [[Arthur Compton|Arthur H. Compton]] ve [[George B. Pegram]] ile konuştu. Oliphant'ın görevi bu nedenle başarılı oldu. Amerikalı fizikçiler arasından kilit isimler artık bir atom bombasının potansiyel gücünün farkındaydı.<ref name="Rhodes 1986"/><ref name="Hewlett&Anderson, pp.&nbsp;40-41"/>

9 Ekim 1941'de başkan Roosevelt, Vannevar Bush ve başkan yardımcısı [[Henry A. Wallace]] ile yaptığı toplantının ardından atom programını onayladı. Programı kontrol etmeleri için, kendisinden -hiç bir toplantıya katılmamış olmasına rağmen- Wallace, Bush, Conant, [[Amerika Birleşik Devletleri Savaş Bakanı|Savaş Bakanı]] [[Henry Stimson|Henry L. Stimson]] ve [[Birleşik Devletler Ordusu Genelkurmay Başkanı|Ordu Genelkurmay Başkanı]] [[General (Amerika Birleşik Devletleri)|General]] [[George Marshall|George C. Marshall]]'dan oluşan bir Üst Politika Grubu oluşturdu. Roosevelt, projeyi yürütmek için donanma yerine orduyu seçti çünkü ordu, büyük ölçekli inşaat projelerinin yönetimi konusunda daha fazla deneyime sahipti. Ayrıca uğraşılarını İngilizlerinkiyle koordine etmeyi kabul etti ve 11 Ekim'de başbakan [[Winston Churchill]]'e atomik konularda yazışmalarını öneren bir mesaj gönderdi.<ref name="Jones, pp.&nbsp;37-39">{{Harvard citation no brackets|Jones|1985}}.</ref>

== Fizibilite ==

=== Teklifler ===
<!-- [[Dosya:Lawrence_Compton_Bush_Conant_Compton_Loomis_83d40m_March_1940_meeting_UCB.JPG|alt=Six men in suits sitting on chairs, smiling and laughing|küçükresim| Mart 1940 Berkeley, California toplantısı: [[Ernest Lawrence|Ernest O. Lawrence]], [[Arthur Compton|Arthur H. Compton]], [[Vannevar Bush]], [[James Bryant Conant|James B. Conant]], [[Karl Taylor Compton|Karl T. Compton]] ve [[Alfred Lee Loomis|Alfred L. Loomis]]]]-->
S-1 Komitesi, toplantısını 18 Aralık 1941'de, [[Pearl Harbor saldırısı]]nın ve ardından [[ABD'nin Japonya'ya savaş ilanı|Amerika Birleşik Devletleri'nin Japonya'ya]] ve [[Amerika Birleşik Devletleri'nin Almanya'ya savaş ilanı (1941)|ardından da Almanya'ya]] savaş ilanının ardından "bir coşku ve aciliyet atmosferiyle" <ref name="Jones, pp.&nbsp;37-39"/> gerçekleştirdi.<ref>{{Harvard citation no brackets|Williams|1960}}.</ref> Uranyum-235'i daha bol bulunan [[uranyum-238]]'den ayırmak için [[izotop ayrımı|izotop ayırma]]ya yönelik üç farklı teknik üzerinde çalışmalar devam ediyordu. [[Kaliforniya Üniversitesi]]'nden Lawrence ve ekibi [[elektromanyetik ayırma|isotop ayrımı]]nı araştırırken, [[Eger Murphree]] ve [[Jesse Wakefield Beams]]'in ekibi [[Columbia Üniversitesi]]'nde [[gaz difüzyonu]]nu inceledi ve [[Philip Hauge Abelson|Philip Abelson]], [[Carnegie Institution for Science|Washington'daki Carnegie Enstitüsü]]'nde ve daha sonra [[Naval Research Laboratuvarı]]'nda [[termoforez]] araştırmasını yönetti.<ref name="Jones, pp.&nbsp;37-39"/> Murphree aynı zamanda [[gaz santrifüjü]]nin kullanıldığı başarısız bir ayrıştırma projesinin de başkanıydı.<ref>{{Harvard citation no brackets|Nichols|1987}}.</ref>

Bu arada, [[nükleer reaktör]] teknolojisine yönelik iki araştırma vardı. [[Harold Urey]], Columbia'da [[ağır su]] araştırmalarına devam ederken, Arthur Compton, Columbia, Kaliforniya ve [[Princeton Üniversitesi]]'nin gözetiminde çalışan bilim insanlarını 1942'nin başlarında [[nükleer grafit|grafit]]i [[nötron moderatörü]] olarak kullanan plütonyum ve reaktörleri incelemek üzere [[Metalurji Laboratuvarı]]'nı organize ettiği yer olan [[Chicago Üniversitesi]]'ndeki ekibine katılmaları için getirdi.<ref name="Jones, pp.&nbsp;37-39"/> Briggs, Compton, Lawrence, Murphree ve Urey, 23 Mayıs 1942'de, beş teknolojinin de takibi olunması çağrısında bulunan S-1 Komitesi'nin tavsiyelerini sonuçlandırmak için bir araya geldi. Bu, Bush, Conant ve Ordunun nükleer konularda temsilcisi olarak atanan [[Tümgeneral (Amerika Birleşik Devletleri)|Tümgeneral]] [[Brehon B. Somervell]]'in [[Tedarik Hizmetleri]]'nin [[Tuğgeneral (Amerika Birleşik Devletleri)|genelkurmay başkanı Tuğgeneral]] [[Wilhelm D.Styer|Wilhelm D. Styer]] tarafından onaylandı.<ref name="Jones, pp.&nbsp;37-39"/> Bush ve Conant daha sonra bu tavsiyeyi Üst Politika Grubu'na [[Amerika Birleşik Devletleri Ordusu Mühendisler Birliği]] tarafından inşa edilmesi için 54 milyon dolarlık, OSRD tarafından araştırma ve geliştirme için 31 milyon dolarlık ve 1943 mali yılında beklenmedik durumlar için 5 milyon dolarlık bir bütçe teklifiyle götürdü. Üst Politika Grubu da bunu 17 Haziran 1942'de Başkan'a gönderdi ve o da belgeye "OK FDR" yazarak onayladı.<ref name="Jones, pp.&nbsp;37-39"/>

=== Bomba tasarım konseptleri ===
[[Dosya:Los_Alamos_Primer_assembly_methods.png|alt=A series of doodles|küçükresim| Temmuz 1942 konferansında keşfedilen farklı fisyon bombası montaj yöntemleri]]
Compton, California Üniversitesi'nden teorik fizikçi [[Robert Oppenheimer|J. Robert Oppenheimer']]dan [[hızlı nötron hesaplamaları]]'na yönelik araştırmayı -kritik kütle ve silah patlaması hesaplamalarının anahtarı-, sıkı olmayan operasyonel güvenlik endişeleri nedeniyle 18 Mayıs 1942'de ayrılan [[Gregory Breit]]'ten devralmasını istedi.<ref name="Rhodes 1986"/> Metalurji Laboratuvarı'nda bir fizikçi olan [[John H. Manley]], ülke geneline dağılmış deneysel fizik gruplarıyla temas kurarak ve bunları koordine ederek Oppenheimer'a yardım etmekle görevlendirildi.<ref name="Hewlett&Anderson, pp.&nbsp;40-41"/> [[University of Illinois at Urbana-Champaign|Illinois Üniversitesi]]'nden Oppenheimer ve [[Robert Serber]], [[nötron]] difüzyonu sorunlarını - nötronların bir nükleer zincir reaksiyonunda nasıl hareket ettiğini- ve [[akışkanlar dinamiği]]ni - bir zincirleme reaksiyon tarafından üretilen patlamanın nasıl davranabileceğini incelediler. Bu çalışmayı ve fisyon reaksiyonlarının genel teorisini gözden geçirmek için Oppenheimer ve [[Enrico Fermi|Fermi]], haziranda Chicago Üniversitesi'nde ve Temmuz 1942'de California Üniversitesi'nde teorik fizikçiler [[Hans Bethe]], [[John Van Vleck]], Edward Teller, [[Emil Konopinski]], [[Robert Serber]], Stan Frankel ve [[Eldred C. Nelson|Eldred C. (Carlyle) Nelson]] ile Oppenheimer'ın üç eski öğrencisi olan [[deneysel fizik]]çiler [[Emilio Segrè]], [[Felix Bloch]], [[Franco Rasetti]], [[John Henry Manley]] ve [[Edwin McMillan]] ile bir toplantı düzenlediler. Bir fisyon bombasının teorik olarak mümkün olduğunu tereddüt ederek de olsa doğruladılar.<ref name="Hoddeson 1993">{{Harvard citation no brackets|Hoddeson|Henriksen|Meade|Westfall|1993}}</ref>

Fakat hala birçok bilinmeyen faktör vardı. Saf uranyum-235'in özellikleri, yalnızca Şubat 1941'de [[Glenn T. Seaborg|Glenn Seaborg]] ve ekibi tarafından keşfedilen bir element olan plütonyumunkiler gibi nispeten bilinmiyordu. Berkeley konferansındaki (Temmuz 1942) bilim insanları, uranyum-238 atomlarının bölünen uranyum-235 atomlarından yayılan nötronları emdiği nükleer reaktörlerde plütonyum yaratmayı planladılar. Bu noktada hiçbir reaktör inşa edilmemişti ve [[Washington Üniversitesi, St. Louis|St. Louis'deki Washington Üniversitesi]] gibi kurumlardaki [[siklotron]]lardan yalnızca küçük miktarlarda plütonyum elde edilebiliyordu.<ref name="Hewlett&Anderson, pp.&nbsp;40-41"/> Aralık 1943'te bile sadece iki miligram üretilebilmişti.<ref>{{Harvard citation no brackets|Groves|1962}}.</ref> Bölünebilir malzemeyi kritik bir kütle halinde düzenlemenin birçok yolu vardı ama en basiti, nötronları içe doğru odaklayacak ve verimini artırmak için reaksiyona giren kütleyi bir arada tutacak yoğun malzeme olan bir "tokmak" ile "aktif malzeme" küresine "silindirik bir tıkaç" sıkıştırmaktı.<ref>{{Harvard citation no brackets|Serber|Rhodes|1992}}.</ref> Bunun dışında[[Richard C. Tolman|, Richard C. Tolman]] tarafından önerilen ilkel bir "[[Nükleer silah yapımı|çökertme]]" biçiminde olan [[Sferoit|küremsileri]] içeren tasarımları ve patlarken bombanın etkinliğini artıracak [[otokataliz]] olasılığını da araştırdılar.<ref name="Hoddeson 1993"/>

En azından daha fazla deneysel veri elde edilene kadar, fisyon bombası fikrinin teorik olarak yerleştiği göz önüne alındığında, 1942 Berkeley konferansı farklı bir yöne evrildi. Edward Teller, [[döteryum]] ve [[trityum]]da [[nükleer füzyon]] reaksiyonunu ateşlemek için patlayan bir fisyon bombasının patlayıcı kuvvetini kullanacak olan, şimdi genellikle "[[hidrojen bombası]]" olarak anılan daha güçlü bir bomba olan "süper" hakkında tartışmaya itti.<ref name="Rhodes 1986"/> Teller plan üstüne plan önerdi, ancak Bethe her birini reddetti. Füzyon fikri, fisyon bombaları üretmeye odaklanmak için bir kenara bırakıldı.<ref name="Hoddeson 1993"/> Teller ayrıca nitrojen çekirdeklerinin varsayımsal bir füzyon reaksiyonu nedeniyle bir atom bombasının atmosferi "tutuşturabileceği" spekülatif olasılığını da gündeme getirdi.{{Refn|The reaction Teller was most concerned with was: {{nuclide|nitrogen|14}} + {{nuclide|nitrogen|14}} → {{nuclide|magnesium|24}} + {{nuclide|helium|4}} (alpha particle) + 17.7 MeV.<ref>{{harvnb|Bethe|1991|p=30}}.</ref>|grup=not}} Bethe bunun olamayacağını hesapladı,<ref name="Rhodes 1986"/> ve Teller'ın ortak yazdığı bir rapor, "kendi kendine yayılan nükleer reaksiyon zincirinin başlama olasılığının düşük olduğunu" gösterdi.<ref>{{Web kaynağı | url = https://fas.org/sgp/othergov/doe/lanl/docs1/00329010.pdf | başlık = Ignition of the Atmosphere with Nuclear Bombs | erişimtarihi = 23 Kasım 2008 | sayı = LA–602 | yayıncı = Los Alamos National Laboratory | yıl = 1946 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20050418002607/https://fas.org/sgp/othergov/doe/lanl/docs1/00329010.pdf | arşivtarihi = 18 Nisan 2005}}</ref> Serber'in hesabına göre Oppenheimer, "bu konuda çenesini kapatacak kadar aklı olmayan" [[Arthur Compton]]'a bu senaryonun olasılığından bahsetti. Bu bir şekilde Washington'a giden ve "asla dinlenmeyen" bir belgeye girdi.{{Refn|In Bethe's account, the possibility of this ultimate catastrophe came up again in 1975 when it appeared in a magazine article by H.C. Dudley, who got the idea from a report by [[Pearl Buck]] of an interview she had with [[Arthur Compton]] in 1959. The worry was not entirely extinguished in some people's minds until the [[Trinity test]].<ref>{{harvnb|Bethe|1991|pp=xi, 30}}.</ref>|grup=not}}

== Organizasyon ==

=== Manhattan Bölgesi ===
[[Amerika Birleşik Devletleri Ordusu Mühendisler Birliği Mühendis Şefleri Listesi|Mühendis Şefi]] Tümgeneral [[Eugene Reybold]], Haziran 1942'de projenin ordu kısmının başına Albay [[James C. Marshall]]'ı getirdi. Marshall, Washington, D.C.'de bir irtibat ofisi kurdu ancak geçici karargahını Mühendisler Birliği'nin [[Kuzey Atlantik Bölümü]]'nden idari destek alabileceği bir yer olan New York'ta [[Tower 270|270 Broadway]]'de kurdu. Böylece projenin ana yüklenicisi [[Stone & Webster]]'ın Manhattan ofisine ve Columbia Üniversitesi'ne de yakın olacaktı. Eski görev yeri olan Syracuse Bölgesi'nden personel alma izni vardı ve yardımcısı olan [[Yarbay (Amerika Birleşik Devletleri)|Yarbay]] [[Kenneth Nichols]] ile işe başladı.<ref name="NYT">{{Haber kaynağı |soyadı=Broad |ad=William J. |url=https://www.nytimes.com/2007/10/30/science/30manh.html |başlık=Why They Called It the Manhattan Project |gazete=[[The New York Times]] |tarih=30 Ekim 2007 |erişimtarihi=27 Ekim 2010 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200426204715/https://www.nytimes.com/2007/10/30/science/30manh.html |arşivtarihi=26 Nisan 2020 |ölüurl=hayır }}</ref><ref name="Jones, pp. 41-44">{{harvnb|Jones|1985|pp=41–44}}.</ref>

[[Dosya:Manhttan Project Organization Chart.gif|küçükresim|Manhattan Projesi Organizasyon Şeması, 1 Mayıs 1946|alt=Üstte proje genel merkezi bölümlerini, ortada Manhattan Bölgesi'ni ve altta saha ofislerini gösteren projenin organizasyon şeması]]
Görevinin çoğu inşaatla ilgili olduğundan Marshall, Mühendisler Birliği İnşaat Bölümü başkanı Tümgeneral [[Thomas M. Robbins]] ve yardımcısı Albay [[Leslie Groves]] ile işbirliği içinde çalıştı. Reybold, Somervell ve Styer projeyi "Development of Substitute Materials" olarak adlandırmaya karar verdiler ancak Groves bunun dikkat çekeceğini düşündü. Mühendis bölgeleri normalde bulundukları şehrin adını taşıdığından, Marshall ve Groves bölgeyi Manhattan Bölgesi olarak adlandırmayı karar verdiler. Reybold, bu bölgeyi resmi olarak 13 Ağustos'ta kurdu. Gayri resmi olarak ise Manhattan Mühendis Bölgesi veya MED (Manhattan Engineer District) olarak da biliniyordu. Diğer bölgelerin aksine coğrafi sınırları yoktu ve Marshall bir bölüm mühendisi yetkisine sahipti. Development of Substitute Materials bir bütün olarak projenin resmi kod adı olarak kaldı ancak zamanla bu kod adının yerini "Manhattan" aldı.<ref name="Jones, pp. 41-44" />{{sfn|Sullivan|2016|pp=86–87}}

Marshall daha sonra şunu kabul etti: "Atom fisyonunu hiç duymamıştım ama dört tesis bir yana, 90 milyon dolara 1 tanesini bile inşa edemeyeceğimizi biliyordum."<ref>{{harvnb|Fine|Remington|1972|p=652}}.</ref> Nichols'ın kısa süre önce Pensilvanya'da inşa ettiği tek bir [[TNT]] tesisi 128 milyon dolara mal olmuştu.<ref>{{harvnb|Nichols|1987|p=174}}.</ref> Stone & Webster'dan bir [[yerölçüm|yerölçüm ekibi]] zaten üretim tesisleri için bir saha araştırmıştı. [[War Production Board]], [[Tennessee Valley Authority]]'nin bol miktarda elektrik gücü sağlayabileceği ve nehirlerin reaktörler için soğutma suyu sağlayabileceği izole bir bölge olan [[Knoxville, Tennessee]] civarındaki bölgeleri önerdi. Araştırma ekibi birkaç alanı inceledikten sonra [[Elza, Tennessee]] yakınlarında bir yer seçti. Conant bunun bir an önce alınmasını tavsiye etti ve Styer de kabul etti ancak Marshall, Conant'ın reaktör deneylerinin sonuçlarını bekleyerek bu öneriyi geçici olarak kabul etti.<ref>{{harvnb|Hewlett|Anderson|1962|pp=76–78}}.</ref> İleriye dönük süreçlerden yalnızca Lawrence'ın elektromanyetik ayrımı inşaatın başlaması için yeterince ilerlemiş görünüyordu.<ref>{{harvnb|Fine|Remington|1972|p=654}}.</ref>

Marshall ve Nichols gerekli kaynakları toplamaya başladı. İlk adım, proje için yüksek öncelik derecesi elde etmekti. En yüksek derecelendirmeler azalan sırayla AA-1'den AA-4'e kadardı, acil durumlar için ayrılmış özel bir AAA derecelendirmesi de vardı. AA-1 ve AA-2 derecelendirmeleri temel silahlar ve teçhizat içindi, bu nedenle Hizmetler ve Tedarik'in ihtiyaçlar ve kaynaklar konusunda genelkurmay başkan yardımcısı Albay [[Lucius D. Clay]], verebileceği en yüksek derecenin AA-3 olduğunu düşünüyordu. İhtiyaç duyulması halinde kritik malzemeler için AAA derecelendirmesi de sağlayacaktı.<ref>{{harvnb|Jones|1985|pp=57–61}}.</ref> Ama Nichols ve Marshall hayal kırıklığına uğradılar çünkü daha önce Nichols'un Pensilvanya'daki TNT fabrikasına verilen derece AA-3'tü.<ref name="Fine 1972 657">{{harvnb|Fine|Remington|1972|p=657}}.</ref>

=== Askeri Politika Komitesi ===
[[Dosya:Trinity Test - Oppenheimer and Groves at Ground Zero 002.jpg|küçükresim|upright|[[Oppenheimer]] ve Groves, Eylül 1945'te, test patlamasından iki ay sonra ve II. Dünya Savaşı'nın bitiminden hemen sonra [[Trinity testi]]nin kalıntılarında. Beyaz galoşlar serpintilerin ayakkabı tabanlarına yapışmasını engelledi.<ref>{{Dergi kaynağı |dergi=[[Time (dergi)|Time]] |tarih=17 Eylül 1945 |url=http://content.time.com/time/subscriber/article/0,33009,854500,00.html |başlık=Science:Atomic Footprint |erişimtarihi=19 Ocak 2022 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20220118215259/http://content.time.com/time/subscriber/article/0,33009,854500,00.html |arşivtarihi=18 Ocak 2022 |ölüurl=hayır }}</ref>]]

Vannevar Bush, Albay Marshall'ın projenin ilerleme hızından memnun değildi<ref>{{harvnb|Hewlett|Anderson|1962|p=81}}.</ref> ve daha agresif bir liderliğin gerekli olduğunu hissetti. [[Harvey Bundy]] ve General Marshall, Somervell ve Styer ile endişeleri hakkında konuştu ve projenin, tercihen Styer gibi prestijli bir memurun yönetici olduğu üst düzey bir politika komitesinin altına alınması gerektiğini savundu.<ref name="Fine 1972 657" />

Somervell ve Styer, görev için Groves'u seçti; General Marshall, proje üzerinde çalışan akademik bilim insanları arasında "general" unvanının daha fazla etki yaratacağı düşünüldüğünden,<ref name="Jones, pp. 74-77">{{harvnb|Jones|1985|pp=74–77}}.</ref> tuğgeneralliğe terfi ettirilmesini emretti.<ref name="Groves, pp. 4-5">{{harvnb|Groves|1962|pp=4–5}}.</ref> Groves'un emirleri onu Reybold yerine doğrudan Somervell'in komutasına yerleştirdi ve Albay Marshall artık Groves'a karşı sorumluydu.<ref>{{harvnb|Fine|Remington|1972|pp=659–661}}.</ref> Groves karargahını Washington D.C.'de, Albay Marshall'ın irtibat ofisinin bulunduğu [[Harry S Truman Binası|Yeni Savaş Departmanı Binası]]'nda kurdu.<ref>{{harvnb|Groves|1962|pp=27–28}}.</ref> 23 Eylül 1942'de Manhattan Projesi'nin komutasını devraldı. Aynı günün ilerleyen saatlerinde, Bush (Conant'ın yedek olduğu), Styer ve [[Tuğamiral (Amerika Birleşik Devletleri)|Tuğamiral]] William R. Purnell'den oluşan Üst Politika Grubundan sorumlu bir Askeri Politika Komitesi kuran Stimson'ın çağrısıyla yapılan bir toplantıya katıldı.<ref name="Jones, pp. 74-77" /> Tolman ve Conant daha sonra Groves'un bilimsel danışmanları olarak atandılar.<ref>{{harvnb|Groves|1962|pp=44–45}}.</ref>

19 Eylül'de Groves, War Production Board başkanı Donald Nelson'a gitti ve gerektiğinde AAA derecesi verebilmek için yetki istedi. Nelson başlangıçta pek istekli davranmadı ancak Groves Başkan'a gitmekle tehdit ettiğinde hemen kararını değiştirdi.<ref>{{harvnb|Groves|1962|pp=22–23}}.</ref> Groves, gerekmedikçe AAA derecesini kullanmayacağına söz verdi. Kısa süre sonra, projenin rutin gereksinimleri açısından AAA derecesinin çok yüksek, AA-3 derecesinin de çok düşük olduğu ortaya çıktı. Uzun bir seferberliğin ardından Groves nihayet 1 Temmuz 1944'te AA-1 yetkisini aldı.<ref>{{harvnb|Jones|1985|pp=80–82}}.</ref> Groves'a göre, "Washington'da en yüksek önceliğin öneminin farkına vardınız. Roosevelt yönetiminde önerilen her şeyin çoğu en yüksek önceliğe sahip olacaktı. Bu yaklaşık bir veya iki hafta sürecek ve sonra başka bir şey en büyük önceliğe sahip olacaktı."{{sfn|Ermenc|1989|p=238}}

Groves'un ilk sorunlarından biri, bombayı tasarlayacak ve inşa edecek grup olan [[Project Y]]'ye bir yönetici bulmaktı. En olası seçenekler üç laboratuvarın yöneticilerinden biriydi: Urey, Lawrence veya Compton. Ama onların buna zamanı yoktu. Compton, bomba tasarımı konseptlerine zaten yakından aşina olan Oppenheimer'ı önerdi. Ancak Oppenheimer'ın idari deneyimi çok azdı ve Urey, Lawrence ve Compton'dan farklı olarak Nobel Ödülü'ne sahip değildi. Pek çok bilim insanı da böylesine önemli bir laboratuvarın yöneticisinin bu ödüle sahip olması gerektiğini düşünüyordu. Kız arkadaşı Jean Tatlock, kardeşi [[Frank Oppenheimer|Frank]] ve eşi [[Katherine Oppenheimer|Kitty]] de dahil olmak üzere iş arkadaşlarının çoğu [[komünist]] olduğundan, Oppenheimer'ın güvenlik durumuyla ilgili endişeler de bulunmaktaydı. Ekim 1942'de yapılan uzun bir konuşma, Groves ve Nichols'u, Oppenheimer'ın uzak bir bölgede bir laboratuvar kurmakla ilgili planını iyice hazırladığını ve bu laboratuvarın yöneticisi olarak de kendisinin atanması gerektiğine ikna etti. Groves güvenlik gerekliliklerinden feragat ederek ve 20 Temmuz 1943'te Oppenheimer'ın iznini verdi.<ref>{{harvnb|Groves|1962|pp=61–63}}.</ref><ref>{{harvnb|Nichols|1987|pp=72–73}}.</ref>

=== Birleşik Krallık ile işbirliği ===
{{Ana|İngilizlerin Manhattan Projesi'ne katkısı}}
İngilizler ve Amerikalılar nükleer bilgi alışverişinde bulundular ancak başlangıçta ortak bir proje geliştirmediler; 1940-41 yılları arasında İngiliz projesi (Tube Alloys) daha büyük ve daha gelişmiş durumdaydı.{{sfn|Phelps|2010|pp=282–283}} Britanya, Ağustos 1941'de Bush ve Conant'ın işbirliğini güçlendirme girişimlerini geri çevirdi çünkü teknolojik liderliğini paylaşma ve ABD'nin kendi atom bombasını geliştirmesine yardım etme konusunda pek de istekli değillerdi. Ancak savaşın başlarında araştırmada önemli ilerlemeler kaydeden İngilizler, ekonomilerinin büyük bir kısmı savaşla meşgulken böyle bir araştırma programını geçindirebilecek kaynaklara sahip değildi; Tube Alloys kısa sürede Amerikan projesinden geride kaldı.{{sfn|Bernstein|1976|pp=206–208}} İki ülkenin rolleri şimdi tam tersine dönmüştü.{{sfn|Villa|1981|pp=144–145}} Ocak 1943'te ise Conant İngilizlere belirli alanlar dışında artık atom bilgisi alamayacaklarını bildirdi.{{sfn|Stacey|1970|p=517}}{{sfn|Bernstein|1976|p=211}} İngilizler bağımsız bir nükleer program olasılığı üzerinde durdu ancak bunun Avrupa'daki savaşa etki gösteremeyeceğine karar verdi.<ref name="fakley1983">{{Akademik dergi kaynağı |url=http://www.atomicarchive.com/History/british/index.shtml |başlık=The British Mission |author=Fakley, Dennis C. |dergi=Los Alamos Science |tarih=Winter–Bahar 1983 |sayı=7 |sayfalar=186-189 |erişim-tarihi=21 Haziran 2024 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20110203062101/http://www.atomicarchive.com/History/british/index.shtml |arşivtarihi=3 Şubat 2011 |ölüurl=hayır }}</ref>

[[Dosya:Groves and Chadwick 830308.jpg|küçükresim|left|Groves, İngiliz projesinin başkanı [[James Chadwick]] ile görüşüyor.]]
Mart 1943'te Conant, James Chadwick ve diğer bir veya iki İngiliz bilim insanının, silah tasarımı sırlarını açığa çıkarma riskine rağmen Los Alamos'taki bomba tasarım ekibinin onlara ihtiyaç duyacak kadar önemli olduğuna karar verdi.{{sfn|Bernstein|1976|pp=213}} Ağustos 1943'te Churchill ve Roosevelt, ABD, İngiltere ve Kanada'nın çalışmalarını koordine etmek üzere [[Birleşik Politika Komitesi]]'ni{{sfn|Jones|1985|p=296}} kuran [[Quebec Anlaşması]]'nı{{sfn|Gowing|1964|pp=168–173}}{{sfn|Bernstein|1976|pp=216–217}} müzakere etti. Roosevelt ve Churchill arasında Hyde Park Aide-Mémoire olarak bilinen ve Eylül 1944'ün sonlarında imzalanan bir anlaşma, Quebec Anlaşması'nı savaş sonrası döneme kadar genişletti ve "bir 'bomba' nihayet mevcut olduğunda, belki de olgun bir değerlendirmeden sonra, Bu bombardımanın teslim olana kadar tekrarlanacağı konusunda uyarılması gereken Japonlara karşı kullanılması"nı önerdi.<ref>{{Web kaynağı | url = https://ahf.nuclearmuseum.org/ahf/key-documents/hyde-park-aide-memoire/ | başlık = Hyde Park Aide-Mémoire (18 September 1944) | tarih = 2022 | yayıncı = Atomic Heritage Foundation | arşivurl = https://web.archive.org/web/20230218083540/https://ahf.nuclearmuseum.org/ahf/key-documents/hyde-park-aide-memoire/ | arşivtarihi = 18 Şubat 2023}}</ref>{{sfn|Gowing|1964|pp=340–342}}

Quebec Anlaşması'nın ardından işbirliği yeniden başladığında Amerikalıların ilerlemesi ve harcamaları İngilizleri hayrete düşürdü. Chadwick, Britanya'nın Manhattan Projesi'ne tam anlamıyla dahil olması için baskı yaptı ve savaş sırasında bağımsız bir İngiliz projesine dair umutlarını yitirdi.{{r|fakley1983}} Churchill'in desteğiyle Groves'un her türlü yardım talebinin yerine getirilmesini sağlamaya çalıştı.{{sfn|Gowing|1964|pp=242–244}} Aralık 1943'te Amerika Birleşik Devletleri'ne gelen İngiliz Misyonu arasında [[Niels Bohr]], Otto Frisch, [[Klaus Fuchs]], Rudolf Peierls ve [[Ernest Titterton]] yer alıyordu.{{sfn|Hunner|2004|p=26}} 1944'ün başlarında daha fazla bilim insanı geldi. Gaz difüzyonu konusunda görevlendirilenler 1944 sonbaharında ayrılırken, Berkeley'de Lawrence ile birlikte Oliphant'ın emrinde çalışan otuz beş kişi mevcut laboratuvar gruplarına atandı ve çoğu savaşın sonuna kadar orada kaldı. Los Alamos'a gönderilen on dokuz kişi aynı zamanda esas olarak patlama ve bomba yapımıyla ilgili olan ancak plütonyumla ilgili olmayan mevcut gruplara da katıldı.{{r|fakley1983}} Quebec Anlaşması, ABD ve İngiltere'nin karşılıklı rızası olmadan nükleer silahların başka bir ülkeye karşı kullanılmayacağını belirtiyordu. Haziran 1945'te Wilson, Japonya'ya nükleer bomba atılmasının Birleşik Politika Komitesi'nin kararı olarak kaydedilmesini kabul etti.{{sfn|Gowing|1964|p=372}}

Birleşik Politika Komitesi, uluslararası pazarlardan uranyum ve [[toryum#Oluşum|toryum cevherlerine]] tedarik etmek için Haziran 1944'te Groves'un başkanlığında Combined Development Agency kuruldu. [[Belçika Kongosu]] ve Kanada, dünyadaki uranyumun çoğunu Doğu Avrupa dışında tutuyordu ve [[Sürgündeki Belçika Hükümeti]] de Londra'daydı. Britanya, sınırlı Amerikan araştırması olmadan arzın çoğunu kullanamayacağından, Belçika cevherinin çoğunu Amerika Birleşik Devletleri'ne vermeyi kabul etti.{{sfn|Bernstein|1976|pp=223–224}} 1944'te Vakıf, Belçika Kongosu'nda maden işleten şirketlerden {{dönüştürme|1560000|kg|lb}}) uranyum oksit cevheri satın aldı. ABD Hazine Bakanı [[Henry Morgenthau Jr.]]'a brifing vermekten kaçınmak için, Trust paralarını tutmak için olağan denetim ve kontrollere tabi olmayan özel bir hesap kullanıldı. 1944 ile 1947'de Vakıf'tan istifası arasında Groves toplam 37,5 milyon dolar yatırdı.{{sfn|Jones|1985|pp=90, 299–306}}

Groves, İngiliz atom araştırmalarını ve İngiliz bilim insanlarının Manhattan Projesi'ne katkılarını takdir etti, ancak Ağustos 1945'te Hiroşima'nın bombalanması zamanında olmasa da Amerika Birleşik Devletleri'nin onlarsız da başarılı olabileceğini belirtti.{{sfn|Groves|1962|p=408}} Britanya'nın savaş zamanı katılımı, 1946 [[McMahon Yasası]]'nın Amerikan nükleer işbirliğini geçici olarak sona erdirdiği savaştan sonra Birleşik Krallık'ın bağımsız [[High Explosive Research|nükleer silah programı]]nın başarısı için çok önemliydi.{{r|fakley1983}}

== Proje sahaları ==
<imagemap>
Image:Manhattan Projesi ABD Kanada Haritası.svg|küçükresim|upright=3.2|center|Manhattan Projesi için önemli olan ABD ve Kanada sahalarından bir seçki. Daha fazla bilgi için konuma tıklayın.|alt=Büyük proje alanlarının işaretlendiği Amerika Birleşik Devletleri ve Güney Kanada haritası
circle 50 280 20 [[Kalutron|Berkeley, California]]
circle 140 400 20 [[Project Camel|Inyokern, California]]
circle 170 100 20 [[Hanford Sahası|Richland, Washington]]
circle 220 20 20 [[Trail, Britanya Kolumbiyası]]
circle 230 270 20 [[Wendover Hava Kuvvetleri Üssü|Wendover, Utah]]
circle 290 360 20 [[Monticello, Utah]]
circle 320 360 20 [[Uravan, Colorado]]
circle 340 440 20 [[Los Alamos Laboratuvarı|Los Alamos, New Mexico]]
circle 340 500 20 [[Trinity testi|Alamogordo, New Mexico]]
circle 610 290 20 [[Ames Project|Ames, Iowa]]
circle 660 400 20 [[Mallinckrodt|St Louis, Missouri]]
circle 710 310 20 [[Argonne Ulusal Laboratuvarı|Chicago, Illinois]]
circle 730 370 20 [[Newport Chemical Depot|Dana, Indiana]]
circle 800 350 20 [[Dayton Projesi|Dayton, Ohio]]
circle 760 540 20 [[Alabama Ordusu Mühimmat Fabrikası|Sylacauga, Alabama]]
circle 890 390 20 [[P-9 Project|Morgantown, West Virginia]]
circle 800 460 20 [[Clinton Engineer Works|Oak Ridge, Tennessee]]
circle 910 160 20 [[Montreal Laboratuvarı|Chalk River Laboratuvarları]]
circle 920 260 20 [[Rochester, New York]]
circle 950 360 20 [[Washington, D.C.]]
desc none
</imagemap>

=== Oak Ridge ===
{{Ana|Clinton Engineer Works}}
[[Dosya:Y-12 Shift Change.jpg|küçükresim|11 Ağustos 1945'te [[Oak Ridge, Tennessee]]'deki [[Clinton Engineer Works]]'teki Y-12 uranyum zenginleştirme tesisinde vardiya değişimi. Mayıs 1945'e gelindiğinde Clinton Engineer Works'te 82.000 kişi çalışıyordu.<ref name="Johnson & Jackson pp. 168–169" /> Manhattan Bölgesi fotoğrafçısı [[Ed Westcott]]'un fotoğrafı.|alt=Çoğunluğu kadınlardan oluşan bir işçi grubu binadan dışarı akın ediyor. Bir reklam panosu onları "C.E.W. COUNT'un proje bilgilerini korumaya devam etmesini sağlayın!"]]

Projeyi devralmasının ertesi günü Groves, Albay Marshall'la birlikte önerilen alanı incelemek için Tennessee'ye gitti ve Groves bundan etkilendi.<ref>{{harvnb|Hewlett|Anderson|1962|pp=116–117}}.</ref><ref>{{harvnb|Groves|1962|pp=25–26}}.</ref> 29 Eylül 1942'de, [[Amerika Birleşik Devletleri Savaş Müsteşarı]] [[Robert Patterson|Robert P. Patterson]], Mühendisler Birliği'ne 3 buçuk milyon dolar maliyetle {{dönüştürme|23000|ha|acre}} araziyi kamulaştırma izni verdi verdi. Daha sonra ilave {{dönüştürme|1200|ha|acre}} alan daha satın alındı. 7 Ekim'de yürürlüğe giren karardan yaklaşık 1.000 aile etkilendi.<ref>{{harvnb|Jones|1985|p=78}}.</ref> Protestolar, yasal itirazlar ve 1943'teki Kongre soruşturması sonuç vermedi.<ref name="Johnson & Jackson, pp. 39-43">{{harvnb|Johnson|Jackson|1981|pp=39–43}}.</ref> Kasım ortasına gelindiğinde  [[United States Marshals Service|polis memurları]] çiftlik evlerinin kapılarına tahliye duyuruları asıyordu ve inşaat müteahhitleri de satın alınan arazilere taşınıyordu.<ref name="Fine&Remington, pp. 663-664">{{harvnb|Fine|Remington|1972|pp=663–664}}.</ref> Bazı ailelere, nesillerdir evleri olan çiftlikleri boşaltmaları için iki hafta önceden bildirimde bulunuldu.<ref>{{Web kaynağı|başlık=Oak Ridge National Laboratory Review, Vol. 25, Nos. 3 and 4, 2002 |url=http://www.ornl.gov/info/ornlreview/rev25-34/chapter1.shtml |yayıncı=ornl.gov |erişimtarihi=9 Mart 2010 |ölüurl=evet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20090825162412/http://www.ornl.gov/info/ornlreview/rev25-34/chapter1.shtml |arşivtarihi=25 Ağustos 2009}}</ref> Mart 1945'e kadar tamamlanmayan arazi ediniminin nihai maliyeti yalnızca yaklaşık 2,6 milyon dolardı; yani dönüm başına yaklaşık 47 dolardı.<ref>{{harvnb|Jones|1985|pp=327–328}}.</ref> [[Tennessee Valisi]] [[Prentice Cooper]], Oak Ridge'i hiç kimsenin askeri izin olmadan giremeyeceği tamamen dışlanmış bir alan ilan eden bir bildiri sunulduğunda öfkeyle bunu yırttı.<ref>{{harvnb|Johnson|Jackson|1981|p=49}}.</ref>

Başlangıçta Kingston Yıkım Alanı olarak bilinen alan, 1943'ün başlarında resmi olarak Clinton Engineer Works (CEW) olarak yeniden adlandırıldı.<ref>{{harvnb|Johnson|Jackson|1981|p=8}}.</ref> Stone & Webster üretim tesislerine odaklanırken, mimarlık ve mühendislik firması [[Skidmore, Owings & Merrill]] 13.000 kişilik bir toplu konut projesi geliştirdi. Proje, yeni [[Oak Ridge, Tennessee|Oak Ridge]] kasabasının adını aldığı Black Oak Ridge'in yamaçlarında bulunuyordu.<ref>{{harvnb|Johnson|Jackson|1981|pp=14–17}}.</ref> Ağustos 1943'te Nichols'un, Manhattan Mühendis Bölgesi'nin başkanı olarak Marshall'ın yerini almasıyla ordunun Oak Ridge'deki varlığı arttı. İlk görevlerinden biri, ilçe merkezini Oak Ridge'e taşımaktı ancak bunu bölgenin adını değiştirmeden gerçekleştirdiler.<ref>{{harvnb|Jones|1985|p=88}}.</ref> Eylül 1943'te toplumsal tesislerin idaresi, Roane-Anderson Company adlı bir yan kuruluş aracılığıyla [[Turner Construction]]'a devredildi.<ref name="Roane-Anderson">{{harvnb|Jones|1985|pp=443–446}}.</ref> Kimya mühendisleri, %10 ila %12 oranında zenginleştirilmiş uranyum 235 üretmeye yönelik "çılgınca çabaların" bir parçasıydı.<ref>William J. (Bill) Wilcox Jr., Oak Ridge City Historian, Retired Technical Director for the Oak Ridge Y-12 & K-25 Plants, 11 November 2007, [https://web.archive.org/web/20141129042228/http://www.oakridgeheritage.com/images/Early_Days_of_Oak_Ridge_and_Wartime_Y-12.pdf Early Days of Oak Ridge and Wartime Y-12], Retrieved 22 November 2014</ref> Oak Ridge'in nüfusu çok geçmeden planlananın çok ötesine geçti ve Mayıs 1945'te 75.000'e ulaştı; bu sırada Clinton Engineer Works'te 82.000 kişi,<ref name="Johnson & Jackson pp. 168–169">{{harvnb|Johnson|Jackson|1981|pp=168–169}}.</ref> Roane-Anderson'da ise 10.000 kişi  çalışıyordu.<ref name="Roane-Anderson" />

=== Los Alamos ===
{{Ana|Project Y}}
[[Dosya:Los Alamos map.gif|küçükresim|upright=1.3|Los Alamos bölgesinin haritası, New Mexico, 1943–1945]]
Project Y'nin Oak Ridge'e taşınması fikri değerlendirildi ancak gözden uzak bir yerde olması gerektiğine karar verildi. Oppenheimer'ın tavsiyesi üzerine uygun bir yer arayışı, Oppenheimer'ın bir çiftliğe sahip olduğu [[Albuquerque, New Mexico]] civarına kadar daraltıldı.<ref>{{harvnb|Jones|1985|pp=83–84}}.</ref> 16 Kasım 1942'de Oppenheimer, Groves, Dudley ve diğerleri Los Alamos Ranch School çevresini gezdiler. Oppenheimer, projede çalışanlara ilham vereceğini umduğu doğal güzelliğini öne sürerek bu alanı güçlü bir şekilde tercih ettiğini ifade etti.<ref>{{harvnb|Fine|Remington|1972|pp=664–665}}.</ref><ref>{{Web kaynağı |url=http://www.lanl.gov/history/road/school-arsenal.shtml |yayıncı=Los Alamos National Laboratory |başlık=50th Anniversary Article: Oppenheimer's Better Idea: Ranch School Becomes Arsenal of Democracy |erişimtarihi=6 Nisan 2011 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20110420213027/http://www.lanl.gov/history/road/school-arsenal.shtml |arşivtarihi=20 Nisan 2011 |ölüurl=hayır }}</ref> Mühendisler erişim yolunun zayıf olması ve su kaynağının yeterli olup olmayacağı konusunda endişeliydi ancak bunun dışında bu bölgenin ideal olduğunu düşünüyorlardı.<ref>{{harvnb|Groves|1962|pp=66–67}}.</ref>

Patterson, 25 Kasım 1942'de bölgenin satın alınmasını onayladı ve {{dönüştürme|3600|ha|acre}} dışında tamamı zaten Federal Hükûmet'e ait olan {{dönüştürme|22000|ha|acre}} arazinin satın alınması için 440.000$ bütçe verdi.<ref name="Jones, pp. 328-331" /> [[Amerika Birleşik Devletleri Tarım Bakanı|Tarım Bakanı]] [[Claude R. Wickard]], 45.100 dönümlük (18.300 hektar) [[Amerika Birleşik Devletleri Orman Servisi]] arazisini "askeri gereklilik devam ettiği sürece" [[Savaş Bakanlığı]]'na verdi.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.lanl.gov/history/road/pdf/4-8-43.pdf |yayıncı=Los Alamos National Laboratory |başlık=Secretary of Agriculture granting use of land for Demolition Range |tarih=8 Nisan 1943 |erişimtarihi=6 Nisan 2011 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20110420213401/http://www.lanl.gov/history/road/pdf/4-8-43.pdf |arşivtarihi=20 Nisan 2011 |ölüurl=hayır }}</ref> Savaş zamanı arazi alımları sonunda toplam alan {{dönüştürme|18.509,1|ha|acre}} oldu ancak yalnızca 414.971 dolar harcandı.<ref name="Jones, pp. 328-331">{{harvnb|Jones|1985|pp=328–331}}.</ref> Çalışmalar Aralık 1942'de başladı. Groves başlangıçta inşaat için 300.000 dolar ayırmıştı; bu Oppenheimer'ın öngördüğü miktardan iki kat daha fazlaydı ancak 30 Kasım 1943'te iş bittiğinde 7 milyon doların üzerinde harcama yapılmıştı.<ref>{{harvnb|Hunner|2004|pp=31–32}}.</ref>

Savaş sırasında Los Alamos'a "Y Bölgesi (Site Y)" veya "Tepe (the Hill)" de deniyordu.<ref>{{harvnb|Hunner|2004|p=29}}.</ref> Başlangıçta buranın, Oppenheimer ve diğer araştırmacıların ordu içi çalıştıkları bir askeri laboratuvar olması planlanmıştı ancak [[Robert Bacher]] ve [[Isidor Rabi]] bu fikre karşı çıktılar ve Oppenheimer'ı diğer bilim insanlarıyla birlikte itiraz etmeye ikna ettiler. Conant, Groves ve Oppenheimer daha sonra laboratuvarın Savaş Bakanlığı ile olan sözleşmeleri kapsamında Kaliforniya Üniversitesi tarafından işletilmesini öngören bir uzlaşma tasarladılar.<ref>{{harvnb|Hewlett|Anderson|1962|pp=230–232}}.</ref> [[Dorothy McKibbin]], Santa Fe'deki şubeyi yönetiyordu ve burada yeni gelenlerle tanışıp onlara geçiş kartları veriyordu.{{sfn|Conant|2005|pp=58–61}}

=== Chicago ===
{{Ana|Metalurji Laboratuvarı}}
[[Dosya:ChicagoPileTeam.png|küçükresim|İlk nükleer reaktör olan [[Chicago Pile-1]]'de çalışan [[Chicago Üniversitesi]] ekibinden bazıları; ön sırada [[Enrico Fermi]] ve [[Walter Zinn]] ve ikinci sırada [[Harold Agnew]], [[Leona Woods]] ve [[Leó Szilárd]] yer alıyor.]]

25 Haziran 1942'de bir Ordu-OSRD konseyi, Chicago'nun güneybatısındaki [[Palos Ormanı Koruma Alanı|Argonne Ormanı]] koruma alanında plütonyum üretimi için bir [[pilot tesis]] kurmaya karar verdi. Temmuz ayında Nichols, [[Cook County Orman Koruma Bölgesi]]'nden {{dönüştürme|425|ha|acre}}) bir araziyi kiraladı ve Kaptan James F. Grafton, Chicago bölge mühendisi olarak atandı. Kısa sürede operasyonların ölçeğinin bölge için çok büyük olduğu anlaşıldı ve pilot tesisin Oak Ridge'de inşa edilmesine ve bir araştırma ve test tesisinin de Chicago'da tutulmasına karar verildi.<ref>{{harvnb|Jones|1985|pp=67–71}}.</ref><ref name="Red Gate Woods" />

Argonne'daki tesisin kurulumunda yaşanan gecikmeler, [[Arthur Compton]]'un, Chicago Üniversitesi'ndeki [[Stagg Field]] tribünlerinin altına ilk nükleer reaktörü inşa etmesi için Metalurji Laboratuvarı'na yetki vermesine yol açtı. Reaktör, muazzam miktarda saflaştırılmış [[grafit]] bloklara ve hem metalik hem de toz oksit formlarında uranyuma ihtiyaç duyuyordu. O zamanlar sınırlı miktarda saf [[uranyum]] metali kaynağı vardı. [[Iowa Eyalet Üniversitesi]]'nden [[Frank Spedding]] yalnızca 900 kilo üretebildi. Derme çatma bir süreçle aceleyle üretilen [[Westinghouse Lamba Fabrikası]] tarafından ise 2.5 ton tedarik edildi. Reaktörü çevrelemek için [[Goodyear Tire and Rubber Company|Goodyear Tire]] tarafından büyük kare bir balon inşa edildi.<ref>{{Web kaynağı|başlık=FRONTIERS Research Highlights 1946–1996|yayıncı=Office of Public Affairs, Argonne National Laboratory|sayfa=11|osti=770687|doi=10.2172/770687|yıl=1996|url=https://digital.library.unt.edu/ark:/67531/metadc725589/m2/1/high_res_d/770687.pdf|erişimtarihi=25 Haziran 2024|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210917040308/https://digital.library.unt.edu/ark:/67531/metadc725589/m2/1/high_res_d/770687.pdf|arşivtarihi=17 Eylül 2021|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|soyadı=Walsh|ad=John|başlık=A Manhattan Project Postscript|dergi=Science|tarih=19 Haziran 1981|cilt=212|sayfalar=1369-1371|url=http://pbadupws.nrc.gov/docs/ML0533/ML053340429.pdf|erişimtarihi=23 Mart 2013|issn=0036-8075|doi=10.1126/science.212.4501.1369|pmid=17746246|sayı=4501|bibcode=1981Sci...212.1369W|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130629175217/http://pbadupws.nrc.gov/docs/ML0533/ML053340429.pdf|arşivtarihi=29 Haziran 2013|ölüurl=hayır}}</ref>

== Etkileri ==
Kanada'da proje kapsamında [[Port Radium]]'daki [[uraninit]] işleyen [[Eldorado Maden ocağı]]'nda hiçbir önlem alınmadan ve radyoaktif bilgilendirme yapılmadan 1942 yılından 1960 yılına kadar çalıştırılan ve radyoaktif cevheri bez çuvallarla taşıttırılan Deline (''Délı̨ne'') kabilesinden Kızılderili [[Sahtular]] arasında kanser sonucu ölümler baş göstermiş ve Deline köyünün bütün yetişkin erkekleri ölmüş ve köyün adı "Dullar Köyü" (''village of widows'') olarak anılmaya başlanmıştır. 1999 yılında Peter Blow tarafından yapılan ''[[Village of Widows]]'' adlı belgesel filmde Sahtuların maruz kaldıkları radyoaktif dehşet belgelenmiştir.<ref>[http://books.google.com.tr/books?id=koYIAQAAMAAJ&q=Peter+Blow+entitled+Village+of+Widows&dq=Peter+Blow+entitled+Village+of+Widows&hl=tr&sa=X&ei=hGvOUKKLO8fptQbp1YD4DA&ved=0CDAQ6AEwAA Deline Uranium Team, 2005]</ref>

== Ayrıca bakınız ==
* [[Sovyet atom bombası projesi]]

== Alıntılar ==
{{Kaynakça|20em}}

== Genel ve alıntılanmış kaynaklar ==
=== Genel, idari ve diplomatik geçmiş ===
{{Kaynak başı|30em}}
* {{Akademik dergi kaynağı |soyadı=Bernstein |ad=Barton J. |başlık=The Uneasy Alliance: Roosevelt, Churchill, and the Atomic Bomb, 1940–1945 |yayıncı=University of Utah |tarih=June 1976 |dergi=The Western Political Quarterly |sayfalar=202-230|cilt= 29 |sayı= 2 |jstor=448105|doi=10.2307/448105}}
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Campbell |ad= Richard H. |yıl=2005 |başlık=The Silverplate Bombers: A History and Registry of the Enola Gay and Other B-29s Configured to Carry Atomic Bombs |yer=Jefferson, North Carolina |yayıncı=McFarland & Company |isbn= 0-7864-2139-8 |oclc=58554961}}
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Conant |ad=Jennet |yazarbağı=Jennet Conant |başlık=109 East Palace: Robert Oppenheimer and the Secret City of Los Alamos |yayıncı=Simon & Schuster |yer=New York |yıl=2005 |isbn=0-7432-5007-9 |url-erişimi=kayıtlı |url=https://archive.org/details/109eastpalacerob00cona }}
* {{Kitap kaynağı |soyadı1=Fine |ad1=Lenore |soyadı2=Remington |ad2=Jesse A. |başlık=The Corps of Engineers: Construction in the United States |yayıncı=United States Army Center of Military History |url=http://history.army.mil/html/books/010/10-5/CMH_Pub_10-5.pdf |erişimtarihi=25 Ağustos 2013 |yer=Washington, D.C. |yıl=1972 |oclc=834187 }}
* {{Akademik dergi kaynağı |soyadı=Frisch |ad=David H. |başlık=Scientists and the Decision to Bomb Japan |url=https://archive.org/details/sim_bulletin-of-the-atomic-scientists_1970-06_26_6/page/107 |dergi=Bulletin of the Atomic Scientists |cilt= 26 |sayı= 6 |sayfalar=107-115|yayıncı=Educational Foundation for Nuclear Science|tarih=June 1970|doi=10.1080/00963402.1970.11457835 |issn=0096-3402}}
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Gilbert |ad=Keith V. |başlık=History of the Dayton Project |yayıncı=Mound Laboratory, Atomic Energy Commission |yer=Miamisburg, Ohio |yıl=1969 |url=http://www.eecap.org/PDF_Files/Ohio/Dayton_Project/History/HISTORY_OF_THE_DAYTON_PROJECT.pdf |erişimtarihi=31 Ekim 2014 |oclc=650540359 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20190412054801/https://www.eecap.org/PDF_Files/Ohio/Dayton_Project/History/HISTORY_OF_THE_DAYTON_PROJECT.pdf |arşivtarihi=12 Nisan 2019 |ölüurl=evet}}
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Gosling |ad=Francis George |başlık=The Manhattan Project: Making the Atomic Bomb |yıl=1994 |yer=Washington, DC |yayıncı=United States Department of Energy, History Division |oclc=637052193}}
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Gowing |ad=Margaret |yazarbağı=Margaret Gowing |başlık=Britain and Atomic Energy, 1935–1945 |yıl=1964 |yer=Londra|yayıncı=Macmillan Publishing |oclc=3195209}}
* {{Kitap kaynağı |editör-soyadı=Grodzins |editör-ad=Morton |editör2-soyadı=Rabinowitch |editör2-ad=Eugene |başlık=The Atomic Age: Scientists in National and World Affairs|yıl=1963|yayıncı=Basic Book Publishing |yer=New York |oclc=15058256}}
* {{Kitap kaynağı |soyadı1=Hewlett |ad1=Richard G. |yazarbağı=Richard G. Hewlett |soyadı2=Anderson |ad2=Oscar E. |başlık=The New World, 1939–1946 |yer=University Park |yayıncı=Pennsylvania State University Press |yıl=1962 |url=https://www.governmentattic.org/5docs/TheNewWorld1939-1946.pdf |erişimtarihi=26 Mart 2013 |isbn=0-520-07186-7 |oclc=637004643 }}
* {{Kitap kaynağı |soyadı1=Hewlett |ad1=Richard G. |soyadı2=Duncan |ad2=Francis |başlık=Atomic Shield, 1947–1952 |seri=A History of the United States Atomic Energy Commission, no. 2 |yayıncı=Pennsylvania State University Press |yer=University Park|yıl=1969 |isbn=0-520-07187-5|oclc=3717478}}
* {{Kitap kaynağı |soyadı1=Holl |ad1=Jack M. |başlık=Argonne National Laboratory, 1946–96 |url=https://archive.org/details/argonnenationall0000holl |ad2=Richard G. |soyadı2=Hewlett |yazarbağı2=Richard G. Hewlett |ad3=Ruth R. |soyadı3=Harris |yayıncı=University of Illinois Press |yıl=1997 |isbn=978-0-252-02341-5}}
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Holloway |ad=David |başlık=Stalin and the Bomb: The Soviet Union and Atomic Energy, 1939–1956 |url=https://archive.org/details/stalinbombsoviet0000holl |yer=New Haven, Connecticut |yayıncı=Yale University Press |yıl=1994 |isbn=0-300-06056-4 |oclc=29911222}}
* {{Kitap kaynağı |soyadı1=Howes |ad1=Ruth H. |yazarbağı1=Ruth Howes|soyadı2=Herzenberg |ad2=Caroline L. |yazarbağı2=Caroline Herzenberg |başlık=Their Day in the Sun: Women of the Manhattan Project |url=https://archive.org/details/theirdayinsunwom0000howe |yer=Philadelphia |yayıncı=Temple University Press |yıl=1999 |isbn=1-56639-719-7 |oclc=49569088}}
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Hunner |ad=Jon |başlık=Inventing Los Alamos: The Growth of an Atomic Community |url=https://archive.org/details/inventinglosalam0000hunn |yer=Norman |yayıncı=University of Oklahoma Press |yıl=2004 |isbn=978-0-8061-3891-6|oclc=154690200}}
* {{Kitap kaynağı |soyadı1=Johnson |ad1=Charles |soyadı2=Jackson |ad2=Charles |başlık= City Behind a Fence: Oak Ridge, Tennessee, 1942–1946 |url=https://archive.org/details/citybehindfenceo0000john |yer=Knoxville|yayıncı=University of Tennessee Press |yıl=1981 |isbn=0-87049-303-5 |oclc=6331350}}
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Jones |ad=Vincent |başlık=Manhattan: The Army and the Atomic Bomb |yayıncı=United States Army Center of Military History |yer=Washington, D.C. |yıl=1985 |oclc=10913875 |url=http://history.army.mil/html/books/011/11-10/CMH_Pub_11-10.pdf |erişimtarihi=25 Ağustos 2013 }}
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Jungk |ad=Robert |yazarbağı=Robert Jungk |yıl=1958 |başlık=[[Brighter than a Thousand Suns: A Personal History of the Atomic Scientists]] |yer=New York |yayıncı=Harcourt Brace |isbn=0-15-614150-7 |oclc=181321}}
* {{Kitap kaynağı |soyadı=O'Brien |ad=Phillips Payson |başlık=How the War Was Won |tarih=2015 |yer=Cambridge |yayıncı=Cambridge University Press |isbn=978-1-107-01475-6 |oclc=907550561}}
* {{Kitap kaynağı |soyadı= Phelps |ad= Stephen |yıl= 2010 |başlık= The Tizard Mission: the Top-Secret Operation that Changed the Course of World War II |url= https://archive.org/details/tizardmissiontop0000phel |yer= Yardley, Pennsylvania |yayıncı= Westholme |isbn=978-1-59416-116-2 |oclc=642846903}}
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Rhodes |ad=Richard |yazarbağı=Richard Rhodes |başlık=[[The Making of the Atomic Bomb]] |yer=New York |yayıncı=Simon & Schuster |yıl=1986 |isbn=0-671-44133-7|oclc=13793436}}
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Stacey |ad=C. P. |url=http://www.cmp-cpm.forces.gc.ca/dhh-dhp/his/docs/AMG_e.pdf |başlık=Arms, Men and Government: The War Policies of Canada, 1939–1945 |yayıncı=The Queen's Printer by authority of the Minister of National Defence |yıl=1970 |oclc=610317261 |erişimtarihi=6 Eylül 2012 |arşivtarihi=20 Haziran 2019 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20190620111320/http://www.cmp-cpm.forces.gc.ca/dhh-dhp/his/docs/AMG_e.pdf |ölüurl=evet}}
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Sullivan |ad=Neil J. |başlık=The Prometheus Bomb: The Manhattan Project and Government in the Dark |yer=Lincoln |yayıncı=[[University of Nebraska Press]] |yıl=2016 | isbn=978-1-61234-815-5 | url=https://books.google.com/books?id=Md4nDwAAQBAJ }}
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Sweeney |ad=Michael S. |başlık=Secrets of Victory: The Office of Censorship and the American Press and Radio in World War II |yayıncı=University of North Carolina Press |yıl=2001 |yer=Chapel Hill |isbn=0-8078-2598-0 |url-erişimi=kayıtlı |url=https://archive.org/details/secretsofvictory00swee }}
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Villa |ad=Brian L. |başlık=The Second World War as a National Experience: Canada |bölüm=Chapter 11: Alliance Politics and Atomic Collaboration, 1941–1943 |yayıncı=The Canadian Committee for the History of the Second World War, Department of National Defence |yıl=1981 |editör-ad=Aster |editör-soyadı=Sidney |editör-bağ=Sidney Aster |oclc=11646807 |url=http://www.ibiblio.org/hyperwar/UN/Canada/Natl_Exp/index.html |erişimtarihi=8 Aralık 2014 }}
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Williams |ad=Mary H. |başlık=Chronology 1941–1945 |yer=Washington, D.C. |yayıncı=Office of the Chief of Military History, Department of the Army |yıl=1960 |oclc=1358166}}
{{Kaynak sonu}}

=== Teknik geçmiş ===
{{Kaynak başı|30em}}
* {{Kitap kaynağı |editör-soyadı=Ahnfeldt|editör-ad=Arnold Lorentz |başlık= Radiology in World War II |yayıncı=Office of the Surgeon General, Department of the Army |yer=Washington, D.C. |yıl=1966 |oclc=630225}}
* {{Akademik dergi kaynağı |soyadı1=Baker |ad1=Richard D. |soyadı2=Hecker |ad2=Siegfried S. |soyadı3=Harbur |ad3=Delbert R. |başlık=Plutonium: A Wartime Nightmare but a Metallurgist's Dream |url=http://library.lanl.gov/cgi-bin/getfile?07-16.pdf |dergi=Los Alamos Science |sayı=Winter/Spring |yıl=1983 |sayfalar=142-151|erişimtarihi=22 Kasım 2010 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20111017034523/http://library.lanl.gov/cgi-bin/getfile?07-16.pdf |arşivtarihi=17 Ekim 2011 |ölüurl=hayır }}
* {{Kitap kaynağı |editör-soyadı= Ermenc |editör-ad= Joseph J. |başlık= Atomic Bomb Scientists: Memoirs, 1939–1945 |yıl= 1989 |yayıncı= Meckler |yer= Westport, Connecticut and London |isbn= 978-0-88736-267-5}} (1967 interview with Groves)
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Hanford Cultural and Historic Resources Program |yıl=2002 |yayıncı=Pacific Northwest National Laboratory |başlık=History of the Plutonium Production Facilities, 1943–1990 |yer=Richland, WA |oclc=52282810}}
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Hansen |ad=Chuck |yazarbağı=Chuck Hansen |seri=Swords of Armageddon: US Nuclear Weapons Development since 1945 |başlık=Volume I: The Development of US Nuclear Weapons |yer=Sunnyvale, California |yayıncı=Chukelea Publications |yıl= 1995a |isbn=978-0-9791915-1-0|oclc=231585284}}
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Hansen |ad=Chuck |seri=Swords of Armageddon: US Nuclear Weapons Development since 1945 |başlık=Volume V: US Nuclear Weapons Histories |yer=Sunnyvale, California |yayıncı=Chukelea Publications |yıl= 1995b |isbn=978-0-9791915-0-3|oclc=231585284}}
* {{Kitap kaynağı |soyadı1= Hawkins |ad1= David |soyadı2= Truslow |ad2= Edith C. |soyadı3= Smith |ad3= Ralph Carlisle |başlık= Manhattan District history, Project Y, the Los Alamos story, Vol. 2 |yayıncı= Tomash Publishers |yıl= 1961 |yer= Los Angeles |alıntı= Originally published as Los Alamos Report LAMS-2532 |isbn= 978-0-938228-08-0 |osti= 1087645 |doi= 10.2172/1087645 |url-erişimi=kayıtlı |url= https://archive.org/details/projectylosalamo0002unse }}
* {{Kitap kaynağı |soyadı1=Hoddeson |ad1=Lillian |yazarbağı=Lillian Hoddeson |ad2=Paul W. |soyadı2=Henriksen |ad3=Roger A. |soyadı3=Meade |ad4=Catherine L. |soyadı4=Westfall |yazarbağı4=Catherine Westfall |başlık=Critical Assembly: A Technical History of Los Alamos During the Oppenheimer Years, 1943–1945 |yer=New York |yayıncı=Cambridge University Press |yıl=1993 |isbn=978-0-521-44132-2 |oclc=26764320 |url-erişimi=kayıtlı |url=https://archive.org/details/criticalassembly0000unse }}
* {{Akademik dergi kaynağı |soyadı1=Home |ad1=R. W. |soyadı2=Low |ad2=Morris F. |başlık=Postwar Scientific Intelligence Missions to Japan |url=https://archive.org/details/sim_isis_1993-09_84_3/page/527 |dergi=Isis |cilt= 84 |sayı= 3 |tarih=September 1993 |sayfalar=527-537|jstor=235645 |doi=10.1086/356550 }}
* {{Akademik dergi kaynağı |soyadı=Kemp |ad=R. Scott |başlık=The End of Manhattan: How the Gas Centrifuge Changed the Quest for Nuclear Weapons |url=https://archive.org/details/sim_technology-and-culture_2012-04_53_2/page/272 |dergi=Technology and Culture |issn=0040-165X |cilt=53 |sayı=2 |tarih=April 2012 |sayfalar=272-305|doi=10.1353/tech.2012.0046 }}
* {{Akademik dergi kaynağı |soyadı1=Ruhoff |ad1=John |soyadı2=Fain |ad2=Pat |başlık=The First Fifty Critical days |tarih=June 1962 |dergi=Mallinckrodt Uranium Division News |cilt=7 |sayı=3 and 4 |erişimtarihi=30 Ekim 2010 |url=http://www.mphpa.org/classic/CP/Mallinckrodt/Pages/MALK_Gallery_01.htm |arşivurl=https://web.archive.org/web/20150330001357/http://www.mphpa.org/classic/CP/Mallinckrodt/Pages/MALK_Gallery_01.htm |arşivtarihi=30 Mart 2015 }}
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Sandia |başlık=The History of the Mk4 Bomb |yıl=1967 |url=https://osf.io/962rw/download |yayıncı=Sandia National Laboratory |erişimtarihi=11 Kasım 2019 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210901023753/https://files.osf.io/v1/resources/46sfd/providers/osfstorage/5d7c16089defac001a16ea8d?action=download&direct&version=1 |arşivtarihi=1 Eylül 2021 |ölüurl=hayır }}
* {{Kitap kaynağı |soyadı1=Serber |ad1=Robert |yazarbağı=Robert Serber |ad2=Richard |soyadı2=Rhodes |yazarbağı2=Richard Rhodes |başlık=The Los Alamos Primer: The First Lectures on How to Build an Atomic Bomb |url=https://archive.org/details/losalamosprimerf0000serb |yer=Berkeley|yayıncı=[[University of California Press]] |yıl=1992 |isbn=978-0-520-07576-4|oclc=23693470}} (Available on [[commons:File:Los Alamos Primer.pdf|Wikimedia Commons]])
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Smyth |ad=Henry DeWolf |yazarbağı=Henry DeWolf Smyth |başlık=Atomic Energy for Military Purposes: the Official Report on the Development of the Atomic Bomb under the Auspices of the United States Government, 1940–1945 |yer=Princeton, New Jersey |yayıncı=Princeton University Press |yıl=1945 |oclc=770285|başlıkbağı=Smyth Report}}
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Thayer |ad=Harry |başlık=Management of the Hanford Engineer Works In World War II: How the Corps, DuPont and the Metallurgical Laboratory Fast Tracked the Original Plutonium Works |yayıncı=American Society of Civil Engineers Press |yer= New York |yıl=1996 |isbn=978-0-7844-0160-6|oclc=34323402}}
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Waltham |ad=Chris |başlık=An Early History of Heavy Water |yayıncı=Department of Physics and Astronomy, University of British Columbia |tarih=20 Haziran 2002|arxiv=physics/0206076 |bibcode=2002physics...6076W}}
* {{Akademik dergi kaynağı |soyadı=Weinberg |ad=Alvin M. |yazarbağı=Alvin M. Weinberg |başlık=Impact of Large-Scale Science on the United States |url=https://archive.org/details/sim_science_1961-07-21_134_3473/page/161 |dergi=Science |seri=New Series |cilt=134 |sayı=3473 |tarih=21 Temmuz 1961 |sayfalar=161-164|jstor=1708292 |bibcode=1961Sci...134..161W |doi=10.1126/science.134.3473.161 |pmid=17818712}}
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Bethe |ad=Hans A. |yazarbağı=Hans Bethe |başlık=The Road from Los Alamos |yer=New York |yayıncı=Simon and Schuster |yıl=1991 |isbn=0-671-74012-1 |oclc=22661282 |url-erişimi=kayıtlı |url=https://archive.org/details/roadfromlosalamo00beth }}
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Compton |ad=Arthur |yazarbağı=Arthur Compton |yıl=1956 |başlık=Atomic Quest |url=https://archive.org/details/atomicquestperso0000comp |url-erişimi=kayıtlı |yer=New York |yayıncı=Oxford University Press |oclc=173307 }}
* {{Kitap kaynağı |yazarbağı=Samuel Abraham Goudsmit |soyadı=Goudsmit |ad=Samuel A. |başlık=Alsos |yayıncı=Henry Schuman |yıl=1947 |yer=New York |isbn=0-938228-09-9|oclc=8805725}}
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Groves |ad=Leslie |yazarbağı=Leslie Groves |başlık=Now it Can be Told: The Story of the Manhattan Project |url=https://archive.org/details/nowitcanbetolds00grov |url-erişimi=kayıtlı |yer=New York |yayıncı=Harper & Row |yıl=1962 |isbn=0-306-70738-1 |oclc=537684 }}
* {{Kitap kaynağı |yazarbağı=Leona Woods|soyadı=Libby|ad=Leona Marshall|başlık=Uranium People |yer=New York |yayıncı=Charles Scribner's Sons |yıl=1979 |isbn=0-684-16242-3 |oclc=4665032}}
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Nichols |ad=Kenneth David |yazarbağı=Kenneth Nichols |başlık=The Road to Trinity: A Personal Account of How America's Nuclear Policies Were Made |url=https://archive.org/details/roadtotrinity0000nich |yer=New York |yayıncı=William Morrow and Company |yıl= 1987|isbn=0-688-06910-X|oclc=15223648}}
{{Kaynak sonu}}

== Dış bağlantılar ==
{{Wikisource|Los Alamos Çiftlik Okuluna El Koyma Mektubu}}
{{Library resources box}}
* {{Web kaynağı | başlık = The Atomic Bomb and the End of World War II, A Collection of Primary Sources | yayıncı = [[George Washington University]] | erişimtarihi = 27 Temmuz 2011 | url = http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB162/index.htm | arşivurl = https://web.archive.org/web/20050808232445/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB162/index.htm | arşivtarihi = 8 Ağustos 2005}}
* {{Web kaynağı | başlık = Atomic Heritage Foundation | yayıncı = [[Atomic Heritage Foundation]] | erişimtarihi = 27 Temmuz 2011 | url = http://www.atomicheritage.org/ | arşivurl = https://web.archive.org/web/20020403233011/http://www.atomicheritage.org/ | arşivtarihi = 3 Nisan 2002}}
* {{Web kaynağı | başlık = Voices of the Manhattan Project | yayıncı = Atomic Heritage Foundation | url = http://www.manhattanprojectvoices.org | erişimtarihi = 10 Şubat 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20121120014615/http://www.manhattanprojectvoices.org | arşivtarihi = 20 Kasım 2012}} Features hundreds of audio/visual interviews with Manhattan Project veterans.
* {{Web kaynağı | başlık = History Center: Los Alamos National Laboratory | yayıncı = [[Los Alamos National Laboratory]] | erişimtarihi = 27 Temmuz 2011 | url = http://www.lanl.gov/history | arşivurl = https://web.archive.org/web/20050408063058/http://www.lanl.gov/history | arşivtarihi = 8 Nisan 2005}}
* {{dergi kaynağı |url=http://web.ornl.gov/info/ornlreview/rev25-34/features.shtml |başlık=ORNL: The first 50 Years: History of ORNL |dergi=[[ORNL]] Review |cilt=25 |sayı=3 |erişim-tarihi=13 Ekim 2015 |arşiv-url=https://web.archive.org/web/20160602003526/http://web.ornl.gov/info/ornlreview/rev25-34/features.shtml |arşiv-tarihi=2 Haziran 2016}}
* [https://www.lib.uchicago.edu/scrc/finding-aids/?topic=Manhattan%20Project%20and%20Allied%20Scientists&view=topics Manhattan Project and Allied Scientists Collections] at the [https://www.lib.uchicago.edu/scrc/ University of Chicago Special Collections Research Center]
* {{dergi kaynağı |soyadı1=Chadwick |ad1=Mark B. |başlık=Nuclear Science for the Manhattan Project and Comparison to Today's ENDF Data |dergi=Nuclear Technology |tarih=3 Aralık 2021 |cilt=207 |sayı=sup1 |sayfalar=S24-S61|doi=10.1080/00295450.2021.1901002|kaynak=none|arxiv=2103.05727 }}

{{Manhattan Projesi|state=open}}
{{II. Dünya Savaşı}}
<!-- {{II. Dünya Savaşı sırasında New Mexico}} -->
{{Subject bar
| portal1 = World War II
| portal2 = Nuclear technology
| portal3 = Chemistry
| portal4 = Physics
| portal5 = History of science
| portal6 = Politics
| commons = y
| b = y
| q = y
| b-search = US History/World War II and Rise of Atomic Age
}}
{{Otorite kontrolü}}

[[Kategori:Gizli askerî programlar]]
[[Kategori:1942'de kurulan projeler]]
[[Kategori:Amerika Birleşik Devletleri'nde nükleer tarihi]]
[[Kategori:Patlayıcı mühendisliği]]
[[Kategori:Hiroşima ve Nagasaki'ye atom bombası saldırısı]]
[[Kategori:1942'de Amerika Birleşik Devletleri'nde kurulan oluşumlar]]
[[Kategori:Manhattan Projesi]]
[[Kategori:Amerika Birleşik Devletleri'nin nükleer silahlar programı]]
[[Kategori:Manhattan Projesi'nin tarihçesi]]
[[Kategori:Gizli Amerikan hükümeti programları]]
[[Kategori:2. Dünya Savaşı sırasında Kanada'nın askeri tarihi]]
[[Kategori:2. Dünya Savaşı sırasında Amerika Birleşik Devletleri'nin askeri tarihi]]
[[Kategori:2. Dünya Savaşı sırasında Birleşik Krallık'ın askeri tarihi]]
[[Kategori:İncelenmemiş çeviri içeren sayfalar]]