Австралиядә ислам исемле битнең чыганагын карау

{{Ук}}
[[Файл:Istanbul, Hagia Sophia, Allah.jpg|200px|thumb|right|Бу мәкалә '''[[Ислам]]''' турында]]
[[Файл: Australian Census 2011 demographic map - Australia by SLA - BCP field 2778 Islam Persons.svg|200px|thumb|right| Австралия мөселманнары штатлардагы халык саны буенча процентларда (2011)]]
[[Файл:Auburn Gallipoli Mosque.JPG|200px|thumb|right|[[Аубурн Галиполи мәчете|Оберн-Галлиполи мәчете]] – Австралиянең  иң зур мәчете]]  
'''[[Австралия]]дә ислам''' ({{lang-en|Islam in Australia}}, {{lang-ar|الإسلام في أستراليا}}) – азчылык [[дин]]е. 2011 елгы халык санын алу мәгълүматлары буенча, Австралия халкының гомуми саныннан (25 млн кеше, 2022 елга) 476 291 кеше, ягъни 2,2 % ы үзләрен мөселман дип санаган<ref>[http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.nsf/Lookup/2071.0main+features902012-2013 0main features 2012—2013] abs.gov.au;</ref>. Шул ук җанисәп мәгълүматларына караганда, ислам [[христианлык]]тан (64 %) һәм [[буддизм]]нан (2,5 %) соң, тарафдарларының зурлыгы буенча өченче дини төркем булып торган. 2016 елда Австралия статистика бюросы мәгълүматы буенча, ислам христианлыктан соң (52.1 %), икенче урынга чыга (2,6 %), буддизм (2.4 %) өченче урынга төшә <ref>{{cite web|url=https://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.nsf/Lookup/by%20Subject/2071.0~2016~Main%20Features~Religion%20Data%20Summary~70|title=Religion in Australia|publisher=Australian Bureau of Statistics|date=28 June 2017|access-date=6 July 2021}}</ref>.

Демографлар Австралиядә ислам җәмгыяте вәкилләре санының тиз үсүен мөселман [[гаилә]]ләрендә күбрәк бала туу һәм [[мөһаҗир]]ләр күчеп килү белән бәйләп карый<ref>[http://www.smh.com.au/national/old-trend-no-leap-of-faith-20120621-20r29.html Old trend no leap of faith] — smh.com.au, 2012/06/21;</ref><ref>[http://blogs.wsj.com/dispatch/2012/06/21/australians-lose-their-faith/ Australians lose their faith] — blogs.wsj.com, 2012/06/21;</ref>.

Австралиядәге мөселманнарның күпчелеге [[сөнни]] [[мәзһәб]]енә карый, анда шулай ук шактый гына [[шигый]], [[әхмәдия]] һәм [[суфичылык|суфи]] мөселман  азчылыклары яши.

== Тарих ==
Австралиядә беренче мөселманнар кыйтгага [[аурупа]]лылар килгәнче йөз ел алдан төньяк яр буенда җирле халык белән сәүдә иткән [[Индонезия]] архипелагыннан килгән [[сәүдәгәр]]ләр булган<ref name="rejectSchool">[http://uk.reuters.com/article/worldNews/idUKSYD3619320080527?pageNumber=1&virtualBrandChannel=0 Reuters — Australian town rejects Muslim school] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090218114109/http://uk.reuters.com/article/worldNews/idUKSYD3619320080527?pageNumber=1&virtualBrandChannel=0 |date=2009-02-18 }}— uk.reuters.com</ref>. Австралиялеләр белән [[балык]], диңгез кыяры һ. б. товарлар белән сәүдә иткән {{Тәрҗемә ителмәгән 3| Макасарлар| макасарлар |en|  Makassar people}} җирле халыкның телендә, сәнгать һәм икътисадында эз калдырган<ref>Macknight, Charles Campbell.(1976) ''The voyage to Marege’ : Macassan trepangers in Northern Australia'' Carlton, Vic. : Melbourne University Press. ISBN 0-522-84088-4</ref>.
 
XIX гасырның икенче яртысында [[Үзәк Азия]] илләреннән Австралиягә «әфганчылар» дип аталган [[дөя]] куучылар килә (~3000 кеше). Австралиягә беренче тапкыр дөяләр 1840 елда китерелгән, беренче дөя куучылар [[Мельбурн]]га 1860 елның июнендә килеп җитә. Дөя куучылар [[Әфганстан]]нан гына булмаса да, {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Әфганнар (Австралия)|«әфганчылар»|en|Afghan cameleers in Australia}} буларак билгеле булалар<ref>Jones, Philip G and Kenny, Anna (2007) ''Australia’s Muslim cameleers : pioneers of the inland, 1860s-1930s'' Kent Town, S. Aust. : Wakefield Press. ISBN 978-1-86254-778-0</ref>. [[Тимер юл]]лар һәм автотранспорт барлыкка килеп, дөяләрне кысрыклап чыгарганчы, алар авыр йөкләрне изоляцияләнгән җирлекләргә һәм шахталарга илтүдә бәяләп бетергесез икътисади һәм социаль роль уйнаган.
[[Файл:Ghan-Loco.jpg|200px|thumb|right|Дөя куучылар хөрмәтенә аталган һәм дөя эмблемасы булган «Ган» локомотивы. [[Аделаида]] ― [[Дарвин (шәһәр)|Дарвин]] маршруты буйлап йөри]]
Дөя куучылар {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Алис-Спрингс|Алис-Спрингс|en|Alice Springs}} янында һәм Төньяк Австралиянең башка районнарында урнашып калган һәм җирле [[хатын-кыз]]лар белән гаилә корган. «Әфганчылар» Австралиядә мөселман динен таратуда зур роль уйный. Австралиядә {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Марри мәчете|беренче мәчет|en|Marree Mosque}} 1861 елда {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Мари (Көньяк Австралия)|Мари|en|Marree, South Australia}} (Көньяк Австралия) шәһәрендә төзелә<ref>{{cite web |url=http://www.thedailystar.net/magazine/2007/09/01/perspective.htm |title=A History of Muslims in Australia |publisher=The (Dhaka) Daily Star, Bangladesh |date=2007-09-07 |author=Dr Nahid Kabir |accessdate=2009-07-18}}</ref>. [[Аделаида]]ның {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Аделаида Үзәк мәчете| Бөек мәчете|en|Central Adelaide Mosque}} 1888 елда дөя куучылар нәселе булган [[Әфганстан|әфганлылар]] тарафыннан төзелгән.
[[Файл:Adelaide Mosque 1.jpg|200px|thumb|right|[[Аделаида]] Үзәк мәчете. Мәчет 1888-1889 елларда төзелгән, 1903 елда дүрт манара өстәлгән. Австралиядәге иң борынгы мәчет санала.]]

XX гасыр башында [[аурупа]]лы булмаган мөселманнарга Австралия Конституциясендә каралган {{Тәрҗемә ителмәгән 3| Ак Австралия сәясәте| Ак Австралия сәясәте |en| White Australia policy}} аркасында Австралиягә күченү һәм төпләнеп калу тыела. Әмма кайбер мөселманнарга Австралиягә күченеп килү насыйп була. [[1920-еллар|1920]] һәм [[1930-еллар]]да [[Албаниядә ислам|албан мөселманнарына]], Европа чыгышлы булуларына ташлама белән Австралиягә күчеп килү  рөхсәт ителә. Албан мөселманнары {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Шеппартон| Шеппартонда||Shepparton}} беренче мәчетне 1960 елда төзиләр, 1963 елда [[Мельбурн]]да беренче мәчет салалар.
[[Файл:Albanian Mosque (Shepparton) 18.jpg|200px|thumb|right|{{Тәрҗемә ителмәгән 3|Албаннар мәчете, Шеппартон|Шеппартонда албаннар мәчете|en|Albanian Mosque, Shepparton}}. 1960 ел]]

[[Икенче бөтендөнья сугышы]]ннан соң  ил икътисадында эшче көчләр җитмәү мәсьәләсе килеп туа, бу үз чиратында Австралиянең мөселманнарны кертмәскә дигән иммиграция сәясәтен йомшартуга китерә. Шуның аркасында Австралиядә, нигездә, [[Босния һәм Герцеговина]]дан булган мөселманнар саны арта.

1967 елдан 1971 елга кадәр 10 меңгә якын [[төрекләр|төрек]] Австралия белән [[Төркия]] арасында килешү кысаларында Австралиягә килеп урнашкан.

Мөселманнар [[Рамазан]] аенда Австралиянең барлык ислам [[мәзһәб]]ләре вәкилләре өчен [[ифтар]] оештыра{{sfn|Ибрагимова С.}}.

2015 елның ноябрендә [[Сидней]]да Австралиянең мөселман партиясе исеме астында сәяси оешма оештырыла, бу – илдә беренче мөселман фиркасе. Партиягә нигез салучы – Диа Мөхәммәд (Diaa Mohamed)<ref name="qafqazinfo.az">[https://web.archive.org/web/20151120030854/http://www.qafqazinfo.az/din-8/bu-olkede-ilk-muselman-partiyasi-yarandi-129193  Bu ölkədə ilk müsəlman partiyası yarandı]. qafqazinfo.az, 17.11.2015</ref>.

Австралиядә исламга каршы 6 партия эшли. Алар мәчетләрне ябуны, хәләл ризыкларны тыюны таләп итә<ref name="qafqazinfo.az"/>.
[[Файл:Arncliffe Mosque.JPG|thumb|right|200px|[[Сидней]] мәчете]]

== Саннар ==
Ислам Австралиядә иң тиз үсә баручы [[дин]] булып тора. Илдә мөселманнар саны 2007 елдан 2012 елга кадәр 40 % ка, 1976 елдан башлап 10 тапкыр арткан. 2001 елгы халык санын алу мәгълүматлары буенча, мөселманнарның өчтән бер өлеше Австралиянең үзендә туган. Түбәндә мөселманнар күчеп килгән илләр исемлеге һәм әлеге илләрдә туган мөселманнарның проценты китерелә:
# {{байраклаштыру|Австралия}}: 36 %
# {{байрак|Ливан}} [[Ливан]]: 10 %
# {{байраклаштыру|Төркия}}: 8 %
# {{байраклаштыру|Әфганстан}}: 3,5 %
# {{байраклаштыру|Босния һәм Герцеговина}}: 3,5 %
# {{байрак|Пакистан}} [[Пакистан]]: 3,2 %
# {{байраклаштыру|Индонезия}}: 2,9 %
# {{байрак|Гыйрак}} [[Ирак]]: 2,8 %
# {{байраклаштыру|Бангладеш}}: 2,7 %
# {{байраклаштыру|Иран}}: 2,3 %
# {{байрак|Фиджи}} [[Фиджи]]: 2,0 %

{| class="wikitable"
|+
* '''Халык саны арту'''

!Еллар
!Мөселманнар саны
!Арту процентларда (%) 
|-
|'''1981'''
|76.782
| -
|-
|'''1991'''
|147.487
| +92.1%
|-
|'''2001'''
|281.600
| +90.9%
|-
|'''2011'''
|476.291
| +69.1%
|-
|'''2016'''
|604.200
| +26.9%
|}

=== Шәһәрләр буенча ===
Шәһәрләр буенча мөселманнар саны арту<ref>{{Cite web|date=2016-12-18|title=increase-in-muslim-population-australia|url=http://tribune-intl.com/growth-of-halal-market-in-non-muslim-country/increase-in-muslim-population-australia/|website=Tribune International (Australia)|language=en-US|access-date=2021-08-26}}</ref>

{| class="wikitable"
|+
!Шәһәр
!Мөселманнар (2006)
!мөселманнар (2011)
!Артым %
|-
|[[Сидней]] 
| style="style=background:#FFFFFF;  text-align:center;" |164.254
| style="style=background:#FFFFFF;  text-align:center;" |213.804
| style="style=background:#FFFFFF;  text-align:center;" |30.2%
|-
|[[Мельбурн]]
| style="style=background:#FFFFFF;  text-align:center;" |103.230
| style="style=background:#FFFFFF;  text-align:center;" |143.946
| style="style=background:#FFFFFF;  text-align:center;" |39.4%
|-
|[[Брисбен]]
| style="style=background:#FFFFFF;  text-align:center;" |17.940
| style="style=background:#FFFFFF;  text-align:center;" |30.119
| style="style=background:#FFFFFF;  text-align:center;" |67.8%
|-
|[[Аделаида]]
| style="style=background:#FFFFFF;  text-align:center;" |9.548
| style="style=background:#FFFFFF;  text-align:center;" |18.150
| style="style=background:#FFFFFF;  text-align:center;" |90.0%
|-
|[[Перт]]
| style="style=background:#FFFFFF;  text-align:center;" |21.514
| style="style=background:#FFFFFF;  text-align:center;" |35.856
| style="style=background:#FFFFFF;  text-align:center;" |66.6%
|-
|[[Канберра]]
| style="style=background:#FFFFFF;  text-align:center;" |4.367
| style="style=background:#FFFFFF;  text-align:center;" |7.420
| style="style=background:#FFFFFF;  text-align:center;" |70.0%
|}

== Сылтамалар ==
* {{cite web|url=http://islam-today.ru/novosti/islam__samaya_bystrorastushhaya_religiya_v_avstralii/|title=Ислам - самая быстрорастущая религия в Австралии|date=2012-06-22|publisher=“Ислам Сегодня”|accessdate=2013-11-02|ref=Ислам Сегодня}}
* {{cite web|url=http://islamdag.ru/v-islame/13010|title=Как мусульмане Австралии красиво преподносят Ислам|last= Ибрагимова|first=Саида |date=2013-09-04|publisher=islamdag.ru|accessdate=2013-11-02|ref=Ибрагимова С.}}
* {{cite web|url=http://www.islam.by/at/?id=20|title=Мусульмане в Австралии|author=Адам Балта|date=2009-04-07|publisher=islam.by|accessdate=2013-11-02|ref=Балта А.|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131103153016/http://www.islam.by/at/?id=20|archivedate=2013-11-03|deadlink=yes}}

== Искәрмәләр ==
<small>{{искәрмәләр}}</small>
{{Океанлыкта ислам}}

[[Төркем:Илләр буенча ислам]]
[[Төркем:Океанлыкта ислам]]
[[Төркем:Австралиядә ислам]]