Xem mã nguồn của Sản xuất chế tạo

{{1000 bài cơ bản}}
[[Tập tin:Tesla_auto_bots.jpg|nhỏ|Sản xuất [[ô tô]] của [[Tesla, Inc.|Tesla]]]]
{{Chế tạo}}
'''Sản xuất chế tạo''' là một bộ phận trong [[khu vực hai của nền kinh tế|khu vực thứ hai của một nền kinh tế]], bao gồm các ngành sản xuất sản phẩm hoàn chỉnh và có thể sử dụng cũng như sản xuất vật liệu xây dựng. Khu vực này thường sử dụng các sản phẩm của khu vực sơ khai (hay khu vực thứ nhất của nền kinh tế) làm đầu vào để sản xuất ra các sản phẩm công nghệ tiêu dùng. Khu vực chế tạo có thể phân thành hai tiểu khu vực là [[công nghiệp nặng]] và [[công nghiệp nhẹ]]. Tuy có thể đề cập đến một loạt [[Hành vi con người|hoạt động của con người]], từ [[thủ công mỹ nghệ]] đến [[sản xuất công nghệ cao]], nhưng thuật ngữ này được áp dụng phổ biến nhất cho [[kiểu dáng công nghiệp]], trong đó [[Vật liệu thô|nguyên liệu thô]] từ [[Khu vực một của nền kinh tế|khu vực sơ cấp]] được chuyển đổi thành hàng hóa thành phẩm trên quy mô lớn. Hàng hóa này có thể bán cho các nhà sản xuất khác để tạo ra những sản phẩm khác phức tạp hơn (như [[ô tô]], [[máy bay]], đồ gia dụng, nội thất, [[Trang bị thể thao|dụng cụ thể thao]],...) hoặc được phân phối thông qua [[khu vực ba của nền kinh tế]] tới [[người dùng cuối]] và người tiêu dùng (thông thường nhà bán buôn, tới nhà bán lẻ, tiếp đến khách hàng sau cùng).

[[Kỹ thuật sản xuất]] là lĩnh vực kỹ thuật thiết kế và tối ưu hóa '''quy trình sản xuất''' hoặc các bước chuyển đổi nguyên liệu thô thành [[sản phẩm cuối cùng]]. Quá trình sản xuất bắt đầu với việc [[thiết kế sản phẩm]] và [[Hóa đơn nguyên vật liệu|đặc tả vật liệu]]. Vật liệu sau đó qua quá trình sản xuất chế tạo được chỉnh sửa để ra thành phẩm mong muốn.

Sản xuất chế tạo hiện đại bao gồm tất cả quy trình trung gian liên quan đến sản xuất và tích hợp các phần cấu thành sản phẩm.

Lĩnh vực sản xuất chế tạo có kết nối chặt chẽ với những ngành công nghiệp kỹ thuật và [[Kiểu dáng công nghiệp|thiết kế công nghiệp]].

==Lịch sử và phát triển==
===Tiền sử và cổ đại===
{{See also|Công nghệ thời cổ đại}}
[[Tập tin:Stone_Core_for_Making_Blades_-_Boqer_Tachtit,_Negev,_circa_40000_BP_(detail).jpg|phải|nhỏ|Lõi đá lửa để tạo lưỡi dao, {{Khoảng}} 40.000 năm trước]]
Tổ tiên loài người đã chế tạo đồ vật bằng đá và những công cụ khác từ rất lâu trước khi người ''[[Người|Homo sapiens]]'' xuất hiện khoảng 200.000 năm trước.<ref>{{Chú thích web|url=http://anthropology.si.edu/humanorigins/ha/sap.htm|tựa đề=Human Ancestors Hall: Homo sapiens|nhà xuất bản=[[Viện Smithsonian|Smithsonian Institution]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20090501000000/http://anthropology.si.edu/humanorigins/ha/sap.htm|archive-date = ngày 1 tháng 5 năm 2009 |url-status=dead|language=en}}</ref> Các phương pháp chế tác [[Công cụ đá|công cụ bằng đá]] sớm nhất, thường gọi là "[[Công nghiệp (khảo cổ học)|công nghiệp]]" [[Oldowan]], có từ ít nhất 2,3&nbsp;triệu năm trước,<ref>{{Chú thích báo|date = ngày 6 tháng 6 năm 1999 |title=Ancient 'Tool Factory' Uncovered|work=[[BBC News]]|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/336555.stm|url-status=live|access-date = ngày 23 tháng 5 năm 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070318192530/http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/336555.stm|archive-date = ngày 18 tháng 3 năm 2007 |language=en|trans-title=Phát hiện 'nhà máy công cụ' cổ xưa}}</ref> bằng chứng sử dụng công cụ sớm nhất được tìm thấy trong [[Thung lũng Tách giãn Lớn, Kenya|Thung lũng tách giãn lớn]] tại [[Ethiopia]] từ 2,5&nbsp;triệu năm trước.{{sfn|Heinzelin|Clark|White|Hart|Renne|Woldegabriel|Beyene|Vrba|1999|pp=625–629}} Để tạo ra công cụ bằng đá, họ dùng [[đá búa]] (hammerstone) đập lên "[[lõi đá]]" cứng có tính chất bong tróc đặc trưng (như [[Đá lửa (trầm tích)|đá lửa]]). Lớp bong tróc này khiến phiến đá cạnh sắc có thể được dùng làm công cụ, chủ yếu ở dạng công cụ chặt thô [[Chopper (khảo cổ học)|chopper]] hay ghè đá [[Scraper (khảo cổ học)|scraper]]. Những công cụ này đã hỗ trợ rất nhiều cho con người sơ khai trong lối sống [[săn bắt và hái lượm]] để tạo ra các công cụ khác từ các vật liệu mềm hơn như xương và gỗ.{{sfn|Plummer|2004|pp=118–164}} Khoảng 300.000 năm trước, [[Paleolithic giữa|thời kỳ đồ đá giữa]] chứng kiến sự ra đời của [[kỹ thuật chuẩn bị lõi đá]], từ một hòn đá lõi đơn có thể tạo ra nhiều lưỡi dao.<ref>{{Chú thích web|url=https://stsmith.faculty.anth.ucsb.edu/classes/anth3/courseware/LithicTech/8_Middle_Paleolithic_Tool.html|tựa đề=Middle Paleolithic Tool Technologies|nhà xuất bản=The Regents of The University of California|archive-url=https://web.archive.org/web/20230128155835/https://stsmith.faculty.anth.ucsb.edu/classes/anth3/courseware/LithicTech/8_Middle_Paleolithic_Tool.html|archive-date = ngày 28 tháng 1 năm 2023 |access-date = ngày 26 tháng 5 năm 2023 |url-status=live|language=en|trans-title=Công nghệ công cụ thời đồ đá giữa}}</ref> [[Bong áp lực]] là kỹ thuật dùng gỗ, xương để tạo hình cho đá được phát triển vào [[Paleolithic muộn|hậu kỳ đồ đá]] bắt đầu khoảng 40.000 năm trước.{{sfn|Haviland|2005|p=77}} Trong [[Thời đại đồ đá mới|thời đồ đá mới]], [[Công cụ đá|các công cụ bằng đá]] mài được chế tạo từ nhiều loại đá cứng như [[Đá lửa (trầm tích)|đá lửa]], [[ngọc thạch]], [[Phỉ thuý|ngọc bích]] và [[Đá phiến lục|đá lục]]. Những chiếc rìu mài được dùng cùng với những công cụ đá khác như [[Điểm đạn|vật phóng]] (projectile), dao, cạo scraper hay vật liệu hữu cơ như gỗ, xương, sừng.{{sfn|Tóth|2012|pp=171–178}}

[[Tập tin:Sword_bronze_age_(2nd_version).jpg|trái|nhỏ|Kiếm hoặc dao găm hậu kỳ đồ đồng]]
Khi công nghệ [[lò nung]] gốm cho nhiệt độ đủ cao thì có thể là nguồn gốc của việc [[nấu luyện]] đồng. Với các mỏ quặng đồng sâu hơn thì nồng độ các nguyên tố khác như asen cũng tăng theo, đem nấu chảy sẽ tạo ra [[đồng asen]] đủ độ cứng thích hợp để chế tạo công cụ.{{sfn|Merson|1990|p=69}} [[Đồng điếu]] là hợp kim đồng với thiếc; hàm lượng thiếc toàn cầu khi ấy tìm được tương đối hiếm khiến cho công cụ đồng chưa thực sự phổ biến trong thời gian dài. Phải đến [[Thời đại đồ đồng]], đồng là một cải thiện lớn so với đá để làm vật liệu chế tạo công cụ, vì cơ tính như độ bền và độ dẻo cũng như khả năng đúc tạo thành các hình dáng phức tạp hơn. Công cụ bằng đồng tác động rõ rệt đến công nghệ đóng thuyền với đinh tán thay thế phương pháp cũ dùng để gắn kết các tấm bằng dây luồn qua lỗ.{{sfn|Paine|2014|p=[https://books.google.com/books?id=6vglAwAAQBAJ&pg=PT102 102]}} Người ta xác định [[Thời đại đồ sắt]] khi vũ khí và công cụ chế tác bằng sắt thường được sử dụng rộng rãi hơn đồng.{{sfn|Waldbaum|1978|pp=56–58}} Luyện sắt khó hơn luyện thiếc và đồng vì đòi hỏi phải gia công nóng và chỉ có thể nấu chảy trong các lò được thiết kế đặc biệt. Vẫn chưa rõ quá trình luyệt sắt bắt đầu diễn ra ở đâu và khi nào, phần do khó phân biệt kim loại chiết xuất từ quặng chứa niken với sắt thiên thạch được gia công nóng.{{sfn|Photos|1989|pp=403–421}}

Nhiều công nghệ của các nền văn minh cổ đại là kết quả thu được từ những tiến bộ trong sản xuất. Có sáu [[máy cơ đơn giản]] đã được phát minh ở Lưỡng Hà.{{sfn|Moorey|1999|p=[https://books.google.com/books?id=P_Ixuott4doC&pg=PA179 179]}} Bánh xe được coi là phát minh của người Lưỡng Hà. Cơ chế truyền động [[bánh xe và trục quay]] lần đầu tiên xuất hiện trên [[bàn xoay gốm]], được phát minh tại [[Lưỡng Hà]] (Iraq hiện đại) trong thiên niên kỷ 5 TCN.{{sfn|Potts|2012|p=[https://books.google.com/books?id=7lK6l7oF_ccC&pg=PA285 285]}} Người Ai Cập cổ đã làm được [[giấy cói]] cũng như [[đồ gốm]], sản xuất hàng loạt và vận chuyển đi khắp lưu vực Địa Trung Hải. Các kỹ thuật xây dựng ban đầu của người Ai Cập có sử dụng những loại gạch có thành phần chủ yếu là đất sét, cát, phù sa và nhiều khoáng vật khác.{{sfn|Trzciński|Zaremba|Rzepka|Welc|Szczepański|2016|pp=47–56}}

===Trung cổ và cận đại===
[[Tập tin:Stocking Frame.jpg|nhỏ|phải|[[wikt:stocking-frame|Máy dệt bít tất dài]] trong Bảo tàng máy dệt khung [[Ruddington]]]]
Thời [[Trung Cổ]] chứng kiến những phát minh mới và đổi mới trong cách thức quản lý các phương tiện sản xuất truyền thống, kinh tế tăng trưởng. [[Sản xuất giấy|Nghề làm giấy]] bắt nguồn từ Trung Quốc thế kỷ 2 được truyền đến Trung Đông khi một số thợ làm giấy bị bắt về vào thế kỷ 8.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780191735516.timeline.0001|title=8th century|language=en|trans-title=Thế kỷ 8|archive-url=https://web.archive.org/web/20230409175139/https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780191735516.timeline.0001|archive-date=2023-04-09|author=HistoryWorld|website=Oxford Reference|access-date=2023-06-08|url-status=live}}</ref> Nhờ [[Umayyad chinh phục Hispania]], công nghệ làm giấy lan sang châu Âu.<ref>{{Chú thích web|url=http://users.stlcc.edu/nfuller/paper/|tựa đề=A Brief History Of Paper|last=de Safita|first=Neathery|ngày=2002-07|website=St. Louis Community College|archive-url=https://web.archive.org/web/20180822144311/http://users.stlcc.edu/nfuller/paper/|archive-date=2018-08-22|url-status=live|access-date=2023-06-09|language=en|trans-title=Sơ lược lịch sử giấy}}</ref> Một nhà máy giấy được thành lập ở Sicilia vào thế kỷ thứ 12. Ở châu Âu, sợi làm bột giấy được lấy từ cây lanh và bông. [[Lynn Townsend White Jr.]] cho rằng chính [[guồng quay tơ]] giúp gia tăng vải, từ đó làm hạ giá giấy, đây là một yếu tố thúc đẩy sự phát triển của ngành in.{{sfn|Marchetti|1978|pp=91–93}} Cùng với việc đúc súng thần công, [[lò cao]] được sử dụng rộng rãi ở Pháp vào giữa thế kỷ 15, công nghệ này đã có tại Trung Quốc từ thế kỷ thứ 4 TCN.{{sfn|Merson|1990|p=69}} Phát minh [[máy dệt bít tất dài]] năm 1598 đã tăng tốc độ từ 100 lên 1000 mối đan mỗi phút.{{sfn|Rosen|2012|p=[https://books.google.com.vn/books?id=4wycmAWSWSMC&pg=PA237 237]}}

===Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất và lần thứ hai===
{{main|Cách mạng công nghiệp|Cách mạng công nghiệp lần thứ hai}}
[[Tập tin:Powerloom weaving in 1835.jpg|thumb|right|upright=1.3|[[Máy dệt Roberts]] năm 1835]]
[[Cách mạng công nghiệp]] là quá trình chuyển đổi sang các quy trình sản xuất mới ở Châu Âu và Hoa Kỳ diễn ra từ năm 1760 đến thập niên 1830.<ref>{{Chú thích web|url=https://www.erih.net/how-it-started/industrial-history-of-european-countries|tựa đề=Industrial History of European Countries|website=European Route of Industrial Heritage|nhà xuất bản=Council of Europe|archive-url=https://web.archive.org/web/20210623201807/https://www.erih.net/how-it-started/industrial-history-of-european-countries|archive-date=2021-06-23|url-status=dead|language=en|trans-title=Lịch sử công nghiệp các nước châu Âu}}</ref> Quá trình chuyển đổi này là từ [[Sản xuất thủ công|phương pháp sản xuất thủ công]] sang máy móc, [[Công nghiệp hóa chất|sản xuất hóa chất]] và quy trình [[sản xuất thép]] mới, sử dụng ngày càng nhiều [[Động cơ hơi nước|năng lượng hơi nước]] và [[thủy năng]], [[máy công cụ]] phát triển và [[hệ thống nhà xưởng]] [[cơ giới hóa]] gia tăng. Cách mạng công nghiệp kéo theo tốc độ gia tăng dân số chưa từng thấy. [[Công nghiệp dệt may|Dệt may]] là ngành thống trị Cách mạng Công nghiệp xét về công việc làm, giá trị sản lượng và [[Tư bản|vốn]] đầu tư; đồng thời cũng là là ngành đầu tiên sử dụng các phương pháp sản xuất hiện đại.{{sfn|Landes|2003|p=[https://books.google.com/books?id=axrD2M9dBE8C&pg=PA40 40]}} Anh là nơi đầu tiên diễn ra công nghiệp hóa nhanh chóng, khởi đầu bằng cơ giới hóa việc kéo sợi trong thập  niên 1780,<ref name="auto">{{Chú thích web|url=http://www.iisg.nl/hpw/papers/broadberry-gupta.pdf|tựa đề=Cotton Textiles and the Great Divergence: Lancashire, India and Shifting Competitive Advantage, 1600–1850|họ=Gupta|tên=Bishnupriya|website=International Institute of Social History|nhà xuất bản=Department of Economics, University of Warwick|archive-url=https://web.archive.org/web/20160910075425/http://www.iisg.nl/hpw/papers/broadberry-gupta.pdf|archive-date=2016-09-10|url-status=dead|access-date=2021-07-15|language=en|trans-title=Dệt sợi bông và Đại phân kỳ: Lancashire, Ấn Độ và lợi thế cạnh tranh chuyển dịch, 1600–1850}}</ref> với tốc độ tăng trưởng cao về năng lượng hơi nước và sản xuất thép sau năm 1800. [[Công nghiệp dệt may|Ngành dệt cơ giới hóa]] lan rộng từ Vương quốc Anh sang lục địa Châu Âu và Hoa Kỳ vào đầu thế kỷ 19, các trung tâm sản xuất chế tạo nổi lên ở Bỉ, sau đó là Pháp.{{sfn|Landes|2003|p=[https://books.google.com/books?id=axrD2M9dBE8C&pg=PA146 146]}}

Cuối thập niên 1830 đến đầu thập niên 1840 xảy ra suy thoái kinh tế, khi những đổi mới ban đầu trong Cách mạng Công nghiệp đã chậm lại (như cơ giới hóa kéo sợi và dệt) và thị trường đó cũng đã lớn lên. Những đổi mới phát cuối thời kỳ này, như dùng ngày càng nhiều đầu máy xe lửa, tàu hơi nước, luyện gang nóng cho đến công nghệ mới như [[điện tín]] được giới thiệu rộng rãi trong thập niên 1840-1850 không đủ mạnh mẽ thúc đẩy tăng trưởng tốc độ cao. Chỉ sau năm 1870 mới diễn ra tăng trưởng kinh tế nhanh chóng, bắt nguồn từ một nhóm sáng kiến mới trong [[Cách mạng công nghiệp lần thứ hai]]. Những đổi mới này bao gồm quy trình luyện thép mới, [[sản xuất hàng loạt]], [[dây chuyền lắp ráp]], hệ thống [[điện lưới]], sản xuất máy công cụ quy mô lớn và sử dụng máy móc ngày càng tiên tiến trong các nhà máy hơi nước.{{sfn|Hunter|1985|p=18}}

Dựa trên những cải tiến trong nghiên cứu bơm chân không và vật liệu, [[đèn sợi đốt]] trở nên thiết thực để sử dụng rộng rãi vào cuối thập niên 1870. Phát minh này có ảnh hưởng sâu sắc đến các nhà máy vì giờ đây công nhân có thể làm ca hai hoặc ba.{{sfn|Nye|1990|p=???}} Đóng giày được cơ giới hóa vào giữa thế kỷ 19.<ref>{{Chú thích sách|url=https://archive.org/details/pathtomechanized00thom|title=The Path to Mechanized Shoe Production in the United States|last=Thomson|first=Ross|publisher=University of North Carolina Press|year=1989|isbn=978-0-8078-1867-1|language=en|trans-title=Con đường sản xuất giày cơ giới hóa ở Hoa Kỳ}}</ref> Nửa cuối thế kỷ 19 diễn ra việc sản xuất hàng loạt [[máy khâu]] và các loại [[máy nông nghiệp]] như máy gặt. Việc sản xuất hàng loạt xe đạp bắt đầu vào thập niên 1880.{{sfn|Hounshell|1984|p=[https://books.google.com/books?id=9H3tHKUFcfsC&pg=PA8 8]}} Các nhà máy chạy bằng hơi nước trở nên phổ biến, mặc dù việc chuyển đổi từ sức nước sang hơi nước diễn ra ở Anh sớm hơn ở Mỹ.{{sfn|Hunter|1985|p=18}}

===Sản xuất hiện đại===
[[Tập tin:Airacobra P39 Assembly LOC 02902u.jpg|nhỏ|trái|Xưởng lắp ráp của Bell Aircraft Corporation năm 1944]]
[[Điện khí hóa]] dần bắt đầu vào thập niên 1890 sau khi [[động cơ điện một chiều]] và [[Động cơ điện xoay chiều|xoay chiều]] được đưa vào thực tế, đạt tốc độ nhanh nhất trong khoảng thời gian từ 1900 đến 1930. Điều này có được là nhờ thành lập các công ty điện lực với nhiều trạm phát trung tâm và hạ giá điện năm 1914-1917.{{sfn|Jerome|1934|p=xxviii}} Động cơ điện cho phép linh hoạt hơn trong sản xuất và yêu cầu bảo trì ít hơn. Sản lượng nhiều nhà máy 30% nhờ chuyển dịch sang động cơ điện nhiều hơn. Điện khí hóa cho phép sản xuất hàng loạt hiện đại, tác động lớn nhất lên lĩnh vực gia dụng hàng ngày. Chẳng hạn như tại [[Công ty sản xuất thủy tinh]] [[Ball Brothers]], công ty đã điện khí hóa nhà máy [[bình thủy tinh]] tại [[Muncie, Indiana]] khoảng năm 1900. Quy trình tự động mới sử dụng máy thổi thủy tinh để thay thế 210 thợ thủ công và thợ phụ. Một chiếc xe tải điện nhỏ xử lý được 150 chục chai cùng một lúc trong khi những chiếc xe nâng tay trước đây chỉ có thể là 6 chục chai một lần. Máy trộn điện đã thay thế con người dùng xẻng xúc cát và các thành phần khác đưa vào lò. Một cần trục chạy bằng điện đã thay thế 36 [[công nhật]] để di chuyển những vật nặng trong nhà máy.{{sfn|Nye|1990|pp=14-15}}

Sản xuất hàng loạt được phổ biến vào cuối thập niên 1910 và 1920 nhờ [[Ford|Công ty Ford Motor]] của Henry Ford đã đưa động cơ điện vào dây chuyền sản xuất.{{sfn|Hounshell|1984|p=[https://books.google.com/books?id=9H3tHKUFcfsC&pg=PA10 10]}} Ford cũng đã mua hoặc thiết kế và chế tạo nhiều cơ cấu và máy công cụ như [[máy khoan]] trục chính có thể khoan mọi lỗ trên một mặt khối động cơ trong một nguyên công, hay [[Paremeter CNC bridgeport|máy phay]] nhiều đầu có thể gia công đồng thời 15 khối động cơ gá trên giá đỡ. Tất cả máy công cụ này được sắp xếp một cách có hệ thống trong quy trình sản xuất, một số cơ cấu nặng sẽ được xe đặc biệt đưa vào vị trí gia công. Quy trình sản xuất [[Ford Model T]] sử dụng tới 32.000 máy công cụ.{{sfn|Hounshell|1984|p=[https://books.google.com/books?id=9H3tHKUFcfsC&pg=PA288 288]}}

[[Sản xuất tinh gọn]] (còn gọi là Just In Time - JIT: sản xuất đúng thời điểm) được phát triển ở Nhật Bản vào thập niên 1930. Đó là phương pháp chủ yếu nhằm giảm thời gian trong hệ thống sản xuất cũng như thời gian phản hồi từ các nhà cung ứng và khách hàng.{{sfn|Ohno|1988|p=[https://books.google.com/books?id=7_-67SshOy8C&pg=PA76 76]}}{{sfn|Shingō|1985|pp=[https://books.google.com.vn/books?id=ooXVVIfqEQwC&pg=PA154 154-156]}} Thập niên 1950, tập đoàn Ô tô Anh của Úc ({{lang-en|British Motor Corporation}}) đã áp dụng hệ thống này trong nhà máy Victoria Park tại Sydney, về sau Toyota lấy lại ý tưởng này.<ref>{{Chú thích web|url=https://portal.engineersaustralia.org.au/system/files/engineering-heritage-australia/nomination-title/BMC_Plant_Nomination.pdf|tựa đề=Site of BMC/Leyland Australia Manufacturing Plant: Nomination as an Historic Engineering Marker|date=1999-09-30|nhà xuất bản=The Institution of Engineers, Australia|archive-url=https://web.archive.org/web/20210904201027/https://portal.engineersaustralia.org.au/system/files/engineering-heritage-australia/nomination-title/BMC_Plant_Nomination.pdf|archive-date=2021-09-04|url-status=live|access-date=2023-07-17|language=en|trans-title=Địa điểm Nhà máy Sản xuất BMC/Leyland Úc: Đề cử cho Dấu ấn Kỹ thuật Lịch sử}}</ref> Năm 1977, thông tin từ Nhật lan sang phương Tây qua hai bài báo tiếng Anh. Một bài gọi phương pháp này là "Hệ thống Ohno" theo tên của [[Taiichi Ohno]], người có công phát triển hệ thống cho Toyota.{{sfn|Ashburn|1977|pp=120–123}} Bài kia của chính Toyota đã thông tin chi tiết hơn về phương pháp này.{{sfn|Sugimori|Kusunoki|Cho|Uchikawa|1977|pp=553–564}} Cuối cùng từ năm 1980, những chi tiết công khai này được áp dụng triển khai và nhanh chóng nhân rộng trong công nghiệp Hoa Kỳ và các quốc gia khác.{{sfn|Target 2001|pp=23–24}}

==Chính sách công nghiệp==
===Tài chính===
Ở góc độ tài chính, mục tiêu sản xuất chủ yếu là đạt được [[Phân tích chi phí - lợi ích|lợi ích chi phí]] trên một đơn vị sản phẩm, từ đó dẫn đến giảm chi phí giá thành sản phẩm cho thị trường hướng tới [[người dùng cuối]].<ref>{{Chú thích web|url=https://www.investopedia.com/terms/u/unitcost.asp|tựa đề=Unit Cost Definition|tác giả=Young|tên=Julie|website=investopedia.com|nhà xuất bản=Investopedia|archive-url=https://web.archive.org/web/20220520060438/https://www.investopedia.com/terms/u/unitcost.asp|archive-date=2022-05-20|url-status=live|ngày truy cập=2023-07-21|language=en|trans-title=Định nghĩa chi phí đơn vị}}</ref> Việc [[giảm chi phí]] tương đối cho thị trường là cách các công ty sản xuất đảm bảo [[tỷ suất lợi nhuận]].{{sfn|Spence|1984|pp=101–121}}

===An toàn===
Sản xuất chế tạo có những thách thức riêng cho sức khỏe và an toàn lao động. [[Viện Sức khỏe và An toàn Lao động Quốc gia Hoa Kỳ]] ({{lang-en|National Institute for Occupational Safety and Health}} - NIOSH) coi đây là ngành công nghiệp ưu tiên trong [[Chương trình Nghiên cứu Nghề nghiệp Quốc gia]] ({{lang-en|National Occupational Research Agenda}} - NORA) để xác định và đưa ra các chiến lược can thiệp liên quan đến các vấn đề sức khỏe và an toàn lao động.<ref>{{Chú thích web|url=https://www.cdc.gov/nora/councils/manuf/default.html|tựa đề=Manufacturing Program|ngày=2022-05-23|nhà xuất bản=[[Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh (Hoa Kỳ)|Centres for Disease Control and Prevention]]|ngôn ngữ=en-us|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20190403174921/https://www.cdc.gov/nora/councils/manuf/default.html|ngày lưu trữ=2019-04-03|url-status=live|ngày truy cập=2023-07-23|trans-title=Chương trình sản xuất chế tạo}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://www.cdc.gov/nora/councils/manuf/pdfs/NationalOccupationalResearchAgendaforManufacturing.pdf|tựa đề=National Occupational Research Agenda for Manufacturing|ngày=Jan 2018|nhà xuất bản=[[Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh (Hoa Kỳ)|Centres for Disease Control and Prevention]]|ngôn ngữ=en-us|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20230407192346/https://www.cdc.gov/nora/councils/manuf/pdfs/NationalOccupationalResearchAgendaforManufacturing.pdf|ngày lưu trữ=2023-04-07|url-status=dead|ngày truy cập=2023-07-23|trans-title=Chương trình Nghiên cứu Nghề nghiệp Quốc gia cho Sản xuất chế tạo}}</ref>

===Đầu tư===
[[Tập tin:KapaAuslUSABRDEngl.png|thumb|Năng suất sử dụng trong sản xuất chế tạo tại [[Đức]] và [[Hoa Kỳ]]]]
Khảo sát và phân tích về xu hướng và vấn đề trong sản xuất chế tạo và đầu tư trên toàn thế giới tập trung vào những nội dung như:
* Bản chất và nguồn gốc những khác biệt đáng kể xảy ra giữa các quốc gia về mức độ sản xuất chế tạo và tăng trưởng kinh tế-công nghiệp nói chung;
* Năng lực cạnh tranh;
* Sức hấp dẫn đối với các nhà đầu tư trực tiếp nước ngoài.
Ngoài những tổng quan chung, các nhà nghiên cứu đã xem xét tính năng và yếu tố ảnh hưởng đến các khía cạnh quan trọng cụ thể của phát triển sản xuất chế tạo. Họ so sánh sản xuất chế tạo và đầu tư ở một loạt các nước phương Tây và phi phương Tây, đồng thời trình bày các nghiên cứu điển hình về tăng trưởng và hiệu quả hoạt động trong từng ngành công nghiệp quan trọng và các khu vực kinh tế thị trường.{{sfn|Industrial Systems Research|2011|p=[https://books.google.com/books?id=4H07TL4rvyYC&pg=PA6 6]}}

Ngày 26 tháng 6 năm 2009, giám đốc điều hành General Electric [[Jeff Immelt]] kêu gọi Hoa Kỳ tăng tỷ lệ việc làm trong cơ sở sản xuất chế tạo lên 20% tổng số lao động, kèm nhận xét một số lĩnh vực đã thuê nước ngoài quá nhiều, không còn có thể dựa vào khu vực tài chính và [[Chi tiêu tiêu dùng|chi tiêu của người tiêu dùng]] để thúc đẩy nhu cầu.<ref name="Immelt">{{Chú thích báo|author=David Bailey|author2=Soyoung Kim|date=2009-06-26|title=GE's Immelt says U.S. economy needs industrial renewal|language=en-GB|work=[[Reuters]]|url=https://www.reuters.com/article/us-ge-immelt/ges-immelt-says-u-s-economy-needs-industrial-renewal-idUSTRE55P4ZT20090626|url-status=live|access-date=2023-07-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20201212184050/https://www.reuters.com/article/us-ge-immelt/ges-immelt-says-u-s-economy-needs-industrial-renewal-idUSTRE55P4ZT20090626|archive-date=2020-12-12|trans-title=Immelt của GE cho biết nền kinh tế Hoa Kỳ cần đổi mới công nghiệp}}</ref> Hơn nữa, tuy sản xuất chế tạo Hoa Kỳ hoạt động tốt so với phần còn lại trong nền kinh tế nội bộ, nghiên cứu cho thấy hoạt động kém hơn so với ngành sản xuất chế tạo ở các quốc gia lương cao khác.<ref>{{Chú thích web|author=Susan Helper|author2=Timothy Krueger|author3=Howard Wial|url=http://www.brookings.edu/~/media/research/files/papers/2012/2/22%20manufacturing%20helper%20krueger%20wial/0222_manufacturing_helper_krueger_wial|tựa đề=Why Does Manufacturing Matter? Which Manufacturing Matters?|ngày=February 2012|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20121008093333/http://www.brookings.edu/~/media/research/files/papers/2012/2/22%20manufacturing%20helper%20krueger%20wial/0222_manufacturing_helper_krueger_wial|ngày lưu trữ=2012-10-08|url-status=dead|language=en|trans-title=Tại sao sản xuất chế tạo lại quan trọng? Ngành sản xuất chế tạo nào quan trọng?}}</ref> Giai đoạn năm 2000-2007, tại Hoa Kỳ mất tổng cộng khoảng 3,2 triệu việc làm tương đương 1/6 trong lĩnh vực sản xuất chế tạo.<ref>{{Chú thích web|url=https://usatoday30.usatoday.com/money/economy/2007-04-20-4155011268_x.htm|tựa đề=Factory Jobs: 3 Million Lost Since 2000|tác giả=Martin Crutsinger|ngày=2007|website=[[USA Today]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20221204013007/http://usatoday30.usatoday.com/money/economy/2007-04-20-4155011268_x.htm|archive-date=2022-12-04|url-status=live|access-date=2023-07-28|language=en|trans-title=Công việc làm nhà máy: Mất 3 triệu từ năm 2000}}</ref>

==Các quốc gia sản xuất chế tạo hàng đầu==
Theo [[Tổ chức Phát triển Công nghiệp Liên Hợp Quốc]] (UNIDO), [[Kinh tế Trung Quốc|Trung Quốc]] là nhà sản xuất chế tạo hàng đầu trên toàn thế giới tính đến năm 2021, chiếm 28,7% tổng sản lượng sản xuất chế tạo toàn cầu, tiếp theo là [[Sản xuất tại Hoa Kỳ|Hoa Kỳ]], [[Sản xuất tại Nhật Bản|Nhật Bản]], [[Kinh tế Đức|Đức]] và [[Kinh tế Ấn Độ|Ấn Độ]].<ref>{{Chú thích web|url=https://stat.unido.org/cip/?_ga=2.165931005.250164366.1633426210-602870229.1633426210|tựa đề=Competitive Industrial Performance Index (CIP)|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20230709202357/https://stat.unido.org/cip/?_ga=2.165931005.250164366.1633426210-602870229.1633426210|ngày lưu trữ=2023-07-09|url-status=live|ngày truy cập=2023-07-29|language=en|trans-title=Chỉ số cạnh tranh công nghiệp}}</ref><ref name="Safeguard Global">{{Chú thích web|url=https://www.safeguardglobal.com/resources/blog/top-10-manufacturing-countries-in-the-world|tựa đề=Top 10 manufacturing countries in the world|ngày=2022-12-20|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20230726081918/https://www.safeguardglobal.com/resources/blog/top-10-manufacturing-countries-in-the-world|ngày lưu trữ=2023-07-26|url-status=live|ngày truy cập=2023-07-29|language=en|trans-title=10 quốc gia sản xuất chế tạo hàng đầu thế giới}}</ref>

UNIDO cũng công bố Chỉ số Cạnh tranh Công nghiệp ({{lang-en|Competitive Industrial Performance}} - CIP) đo lường khả năng sản xuất chế tạo của các quốc gia khác nhau. Chỉ số CIP kết hợp tổng sản lượng sản xuất ché tạo của một quốc gia với các yếu tố khác như năng lực công nghệ cao và tác động của quốc gia đó đối với nền kinh tế thế giới. Đức đứng đầu về Chỉ số CIP năm 2020, tiếp theo là Trung Quốc, [[Kinh tế Hàn Quốc|Hàn Quốc]], Hoa Kỳ và Nhật Bản.<ref>{{Chú thích web|url=https://www.unido.org/news/unidos-competitive-industrial-performance-index-2020-country-profiles-published|tựa đề=UNIDO's Competitive Industrial Performance Index 2020: Country Profiles|website=[[Tổ chức Phát triển Công nghiệp Liên Hợp Quốc|United Nations Industrial Development Organization]]|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20220406093836/https://www.unido.org/news/unidos-competitive-industrial-performance-index-2020-country-profiles-published|ngày lưu trữ=2022-04-06|url-status=live|ngày truy cập=2023-07-30|date=2020-09-07|language=en|trans-title=Chỉ số cạnh tranh công nghiệp năm 2020 của UNIDO: Hồ sơ quốc gia}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://stat.unido.org/content/publications/competitive-industrial-performance-index-2020%253a-country-profiles|tựa đề=Competitive Industrial Performance Index 2020: Country Profiles (Report)|website=[[Tổ chức Phát triển Công nghiệp Liên Hợp Quốc|United Nations Industrial Development Organization]]|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20220110161808/https://stat.unido.org/content/publications/competitive-industrial-performance-index-2020%253a-country-profiles|ngày lưu trữ=2022-01-10|url-status=live|ngày truy cập=2023-07-30|date=2022-07-03|language=en|trans-title=Chỉ số cạnh tranh công nghiệp năm 2020: Hồ sơ quốc gia (Báo cáo)|author=Valentin Todorov}}</ref>

===Danh sách quốc gia theo sản lượng===
Đây là 50 quốc gia hàng đầu tính theo tổng giá trị sản lượng sản xuất chế tạo trong năm quy ra đô la Mỹ do [[Ngân hàng Thế giới]] ghi nhận.<ref>{{Chú thích web|url=https://data.worldbank.org/indicator/NV.IND.MANF.CD?most_recent_value_desc=true|tựa đề=Manufacturing, Value Added (Current US$)|nhà xuất bản=[[World Bank]]|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20230413103949/https://data.worldbank.org/indicator/NV.IND.MANF.CD?most_recent_value_desc=true|ngày lưu trữ=2023-04-13|url-status=live|ngày truy cập=2023-07-31|language=en|trans-title=Sản xuất chế tạo, giá trị gia tăng (đơn vị US$)}}</ref>

{| class="wikitable sortable plainrowheaders"
! scope="col" |Hạng
! scope="col" |Quốc gia/vùng lãnh thổ
! scope="col" |Triệu đô la Mỹ
! scope="col" |Năm
|-
|
|{{Noflag}}''[[Tổng sản phẩm thế giới|Thế giới]]''
|16.350.207
|2021
|-
|1
|{{Lá cờ|Trung Quốc}}
|4.865.824
|2021
|-
|2
|{{Lá cờ|Hoa Kỳ}}
|2.497.131
|2021
|-
|3
|{{Lá cờ|Nhật Bản}}
|995.309
|2020
|-
|4
|{{Lá cờ|Đức}}
|772.252
|2021
|-
|5
|{{Lá cờ|Hàn Quốc}}
|456.600
|2021
|-
|6
|{{Lá cờ|Ấn Độ}}
|446.504
|2021
|-
|7
|{{Lá cờ|Ý}}
|319.843
|2021
|-
|8
|{{Lá cờ|Anh}}
|279.389
|2021
|-
|9
|{{Lá cờ|Pháp}}
|269.797
|2021
|-
|10
|{{Lá cờ|Nga}}
|256.958
|2021
|-
|11
|{{Lá cờ|México}}
|232.107
|2021
|-
|12
|{{Lá cờ|Indonesia}}
|228.325
|2021
|-
|13
|{{Lá cờ|Ireland}}
|184.306
|2021
|-
|14
|{{Lá cờ|Thổ Nhĩ Kỳ}}
|179.229
|2021
|-
|15
|{{Lá cờ|Canada}}
|170.222
|2018
|-
|16
|{{Lá cờ|Tây Ban Nha}}
|161.426
|2021
|-
|17
|{{Lá cờ|Brasil}}
|155.192
|2021
|-
|18
|{{Lá cờ|Thụy Sĩ}}
|153.132
|2021
|-
|19
|{{Lá cờ|Thái Lan}}
|136.682
|2021
|-
|20
|{{Lá cờ|Ba Lan}}
|116.672
|2021
|-
|21
|{{Lá cờ|Hà Lan}}
|110.460
|2021
|-
|22
|{{Lá cờ|Ả Rập Xê Út}}
|108.820
|2021
|-
|23
|{{Lá cờ|Bangladesh}}
|88.397
|2021
|-
|24
|{{Lá cờ|Malaysia}}
|87.553
|2021
|-
|25
|{{Lá cờ|Úc}}
|85.859
|2021
|-
|26
|{{Lá cờ|Singapore}}
|83.662
|2021
|-
|27
|{{Lá cờ|Argentina}}
|81.585
|2021
|-
|28
|{{Lá cờ|Thụy Điển}}
|79.251
|2021
|-
|29
|{{Lá cờ|Bỉ}}
|79.004
|2021
|-
|30
|{{Lá cờ|Áo}}
|79.001
|2021
|-
|31
|{{Lá cờ|Iran}}
|76.313
|2021
|-
|32
|{{Lá cờ|Philippines}}
|69.504
|2021
|-
|33
|{{Lá cờ|Nigeria}}
|64.401
|2021
|-
|34
|{{Lá cờ|Séc}}
|63.625
|2021
|-
|35
|{{Lá cờ|Ai Cập}}
|62.638
|2021
|-
|36
|{{Lá cờ|Venezuela}}
|58.237
|2014
|-
|37
|{{Lá cờ|Đan Mạch}}
|50.299
|2021
|-
|38
|{{Lá cờ|Puerto Rico}}
|51.269
|2021
|-
|39
|{{Lá cờ|Israel}}
|49.657
|2021
|-
|40
|{{Lá cờ|România}}
|49.288
|2021
|-
|41
|{{Lá cờ|Nam Phi}}
|49.154
|2021
|-
|42
|{{Lá cờ|Phần Lan}}
|45.676
|2021
|-
|43
|{{Lá cờ|Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất}}
|43.030
|2021
|-
|44
|{{Lá cờ|Algeria}}
|42.383
|2021
|-
|45
|{{Lá cờ|Pakistan}}
|41.479
|2021
|-
|46
|{{Lá cờ|Colombia}}
|36.218
|2021
|-
|47
|{{Lá cờ|Hungary}}
|33.889
|2021
|-
|48
|{{Lá cờ|Bồ Đào Nha}}
|29.501
|2021
|-
|49
|{{Lá cờ|Chile}}
|27.447
|2021
|-
|50
|{{Lá cờ|Na Uy}}
|26.743
|2021
|}

==Phân loại==
Thông thường trong các tài liệu thống kê, khu vực chế tạo được phân thành các ngành sau:
*Chế biến thực phẩm, đồ uống, thuốc lá.
*Dệt, may, đồ da.
*Chế biến gỗ và sản phẩm gỗ.
*Xuất bản, in ấn.
*Sản phẩm than đá, dầu mỏ, hạt nhân.
*Sản xuất vật liệu xây dựng.
*Hóa chất, sản phẩm hóa chất.
*Sản phẩm cao su và chất dẻo.
*Chế biến khoáng sản phi kim.
*Chế biến khoáng sản kim loại.
*Chế tạo máy móc, thiết bị.
*Chế tạo thiết bị điện và điện tử.
*Chế tạo công cụ chính xác.
*Chế tạo ô tô, xe máy, và thiết bị giao thông vận tải.
*Các ngành chế tạo khác.

==Xem thêm==
{{Cổng thông tin|Kinh tế}}
*[[In 3D]]

==Tham khảo==
{{tham khảo|30em}}

==Thư mục==
;Sách
* {{Chú thích sách|last=Haviland|first=William A.|title=Cultural Anthropology: The Human Challenge|publisher=The Thomson Corporation|year=2005|isbn=978-0-534-62487-3|language=en|trans-title=Nhân học văn hóa: Thách thức của nhân loại}}
* {{Chú thích|họ=Hounshell|tên=David|title=From the American System to Mass Production, 1800-1932: The Development of Manufacturing Technology in the United States|năm=1984|language=en|trans-title=Từ hệ thống Mỹ đến sản xuất hàng loạt, 1800-1932: Sự phát triển công nghệ sản xuất tại Hoa Kỳ|edition=illustrated, reprint|publisher=JHU Press|isbn=9780801831584}}
* {{Chú thích sách|last=Hunter|first=Louis C.|title=A History of Industrial Power in the United States, 1730–1930, Vol. 2: Steam Power|publisher=University Press of Virginia|year=1985|location=Charlottesville|language=en|trans-title=Lịch sử năng lượng công nghiệp Hoa Kỳ, 1730–1930, Tập 2: Năng lượng hơi nước}}
* {{Chú thích sách|author=Industrial Systems Research|url=https://www.worldcat.org/oclc/49552466|title=Manufacturing and Investment Around the World: An International Survey of Factors Affecting Growth and Performance|date=2011|isbn=0-906321-25-5|edition=2nd|location=Manchester|oclc=49552466|language=en|trans-title=Sản xuất chế tạo và đầu tư trên toàn thế giới: Khảo sát quốc tế về các yếu tố ảnh hưởng đến tăng trưởng và hiệu suất}}
* {{Chú thích sách|last=Jerome|first=Harry|year=1934|title=Mechanization in Industry|url=https://archive.org/details/mechanizationini0000harr|publisher=National Bureau of Economic Research|language=en|trans-title=Cơ giới hóa công nghiệp|isbn=9780870140266}}
* {{Chú thích sách|last=Landes|first=David S.|date=2003|title=The Unbound Prometheus|url=https://archive.org/details/unboundprometheu02edland_w7u2|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-53402-4|language=en|trans-title=Prometheus không giới hạn}}
* {{Chú thích sách|last=Merson|first=John|url=https://archive.org/details/geniusthatwaschi0000mers|title=The Genius That Was China: East and West in the Making of the Modern World|publisher=The Overlook Press|year=1990|isbn=978-0-87951-397-9|location=Woodstock, NY|language=en|url-access=registration|trans-title=Thiên tài đó là Trung Quốc: Đông và Tây trong quá trình hình thành thế giới hiện đại}}
* {{Chú thích sách|last=Moorey|first=Peter Roger Stuart|date=1999|title=Ancient Mesopotamian Materials and Industries: The Archaeological Evidence|publisher=Eisenbrauns|isbn=978-1575060422|language=en|trans-title=Vật liệu và công nghiệp Lưỡng Hà cổ đại: Bằng chứng khảo cổ học}}
* {{Chú thích sách|last=Nye|first=David E.|title=Electrifying America: Social Meanings of a New Technology|url=https://archive.org/details/electrifyingamer0000nyed|publisher=The MIT Press|year=1990|location=Cambridge, Massachusetts, United States and London, England|language=en|trans-title=Điện khí hóa Mỹ: Ý nghĩa xã hội của một công nghệ mới}}
* {{Chú thích sách|last=Ohno|first=Taiichi|date=1988|title=Toyota Production System: Beyond Large-Scale Production|url=https://archive.org/details/toyotaproduction0000onot|publisher=CRC Press|isbn=978-0-915299-14-0|language=en|trans-title=Hệ thống sản xuất Toyota: Vượt trên sản xuất quy mô lớn}}
* {{Chú thích sách|last=Paine|first=Lincoln|title=The Sea and Civilization: A Maritime History of the World|url=https://archive.org/details/seacivilizationm0000pain_j7z0|publisher=Atlantic Books Ltd|year=2014|location=New York|isbn=9781782393573|language=en|trans-title=Biển và nền văn minh: Lịch sử hàng hải thế giới}}
* {{Chú thích sách|last=Potts|first=D. T.|year=2012|title=A Companion to the Archaeology of the Ancient Near East|language=en|trans-title=Đồng hành với Khảo cổ học Cận Đông cổ đại|publisher=John Wiley & Sons|isbn=9781405189880}}
* {{Chú thích sách|last=Rosen|first=William|title=The Most Powerful Idea in the World: A Story of Steam, Industry and Invention|publisher=University Of Chicago Press|year=2012|isbn=978-0-226-72634-2|language=en|trans-title=Ý tưởng mạnh mẽ nhất trên thế giới: Chuyện hơi nước, công nghiệp và phát minh}}
* {{Chú thích sách|last=Shingō|first=Shigeo|date=1985|title=A Revolution in Manufacturing: The SMED System|url=https://archive.org/details/revolutioninmanu0000shin|isbn=0-915299-03-8|oclc=12255263|language=en|trans-title=Cách mạng trong sản xuất: hệ thống SMED}}
* {{Chú thích sách|last=Tóth|first=Zsuzsanna|editor-last=Anders|editor-first=Alexandra|editor-last2=Siklósi|editor-first2=Zsuzsanna|title=Bone, Antler, and Tusk tools of the Early Neolithic Körös Culture|publisher=BAR International Series 2334|year=2012|location=Oxford|language=en|trans-title=Các công cụ bằng xương, sừng và ngà của Văn hóa Körös thời kỳ đồ đá mới}}
*{{Chú thích sách|last=Waldbaum|first=Jane C.|title=From Bronze to Iron: The Transition from the Bronze Age to the Iron Age in the Eastern Mediterranean|date=1978|publisher=Paul Aström|isbn=91-85058-79-3|language=en|oclc=1146527679|trans-title=Từ đồng sang sắt: Chuyển đổi từ thời đại đồ đồng sang đồ sắt ở Đông Địa Trung Hải}}
;Tập san
* {{Chú thích tập san học thuật|last=Ashburn|first=A.|date=July 1977|title=Toyota's "famous Ohno system"|journal=American Machinist|language=en|trans-title="Hệ thống Ohno nổi danh" của Toyota}}
* {{Chú thích tập san học thuật|last=Heinzelin|first=Jean de|last2=Clark|first2=JD|last3=White|first3=T|last4=Hart|first4=W|last5=Renne|first5=P|last6=Woldegabriel|first6=G|last7=Beyene|first7=Y|last8=Vrba|first8=E|date=1999-04|title=Environment and Behavior of 2.5-Million-Year-Old Bouri Hominids|journal=[[Science]]|volume=284|issue=5414|language=en|bibcode=1999Sci...284..625D|doi=10.1126/science.284.5414.625|pmid=10213682|trans-title=Môi trường và hành vi của người Bouri 2,5 triệu năm tuổi}}
* {{Chú thích tập san học thuật|last=Marchetti|first=Cesare|year=1978|title=A Postmortem Technology Assessment of the Spinning Wheel: The Last 1000 Years, Technological Forecasting and Social Change|volume=13|url=https://web.archive.org/web/20160502152013/http://www.cesaremarchetti.org/archive/scan/MARCHETTI-079.pdf|language=en|trans-title=Đánh giá công nghệ sau khi guồng quay tơ cáo chung: 1000 năm qua, dự báo công nghệ và thay đổi xã hội}}
* {{Chú thích tập san học thuật|last=Photos|first=E.|year=1989|title=The Question of Meteoritic versus Smelted Nickel-Rich Iron: Archaeological Evidence and Experimental Results|journal=World Archaeology|volume=20|issue=3|language=en|doi=10.1080/00438243.1989.9980081|jstor=124562|trans-title=Câu hỏi về sắt giàu niken từ thiên thạch so với luyện kim: Bằng chứng khảo cổ học và kết quả thực nghiệm}}
* {{Chú thích tập san học thuật|last=Plummer|first=Thomas|year=2004|title=Flaked Stones and Old Bones: Biological and Cultural Evolution at the Dawn of Technology|journal=American Journal of Physical Anthropology|publisher=Yearbook of Physical Anthropology|volume=Suppl 39|issue=47|language=en|doi=10.1002/ajpa.20157|pmid=15605391|trans-title=Đá tróc và xương cũ: Sự tiến hóa sinh học và văn hóa ở buổi bình minh công nghệ}}
* {{Chú thích tập san học thuật|last=Spence|first=Michael|year=1984|title=Cost Reduction, Competition, and Industry Performance|volume=52|issue=1|language=en|doi=10.2307/1911463|jstor=1911463|trans-title=Giảm chi phí, cạnh tranh và hiệu suất công nghiệp}}
* {{Chú thích tập san học thuật|last=Sugimori|first=Y.|last2=Kusunoki|first2=K.|last3=Cho|first3=F.|last4=Uchikawa|first4=S.|year=1977|title=Toyota Production System and Kanban System: Materialization of Just-in-time and Respect-for-human System|journal=International Journal of Production Research|volume=15|issue=6|language=en|doi=10.1080/00207547708943149|issn=0020-7543|doi-access=free|trans-title=Hiện thực hóa hệ thống đúng thời điểm và tôn trọng con người}}
* {{Chú thích tập san học thuật|last=Trzciński|first=Jerzy|last2=Zaremba|first2=Małgorzata|last3=Rzepka|first3=Sławomir|last4=Welc|first4=Fabian|last5=Szczepański|first5=Tomasz|date=2016-06-01|title=Preliminary Report on Engineering Properties and Environmental Resistance of Ancient Mud Bricks from Tell El-Retaba Archaeological Site in the Nile Delta|journal=Studia Quaternaria|volume=33|issue=1|language=en|doi=10.1515/squa-2016-0005|issn=2300-0384|trans-title=Báo cáo sơ bộ về đặc tính kỹ thuật và khả năng chống chịu môi trường của gạch bùn cổ đại từ Khu khảo cổ Tell El-Retaba ở đồng bằng sông Nile}}
* {{Chú thích tập san học thuật |year=2001 |title=The Founding of the Association for Manufacturing Excellence: Summarized at a Meeting of its Founders, February 2, 2001|url=https://web.archive.org/web/20210309053843/https://www.ame.org/sites/default/files/target_articles/01-17-3-Founding_AME.pdf|journal=Target|publisher=Association for Manufacturing Excellence|volume=17|issue=3|language=en|trans-title=Thành lập Hiệp hội Sản xuất Xuất sắc: Tổng kết hội nghị sáng lập, ngày 2 tháng 2 năm 2001|ref={{harvid|Target 2001}}}}

==Liên kết ngoài==
{{thể loại Commons|Manufacturing}}
*[https://vioit.org.vn/vn/chien-luoc-chinh-sach/nganh-cong-nghiep-che-bien--che-tao-cua-viet-nam-hien-nay--phan-1--4972.4050.html Ngành công nghiệp chế biến, chế tạo của Việt Nam hiện nay] {{vi icon}}
{{Các ngành nghề}}
{{Tác động của con người với môi trường}}
{{Authority control}}

[[Thể loại:Sản xuất| ]]
[[Thể loại:Sản xuất và phát hành| ]]