Xem mã nguồn của Euphrates

{{Infobox river | river_name = Euphrates
 | image_name = Tigr-euph.png
 | caption = Bản đồ lưu vực sông [[Tigris]]-Euphrates (màu vàng)
 | origin = Đông [[Thổ Nhĩ Kỳ]]
 | mouth = [[Shatt al-Arab]]
 | basin_countries = [[Thổ Nhĩ Kỳ]], [[Syria]], [[Iraq]] và [[Iran]]
 | length = 2.800 km
 | elevation = 4.500 m
 | discharge = 818 m³/s
 | watershed = 765.831 km²
}}

'''Euphrates''' ([[tiếng Ả Rập]]: {{lang|ar|نهر الفرات}}, ''{{transl|ar|Nahr ul-Furāt}}''; [[Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ]]: {{lang|tr|Fırat}}; [[tiếng Syria]]: {{lang|syr|ܦܪܬ}}, ''{{transl|syr|Prāṯ}}''; [[tiếng Việt]]: '''Ơ-phơ-rát''' được phiên âm từ [[tiếng Pháp]]: ''Euphrate'') là con sông phía tây trong hai con sông làm nền tảng cho [[lưỡng Hà|nền văn minh Lưỡng Hà]] (sông kia là [[Tigris]]), khởi nguồn từ [[Tiểu Á|Anatolia]].

Sách [[chữ Nôm]] [[tiếng Việt]] [[thế kỷ 17]] gọi sông này là '''Uông Phát'''<ref>Lữ-y Đoan. ''Sấm-truyền ca Genesia''. Montréal: Tập san Y sĩ, 2000.</ref> hay '''Yêu Phách'''<ref>[http://www.dunglac.org/index.php?m=module3&v=chapter&ib=106&ict=1865 ''Sấm Truyền ca Genesia'' của Lữ-Y Đoan]{{Liên kết hỏng|date=2021-10-11 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>.

== Tên gọi ==
Tên Euphrates bắt nguồn từ [[tiếng Sumer]] và [[tiếng Akkad]], lần lượt là ''Buranun'' và ''Pu-rat-tu''. Cái tên sau được ghi nhận từ thế kỷ 22 sau trước công nguyên, dưới triều vua [[Gudea]].

Về mặt từ nguyên học, "Euphrates" là hình thức tiếng Hy Lạp của tên sông trong nguyên gốc, Phrat, có nghĩa là "sinh sôi nảy nở" hay "màu mỡ, tốt tươi".<ref>Harry Thurston Peck. "[http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0062%3Aid%3Deuphrates2 Euphrates]", ''Harpers Dictionary of Classical Antiquities''. New York. Harper and Brothers. 1898. Perseus Digital Library.</ref>

Ngoài ra, phần sau của từ "Euphrates" có thể có nguồn gốc từ tiếng Ba Tư "Ferat" hoặc tiếng Hy Lạp φέρω (đọc là [fero]), đều có nghĩa là "mang tới", "đưa tới".

Tên trong [[tiếng Việt]]: ''Ơ-phơ-rát'' được phiên âm từ [[tiếng Pháp]]: ''Euphrate''.

{|class="wikitable"
!Ngôn ngữ
!Tên sông Euphrates
|-
|[[Tiếng Akkad]]
|''Pu-rat-tu''
|-
|[[Tiếng Ả Rập]]
|{{lang|ar|الفرات}} ''Al-Furāt''
|-
|[[Tiếng Aramaic]]
|{{lang|arc|ܦܪܬ}} ''{{transl|syr|Prāṯ}}'', ''{{transl|syr|Froṯ}}''
|-
|[[Tiếng Armenia]]
|{{lang|hy|Եփրատ}} ''Yeṗrat''
|-
|[[Tiếng Hy Lạp]]
|{{polytonic|Ευφράτης}} ''Euphrátēs''
|-
|[[Tiếng Hebrew]]
|{{lang|he|פְּרָת}} ''{{transl|he|Pĕrāṯ}}''
|-
|[[Tiếng Kurd]]
|{{lang|ku|فرهات}} ''Firat'', ''Ferat''
|-
|[[Tiếng Ba Tư]]
|{{lang|fa|فرات}} ''Ferat''
|-
|[[Tiếng Sumer]]
|''Buranun''
|-
|[[Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ]]
|''Fırat''
|}

== Dòng chảy ==
Sông Euphrates dài khoảng 2.781&nbsp;km. Nó được tạo thành bởi hai nhánh chính:

* Nhánh Kara Su khởi nguồn từ khoảng 30&nbsp;km về hướng đông bắc [[Erzurum]], trong [[dãy núi Karrgapazari]] (khoảng 100&nbsp;km cách góc đông bắc của [[biển Đen]]);
* Nhánh Murat khởi nguồn từ khoảng 70&nbsp;km về hướng đông bắc của [[hồ Van]], nửa đường từ hồ Van tới [[núi Ararat]].

Hai nhánh Kara Su và Murat chảy song song về hướng tây tới khi gặp nhau ở gần thành phố [[Keban]], tại độ cao 610 m so với mực nước biển. Từ điểm này, hai dòng chảy tạo thành sông Euphrates. Dòng chảy phía trên hòa vào Euphrates qua những rặng đá và những hẻm núi dốc đứng, về phía đông nam qua [[Syria]], và xuyên qua [[Iraq]]. [[Sông Khabur]] và [[sông Balikh]], đều khởi nguồn từ [[Thổ Nhĩ Kỳ]], hòa vào Euphrates ở phía tây Syria. Sông Euphrates sau đó chảy qua đồng bằng Syria, ở phía bắc khu di tích cổ đại [[Carchemish]].

[[Tập tin:Boat on Euphrates.jpg|nhỏ|trái|250px|Một người đàn ông và một phụ nữ chèo thuyền ngược dòng Shatt-al-Arab ở Basra, Iraq.]]

Ở hạ lưu, dù rất dài, Euphrates không còn nhánh phụ lưu đáng kể nào. Phía bắc [[Basra]] thuộc miền nam Iraq, nó nhập làm một với [[tigris|sông Tigris]] để tạo thành dòng [[Shatt al-Arab]], rồi sau đó đổ ra [[vịnh Ba Tư]]. Theo Pliny và một số nhà sử học cổ đại, ban đầu sông Euphrates đổ ra biển theo một cửa tách rời với sông Tigris<ref>[[Pliny]]: Lịch sử tự nhiên, VI, XXVI, 128-131</ref>. Từ đó, nhiều người tin rằng phù sa bồi đắp của hai con sông đã tạo nên vùng đồng bằng ở cuối vịnh Ba Tư và ban đầu bờ biển kéo dài xa hơn về phía bắc, có lẽ đến tận thành phố cổ đại [[Ur (lục địa)|Ur]] của người Chaldea.

Con sông bị chia làm nhiều kênh đào ở Basra, tạo nên những vùng đầm lầy rộng lớn. Trong những năm 1990, để đàn áp quân nổi dậy ở đây, chính quyền Iraq đã rút hết nước của vùng đầm lầy. Kể từ sau năm 2003, các chính sách thủy lợi được phục hồi, nhưng có lẽ còn lâu mới khôi phục được vùng đầm lầy như xưa.

Chỉ những chiếc thuyền nhỏ có lòng cạn mới đi lại được trên dòng Euphrates. Người ta có thể đi bằng thuyền về phía thượng nguồn tới tận thành phố [[Hit]] thuộc Iraq, cách cửa biển 1.930&nbsp;km và ở độ cao chỉ là 60 m so với mực nước biển. Tuy nhiên, từ Hit trở đi, những bãi cát ngầm và thác dựng đứng khiến thuyền bè thương mại không thể đi lại được. Mùa lũ hàng năm của sông Euphrates, là hệ quả của tuyết tan từ các đỉnh núi ở đông bắc Thổ Nhĩ Kỳ, được hạn chế phần nào bởi các đập nước và hồ trữ nước nhân tạo ở các nhánh sông nơi thượng nguồn. Khoảng 885&nbsp;km kênh đào nối sông Euphrates với sông Tigres là đường đi quan trọng cho tàu thuyền trong vùng.

[[Tập tin:ArRaqqahEuphrates.jpg|phải|nhỏ|250px|Sông Euphrates ở gần [[Ar Raqqah]], [[Syria]].]]

== Những liên hệ trong Kinh thánh ==
Dòng sông có tên là Perath (là tiếng Hebrew của Euphrates) là một trong bốn dòng sông chảy từ [[vườn Địa đàng]] theo [[sách Sáng Thế|sách Sáng thế]]. Từ Hebrew này, có nghĩa là "dòng chảy" hoặc "hướng về phía trước, đã được dịch thành Euphrates.<ref>{{chú thích web|url=http://www.christiananswers.net/dictionary/euphrates.html |title=Euphrates |work=WebBible Encyclopedia|accessdate = ngày 3 tháng 9 năm 2008}}</ref> Đó là dòng sông thứ tư, cùng với các sông [[sông Pishon|Pishon]], [[sông Gihon|Gihon]] và [[Tigris]] (tên tiếng Hebrew là Hiddekel) tạo thành dòng sông chảy xuống từ vườn Địa đàng. Dòng sông có tên tương tự là ranh giới cho vùng đất mà Thượng đế đã hứa cho Abraham và con cháu ông. Sông Euphrates còn được đề cập ở sáu chỗ khác trong sách Sáng thế.

== Những liên hệ với đạo Hồi ==
[[Tập tin:The Euphrates River-Iraq.jpg|phải|nhỏ|Sông Euphrates ở [[Iraq]].]]
Đối với [[Hồi giáo]], những tông đồ của tiên tri [[Muhammad]], tin rằng dòng Euphrates sẽ khô cạn và trải ra những báu vật chưa từng được biết tới, là nguyên nhân dẫn tới xung đột và chiến tranh. Điều này được đề cập tới trong bốn chỗ khác nhau của [[Qur’an|Kinh Koran]].

== Lịch sử ==
Sông Euphrates là nền tảng cho nền văn minh trồng trọt đầu tiên ở Sumer, khởi nguồn từ thiên niên kỷ 4 trước công nguyên. Rất nhiều thành phố cổ đại quan trọng nằm dọc theo con sông, bao gồm [[Mari]], [[Sippar]], [[Nippur]], [[Shuruppak]], [[Uruk]], [[Ur (lục địa)|Ur]] và [[Eridu]]. Thung lũng dọc sông tạo nên vùng trung tâm của khu vực sau này sẽ trở thành những đế chế hùng mạnh của người [[Babylon]] và [[Assyria]]. Trong vài thế kỷ, dòng sông là ranh giới tự nhiên giữa các đế chế [[Ai Cập]] và [[Đế quốc La Mã|La Mã]] cổ đại với [[đế quốc Ba Tư|đế chế Ba Tư]]. Ngoài ra, [[trận Karbala]] đã diễn ra trên bờ sông Euphrates.

== Sông Euphrates và những tranh chấp ==
[[Tập tin:Iraqi city-Euphrates river.jpg|phải|nhỏ|Một thành phố Iraq bên dòng Euphrates.]]
Giống như với [[tigris|sông Tigris]], rất nhiều tranh cãi đã nổ ra trong việc sử dụng sông Euphrates. Kế hoạch đông nam Anatolia của [[Thổ Nhĩ Kỳ]] bao gồm việc xây dựng 22 đập nước và 19 nhà máy thủy điện tới năm 2005. Chiếc đập đầu tiên hoàn tất năm 1990, nhưng những đợt tấn công của tổ chức khủng bố [[PKK]] khiến dự án bị trì hoãn. Miền đông nam Thổ Nhĩ Kỳ hiện vẫn là một khu vực kém phát triển, càng làm trầm trọng thêm mối bất hòa của những [[người Kurd]] vốn là thiểu số trong vùng. Chính quyền Thổ Nhĩ Kỳ đã hy vọng dự án nói trên sẽ tạo động lực cho nền kinh tế vùng, nhưng những chỉ trích cả trong và ngoài nước về lợi ích cũng như các tác động tiêu cực về xã hội và môi trường đã khiến nổ ra những cuộc tranh cãi dữ dội.

Ở Syria, [[đập Tabaqah]] (hoàn thành năm 1973 và đôi khi được gọi đơn giản là đập Euphrates) tạo thành một hồ trữ nước nhân tạo, [[hồ Assad]], được dùng để tưới nước cho các cánh đồng bông. Syria đã xây hai đập nước trên hai phụ lưu của Euphrates và đang dự kiến xây một đập nữa. Iraq hiện có sáu đập nước đang hoạt động. Ở cuối nguồn, Iraq không khỏi lo ngại rằng Syria và Thổ Nhĩ Kỳ sẽ dùng hết nguồn nước sạch trước khi nó chảy tới Iraq. Đến lượt mình, các hoạt động thủy điện ở miền nam Iraq khiến không còn bao nhiêu nước từ Euphrates chảy vào Tigris tại chỗ tạo nên dòng Shatt-al-Arab. Không ít lần những tranh cãi về nguồn nước đã biến thành xung đột ngoại giao và nghiêm trọng hơn, dẫn tới mối đe dọa chiến tranh.<ref>{{chú thích báo|url=http://www.telegraph.co.uk/earth/main.jhtml?xml=/earth/2007/11/01/eafred101.xml
|accessdate = ngày 3 tháng 9 năm 2008 |title=Government still stalling on UN waters treaty
|work=Telegraph
|date = ngày 1 tháng 11 năm 2007 |first=Fred 
|last=Pearce
}}</ref>

== Tham khảo ==

{{tham khảo|30em}}

== Liên kết ngoài ==
{{thể loại Commons}}
* [http://www.ppl.nl/bibliographies/all/showresults.php?bibliography=water&code=WR233&topic=regional%20studies%20%3E%20Asia%20and%20the%20Middle%20East%20%3E%20Euphrates%20and%20Tigris%20Rivers Bibliography on Water Resources and International Law] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110927081507/http://www.ppl.nl/bibliographies/all/showresults.php?bibliography=water&code=WR233&topic=regional%20studies%20%3E%20Asia%20and%20the%20Middle%20East%20%3E%20Euphrates%20and%20Tigris%20Rivers |date=2011-09-27 }} ''Peace Palace Library''.
* [http://www.jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=518&letter=E Euphrates], ''Jewish Encyclopedia''. Discusses the Old Testament references to the river.
* [http://gurukul.ucc.american.edu/ted/ice/tigris.htm Tigris-Euphrates River dispute] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080129222400/http://gurukul.ucc.american.edu/ted/ice/tigris.htm |date=2008-01-29 }}, details of conflict and cooperation
* [http://www.zeledi.com/gallery/thumbnails.php?album=56 Collection of pictures of the Euphrates river shot nearby] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080123194517/http://www.zeledi.com/gallery/thumbnails.php?album=56 |date=2008-01-23 }} [[Ar Raqqah]]
* {{chú thích web |url=http://www.archaeologychannel.org/content/film/film.asp?code=dammingeuphrates |title=Damming the Euphrates |publisher=Archaeology Channel |accessdate=ngày 3 tháng 9 năm 2008 |archive-date=2008-09-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080925221258/http://www.archaeologychannel.org/content/film/film.asp?code=dammingeuphrates |url-status=dead }}

[[Thể loại:Địa danh trong Torah]]
[[Thể loại:Sông Thổ Nhĩ Kỳ]]
[[Thể loại:Sông Syria]]
[[Thể loại:Sông Iraq]]
[[Thể loại:Địa điểm trên Con đường tơ lụa]]
[[Thể loại:Euphrates| ]]
[[Thể loại:Lưỡng Hà]]
[[Thể loại:Địa lý Kurdistan thuộc Iraq]]
[[Thể loại:Tur Abdin]]
[[Thể loại:Levant]]
[[Thể loại:Thượng Lưỡng Hà]]
[[Thể loại:Sông Kurdistan]]
[[Thể loại:Địa mạo tỉnh Şanlıurfa]]
[[Thể loại:Sông trong Kinh Thánh Hebrew]]