Сербия исемле битнең чыганагын карау

{{ДәүләтВМ}}

'''Се́рбия''' ''([[Серб теле|сербча]] Ср̀биjа), Сырбыстан, Сирбия''<ref>https://darul-kutub.com/uploads/books/065ef0a9869dc0b1190b9e1ef33250847afbcecc.pdf</ref>, рәсми исем '''Се́рбия Җөмһүрияте́''' ''([[Серб теле|сербча]] Репу̀блика Ср̀бија)'' – диңгезгә чыкмаган, көньяк-көнчыгыш [[Европа]]да урнашкан [[дәүләт]].

Сербия Кануннамәсе буенча аның җыелмасына ике үзидарәле край керә: Воеводина һәм Косово һәм Метохия. Берләшкән Милләтләр оешмасының Иминлек Шурасы буенча Косово 1999 елдан БМО идарәсендә тора һәм Сербия хөкүмәте тарафыннан идарә ителми. 99 [[БМО]] әгъзасы Косово бәйсезлеген таный, Россия Косово бәйсезлеген бөтенләй танымый.

==География==
[[Рәсем:Serbia022 02.png|мини|center|250px|Сербиянең физик харитасы]]
Сербия 80% балканлы ярымутрауда урнашкан, 20% Паннонияле түбәнлектә урнашкан. Чикләрнең озынлыгы - 2 364,4 км: ([[Румыния]] белән — 546,5 км, [[Болгария]] белән — 367,1 км, [[Македония Җөмһүрияте|Македония]] белән — 282,9 км, [[Черногория]] белән — 249,5 км, [[Албания]] белән — 11,1 км, [[Босния һәм Герцеговина]] белән — 370,9 км, [[Хорватия]] белән — 261,7 км, [[Венгрия]] белән — 174,4 км{{sfn|Статистички годишњак|2011|с=18}}

===Иң ерак нокталар===
*Иң ерак төньяк ноктасы: 46°11' с. ш., 19°40' в. д.
*Иң ерак көньяк ноктасы: 41°53' с. ш., 20°36' в. д.
*Иң ерак көнбатыш ноктасы: 45°55' с. ш., 18°51’в. д.
*Иң ерак көнчыгыш ноктасы: 43°11' с. ш., 23°00’в. д.<ref>{{cite web |url=http://webrzs.stat.gov.rs/WebSite/repository/documents/00/01/88/51/Statisticki_godisnjak_Srbije_2015.pdf|title=  Статистички годишњак 2015, б. 18}}</ref>

===Флора===
Урта Дунай тигезлегендә Паннония далалары урнашкан. Тауларда – ылыслы һәм яфраклы урманнар. 2009 елның мәгълүматы буенча, Сербиянең 29% территориясе – урманнар били. Аның 53%-ы белән дәүләт идарә итә, 47% -  хосусый милек. Серб урманнарда элмә, чыршы, корычагач, кәстәнә, өрәңге, [[чикләвек]], юкә, тирәк һәм тал агачлары үсәләр.<ref>{{cite web|url=http://www.srbijasume.rs/sumskifond.html|title=Шумски фонд Републике Србије и ЈП "Србијашуме"|accessdate=2017-05-24|archivedate=2017-05-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170522031853/http://www.srbijasume.rs/sumskifond.html}}</ref>
<gallery mode="packed">
Picea omorika2.jpg|Серб чыршысы
Crni vrh Kragujevac313.JPG|Црни врх тавында урнашкан урман
Hazel1.jpg|Пожаревац паркы
Image-of-Sumadija-2.jpg|Шумадия болыннары
Зобнатица - шума - април 2008.jpg|Зобнатиц урманы
</gallery>

===Фауна===
Сербия урманнарында [[болан]] һәм кыр кәҗәсе, тигезлекләрдә куяннар, кабан дуңгызлары, таулы урманнарда – аюлар, кыр кәҗәләре, тау кәҗәләре бар. Елгаларда күп форель, алабуга, карп, җәен, сазан, чуртан һәм берничә осетр балык төрләре бар. Иң киң таралган йорт терлеге – дуңгыз һәм эре терлек.<ref>{{cite web |url=http://srbi.ca/azbuka-srbije/azbuka-srbije-f/fauna-srbije/ |title=Fauna Srbije }}{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
<gallery mode="packed">
Lightmatter_Alaskan_brownbear.jpg|Серб коба аюы
Rebeco. Picos de Europa..jpg|Серб тау кәҗәсе
Capreolus capreolus 2 Jojo.jpg|Серб кыр кәҗәләре

</gallery>

===Климат===
Сербия Адриатик, Эгей һәм [[Кара диңгез]] арасында урнашкан. Сербиядә континенталь, уртача-континенталь һәм таулы климатлары бар. Кышлар – кыска һәм карлы, җәйләр дә җылы. Иң салкын ай – гыйнвар, иң җылы ай – июль. Урта температура - 11&nbsp;°C. Уртача еллык явымнарның саны – 896 мм.<ref name="srbija.gov.rs">http://www.srbija.gov.rs/pages/article.php?id=36</ref>

==Дәүләт тәртибе==
Сербия - [[парламент җөмһүрияте]] булып тора.
===Президент=== 
Сербия [[президент]]ы - [[Томислав Николич]] (2012-2017 елларда), [[Александр Вучич]] (2017 елдан).
 [[Рәсем:Tomislav_Nikolić_official_portrait.jpg|мини|left|Томислав Николич, Сербия президенты (2012-2017 елларда)]]
Сербия Президенты ({{lang-sr|Председник}}) 5 елга сайланыла. Сербия Конституциясе буенча президент Югары баш сәргаскәр булып тора. Халык җыелышы (''Народная Скупщина'') кануннарга вето сала ала һәм импичмент игълан итә ала.<ref name=autogenerated6>{{cite web |url=http://www.srbija.gov.rs/cinjenice_o_srbiji/ustav_odredbe.php?id=105 |title=Устав Србиjе |publisher= |accessdate=2016-09-27 |lang=sr}}</ref>.

===Хөкүмәт===
[[Файл:Aleksandar Vučić crop.jpg|мини|right|[[Александр Вучич]], Сербия премьер-министры (2014-2017 елларда), Сербия президенты (2017 елдан)]]
Сербия хөкүмәтендә ({{lang-sr|Влада}}) башкарма хакимият бар. Ул 20 әгъзадан  тора: министрлардан, вице-премьерлардан һәм премьер-министрдан.

Сербия Конституциясе буенча министерлар кабинеты сәясәтне билгели һәм үткәрә, кануннар эшкәртә һәм башкара.

2016 елда Халык җыелышы бүгенге хөкүмәтнең составын хуплады. Александр Вучич премьер-министр вазифасына керде.<ref>{{cite web |url=http://www.srbija.gov.rs/vlada/predsednik.php |title= Председник Владе Републике Србије |publisher= |accessdate=2016-09-27 |lang=sr}}</ref>.

=== Халык җыелышы===

[[1990]] елда яңа кабул ителгән Конституция буенча бер пулатлы парламент - '''Халык җыелышы''' (сербча ''Народная скупщина'') оештырылган, ул 250 әгъзадан тора.

Соңгы сайлаулар буенча парламентта Серб прогрессив фиркасе өстенлек итә.

===Мәхкәмә эшчәнлеге===
Сербия Конституциясе дәүләт органнарының мөстакыйльлеген һәм бәйсезлеген билгели, кешеләрнең ирекләрен һәм хокукларын саклый, канунлылык һәм конституциялелекне тәэмин итә. Мәхкәмә хакимияте судларныкы санала, кануннар чыгаручы һәм башкарма хакимияттән бәйсез һәм аерым булып тора.

Гомуми юрисдикция мәхкәмәсе:
*Төп судлар – шәһәр яки бер яки берничә муниципалитетлар өчен
*Югары мәхкәмәләр – бер яки берничә төп судларның территориясендә эш итә
*Аппеляция мәхкәмәләре – берничә югары мәхкәмәләр өчен
*Баш кассацион мәхкәмә

==Халык==
Сербиянең иң зур этник төркеме (халыкның 83%) – [[серблар]] тәшкил итә. Икенче урында – [[маҗарлар]] (3,9 %). Башка халыклар – босняк, чегәннәр, болгарлар, каратаулылар, македоннар, словаклар, русиннар, валахлар, румыннар. Сербиядә 1990нчы елда демографик кризис башланды. Үлү дәрәҗәсе текә күтәрелде – 2011 елның җанисәбе буенча кешеләр саны 7 186 862-гә тигез. 2002 елда бу сан зуррак булды – 7 498 001.<ref>{{cite web |url=http://www.senica.ru/serbia/facts/society/predvaritelnie-rezultaty-perepisi-naseleniya-v-serbii-2011|title=Предварительные результаты переписи населения в Сербии 2011}}</ref>
[[Файл:Srpska nosnja.jpg|мини|center|Серб милли киеме]]
[[Файл:Central bank, Belgrade, Serbia.jpg|мини|right|Сербиянен үзәк банкы]]

==Икътисад==
Сербия акчасы - серб динары, бер динарда йөз пара. 2011 елда икътисадый үсеш - 2%. Тулаем эчке җимеше - 65,936 млрд.$.

Сербия [[икътисад]]ының өстенлеге - чит финанс ярдәме һәм инвестицияләр, Дунайның икътисади потенциалы белән билгеләнә. [[БМО]] керткән санкцияләр, [[НАТО]] тарафыннан бомбалану, нык валютаның кечкенә резервы һәм ришвәтчелек югары дәрәҗәсе Сербиянең икътисады көчен киметә. Сербиянең икътисады күчемле. Базар секторы өстенлек итә, ләкин икътисадның зур өлешен дәүләт секторы тотып тора. Сербиянең икътисады күбесенчә чит инвестицияләргә һәм экспортка һәм җитештерүгә таяна. Авыл хуҗалыгы, җитештерү һәм уңайлыкларнын өлкәсе зур өлешен тәшкил итә.<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ri.html|title=CIA — The World Factbook|accessdate=2017-05-26|archivedate=2018-12-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181224211224/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ri.html}}</ref>

== Тарих ==
Сербия тарихы 6 гасырдан башланган, ул вакытта көнбатыш [[славяннар]] [[Балкан ярымутравы]]на күчеп килгән.

8-9 гасырларда [[серблар]] беренче протодәүләткә нигез салган: Серб кенәзлеге,  Дукля, Захумье, Травуния һәм Пагания.

12 гасырда Сербия [[Византия]] хакимиятеннән азат итә. '''Стефан Душан''' (1331—1355) идарә иткән чорда Сербия чәчәк ату дәверенә керә.

[[1389]] елда [[Косово кырындагы бәрелеш]]тә серблар җиңелә һәм [[Госманлы империясе]]нә буйсынырга мәҗбүр була.

[[1459]] елда [[төрекләр]] Сербияне тулысынча басып ала һәм 350 ел дәвамында хакимият итә.

[[1878]] елда [[Берлин солыхы]] буенча Сербия бәйсезлегенә ирешә.

Балкан сугышлары (1912-1913) нәтиҗәсендә Сербиягә [[Косово]], [[Македония]], Санҗава кушыла.

[[Икенче Бөтендөнья сугышы]]нда Сербия [[фашист Алманиясе]]нә зур каршылык күрсәтә. [[1945]] елда [[Кызыл Гаскәр]] һәм серб партизаннары Сербияне фашистлардан азат итә.

[[1945]] елда [[Югославия Социалистик Федератив Җөмһүрияте|Югослав Халык Федератив Җөмһүрияте]] игълан ителә.

[[1990]] елларда Югославиядә берничә ватандашлык сугышлары нәтиҗәсендә дәүләт таркала.

[[1999]] елда [[НАТО]] гаскәрләре Сербиягә һөҗүм итә һәм Косовоны басып ала.

[[2006]] елда Сербия һәм [[Черногория|Каратау]] Берлеге таркала.

==Дин==
Дин тәртибе: Дин иреге.

2002ның җанисәп буенча (Косоводан тыш):

Күбесе (2002 ел) православ христианнар - 6 371 584 кеше (85,0 %), католиклар - 410 976 кеше  (5,5 %), мөселманнар - 239 658 кеше  (3,2 %), протестантлар - 80 837 кеше (1,1%).
* [[Сербиядә ислам]]
**[[Байраклы мәчете (Белград)|Байраклы мәчете]]

== Искәрмәләр ==
{{искәрмәләр}}

== Сылтамалар ==
{{Тышкы сылтамалар}}

== Моны да карагыз ==
{{Европа илләре}}

[[Төркем:Европа дәүләтләре]]
[[Төркем:Сербия]]
[[Төркем:Җөмһүриятләр]]