Ğabdulla Tuqay исемле битнең чыганагын карау

{{twinLAT|Габдулла Тукай}}
{{Şäxes
| isem =Ğabdulla Tuqay<br>
عبدالله توقاي‎
| räsem =
| räsem_zurlığı =
| alt =
| räsem yazuı =
| tulı isem = Tuqay Ğabdulla Möxämmätğärif ulı
| hönär = şağir, tänqitçe, publitsist
| tuu datası = 26.04.1886
| tuu cire = {{tuu cire|Quşlawıç awılı|Кушлавыч авылында}}, {{tuu cire|Arça voloste|Арча волостендә}}, {{tuu cire|Qazan öyäze|Казан өязендә}}, {{tuu cire|Qazan gubernası|Казан губернасында}}, {{tuu cire|Rusiä imperiäse|Россия империясендә}}
| grajdanlıq = {{Rusiä İmperiäse bayrağı}}
| millät = [[tatar]]
| ülem datası = 15.04.1913
| ülem cire = {{ülem cire|Qazan|Казанда}}, {{ülem cire|Qazan öyäze|Казан өязендә}}, {{ülem cire|Qazan gubernası|Казан губернасында}}, {{ülem cire|Rusiä imperiäse|Россия империясендә}}
| äti = Möxämmätğärif mulla
| äni = Mämdüdä
| ir =
| xatın =
| balalar =
| büläk häm premiälär =
| sayt = [http://gabdullatukay.ru/tat/index.php?option=com_frontpage&Itemid=1 Tuqay saytı]
| başqa mäğlümat =
}} 
'''Möxämmätğärif ulı Ğabdulla Tuqay''' ([[1886]]-[[1913]] ''عبدالله توقاي‎''), Tatar xalıq şağire, [[Tatar ädäbiäte]] klassigı, ädäbi tänqitçe, publisist, yaña zaman Tatar ädäbiätenä häm ädäbi telenä nigez saluçı.

== Tärcemäi xäle ==
[[1886]] yılnıñ [[26 Aprel]]endä [[Qazan gubernası]]nıñ [[Arça]] yağında, [[Quşlawıç]] awılında tua. [[1895]]-[[1907]] yıllarda [[Aral, Qazaqstan|Cäyek]] şähärendäge ''Motıyğiä'' mädräsäsendä uqıy, tipografiädä, gäcit häm jurnal redaksiälärendä eşli. [[1905]]-[[1907]] yılğı inqıylabi xäräkätlärdä qatnaşa.

== İcat ==
[[1907]] yılnıñ közennän [[Qazan]]da ''Yäşen'', ''Yalt-Yolt'' jurnalların çığaruda qatnaşa. Şağirneñ böyek talant iäse häm kiñ mäğlümatlı şäxes buluı, [[Tatar xalqı]] tormışın böten tulılığında gäwdäländerü häm [[20. yöz]] başı Tatar poeziäsen moñarçı kürelmägän tizlek häm sänğäti kamillek belän üsterep cibärü öçen zur mömkinleklär aça.

Realistik häm romantik ruxtağı poeziäsendä Tuqay şağirneñ cämğiättäge rolen bik yuğarı bäyäli. (''İ, qäläm!'', 1906; ''Möxärrirgä'', 1907); tuğan telgä, tuğan cirgä mäxdiä uqıy (''Şüräle'', 1907; ''Par at'', 1907; ''Tuğan tel'', 1907, h.b.); xatın-qızlarnıñ xoquqların yaqlap çığa (''Tatar qızlarına'', 1906; ''Xatınnar xörriyäte'', 1909); sotsial häm milli izelüdän azat bulğan cämğiät turındağı fikerlären belderä (''Xörriät xaqında'', 1905, ''Kitmibez'', 1907). ''Sorıqortlarğa'' (1906), ''Peçän bazarı, yä Yaña Kisekbaş'' (1908), ''Mädräsädän çıqqan şäkertlär ni dilär'' (1907) kebek satirik äsärlärendä häm publisistikasında samoderjaviene, feodal-patriarxal yäşäyeşne, cämğiättäge härtörle iskelek qaldıqların, Qädimçelärne häm iske tip mädäräsälärne, äxlaqsızlıq küreneşlären tänqitli; ''Sayfiä'' (1911), ''Äxlaqsızlıq'' (1912) şiğerlärendä, "küz yäşe aralaş kölep", baylıq häm xäyerçelek arasındağı sotsial qarşılıqlarnı kürsätä.
== Tärcemäçe ==
Tuqay Tatar realistik tänqitenä nigez saluçı da (''Tänqit kiräkle şäyder'', 1907). Krılov, Bayron, Goethe, Heine, Schiller, Puşkin, Lermontov şiğerlären irekle tärcemä itä häm näzıyrälär yaza. Tatar häm [[Törki tellär|Törki tel]]le xalıqlar ädäbiyätlärendä Awrupa tibındağı realizm häm romantizm ısulların üzläşterügä üzennän zur öleş kertä. Tuqay Tatar xalqınıñ söyekle şağirenä äwerelä, tormışı häm icatı böten Tatar ädäbiäte üseşenä bügen dä üzeneñ şifalı yoğıntısın yasap tora. [[Rus tele]]ndä berençe kitabı [[1920]] yılda basıla (Valentin Volnov tärcemäsendä).

== İstälek ==
[[1858]] yılda [[Tatarstan Respublikasınıñ Ğabdulla Tuqay isemendäge Däwlät büläge]] buldırıldı. [[Arça Rayonı]]nıñ [[Yaña Qırlay]] awılında [[Ğabdulla Tuqay muzey-kompleksı]], Arça Rayonınıñ [[Quşlawıç]] awılında [[Tuqayıvlar muzey-yortı]], Qazanda [[Ğabdulla Tuqay ädäbi muzeyı]] eşli.

Ğabdulla Tuqay Yaña Tatar bistäse ziratında kümelgän.

==Päräwezdä==
*[http://kitapxane.at.tt/autors/tuqay/ Kitapxänädä äsärlär]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
*[http://kitapxane.at.tt/authors/tuqay/isemdae_qalghannar Ğabdulla Tuqay üze turında: İsemdä qalğannar]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
*[http://shigriyat.ru/autors/autor.aspx?name=tukai Ğabdulla Tuqay äsärläre] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070312063427/http://shigriyat.ru/autors/autor.aspx?name=tukai |date=2007-03-12 }}
*[http://tashlar.narod.ru/photo/tatarlar/tukay-gabdulla.htm Ğabdulla Tuqay qäbere]
*[http://nashi-stihi.ru/category/tatarskie-stihi/gabdulla-tukaj/ Ğabdulla Tuqay qäbere] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190203211704/http://nashi-stihi.ru/category/tatarskie-stihi/gabdulla-tukaj/ |date=2019-02-03 }}
{{commons category|Ğabdulla Tuqay}}

[[Төркем:Татар язучылары]]
[[Төркем:Татар шәхесләре]]
[[Төркем:Шагыйрьләр]]