Әлфия Авзалова исемле битнең чыганагын карау

{{фш|Авзалов}}
{{Шәхес
 | исем                = Әлфия Авзалова
 | рәсем               = Alfiya Avzalova.jpg
 | рәсем_зурлыгы       =
 | alt                 = <!--рәсемгә курсорны куйганда чыга торган язу-->
 | рәсем язуы          = «Моң патшабикәсе» фильмыннан
 | тулы исем           = Әлфия Әфзал кызы Әфзалова
 | һөнәр               = җырчы 
 | туу датасы          = 15.1.1933
 | туу җире            = ТАССР {{туу җире|Актаныш районы|Актаныш районында}}, [[Актаныш]] авылы
 | гражданлык          = {{байраклаштыру|ССРБ}}→<br/>{{байраклаштыру|Россия}}
 | милләт              = [[татар]]
 | үлем датасы         = 15.06.2017
 | үлем җире           = Казан
 | әти                 =
 | әни                 =
 | ир                  =
 | хатын               =
 | балалар             =
 | бүләк һәм премияләр = {{Хезмәт Кызыл Байрагы ордены}}{{Хезмәт Кызыл Байрагы ордены}}<br/>{{Тукай бүләге}}[[Файл:Заслуженный артист РСФСР(1).png|25px|РСФСР атказанган артисты]][[Файл:NarodniArtistTatarstana.jpg|25px|ТАССР халык артисты]]
 | сайт                =
 | башка мәгълүмат     =
}}
'''Әлфия Авзал кызы Авзалова''' ([[15 гыйнвар]] [[1933 ел|1933]], [[Актаныш]], [[Актаныш районы]], [[Татарстан Автономияле Совет Социалистик Җөмһүрияте|ТАССР]], [[Россия Совет Федератив Социалистик Республикасы|РСФСР]], [[Совет Социалистик Җөмһүриятләр Берлеге|ССРБ]]&nbsp;— [[15 июнь]] [[2017 ел|2017]], [[Казан]], [[Татарстан]], [[Россия]]) — [[татар]] эстрадасының күренекле җырчысы.<ref>{{Татар энциклопедиясе}}</ref>

== Тормыш юлы ==
Ул [[1933 ел]]ның [[15 гыйнвар]]ында [[Татарстан]]ның [[Актаныш районы]] [[Актаныш]] авылында колхозчылар гаиләсендә дөньяга килгән. Биш яшендә анасы үлә. Атасы [[Бөек Ватан сугышы]]ннан кайталмый. Анасының сеңлесе тәрбиясендә үсә.

Солистка буларак, [[1952 ел]]да [[Татар дәүләт җыр һәм бию ансамбле]]нә эшкә чакырыла. Кабатланмас матур тавышка ия җырчы тиз арада ансамбльнең алдынгы башкаручыларыннан берсе булып таныла. [[1957 ел]]да [[Мәскәү]]дә Татар сәнгате һәм әдәбияты декадасында ясаган чыгышы Әлфия Әфзаловага беренче зур уңыш китерә.

[[Солтан Габәши]], [[Александр Ключарев]], [[Мансур Мозаффаров]], [[Заһит Хәбибуллин]] һәм башка композиторларның катлаулы әсәрләрен, халык көйләрен һәм заманча җырларны башкара.

Җырчының таланты һәм мөмкинлекләренең тар кысаларга гына сыймавын аңлаган филармония җитәкчелеге, Әлфия Авзаловага үз иҗат труппасын оештырырга рөхсәт бирә. Шулай итеп, легендар җырчы Урта Азия, Балтыйк буе республикаларында күп тапкырлар концертлар куя, Россия шәһәрләрендә чыгыш ясый.

[[2017 ел]]ның [[15 июнь]] иртәсендә мәшһүр җырчының вафаты турында билгеле булды. Әлфия ханымга 84 яшь иде.
[[Файл:Ф.М.Гыйльметдинов.jpg|250px|thumb|right|Баянчы [[Фәнис Гыйльметдинов]] белән]]
== Дәрәҗәле исемнәре һәм дәүләт бүләкләре ==
Дөнья халыклары җырларын таныткан өчен, [[1960 ел]]да җырчы «Дөнья халыклары арасында тынычлыкны ныгытудагы өлеше өчен» дигән Мактау грамотасы белән бүләкләнә. Ул шулай ук ике тапкыр [[Хезмәт Кызыл Байрагы ордены]]на ия була.

Әлфия Авзалова — Татарстан АССР-ның халык (1970), РСФСР атказанган артисткасы (1983). [[Тукай премиясе|Габдулла Тукай исемендәге Дәүләт бүләге лауреаты]] (1992).

[[2010 ел]]да [[Казан]]да, «Мир» кинотеатрында Әлфия Әфзаловага багышланган «Моң патшабикәсе» документаль фильмы премьерасы узды.<ref>[http://art16.ru/content/al_fiia_avzalova_mon_patshabik_sie Альфия Әфзалова: «Моң патшабикәсе»]</ref> Сценарий авторы һәм режиссеры&nbsp;— [[Рабит Батулла]].

{{цитата|автор=[[Минтимер Шәймиев]], Татарстанның Дәүләт киңәшчесе|...Әлфия Авзалова — җыр сәнгатендә иң тирән эз калдырган шәхесләрнең берсе. Кешенең үзеннән тора: Әлфиянең җорлыгы, тырышлыгы, тормышта югалып калмавы шушы казанышлары барлыкка килүгә нык ярдәм итте. Булганның булганы булып чыкты ул... Бөтен илне гизеп, күпме җырлар җырлап, халкыбызның моңын башкаларга җиткерү — моннан да зур эшләр кайда булыр? Әлфиянең таланты зур, ничәмә ничә миллион кешеләргә хезмәт иткән кеше начар кеше була алмый. Бу зур казаныш. Әлфиянең гомере — җырлап узган гомер. «Моң патшабикәсе» дию аңа зур бәһа дияр идем...<ref>''[[Гөлнар Гарифуллина]].'' [https://tatar-inform.tatar/news/2017/06/17/142678/  Минтимер Шәймиев: Әлфия Авзалова - халкыбызның газиз баласы.] «[[Татар-информ]]» МА, 17.06.2017</ref>}}

== Гаиләсе ==
* Олы кызы Гүзәл (''1953''), [[Алабуга дәүләт педагогия институты|АДПИ]] тәмамлаган.
* Кече кызы Зөлфия, [[Казан театр укуханәсе|КТУ]] тәмамлаган.
* Оныклары Ләйсән, Рената, Әскәр.

== Хәтер ==
* [[2018 ел|2018]], [[июнь]] — [[Актаныш]]та Әлфия Авзалова исемендәге I Халыкара фестиваль-бәйге уздырыла<ref>''Ләйсән Тимерова''. [https://tatar-inform.tatar/news/culture/30-06-2018/lfiya-avzalova-isemend-ge-i-halykara-festivald-gran-pri-aluchyga-100-me-sum-birel-ch-k-5206286 Әлфия Авзалова исемендәге I Халыкара фестиваль-бәйге.] [[Татар-информ]] МА, 30.06.2018</ref>.
* [[2019 ел|2019]] — [[Актаныш районы]] үзәгендәге район мәдәният йортына Әлфия Авзалова исеме бирелгән.
* [[2019 ел|2019]], [[июнь]] — Казанда Әлфия Авзалова яшәгән йортта (''[[Туфан Миңнуллин урамы (Казан)|Туфан Миңнуллин урамы]], 8а йорты'') истәлек тактасы ачылган<ref>''Рузилә Мөхәммәтова''. [https://tatar-inform.tatar/news/culture/14-06-2019/kazanda-lfiya-avzalova-yash-g-n-yortta-ist-lek-taktasy-achyldy-5576033  Казанда Әлфия Авзалова яшәгән йортта истәлек тактасы ачылды.] [[Татар-информ]] МА, 14.06.2019</ref>.
* [[2019 ел|2019]], [[сентябрь]] — [[Яңа бистә зираты (Казан)|Казанның Яңа татар бистәсе зиратында]] һәйкәл-таш куелган (авторы – скульптор Фәнил Вәлиуллин)<ref>''Рузилә Мөхәммәтова''. [https://tatar-inform.tatar/news/culture/20-09-2019/ya-a-tatar-bist-se-ziratynda-lfiya-avzalovaga-yk-l-tash-achyldy-5609872  Яңа татар бистәсе зиратында Әлфия Авзаловага һәйкәл-таш ачылды.] [[Татар-информ]] МА, 20.09.2019</ref>.
* [[2019 ел|2019]], [[декабрь]] — Актанышның сәләтле балалар өчен гуманитар гимназия-интернатында Әлфия Авзалова (интерактив) музее булдырылган. Музей җитәкчесе —  татар теле һәм әдәбияты укытучысы [[Татарстанның атказанган укытучысы]] Ландыш Филүс кызы Әһлетдинова<ref>''Рузилә Хәсәнова''. [http://aktanysh-rt.ru/news/obschestvo/lfiya-avzalovaga-87-yash-tulgan-bulyr-ide   Сәләтле балалар өчен гимназиянең  Әлфия Авзалова музее.] [[Актаныш таңнары (гәҗит)|«Актаныш таңнары»]], 25.01.2020</ref><ref>[https://edu.tatar.ru/aktanysh/gimnaziya/main-news Әлфия Авзалова музее укучылар һәм киң җәмәгатьчелек өчен хезмәт күрсәтә башлады.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200206173030/https://edu.tatar.ru/aktanysh/gimnaziya/main-news |date=2020-02-06 }} Сәләтле балалар өчен гуманитар гимназия-интернатның «Татарстан Республикасында электрон мәгариф» порталындагы сәхифәсе</ref>.
* [[2020 ел|2020]], [[30 август]] — [[Актаныш]]та, җырчы исемен йөрткән район мәдәният йорты каршындагы ял паркында [[Әлфия Авзалова һәйкәле (Актаныш)|һәйкәле]] куелды. Скульптура авторы — Фәнил Вәлиуллин<ref>[https://tatar-inform.tatar/news/culture/30-08-2020/aktanyshta-lfiya-avzalovaga-yk-l-achyldy-5767336  Актанышта Әлфия Авзаловага һәйкәл ачылды.] [[Татар-информ]], 30.08.2020</ref>.
* [[2021 ел|2021]], [[7 июль]] — Казанда, «Туган авылым» комплексында (''[[Туфан Миңнуллин урамы (Казан)|Т. Миңнуллин урамы]], 14/56''), '''Әлфия Авзалова үзәге''' ({{lang-ru|Центр Альфии Авзаловой}}) ачылган. Үзәкне Татарстан президенты [[Рөстәм Миңнеханов]]ка тәкъдим итү чарасы узган <ref>[https://www.azatliq.org/a/31346062.html  Әлфия Авзалова үзәге ачылды.] [[Азатлык радиосы]], 7.07.2021</ref><ref>''Альфред Мухаметрахимов''. [https://www.business-gazeta.ru/article/515111  «Великая певица жила в пяти минутах ходьбы»: в «Туган Авылым» открылся центр Альфии Авзаловой.] business-gazeta.ru, 8.07.2021</ref>.
* [[2022 ел|2022]] — Казанда [[рус теле]]ндә Әлфия Авзаловага багышланган китап нәшер ителгән. Китап өч бүлектән тора. Беренче бүлектә «Үзем турында» әсәре. Икенче бүлектә коллегаларының истәлекләре. Өченче бүлектә – җырчы башкарган 100 җыр текст һәм ноталары белән бирелә. Китапка җырлар яздырылган аудиодиск та беркетелгән.<ref name=":Китап"  /> 
* [[2022 ел|2022]] — Казанда нәшер ителгән, Ә. Авзалова репертуарындагы иң популяр җырлар кергән китап музыка уку йортлары һәм җырчылар өчен кулланма буларак тәкъдим ителә. <ref name=":Китап">''Рузилә Мөхәммәтова.'' [https://tatar-inform.tatar/news/alfiya-avzalovaga-bagyslangan-kitap-rus-telenda-donya-kurde-5862925 Әлфия Авзаловага багышланган китап рус телендә дөнья күрде.] [[Татар-информ]], 15.11.2022</ref>
* [[2023 ел|2023]] — «Мелодия» фирмасы (''[[:ru:Мелодия (фирма)|ru]]'') җырчының 1973 һәм 1981 елларда яздырылган язмаларын берләштереп, «Җырлый Әлфия Авзалова» (Поет Альфия Авзалова) исемле пластинка чыгарган.<ref>[https://melody.su/en/catalog/folklore/73537/?ysclid=lgskd3c8ak505195487 Альфия Авзалова поёт татарские песни.] melody.su</ref> <ref>''[[Зилә Мөбәрәкшина]].'' [https://tatar-inform.tatar/news/melodiya-firmasy-alfiya-avzalovanyn-1973-ham-1981-elda-yazdyrylgan-yazmalaryn-kabat-cygardy-5870069  «Мелодия» фирмасы Әлфия Авзалованың 1973 һәм 1981 елда яздырылган язмаларын кабат чыгарды.] [[Татар-информ]], 23.04.2023</ref>
== Искәрмәләр ==
{{искәрмәләр}}
== Әдәбият ==
# Әлфия Авзалова (''төзүчесе'' [[Рабит Батулла]]). Казан: [[ТКН]], 2007. ISBN 978-5-298-01533-2
{{Портал|Шәхесләр|Музыка}}


== Сылтамалар==
* [http://forum.belem.ru/index.php?act=calendar&cal_id=1&code=showday&y=2018&m=1&d=15 Белем порталы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305135830/http://forum.belem.ru/index.php?act=calendar&cal_id=1&code=showday&d=15&m=1&y=2018 |date=2016-03-05 }}
{{Тышкы сылтамалар}}

== Шулай ук карагыз ==
{{«Татарстан Республикасы алдындагы казанышлар өчен» ордены лауреатлары}}
{{Тукай премиясе лауреатлары 1990-2000}}
{{Татарстан Республикасының Халык артисты}}

{{DEFAULTSORT:Әфзалова, Әлфия}}
[[Төркем:Татар җырчылары]]
[[Төркем:Тукай премиясе лауреатлары]]
[[Төркем:Рим Хәсәнов җырларын башкаручылар]]
[[Төркем:ТАССР халык артистлары]]
[[Төркем:РСФСР атказанган артистлары]]
[[Төркем:Казанның Яңа бистә зиратында җирләнгән шәхесләр]]