Булимия неврози

Булимия неврози (юнон. боῦс — бо'қа ва λῑμός — очлик, шунингдек, бўри очлиги, кинорҳехиа) - кўп овқатланишнинг такрорий ҳуружлари ва одамни истеъмол қилинган овқатнинг таъсирини камайтиришга қаратилган экстремал чораларни кўришга олиб келувчи тана вазнини назорат қилишнинг ҳаддан ташқари ташвиши билан тавсифланадиган^[1] овқатланишнинг бузилишидир.

Булимия неврози биринчи марта алоҳида овқатланиш бузилиши сифатида 1980-йилда чоп этилган ДСМ-ИИИ диагностик таснифида кўрсатилган. Кейинчалик, 1992-йилда 10-ревизион касалликларнинг халқаро таснифи (ИCД-10) ҳам булимия нервозини руҳий касалликлар рўйхатига киритди^[1].

Булимия неврозининг скринигги учун Торонто университети қошидаги Кларк психиатрия институти томонидан ишлаб чиқилган овқатланишга муносабат тести (ЭАТ-26) ишлатилади.

Диагностикаси

Булимиянинг овқатланиш бузилиши синдроми сифатида аниқланиши анорексия нервози адабиётида 1940-йиллардан бери қўлланган^[2]. Бироқ, 1979-йилда ушбу бузилишнинг асосий диагностик мезонларини белгилаб берган Жералд Расселл нашригача, булимияга фақат анорексия нервозининг нозологик тоифасига киритилган синдром сифатида қаралган. Жералд Расселл ўз нашрида булимия нервозисининг асосий диагностик мезонларини белгилаб берди. Бир йил ўтгач, 1980-йилда, ДСМ-ИИИ диагностика таснифи биринчи марта булимия нервозини алоҳида овқатланиш бузилиши сифатида кўрсатди ва Жералд Расселлнинг диагностика мезонларини касаллик диагностикаси бўйича клиник кўрсатмаларга киритди. Дастлабки ДСМ-ИИИда бузилиш булимия деб аталди, бу ташхисда чалкашликларни келтириб чиқарди. 1987-йилда қайта кўриб чиқилган ДСМ-ИИИ-Р нашрида ҳозирги номи- булимия нервози қабул қилинди. 1992-йилда нашр этилган Халқаро касалликлар таснифининг (ИCД-10) 10-қайта кўриб чиқилиши ҳам булимия нервозини руҳий касалликлар рўйхатига киритди^[1]. Тадқиқотлар натижаларига кўра, одатда нормадан оғишлар ҳам аниқланмайди. Тана вазни кам бўлган ва / ёки „тозалаш“ га мурожаат қиладиган беморларда асоратларни истисно қилиш мақсадида тадқиқотлар ўтказиш тавсия этилади. Бундай ҳолларда метаболик ва бошқа бузилишлар Уилямс ва бошқалар томонидан тўлиқ тавсифланган.

Ўзини қусишга мажбурлаш, шунингдек, диуретик ва лаксатифларни ҳаддан ташқари истеъмол қилиш сувсизланишга, организмдаги калий миқдорининг пасайишига ва преренал етишмовчиликка олиб келиши мумкин.

Одатда, агар булимияга шубҳа қилинадиган бўлса, қуйидаги тестлар ўтказилади:

ўзини қустириш, шунингдек диуретиклар ёки лаксатифларни суиистеъмол қилиш натижасида калий этишмовчилигини истисно қилиш учун буйракларни функционал текшириш;
тишларнинг ҳолатини текшириш;
СТ сегментининг пасайиши ва Қ тўлқинининг кўпайиши билан намоён бўладиган гипокалиэмияга электрокардиографик текширув^[3]

Клиник намоён бўлиши

Булимиянинг учта асосий белгилари мавжуд:

Ортиқча овқатланиш (яъни, озиқ-овқатни кўп миқдорда, ўзини бошқаролмай истеъмол қилиш).
Ошқозон-ичак трактини тозалаш (қусиш, лаксатифларни суиистеъмол қилиш), қаттиқ диэта ёки рўза тутиш, чарчатадиган машқлар каби тана вазнига ва қоматга таъсир қилиш учун мўлжалланган усуллардан мунтазам фойдаланиш.
Ўз-ўзини ҳурмат қилишнинг қомат ва тана вазнига ҳаддан ташқари боғлиқлиги^[4]. Ғарб давлатларининг энг юқори ижтимоий қатламларидан бўлган ёш аёллар орасида кенг тарқалган^[5].

Булимия марказий асаб тизими, эндокрин тизими, руҳий касалликларнинг бир қатор бузилишарида учрайди. Кўпгина мутахассислар буни ўз-ўзига зарар этказиш шакли сифатида тан олишади. Булимия билан оғриган беморлар одатда нормал вазнга эга^[6].

Ортиқча овқатланиш истаги бир неча шаклларда пайдо бўлиши мумкин:

кўп миқдордаги озиқ-овқатни ютоқиб ейиш (бунда иштаҳа бирдан пайдо бўлади);
доимий овқатланиш (одам тўхтовсиз овқатланади);
тунги овқатлар (очлик ҳуружлари кечаси содир бўлади).

Ортиқча овқатланиш ҳуружлари қийновчи очлик ҳисси, умумий заифлик, эпигастрал соҳадаги оғриқ билан бирга кечади.

Ҳаддан ташқари овқатланиш ва ошқозонни мажбурий бўшатиш асаб тизимининг ёки характернинг заифлиги билан биргаликда жиддий асоратларга олиб келиши мумкин: неврастения, яқинлар билан муносабатларнинг бузиши ва ҳаётга қизиқишни сўнишидан тортиб дориларга ёки гиёҳвандликка ўрганиб қолиш ва ўлимгача. Булимия шунингдек ўткир юрак этишмовчилигини ҳам келтириб чиқариши мумкин.

Даволаш

Булимия билан касалланган беморларда даволанишга комплекс ёндашув билан бартараф этиладиган турли хил бузилишлар мавжуд. Даволашни психотерапевт, психиатр ва диетолог назорат қилиниши мақсадга мувофиқ.

Қоидага кўра, булимия амбулатория шароитида даволанади ва фақат баъзи беморларга касалхонага ётиш талаб қилиниши мумкин^[6]. Беморнинг аҳволини барқарорлаштириш, агар инсон ҳаётига хавф туғдирадиган ҳолатда бўлса, асосий мақсад ҳисобланади. Даволашнинг асосий мақсадлари беморнинг жисмоний саломатлиги ва нормал озиқ-овқат истеъмолини тиклаш учун жисмоний ва психологик эҳтиёжларини қондиришга қаратилган.

Булимияни даволашнинг яхши ўрганилган шакли бу когнитив хулқ-атвор терапияси (CБТ) бўлиб, унинг мақсади беморни ўз диэтаси назорати учун мас’ул қилишдир. Беморлар истеъмол қилган овқатини ёзиб борадилар ва қусиш хуружларини қайд этиб борадилар; улар келгусида бу омилларни бартараф этиш ёки улардан сақланиш учун ортиқча овқатланишга мойилликни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирлар ва эмоционал ўзгаришларни аниқлашга ҳаракат қиладилар^[6]. Диэтадаги чекловларни камайтириш ва когнитив ва хулқ-атвор кўникмаларини ва ортиқча овқатланиш ҳуружларига қарши туриш кўникмаларини ривожлантириш учун муолажалар қўлланади. Беморларга ўз қомати, тана вазни ва овқатланишига оид нотўғри фикрлар ва қоидаларни, шунингдек, замирида ортиқча овқатланиш ҳуружлари пайдо бўладиган ҳар қандай салбий ҳис-туйғулар, нотўғри фикр ва муносабатларни аниқлаш ва ўзгартириш ўргатилади^[4].

Назорат остидаги тадқиқотлар когнитив- ўзини тутиш терапиялари (CБТ) нинг бошқа психотерапиялар ва фармакологик аралашувлардан устунлигини кўрсатди^[4]. Ўрта ҳисобда КБТ барча беморларнинг тахминан 50 фоизида ортиқча овқатланиш ва ошқозон-ичак трактини тозалаш одатидан қутулишга ёрдам беради, бунда СБТ муолажасини олган барча беморларда ортиқча овқат истеъмол қилиш ва ошқозон-ичакни тозалаш ҳуружлари 80 % ёки ундан кўпроққа камаяган. CБТ яхши ва давомий натижалар беради: терапевтик ўзгаришлар бир йил ёки ундан кўпроқ давом этади. CБТ дан кейинги узоқ муддатли истиқболли кузатиш (ўртача давомийлиги = 5,8 йил) беморларнинг тахминан учдан икки қисми овқатланиш бузилишидан азият чекмаганлигини кўрсатди. Булимиядаги КБТнинг ўзига хос хусусияти ҳам унинг таъсир тезлигидир: ҳуружлар частотаси терапиянинг дастлабки бир неча сеансларидан кейиноқ камайишни бошлайди^[4].

Антидепрессантлар билан даволаш агар булимия аниқ депрессив бузилуш билан кечса ўтказилиши лозим^[6]; Антидепрессантлар шунингдек овқатланиш бузилиши неврозлар билан бирга кечса, масалан, обсессив-компулсив бузилишда^[7] ҳам тайинланиши мумкин. Флуоксетиннинг-селектив серотонинни қайтариб олиш ингибитöрлари гуруҳининг антидепрессанти, шунингдек, трисиклик антидепрессантларнинг булимияда самарали эканлиги исботланган^[4]. Бошқа препаратлар, масалан, моноамин оксидаз инҳибитöрлери ҳам қўлланади,.

Булимияда CБТнинг самарадорлиги антидепрессант терапиясини ёлғиз қўллашдан устундир (CБТ томонидан юзага келадиган терапевтик ўзгаришлар антидепрессант юзага келтирадиган ўзгаришларга қараганда анча узоқ сақланади), аммо CБТ нинг антидепрессант билан комбинацияси CБТни якка қўллашга қараганда самаралироқдир^[4]. Баъзида антидепрессантли терапия касалликнинг ўзини эмас, балки фақат овқатланиш одатларининг бузилиши билан бирга келадиган ҳолатларни даволашга қаратилганлиги ва булимияни фақат антидепрессантлар билан даволаш соғайишга олиб келмаслиги таъкидланади^[7].

КБТдан ташқари, баъзида булимия учун бошқа психотерапевтик усуллар қўлланади, масалан, хулқ-атвор терапияси, психодинамик терапия, оилавий терапия; экспериментал психотерапия ва психоактив моддаларни суиистеъмол қилиш оқибатида келиб чиқадиган бузилишларнии даволашдан олинган „Ўн икки қадам“ дастури^[4]. Булимиядаги самарадорлиги CБТга яқин бўлган жуда истиқболли усул^[4], шахслараро (шахслараро) терапия^[4].

Психотерапия шифокор томонидан индивидуал равишда белгиланади, чунки уни қўллаш кўплаб омилларга, шу жумладан бирга келадиган руҳий касалликларнинг мавжудлигига боғлиқ^[8].

Баъзида овқатланиш бузилишини даволашда диэтотерапия (бу панацея эмас ва қатъий индивидуал равишда буюрилади), витамин терапияси (касаллик даврида юзага келиши мумкин бўлган витаминлар ва микроэлементларнинг мувозанатини сақлаш учун қўлланади) ,ички органларни даволаш курси (агар булимиянинг тегишли асоратлари мавжуд бўлса)^[7]ҳам қайд этилади..

Бемор учун якуний мақсад -ўзини қандай бўлса шундайлигича қабул қилиш ва жисмоний ва ҳиссий жиҳатдан соғлом ҳаёт кечиришдир. Жисмоний ва психологик саломатликни тиклаш жуда узоқ вақт талаб қилиши мумкин ва натижалар аста-секин бўлади. Сабр-тоқат тикланиш жараёнининг муҳим қисмидир. Беморнинг катта саъй-ҳаракатлари билан биргаликдаги ижобий муносабат муваффақиятли тикланишнинг яна бир ажралмас қисмидир.

Булимияга тестлар

Овқатланишга муносабатни аниқлаш учун энг машҳур тест 1979-йилда Торонто университети қошидаги Кларк психиатрия институти томонидан ишлаб чиқилган ЭАТ-26 (Овқатланиш муносабати тести) тестидир. Унинг асосида кўплаб тестлар ишлаб чиқилган.

Шунингдек кўринг:

Манбалар

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Международная классификация болезней (10-й пересмотр). Раздел В „Психическиэ расстройства и расстройства поведения“, адапт. для РФ. — М.: Минздрав России, 1998. — 512 с.
↑ Др. Регина C. Cаспер М.Д. (1983) Он тҳе эмергенcе оф булимиа нервоса ас а сйндроме а ҳисториcал виэw. Интернатионал Жоурнал оф Эатинг Дисордерс
↑ „Нервная булимия: клинические рекомендации диагностики и лечения“. 2019-йил 9-майда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2019-йил 9-май.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 ^4,6 ^4,7 ^4,8 Клиническое руководство по психическим расстройствам, 3-е изд, СПб.: Питер, 2008. ИСБН 978-5-94723-046-8.
↑ Вульф 2021.
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 Гельдер М., Гэт Д., Мейо Р.. Оксфордское руководство по психиатрии: Пер. с англ. К.: Сфера, 1999. ИСБН 966-7267-76-8.
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 Игнатьев В. А., док. мед. наук, профессор. „Журнал Ин-Форм, Выпуск 3 (Тема номера: Пищевая зависимость или вредные пищевые привычки), Страница 5-6“. весологиа.ру. 2017-йил 5-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2017-йил 4-апрел.
↑ Гурова О.Ю.. Метаболические и психические особенности пациентов с ожирением: Автореф. дис.... канд. мед. наук. М., 2010..

[:0-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Международная классификация болезней (10-й пересмотр). Раздел В „Психическиэ расстройства и расстройства поведения“, адапт. для РФ. — М.: Минздрав России, 1998. — 512 с.

[2] Др. Регина C. Cаспер М.Д. (1983) Он тҳе эмергенcе оф булимиа нервоса ас а сйндроме а ҳисториcал виэw. Интернатионал Жоурнал оф Эатинг Дисордерс

[3] „Нервная булимия: клинические рекомендации диагностики и лечения“. 2019-йил 9-майда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2019-йил 9-май.

[Барлоу-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 ^4,6 ^4,7 ^4,8 Клиническое руководство по психическим расстройствам, 3-е изд, СПб.: Питер, 2008. ИСБН 978-5-94723-046-8.

[FOOTNOTEВульф2021-5] Вульф 2021.

[Гельдер-Оксфорд-2-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 Гельдер М., Гэт Д., Мейо Р.. Оксфордское руководство по психиатрии: Пер. с англ. К.: Сфера, 1999. ИСБН 966-7267-76-8.

[:1-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 Игнатьев В. А., док. мед. наук, профессор. „Журнал Ин-Форм, Выпуск 3 (Тема номера: Пищевая зависимость или вредные пищевые привычки), Страница 5-6“. весологиа.ру. 2017-йил 5-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2017-йил 4-апрел.

[8] Гурова О.Ю.. Метаболические и психические особенности пациентов с ожирением: Автореф. дис.... канд. мед. наук. М., 2010..

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]