Τατιάνα Λύγαρη: Η ιδέα για το Τρένο στο Ρουφ ήταν για την εποχή της ριζοσπαστική

Πριν από περίπου 25 χρόνια, μια υποβαθμισμένη και ξεχασμένη συνοικία της Αθήνας έμελλε να ενταχθεί ξανά στον “χάρτη” της πόλης, αφού το όραμα της Τατιάνας Λύγαρη, μετέτρεψε έναν ιστορικό συρμό σε πολυχώρο θεάτρου, μουσικής και εστίασης – μοναδικό στον κόσμο. Έκτοτε, νέα καλλιτεχνικά σχήματα, φεστιβάλ, άνθρωποι αδιάκοπα δουλεύουν και «βάζουν μπροστά» τις μηχανές του, με το Τρένο στο Ρουφ να διαγράφει μια σημαντική καλλιτεχνική διαδρομή μέχρι και σήμερα.

Το ραντεβού μας με την Τατιάνα Λύγαρη δόθηκε στο Τρένο στο Ρουφ, σε ένα από τα βαγόνια του θεατρικού της “σπιτιού”, πίνοντας καφέ και τρώγοντας κέικ. Την ημέρα της συνάντησής μας, τη συζήτησή μας διέπνεε μια νοσταλγική και καθόλα ρομαντική διάθεση – ομολογώ πως το σκηνικό του εσωτερικού του τρένου βοηθούσε πολύ σε αυτό. Και ποιος δεν έχει συνδέσει το ταξίδι με το τρένο με κάποια στιγμή ή σκηνή από την παιδική του ηλικία;

Εκείνη, με το όνομά της χρόνια και βαθιά συνδεδεμένο με τα τρένα – συχνά μάλιστα την αποκαλούν «κυρία του Ρουφ» – δηλώνει ερωτευμένη μαζί τους και θεωρεί μαγικά τα ταξίδια με αυτά. Από εκείνη την ημέρα της συνάντησής μας όμως, το τρένο νοηματοδοτήθηκε διαφορετικά, αφού στο μεταξύ μεσολάβησε η τραγωδία στα Τέμπη που μούδιασε ολόκληρη τη χώρα και μαζί κι εμάς που λίγες ημέρες πριν είχαμε αυτή την υπέροχη κουβέντα καθισμένες αντικριστά σε ένα κουπέ. Παρ’ όλα αυτά, από εκείνη την κουβέντα στο τρένο, που στην άγνοιά μας μοιραστήκαμε όμορφες σκέψεις και λόγια, θα κρατήσουμε την ρομαντική εκείνη διάθεση που για λίγο μάς ταξίδεψε πίσω στον χρόνο ·  στα πρώτα βήματα της Τατιάνας Λύγαρη στον χώρο, στο ξεκίνημα του Τρένου στο Ρουφ και στην παράλληλη καλλιτεχνική πορεία που διαγράφουν μαζί μέχρι και σήμερα.

«Από το πρώτο μάθημα στη Δραματική Σχολή κατάλαβα πως δεν θα κάνω τίποτα άλλο στη ζωή μου. Θα είμαι ηθοποιός μέχρι τα βαθιά μου γεράματα. Έτσι ξεκίνησα».

Ήμουν καλή μαθήτρια στο σχολείο, οπότε ήταν μονόδρομος να μπω στο πανεπιστήμιο. Ήταν ένας στόχος τότε να βγεις στην Ευρώπη, να δουλέψεις στο εξωτερικό, στην ΕΟΚ, και το πτυχίο Νομικής ήταν μια καλή αρχή. Και φυσικά λόγω της οικογένειάς μου, που περίμενε να ακολουθήσω μία καριέρα δικηγόρου. Ήδη όμως από το πρώτο έτος της Νομικής κατάλαβα πως δεν μπορούσα να αγνοήσω την αγάπη μου στην Τέχνη που εκδηλωνόταν με διάφορους τρόπους – από ποιητικές εκδηλώσεις και έκδοση σχολικής εφημερίδας μέχρι θεατρικές παραστάσεις για τα οποία ξεσήκωνα τους συμμαθητές μου. Μόλις ήρθα σε επαφή με τα μαθήματα της Σχολής και το αντικείμενο των νομικών σπουδών κατάλαβα ότι δεν θα μπορούσα να εξασκήσω αυτό το επάγγελμα. Δεν μπορούσα να συμβιβαστώ με κάτι που δεν μου ταίριαζε. Συνέχισα τις σπουδές μου αλλά παράλληλα πολύ διακριτικά έδωσα εξετάσεις στη Σχολή του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, αρχικά για επιμόρφωση. Για να γνωρίσω τη θεωρητική πλευρά της τέχνης του Θεάτρου και όχι για να γίνω ηθοποιός. Από το πρώτο μάθημα στη Δραματική Σχολή κατάλαβα πως δεν θα κάνω τίποτα άλλο στη ζωή μου. Θα είμαι ηθοποιός μέχρι τα βαθιά μου γεράματα. Έτσι ξεκίνησα.

Όταν δημιούργησα το Τρένο στο Ρουφ είχα άγνοια κινδύνου, δεν γνώριζα τι σημαίνει να διοικείς έναν πολιτιστικό οργανισμό και να είσαι αφιερωμένος όλη μέρα στη φροντίδα και την υπηρεσία του.

Αυτό είναι κάτι που δεν είχα φανταστεί ποτέ. Ούτε είχα κάποιο υποσυνείδητο σκηνοθετικό «ψώνιο». Εκείνη την εποχή δεν σκηνοθετούσαν οι ηθοποιοί, όπως συμβαίνει σήμερα. Υπήρχε ο Σκηνοθέτης, με σίγμα κεφαλαίο. Ήταν δάσκαλος, καθοδηγητής, εμψυχωτής, είχε όραμα, δημιουργούσε την προσωπική του σκηνοθετική «σχολή». Κι αν μάλιστα είχες την τύχη να συνεργαστείς με μία μεγάλη προσωπικότητα και είχες ανοιχτά μάτια και αυτιά, εισέπραττες σημαντικά πράγματα και πλούτιζες την θεατρική σου παιδεία. Προσωπικά, ως ηθοποιός αισθανόμουν μαθήτρια, δεν πίστευα ότι θα μπορούσα να ηγηθώ ενός θιάσου και να τον οδηγήσω μέσα από το δικό μου καλλιτεχνικό όραμα σε μια σημαντική θεατρική παράσταση. Όταν δημιούργησα το Τρένο στο Ρουφ είχα άγνοια κινδύνου, δεν γνώριζα τι σημαίνει να διοικείς έναν πολιτιστικό οργανισμό και να είσαι αφιερωμένος όλη μέρα στη φροντίδα και την υπηρεσία του. Αρχικά, μια σειρά από απρόβλεπτα γεγονότα και συγκυρίες με οδήγησαν να σκηνοθετήσω για πρώτη φορά το 1999, μια μεγάλη θεατρική επιτυχία, την παράσταση «Η κυρία εξαφανίζεται» του Χίτσκοκ, που παίχτηκε 3 σεζόν και ξεπέρασε τις 400 παραστάσεις. Κάπως έτσι μπήκε το σκηνοθετικό νερό στο αυλάκι της ζωής μου. Στη συνέχεια προστέθηκαν κι άλλες αρμοδιότητες και ευθύνες μεταξύ των οποίων: διεύθυνση, οργάνωση και εκτέλεση παραγωγής, καλλιτεχνική διοίκηση, επικοινωνία και δημόσιες σχέσεις, γραμματεία, διαχείριση social media, καθαρίστρια, τεχνικές εργασίες συντήρησης και επισκευής βαγονιών, διεύθυνση εστίασης και τα τελευταία χρόνια και υπάλληλος τράπεζας!

«Ξεκίνησα -και συνεχίζω να με βλέπω έτσι- σαν μία ηθοποιό κι όχι σαν ιδιοκτήτρια θεάτρου, παραγωγό κι επιχειρηματία. Ακόμα και τώρα, 26 χρόνια μετά, αποποιούμαι αυτούς τους ρόλους».

Ήμουν ηθοποιός, όπως το επέλεξα, έπαιζα σημαντικούς ρόλους στο θέατρο και την τηλεόραση κι είχα μια σταθερή και ανοδική πορεία στον χώρο που αγαπούσα. Όμως το ένα έφερε το άλλο κι έτσι διαμορφώθηκε ο δρόμος μου. Ασφαλώς το καλλιτεχνικό «μικρόβιο» προϋπήρχε από τα σχολικά χρόνια, αλλά δεν το είχα αντιληφθεί. Ευτυχώς υπήρξε κατανόηση και υποστήριξη από την οικογένειά μου, πράγμα σπάνιο για την εποχή. Για το δικό μας επάγγελμα δεν συνηγορούν εύκολα οι γονείς λόγω των δυσκολιών, των οικονομικών δυσχερειών, της αφοσίωσης και των θυσιών που απαιτεί. Γι’ αυτό πιστεύω βαθιά πως οι γονείς πρέπει πάντα να στηρίζουν τα όνειρα των παιδιών τους κι όχι να καθρεφτίζονται οι ίδιοι σε αυτά ή να τους επιβάλουν να κάνουν πράγματα που ονειρεύτηκαν οι ίδιοι. Τα τελευταία όμως χρόνια οι νεότεροι γονείς το αντιλαμβάνονται αυτό, γίνεται σταδιακά συλλογική συνείδηση.

Το θέατρο δεν είναι αυτόνομο. Η ίδια η κοινωνία ορίζει τις προδιαγραφές της πορείας του. Προς το παρόν αντέχει κι επιβιώνει. Και στην Ελλάδα έχουμε ένα θέατρο πολύ καλού επιπέδου.

Ειδικά από το 2010 και μετά, που μπήκαμε ουσιαστικά στον καινούργιο αιώνα με την προηγμένη τεχνολογία να εισβάλει ραγδαία στην καθημερινότητά μας, οι αλλαγές στην κοινωνία είναι μεγάλες και ριζικές. Επομένως και στο θέατρο, αφού αυτό την καθρεπτίζει. Οι μεγάλες ταχύτητες, ο πολυμερισμός, οι άνθρωποι- πολυεργαλεία, η δραματική έλλειψη χρόνου, η παράλληλη εργασία δημιουργούν μία επιφανειακότητα. Δεν υπάρχει συγκέντρωση, εμβάθυνση, διάρκεια. Αυτό επηρεάζει και τον τρόπο που λειτουργεί το θέατρο και τον τρόπο που δουλεύουν ηθοποιοί και σκηνοθέτες. Ελάχιστος αριθμός προβών, παραστάσεις εφήμερες, καλλιτέχνες που αναγκάζονται να κάνουν δύο και τρεις δουλειές για να επιβιώσουν. Τα καθημερινά 15ωρα στη Δραματική Σχολή, η πλήρης αφοσίωση στο υπόγειο του Κουν, οι 9μηνες πρόβες του Λευτέρη Βογιατζή φαντάζουν στην εποχή μας ασύλληπτη πολυτέλεια. Έτσι όμως «κτίζονται» οι μεγάλοι καλλιτέχνες και δημιουργούνται οι μνημειώδεις παραστάσεις που ο θεατής θυμάται μετά από χρόνια και μπορεί να πει «ήμουν κι εγώ εκεί». Η ζωή όμως αλλάζει κι εμείς προσπαθούμε να προσαρμοστούμε στα νέα πρότυπα. Ζούμε σε πολύ ταραγμένες εποχές. Η ιστορία της ανθρωπότητας κάνει κύκλους κι εμείς γεννηθήκαμε στην καμπή, τη γούβα, στην αλλαγή. Μέσα σε αυτό το γενικότερο κλίμα, το θέατρο ακολουθεί το γίγνεσθαι. Ό,τι συμβαίνει στην κοινωνία, το θέατρο είτε θα το προβλέψει και θα πρωτοπορήσει, είτε θα συμπορευτεί. Το θέατρο δεν είναι αυτόνομο. Η ίδια η κοινωνία ορίζει τις προδιαγραφές της πορείας του. Προς το παρόν αντέχει κι επιβιώνει. Και στην Ελλάδα έχουμε ένα θέατρο πολύ καλού επιπέδου.

«Το Τρένο στο Ρουφ δημιουργήθηκε μέσα στην ερημιά, κι έφτασε μετά από 26 χρόνια να αποτελεί ένα σπάνιο βιομηχανικό μνημείο του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού και της ελληνικής ιστορίας, με μία συνεπή και αδιάλειπτη πολιτιστική λειτουργία και κάποιες χιλιάδες καλλιτεχνών να έχουν εκφραστεί στα βαγόνια του».

Αυτή η μετακίνηση είναι δυστυχώς το τίμημα ενός «ματιού» που γνωρίζει. Τα παιδιά, όσο είναι παιδιά, έχουν αυτά τα αθώα και ταυτόχρονα αδηφάγα μάτια που κοιτάζουν το σύμπαν με περιέργεια, έκπληξη και λαχτάρα να το εξερευνήσουν. Αυτή τη ματιά είναι εξαιρετικά σημαντικό να καταφέρει ο άνθρωπος να τη διατηρήσει μέχρι τα βαθιά γεράματα. Την ονομάζω «ματιά της Μελίνας (Μερκούρη)», που είχε αυτή τη ματιά μέχρι το τέλος. Κατά κάποιο τρόπο, θεωρώ πως μέσα από τη γνώση που μου προσέφερε το Τρένο στο Ρουφ και μέσα από τις ανυπέρβλητες δυσκολίες, έχασα αυτή τη «ματιά» του πρωτόγνωρου, της λαχτάρας. Αυτή τη ματιά που είναι έτοιμη να δει κάτι απρόσμενο που θα την καταπλήξει. Στην πορεία όλων αυτών των χρόνων έχουν συμβεί πολλά. Και τυχαία και μη. Έζησα τεράστιες χαρές, περηφάνια και ικανοποίηση αλλά και αχαριστίες, προδοσίες, αδικίες και παραλογισμούς. Πρωτοβγήκα συναισθηματικά απροστάτευτη στον χώρο. Ξεκίνησα -και συνεχίζω να με βλέπω έτσι- σαν μία ηθοποιό κι όχι σαν ιδιοκτήτρια θεάτρου, παραγωγό κι επιχειρηματία. Ακόμα και τώρα, 26 χρόνια μετά, αποποιούμαι αυτούς τους ρόλους.

Το Τρένο στο Ρουφ είναι ένα θέατρο ανοιχτό στον κόσμο και τους καλλιτέχνες. Αλλά να είναι κι ένας χώρος που να κάνει περήφανους κι όλους εμάς που δουλεύουμε σε αυτόν.

Ήταν το 1996 και θυμάμαι κοίταζα έναν άσπρο τοίχο απέναντί μου και σκεφτόμουν πώς και πού θα ανεβάσω το θεατρικό έργο «Λαχτάρα για Κεράσια» που είχα στα χέρια μου και του οποίου η ιστορία εκτυλίσσεται σε ένα τρένο εν κινήσει. Δεν είχα τα χρήματα για την ενοικίαση θεάτρου και ξαφνικά φαντάστηκα την παράσταση στο φυσικό της περιβάλλον. Μια ιδέα, που για την εποχή της ήταν όχι απλά ριζοσπαστική αλλά και τρελή, παρανοϊκή. Όλοι έλεγαν «αυτό που πας να κάνεις δεν γίνεται». Μέσα στην άγνοιά μου το τόλμησα κι έτσι απλά ξεκίνησε αυτή η μεγάλη περιπέτεια που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Στις τεράστιες δυσκολίες που συνάντησα και συνεχίζω να αντιμετωπίζω προχωρώ βήμα-βήμα. Όταν ξεκίνησα δεν ήθελα να προσθέσω ένα ακόμη θέατρο ανάμεσα στα τόσα της Αθήνας για να πρωταγωνιστώ και να προβάλω τον εαυτό μου. Σ’ αυτόν τον τόσο ιδιαίτερο, πρωτότυπο και μοναδικό σε ολόκληρο τον κόσμο σιδηροδρομικό πολιτιστικό πολυχώρο, στόχος μου ήταν και είναι να γίνονται καλές παραστάσεις, να προβάλλεται η νέα γενιά και να δουλεύουμε όλοι μαζί με τη χαρά της δημιουργίας και της προσφοράς. Ως ένα μεγάλο βαθμό πιστεύω το έχω πετύχει. Να είναι το Τρένο στο Ρουφ ένα θέατρο ανοιχτό στον κόσμο και τους καλλιτέχνες. Αλλά να είναι κι ένας χώρος που να κάνει περήφανους κι όλους εμάς που δουλεύουμε σε αυτόν.

Ναι. Τη μουσειακή ατμομηχανή μας και 9 βαγόνια, μεταξύ των οποίων κάποια ανεκτίμητης ιστορικής αξίας όπως το ελληνικό βαγόνι του θρυλικού τρένου Orient Express.

Ήταν μια νεκρή, υποβαθμισμένη και ξεχασμένη περιοχή της Αθήνας, ακόμη και σαν όνομα. Έδωσα το όνομα στο θέατρο «το Τρένο στο Ρουφ» για να καταλαβαίνει ο θεατής σε ποια περιοχή βρίσκεται. Εδώ δεν είναι ούτε Κεραμεικός, ούτε Γκάζι, ούτε Βοτανικός, ούτε Μεταξουργείο. Είναι το Ρουφ που αντλεί το όνομά του από την εποχή του Όθωνα. Κάπως έτσι λοιπόν πρωτοδημιουργήθηκε το Τρένο στο Ρουφ, μέσα στην ερημιά, κι έφτασε μετά από 26 χρόνια να αποτελεί ένα σπάνιο βιομηχανικό μνημείο του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού και της ελληνικής ιστορίας, με μία συνεπή και αδιάλειπτη πολιτιστική λειτουργία και κάποιες χιλιάδες καλλιτεχνών να έχουν εκφραστεί στα βαγόνια του.

«Μέσα στην 25ετία του Τρένου στο Ρουφ, η λίστα πρωτοποριακών δράσεων είναι μεγάλη. Παρόλα αυτά αν ανατρέξετε σε λίστα πρωτοπόρων ελληνικών θεατρικών σχημάτων δεν νομίζω ότι θα συναντήσετε το θέατρό μας».

Έχω ένα βαθύτατο συναισθηματικό δέσιμο με τον Σιδηρόδρομο. Έχω αποκτήσει γνώσεις όχι τόσο τεχνικές όσο ιστορικές και μέσα από αυτές έχω ερωτευθεί τα τρένα. Τα ταξίδια με τρένο είναι μαγικά. Η επικοινωνία που καλλιεργείται κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, η ομορφιά των σταθμών και των τοπίων που εναλλάσσονται αλλά και η σύνδεσή τους με την παιδική μας ηλικία, την Τέχνη και τη λογοτεχνία μέσα από κείμενα, κινηματογραφικές ταινίες και πίνακες ζωγραφικής δημιουργούν συγκίνηση, ποίηση αλλά και δέος.

Το Τρένο στο Ρουφ είναι πρωτοπόρο σε πολλά και νιώθω ότι δεν έχει εισπράξει τα δέοντα εύσημα σχετικά με αυτές τις καινοτομίες.

Ναι. Ήταν η πρώτη site specific παράσταση στην Ελλάδα. Ένα πολωνέζικο έργο, ένα πρωτότυπο «μιούζικαλ τσέπης» που ανέβηκε για πρώτη φορά το 1997 με σπουδαίους συντελεστές, την Αφροδίτη Μάνου, τον Σπύρο Σακκά, τη Νατάσσα Ζούκα, την Ελευθερία Ντεκώ, τον Μηνά Αλεξιάδη, τη Ντόρα Λελούδα, τη Λέα Κούση, με την οποία και διαμορφώσαμε για πρώτη φορά τον χώρο του θεατρικού βαγονιού αλλά και εξαιρετικούς μουσικούς, την Αφροδίτη Παναγιωτάκου, τον Νίκο Κοταρά, τον Δημήτρη Μελά και την Άλκηστη Ραυτοπούλου. Τους δύο υπέροχους ρόλους του έργου ερμηνεύαμε μαζί με τον εκλεκτό συνάδελφο Ανδρέα Νάτσιο.

Μετά από αρνήσεις επτά Ελλήνων σκηνοθετών λόγω της ιδιομορφίας του χώρου, προσκάλεσα τον διάσημο Πολωνό σκηνοθέτη και ηθοποιό Daniel Olbrychski για τη σκηνοθεσία, ο οποίος αντιμετώπισε το βαγόνι σαν ένα κινηματογραφικό πλατό και ως πεπειραμένος κινηματογραφικός ηθοποιός που ήταν ο ίδιος όλα έγιναν πολύ φυσιολογικά. Το έργο ήταν πολύ πρωτότυπο για την εποχή, ένα μιούζικαλ για δύο μόνο χαρακτήρες, με ορχήστρα επί σκηνής. Το Τρένο είναι πρωτοπόρο σε πολλά και νιώθω ότι δεν έχει εισπράξει τα δέοντα εύσημα σχετικά με αυτές τις καινοτομίες.

Ίσως γιατί οι παραστάσεις μας δεν στοχεύουν στην πρόκληση. Ίσως γιατί δουλεύουμε σε χαμηλούς τόνους και με περιορισμένη προβολή. Ίσως γιατί δίνεται άλλο νόημα στη λέξη πρωτοπορία. Το σίγουρο είναι ότι η «Λαχτάρα για κεράσια», ήταν το πρώτο «μιούζικαλ για δύο» και η πρώτη site specific παράσταση της Αθήνας που άνοιξε δρόμους στο ελληνικό θέατρο.

«Νιώθω το Τρένο στο Ρουφ σαν να είναι ένα ανεξερεύνητο νησί μέσα στον απέραντο καλλιτεχνικό ωκεανό και κάπως… αναρχοαυτόνομο, ας πούμε…».

Καταρχάς το Τρένο στο Ρουφ έφερε πρώτο στα 90s την εστίαση στους θεατρικούς χώρους αναβαθμίζοντας τα κυλικεία των θεάτρων που έως τότε πρόσφεραν μόνο πορτοκαλάδες και σάντουιτς. Ο θεατής μπορούσε να προπαραγγείλει το δείπνο του και να το απολαύσει αμέσως μετά την παράσταση συζητώντας με τους ηθοποιούς στο Wagon-Restaurant της Αμαξοστοιχίας. Το 2013 στήσαμε ένα τεράστιο αντίσκηνο 100τ.μ. στην Αποβάθρα του Τρένου απ’ όπου ξεκινούσε μια μετακινούμενη παράσταση πέντε διαφορετικών σκηνοθετικών προτάσεων σε πέντε διαφορετικά σκηνικά και μετακινούμενους θεατές και ηθοποιούς από βαγόνι σε βαγόνι. Προσφέραμε έναν μεγάλο αριθμό νέων ελληνικών θεατρικών έργων στην ελληνική δραματουργία κάνοντας απευθείας αναθέσεις στους συγγραφείς. Παρουσιάσαμε θεατρική παράσταση στο Wagon-Bar για 25 μόνο θεατές, όπου οι δύο ηθοποιοί που έπαιζαν τις σερβιτόρες ενός καφέ σιδηροδρομικού σταθμού υποδύονταν επιπλέον άλλες δέκα γυναίκες επισκέπτριες του καφέ και ταυτόχρονα έπαιρναν παραγγελίες κανονικά από τους θεατές της παράστασης ως σερβιτόρες του Wagon-Bar του θεάτρου, έφτιαχναν τα cocktails, τους σερβίριζαν και πληρωνόταν. Παρουσιάσαμε παραστάσεις σύγχρονου χορού στα 4τμ της σκηνής του Θεατρικού Βαγονιού και αργότερα στα λιλιπούτεια κουπέ του 1,5τμ. Οργανώσαμε φεστιβάλ νέων καλλιτεχνών όπου performances παρουσιαζόταν στη στέγη των βαγονιών ή στο κουβούκλιο του μηχανοδηγού ή άριες στο WC. Το 2003 παρουσιάσαμε παράσταση που εξελισσόταν μέσω ασύρματων μικροφώνων σε τρία διαφορετικά βαγόνια αλλά και παιδική παράσταση με πρωτότυπη παρουσίαση σε ημερήσιο φως με τριπλό θεατρικό έργο που απευθυνόταν το πρώτο μέρος σε ενήλικες και παιδιά, το δεύτερο σε παιδιά και το τρίτο σε ενήλικες κά. Μέσα στην 25ετία του Τρένου στο Ρουφ, η λίστα πρωτοποριακών δράσεων είναι μεγάλη. Παρόλα αυτά αν ανατρέξετε σε λίστα πρωτοπόρων ελληνικών θεατρικών σχημάτων δεν νομίζω ότι θα συναντήσετε το θέατρό μας.

Κάνω απλώς μια διαπίστωση. Ο καθένας χαράζει τον δρόμο του, εισπράττει αυτό που καταθέτει και σε καμία περίπτωση δεν είμαι παραπονούμενη ή αχάριστη. Και μόνο για λόγους σωστής καταγραφής των πεπραγμένων στην Τέχνη, αυτά που έχει προσφέρει το Τρένο θα έπρεπε να έχουν φωτιστεί περισσότερο. Σε κάθε περίπτωση, το Τρένο στο Ρουφ έγραψε και συνεχίζει να γράφει τη δική του ιστορία στο καλλιτεχνικό τοπίο και να αφήνει το σημαντικό του αποτύπωμα. Προς το παρόν νιώθω σαν να είναι ένα ανεξερεύνητο νησί μέσα στον απέραντο καλλιτεχνικό ωκεανό και κάπως… αναρχοαυτόνομο, ας πούμε (γελάει).

Έχω φτάσει άπειρες φορές σε οικονομικό αδιέξοδο. Άπειρες φορές έχω φοβηθεί πως την επόμενη μέρα θα κλείσουμε γιατί δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τις υποχρεώσεις και τα έξοδά του. Αλλά πάντα ξημερώνει μια καινούργια μέρα κι ο αγώνας συνεχίζεται.

Σε όλη αυτή τη διαδρομή υπήρξαν και υπάρχουν άνθρωποι και φορείς που το στηρίζουν με εμπιστοσύνη και αγάπη είτε σε ιδιωτικό επίπεδο, είτε σε θεσμικό και είναι γεγονός ότι χωρίς αυτή τη στήριξη το Τρένο στο Ρουφ δεν θα υπήρχε αυτή τη στιγμή. Ειλικρινά τους ευγνωμονώ. Η Αμαξοστοιχία-Θέατρο το Τρένο στο Ρουφ αποτελεί ένα δυνατό brand name, είναι μοναδικό παγκοσμίως αλλά έχει μικρή χωρητικότητα και τεράστια έξοδα συντήρησης λόγω της ιδιαιτερότητας των βαγονιών και του περιβάλλοντος χώρου και εκ των πραγμάτων έχει ανάγκη υποστήριξης. Όπως εξάλλου και κάθε οργανισμός, μικρός ή μεγάλος, σε ολόκληρο τον κόσμο που προσφέρει πολιτιστικό έργο. Εκεί που ήμασταν στην κυριολεξία εκτός κάδρου ήταν στο πρόγραμμα των θεατρικών επιχορηγήσεων. Το Τρένο στο Ρουφ το 2012, δεκαπέντε χρόνια μετά τη δημιουργία του, εντάχθηκε για πρώτη φορά σε αυτό το πρόγραμμα λαμβάνοντας ένα πολύ μικρό ποσό.

Πολλές φορές αισθάνομαι σαν να κινούμαστε παράλληλα με το ελληνικό καλλιτεχνικό γίγνεσθαι χωρίς να συμπίπτουν οι πορείες μας και είμαι σίγουρη ότι το πολυδιάστατο πολιτιστικό μας έργο στο σύνολό του δεν το γνωρίζουν ούτε οι καλλιτέχνες ούτε το κοινό. Ο θεατής που θα ζήσει μόνο για μία βραδιά την εμπειρία που προσφέρει ο χώρος δεν μπορεί ταυτόχρονα να αντιληφθεί ότι στο διπλανό βαγόνι την ίδια στιγμή παίζεται μία θεατρική παράσταση, σε ένα άλλο μια μουσική, κάποιοι γονατίζουν για να κάνουν προτάσεις γάμου στο Wagon-Restaurant, σ’ ένα κουπέ γίνεται μία χορευτική performance, σε ένα φορτηγό βαγόνι παρουσιάζεται μια εικαστική έκθεση, τα πρωινά γεμίζουν τα βαγόνια με τα χαμόγελα των μικρών θεατών της Παιδικής Σκηνής, στο open-stage της Αποβάθρας έχει ένα μουσικό live ή μία προβολή ή μία παρουσίαση βιβλίου ή στο διαδίκτυο τρέχει ένα μουσικό πρόγραμμα για παιδιά ακριτικών περιοχών με αναπηρία ή προβάλλονται on demand θεατρικές ταινίες μικρού μήκους και άλλα πολλά.

Κάθε μέρα υψώνεται κι ένα νέο εμπόδιο, ένα καινούργιο αδιέξοδο ή εμφανίζεται και πάλι ένα χρόνιο άλυτο πρόβλημα. Κυρίως οικονομικό. Έχω φτάσει άπειρες φορές σε οικονομικό αδιέξοδο. Άπειρες φορές έχω φοβηθεί πως την επόμενη μέρα θα κλείσουμε γιατί δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τις υποχρεώσεις και τα έξοδά του. Αλλά πάντα ξημερώνει μια καινούργια μέρα κι ο αγώνας συνεχίζεται. Κάθε φορά που φτάνουμε σε ένα πραγματικό αδιέξοδο κινητοποιούνται δυνάμεις μέσα μας που συμπαρασύρουν και τις συμπαντικές δυνάμεις γύρω μας και ξαφνικά ανοίγει ένα παράθυρο. Προσωπικά αντλώ δύναμη από κάθε επόμενη μέρα που ξημερώνει, από τη στήριξη των συνεργατών μου, από το χειροκρότημα του κοινού, μια δημιουργική πρόβα, μια ενθαρρυντική κουβέντα. Όταν έχω προβλήματα θυμάμαι πάντα τα λόγια της μητέρας μου: «Κοιμήσου κι αύριο ξημερώνει μια καινούρια μέρα, δεν ξέρεις ποτέ τι καλό θα φέρει».

«Το Τρένο διαθέτει και ένα εξαιρετικό Wagon-Restaurant για φαγητό, ένα Wagon-Bar ποτό και αντίστοιχο υπαίθριο χώρο εστίασης το καλοκαίρι στην αποβάθρα. Κυρίως όμως είναι χώρος Τέχνης».

Αγάπη, υποστήριξη, ολόθερμα λόγια, προσέλευση. Στην αρχή το Τρένο το ανακάλυψε το «ψαγμένο» κοινό των διανοούμενων και θεατρόφιλων. Μετά έγινε «μόδα» και πέρασε στο αστικό κοινό. Στη συνέχεια μέσα στην κρίση το ανακάλυψε το νεανικό κοινό. Σε αυτόν τον τρίτο του κύκλο, πολλοί από τους νέους έλκονται από την εστίαση. Είναι ανησυχητικό αυτό για τη νέα γενιά και την προτεραιότητα των ενδιαφερόντων της. Το Τρένο λέγεται «Αμαξοστοιχία- Θέατρο Το Τρένο στο Ρουφ». Βεβαίως διαθέτει και ένα εξαιρετικό Wagon-Restaurant για φαγητό, ένα Wagon-Bar ποτό και αντίστοιχο υπαίθριο χώρο εστίασης το καλοκαίρι στην αποβάθρα. Κυρίως όμως είναι χώρος Τέχνης. Πρωτίστως οι παραστάσεις μας και μετά ένα ποτήρι κρασί ή ένα καλό δείπνο για μία ολοκληρωμένη εμπειρία ποιοτικής ψυχαγωγίας. Κάνουμε προσπάθεια τα τελευταία χρόνια να μεταθέσουμε τις προτεραιότητες των επισκεπτών μας και ιδιαίτερα των νεότερων, να ξεφύγουν για λίγη ώρα από την εξάρτηση του κινητού τους και τις προσλαμβάνουσες από το internet και να μπορέσουν να ικανοποιηθούν από μια απλή κι αληθινή επαφή με τον συνάνθρωπό τους μέσα σε μια ζεστή αίθουσα θεάτρου ή ακόμα καλύτερα σ’ ένα ζεστό βαγόνι τρένου.

Ειδικά της εικόνας. Τα έχουμε δει όλα. Τι να μας ξαφνιάσει; Παράλληλα όμως με τη ραγδαία επένδυση στην τεχνολογία και το θέαμα, θα πρέπει να ψάξουμε το γνήσιο, το αληθινό. Να επιστρέψουμε στο «κύτταρο» του ανθρώπου, στην ανθρώπινη επαφή, στην αλήθεια, σε όλα απ’ όσα παρεκκλίναμε. Να «φρενάρουμε» λίγο και να κοιτάξουμε τον εσώτερο εαυτό μας, αυτόν που μας διαφοροποιεί από όλα τα έμβια όντα του πλανήτη.

Την πολλή δουλειά και την αφοσίωση. Την αντοχή. Την κατανόηση. Την ψυχραιμία και την υπομονή. Κυρίως όμως την επιμονή να συνεχίζω στα δύσκολα.

Ίσως κάποιες μεθόδους στον τρόπο διοίκησής του. Περισσότερο τεχνοκρατικές και λιγότερο συναισθηματικές. Αν και σε τελευταία ανάλυση ίσως αυτή η «συναισθηματική διοίκηση» να είναι που δημιουργεί το πιο οικογενειακό κλίμα με τους συνεργάτες μου, δίνει διάρκεια και φέρνει θετικά αποτελέσματα.

«Ονειρεύομαι ένα πολυπολιτισμικό καλλιτεχνικό κέντρο εκπαίδευσης και ψυχαγωγίας μικρών και μεγάλων που θα βρίσκεται σε κάθε τουριστικό οδηγό της πόλης και θα αποτελεί ένα must-see για κάθε Έλληνα και ξένο επισκέπτη μιας Αθήνας-city break».

Πάνω και πέρα απ΄ όλα είμαι ηθοποιός. Ασχέτως αν δεν παίζω τόσο συχνά πια όσο θα ήθελα. Και τη σκηνοθεσία την αντιμετωπίζω ως ηθοποιός και όταν κάνω μία παραγωγή μπαίνω στη θέση του ηθοποιού. Μου είναι αδύνατον να μην το κάνω. Τους υπόλοιπους ρόλους τούς διατηρώ κατ’ ανάγκη αλλά και τους αποποιούμαι (γελάει).

Ονειρεύομαι έναν πολιτιστικό οργανισμό που να είναι αυτάρκης οικονομικά, γνωστός όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και έξω από τα σύνορα της χώρας, όπως αξίζει στη μοναδικότητά του.

Ήδη βρισκόμαστε μπροστά σε μεγάλες και πολύ αναγκαίες αλλαγές. Η απαραίτητη αναμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου μέσα στον σταθμό θα μας λύσει χρονίζοντα λειτουργικά θέματα και προς αυτή την κατεύθυνση εργάζομαι σκληρά από το 2013. Κλείνοντας πλέον μια δεκαετία προσπαθειών – στην Ελλάδα είμαστε – ελπίζω το 2023 να φέρει επιτέλους τις λύσεις στα σοβαρά λειτουργικά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε. Ονειρεύομαι έναν πολιτιστικό οργανισμό που να είναι αυτάρκης οικονομικά, γνωστός όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και έξω από τα σύνορα της χώρας όπως αξίζει στη μοναδικότητά του, ένα πολυπολιτισμικό καλλιτεχνικό κέντρο εκπαίδευσης και ψυχαγωγίας μικρών και μεγάλων που θα βρίσκεται σε κάθε τουριστικό οδηγό της πόλης και θα αποτελεί ένα must-see για κάθε Έλληνα και ξένο επισκέπτη μιας Αθήνας-city break.

Δεν είχαμε ποτέ την οικονομική δυνατότητα να κάνουμε μία ευρέως πληρωμένη διαφήμιση. Οι ξένοι επισκέπτες τιμούν κυρίως τις μουσικές μας παραστάσεις ενημερωμένοι από τα social media. Είναι σημαντικό πάντως να στηρίζονται δυναμικά και να προβάλλονται διεθνώς εκτός από τις αρχαιότητές μας και οι εναλλακτικοί χώροι της σύγχρονης πολιτιστικής δημιουργίας, αν θέλουμε να παραμένουν οι τουρίστες στην Αθήνα και να μην αναχωρούν κατευθείαν για τα νησιά μας. Η προώθηση των πολιτιστικών στοιχείων και δράσεων της πόλης θα συμβάλει και στην ανάπτυξη του τουρισμού της. Με αυτή τη βεβαιότητα επαναλαμβάνουμε κι εμείς φέτος την αγγλόφωνη παράσταση “Women of passion, Women of Greece” όπου μέσα από τις ζωές τριών θρυλικών γυναικείων μορφών, της Μαρίας Κάλλας, της Μελίνας Μερκούρη και της Μήδειας διατρέχουμε σημαντικές περιόδους της ελληνικής ιστορίας και του ελληνικού πολιτισμού.

Σε αυτό το διαχρονικά ποιητικό, τρυφερό αλλά και σκληρό «μιούζικαλ για δύο» βλέπουμε τη ματιά του νεότερου σκηνοθέτη Ευθύμη Χρήστου που πατάει στα χνάρια τη δικιά του φρεσκάδα, δύο συγκλονιστικές ερμηνείες του Λεωνίδα Καλφαγιάννη και της Έλενας Μεγγρέλη και έναν ταλαντούχο νέο πιανίστα, τον Αιμιλιανό-Γιώργο Σταυρινό. Το έργο αφορά στις σχέσεις των δύο φύλων, ένα διαχρονικό θέμα που αγγίζει όλους μας από την εφηβεία και μετά. Η παράσταση, λόγω της επιτυχίας της, θα συνεχιστεί και μετά το Πάσχα.

«Κατά τη γνώμη μου, θα ήταν πρόσφορο εκ μέρους μας ένα μακρυπρόθεσμο σχέδιο ενημέρωσης και εκπαίδευσης των πολιτών για την αναγνώριση της προσφοράς των καλλιτεχνών, όχι μόνο στον πολιτισμό αλά και στην εκπαίδευση».

Στην Παιδική μας Σκηνή, την έξοχη θεατρική παράσταση για παιδιά 5-10 ετών «Το μαγικό πινέλο της Νουρ», σε συνεργασία με την ταλαντούχα ομάδα ΒίΔα, που προσεγγίζει το παιδικό θέαμα με ιδιαίτερη αγάπη και φροντίδα. Εξάλλου οι παραστάσεις στο Τρένο αποτελούν και για τους μικρούς μας θεατές μια πολύ ξεχωριστή εμπειρία. Στο Μουσικό Βαγόνι Orient Express παρουσιάζουμε όπως πάντα ιδιαίτερες μουσικές παραστάσεις που ταιριάζουν στο ύφος και την εποχή του συγκεκριμένου ιστορικού βαγονιού. Κάθε Σάββατο το αφιέρωμα στον Frank Sinatra και Ella Fitzgerald “Franky meets Ella” από τους εξαιρετικούς The Jazz Express, κάθε Παρασκευή τρεις δροσερές γυναικείες παρουσίες με την παράσταση “3 femmes swinging on the train” και τις Κυριακές τη συγκινητική μουσικοθεατρική παράσταση «Vocalove Diaries» της Φανής Γέμπτου με ιστορίες από ημερολόγια αγάπης διαφόρων εποχών μαζί με αντίστοιχα γνωστά ελληνικά και ξένα τραγούδια.

Ο «Ροβινσώνας Κρούσος» είναι μια μεγάλη και πλούσια συμπαραγωγή της Arcadia Media με το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, μια μουσικοθεατρική παράσταση με μία εξαιρετική μουσική του Μηνά Ι.Αλεξιάδη, καταπληκτικά σκηνικά και κοστούμια του Γιάννη Μετζικώφ, με τεχνικά μέσα που πρώτη φορά παρουσιάζονται στην Ελλάδα, ευφάνταστες χορογραφίες της Φαίδρας Σούτου, φωτισμούς του Σάκη Μπιρμπίλη, video animation της Μικαέλας Λιακατά, φοβερούς μουσικούς επί σκηνής και έναν πολυμελή ταλαντούχο θίασο με τους Έλενα Βακάλη, Γιάννη Βαρβαρέσο, Κωνσταντίνο Γαβαλά, Σταύρο Μπέκα, Λάμπρο Παπαγεωργίου, Μάρθα Τομπουλίδου, Δημήτρη Τσολάκη, Σαμψών Φύτρο, Χρυσαλένα Χριστοπούλου και Βασίλη Ψυλλά.

Έχει γίνει μια θαυμαστή διασκευή από τον Γιώργο Γαλίτη πάνω στη γνωστή ιστορία του Ροβινσώνα Κρούσου, ένα μυθιστόρημα που αρχικά απευθυνόταν σε ενήλικες αλλά εδώ και 300 χρόνια το οικειοποιήθηκαν και το λατρεύουν τα παιδιά όλου του κόσμου. Ξεπεράσαμε με έναν αποδεκτό τρόπο για τους μικρούς μας θεατές τις αρχές και αξίες της Αγγλίας του 18ου αιώνα που προβάλλονται στο μυθιστόρημα και είναι στις μέρες μας ανεπίτρεπτες όπως η αποικιοκρατία, το δουλεμπόριο και ο κανιβαλισμός. Στοχεύσαμε στο πως ένας νέος άνθρωπος, ο οποίος είναι λάτρης των μεγάλων εξερευνητών και θαλασσοπόρων κι έχει όνειρο να ταξιδέψει και να γνωρίσει τον κόσμο αλλά τελικά ναυαγεί σε ένα εξωτικό ερημονήσι, καταφέρνει να επιβιώσει στηριζόμενος στις δυνάμεις του, στο μυαλό του και την πίστη του. Όλα όσα, δηλαδή, πρέπει να αντλεί ένας άνθρωπος από τον βαθύτερο εαυτό του για να μπορεί να στέκεται όρθιος σε όποια στιγμή της ζωής του έρχεται αντιμέτωπος με τα δύσκολα της ζωής. Παράλληλα η γνωριμία και η φιλία του με τον Παρασκευά, έναν «άγριο» ιθαγενή τον φέρνει σε επαφή με έναν διαφορετικό αλλά εξίσου σημαντικό πολιτισμό με τον δικό του. Κι αυτή η όσμωση και ο αλληλοσεβασμός είναι που οδηγούν γενικά την ανθρωπότητα σε δημιουργικά και θετικά αποτελέσματα. Πρόκειται για έναν “οδηγό επιβίωσης”, με παιδαγωγικές αξίες για τους μικρούς θεατές και ρεαλισμό για τους ενήλικες. Η αγαστή σχέση του ανθρώπου με τη φύση, η εργατικότητα, η υπομονή, η επιμονή, η πειθαρχία, η διαχείριση της μοναξιάς και η χαρά της επικοινωνίας, η εφευρετικότητα, η πίστη, η ελπίδα αλλά και η συνεργασία και συνύπαρξη ανθρώπων με διαφορετικές καταβολές και πολιτισμικές αντιλήψεις προβάλλονται στην παράσταση μέσα από τη δομή του μιούζικαλ, με τραγούδια, εντυπωσιακά χορευτικά και πολύ χιούμορ σε μία διασκεδαστική και συναρπαστική ατμόσφαιρα εξωτικής περιπέτειας.

Την ταχύτητα στην πρόσληψη της πληροφορίας, την αθωότητα της ματιάς, μία διαφορετική αντίληψη της πραγματικότητας που είναι από κωμική έως συγκινητική και θα έπρεπε να αποτελεί για εμάς τους ενήλικες μάθημα επιστροφής στη χαμένη μας αθωότητα.

Έχουμε φτάσει πιστεύω στο ευτυχές σημείο να συνειδητοποιούμε πως δεν μπορούμε να αντιμετωπίζουμε το παιδί ως ανόητο και να κάνουμε ευτελείς και εύκολες παραστάσεις. Τα τελευταία χρόνια συναντούμε ολοένα και περισσότερες παραστάσεις που σέβονται τους μικρούς θεατές, που καταθέτουν καινοτόμες σκηνικές πρακτικές και δίνουν μεγαλύτερη προσοχή στα σκηνικά μέσα. Είναι σημαντικό να συνειδητοποιούμε ότι το Θέατρο είναι Παιδεία και οι άνθρωποι της Τέχνης είναι οι φορείς αυτής της εκπαίδευσης. Είναι λειτουργοί. Η κατάθεση της αλήθειας, η ακρίβεια και η καθαρότητα στα υποκριτικά μέσα, η σοβαρότητα στην αντιμετώπιση των ρόλων της παράστασης αλλά και η ορθότητα των μηνυμάτων που εκπέμπουμε στα παιδιά είναι τα εφόδια που τους προσφέρουμε για να αντιμετωπίσουν το δυσοίωνο επερχόμενο αύριο. Ο σκληρός τους δίσκος καταγράφει και δεν σβήνει ούτε τα καλά ούτε τα άσχημα. Ας τους προσφέρουμε τον καλύτερό μας εαυτό.

Ανήκω στην κατηγορία των ανθρώπων που αναπνέω με τη διαρκή δημιουργικότητα.

Τον τελευταίο καιρό στη διοικητική και καλλιτεχνική διαχείριση και τη σκηνοθεσία. Κατά καιρούς, αλλά όχι όσο θα ήθελα, και στην υποκριτική. Με κατηγορούν για εργασιομανή. Είναι αλήθεια ότι ανήκω στην κατηγορία των ανθρώπων που αναπνέω με τη διαρκή δημιουργικότητα. Η δουλειά μου είναι μια αδιάκοπη αναζήτηση ιδεών, ανθρώπων, πραγμάτων και ο χρόνος δεν επαρκεί. Έτσι δουλεύω συχνά μέχρι τα ξημερώματα. Με ρωτάνε πώς αντέχω να συμπληρώνω καθημερινά 15-16 ώρες δουλειάς και απαντώ πως αντέχω ακριβώς επειδή δουλεύω. Είμαι της άποψης πως ο άνθρωπος γερνάει και πεθαίνει όταν σταματήσει να εργάζεται και να δημιουργεί κι όχι της άποψης πως η πολλή δουλειά τρώει τον αφέντη. Αν καταφέρνουμε να το συνδυάζουμε αυτό με μικρές ανάσες χαράς και ψυχαγωγίας και θετικά αισθήματα νομίζω πως είναι μια καλή συνταγή μακροζωίας.

«Οι απεργίες στους χώρους πολιτισμού δεν πιστεύω ότι είναι επαρκής μοχλός πίεσης μιας και ζούμε σε χώρα που δεν εντάσσει τον πολιτισμό στους παραγωγικούς της κλάδους».

Ναι, μου λείπει, όπως και το σινεμά και η τηλεόραση. Καθώς περνούν τα χρόνια παίρνουν μαζί τους και ρόλους που θα ήθελα να ερμηνεύσω.

Συνηθίζω να απαντώ μέσω των καθημερινών επιλογών μου στη ζωή και την Τέχνη. Για το λόγο αυτόν την επόμενη χειμερινή σεζόν επέλεξα να σκηνοθετήσω στο Τρένο στο Ρουφ το θεατρικό έργο “Revolutionaries’ Wives” ως προσωπική τοποθέτηση απέναντι στο φλέγον ζήτημα της έμφυλης ανισότητας παγκόσμια. Το θέμα της υποβάθμισης των πτυχίων αποτελεί τεράστια υποτίμηση για τους καλλιτέχνες και αντικατοπτρίζει την άποψη της Πολιτείας για την προσφορά της Τέχνης στη διαμόρφωση της κοινωνίας. Θα πρέπει να υπάρξει μια άμεση και ικανοποιητική λύση αντάξια της προσφοράς του συνόλου των καλλιτεχνών στην παραγωγική διαδικασία. Οι απεργίες στους χώρους πολιτισμού δεν πιστεύω ότι είναι επαρκής μοχλός πίεσης μιας και ζούμε σε χώρα που δεν εντάσσει τον πολιτισμό στους παραγωγικούς της κλάδους. Κατά τη γνώμη μου, θα ήταν πρόσφορο εκ μέρους μας ένα μακρυπρόθεσμο σχέδιο ενημέρωσης και εκπαίδευσης των πολιτών για την αναγνώριση της προσφοράς των καλλιτεχνών, όχι μόνο στον πολιτισμό αλά και στην εκπαίδευση. Οι παραιτήσεις των καθηγητών των κρατικών μας σκηνών, υπαγορεύτηκαν από αξιοπρέπεια και σεβασμό στο έργο που επιτελούν. Στη θέση τους προσωπικά το ίδιο θα έκανα.

Το θέμα της υποβάθμισης των πτυχίων αποτελεί τεράστια υποτίμηση για τους καλλιτέχνες και αντικατοπτρίζει την άποψη της Πολιτείας για την προσφορά της Τέχνης στη διαμόρφωση της κοινωνίας.

Δυστυχώς διαχρονικά όχι μόνο οι κυβερνώντες αλλά ούτε και οι πολίτες θεωρούν δομικά στοιχεία ενός κράτους την Τέχνη και τον Πολιτισμό. Επίσης τα συγχέουν με τη διασκέδαση. Η επαφή του ανθρώπου με την τέχνη είναι η βάση για τη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του, δεν είναι απλώς διασκέδαση. Ο πολιτισμός είναι γη και ύδωρ και μπορεί να αποδειχθεί και ένας παραγωγικότατος τομέας που μπορεί να αποφέρει ανέλπιστα έσοδα. Όμως ακόμη περιμένω μία κυβέρνηση που θα εντάξει στις προγραμματικές της δηλώσεις και τον Πολιτισμό, ποιο είναι το πλάνο, ποιοι είναι οι στόχοι της. Δεν θυμάμαι να το έχω ακούσει ποτέ. Μιλούν για όλα, για την οικονομία, την υγεία, την άμυνα, για όλα, αλλά κανείς δεν έχει πει τι θα κάνει με τον άμοιρο Πολιτισμό και την ανάπτυξή του σε αυτή τη χώρα. Με στόχευση και πρόγραμμα. Την ίδια στιγμή βέβαια αναρωτιέμαι γιατί να θέλει οποιαδήποτε εξουσία να έχει έναν αφυπνισμένο πολίτη απέναντί της;

Αυτό έχει να κάνει σαφώς με την παιδεία. Ξεκινάει από το σπίτι και μετά έρχεται το σχολείο. Μάς θεωρούν απλώς διασκεδαστές. Εκεί είναι η ρίζα. Για τον λόγο αυτόν μιλάω για εκπαίδευση των πολιτών μέσα από ένα πρόγραμμα ενημέρωσης. Είμαι από τους λίγους ίσως που πιστεύουν ότι οι ευθύνες δεν είναι μόνο στους διοικούντες αλλά και στον καθένα από εμάς, στη στάση μας, τις επιλογές μας, τα παραδείγματα που δίνουμε στα παιδιά μας, ως γονείς. Υπάρχει ένα πλέγμα που δημιουργεί και δομεί την κοινωνία κι εμείς στην Ελλάδα το έχουμε διαμορφώσει πάνω σε χαλαρά και σαθρά θεμέλια. Όταν συγκρινόμαστε με γερά δομημένες δυτικοευρωπαϊκές κοινωνίες, η μόνη δικαιολογία που ίσως μπορούμε να επικαλεστούμε είναι ότι ουσιαστικά είμαστε ένα κράτος μόνο 200 ετών συγκριτικά με μεγάλες αποικιοκρατικές δυνάμεις που επί αιώνες έχτιζαν και πλούτιζαν τη γνώση τους, και όχι μόνο, μέσα από την εκμετάλλευση άλλων πολιτισμών. Εμείς είμαστε μια πολύ μικρή χώρα με ένα δυνατό «ιστορικό concept» και σε καλό «οικόπεδο» αλλά έχουμε μακρύ δρόμο να καλύψουμε και χρειάζεται σοβαρή και σκληρή δουλειά ένθεν κακείθεν για να ευημερήσουμε ως κοινωνία.