Maori-koningsbeweging
Die Maori-koningbeweging (Maori: Kīngitanga) is 'n beweging wat in die 1850's onder die Maori's van Noordeiland in Nieu-Seeland ontstaan het uit die behoefte om, nes die Britse koloniste, 'n eie monarg te hê om die verkoop van Maori-grond aan die koloniste te beëindig.[1]
Agtergrond
[wysig | wysig bron]Vandat die Maori's in Nieu-Seeland aangekom het, het hulle in stamme gewoon wat onafhanklik onder die leierskap van hulle eie hoofmanne opgetree het. Teen die 1850's is hulle gekonfronteer met toenemende getalle Britse setlaars, politieke marginalisasie en al hoe meer eise van Brittanje om hulle grond te koop. Van omstreeks 1853 af het die Maori's die antieke stamoorlogsrade laat herleef waar grondkwessiese bespreek is en in Mei 1854 is op 'n groot vergadering – wat tot 2 000 Maori-leiers gelok het – by Manawapou in Suid-Taranaki besluit om die koop van grond teen te staan.[2] Te Rauparaha se seun, Tamihana Te Rauparaha, het onder inspirasie van 'n reis na Engeland, waar hy koningin Victoria ontmoet het, die idee bevorder van die stigting van 'n Maori-koninkryk, met een koning wat oor al die stamme regeer.[3]
Die doel was om al die Maori's te verenig, iets wat die Maori's geglo het die Europese lande so sterk gemaak het.[2][3] Daar is geglo as die Maori's 'n koning het met soortgelyke status as koningin Victoria, sou die Maori's op gelyke voet met die Europeërs wees. Nog 'n doel was om 'n stelsel van wet en orde onder die Maori's daar te stel, iets waarin die Auckland-regering blykbaar min belangstelling getoon het.[4][5]
'n Maori-koning
[wysig | wysig bron]Verskeie kandidate van Noordeiland wat versoek is om hulle as kandidate beskikbaar te stel het dit van die hand gewys,[6] maar in Februarie 1857 het 'n hoofman in Oos-Waikato die Waikato-hoofman, Te Wherowhero, voorgestel as die ideale monarg. Ondanks sy aanvanklike teensin, is hy in Junie 1858 in Ngāruawāhia gekroon. Hy het die naam Pōtatau Te Wherowhero, of bloot Pōtatau, aangeneem.[7][8] Hy was die stigter van die Te Wherowhero-koningshuis.
Hoewel daar algemene respek vir die beweging se poging was om die koop van land te stuit, het net die Waikato-Maori's Pōtatau se rol aanvaar. Hy het min erkenning gekry van die stamme van Noord-Auckland en suid van Waikato. Mettertyd het die Koningsbeweging 'n vlag, staatsraad, wette, polisie, bank en koerant gehad, wat alles die beweging soos 'n alternatiewe regering laat lyk het.[9]
Pōtatau is met sy dood in 1860 deur Matutaera Tāwhiao opgevolg. Sy bewind van 34 jaar het saamgeval met die inval van die Waikato, wat deels daarop gemik was om die Koningsbeweging te stuit omdat die regering dit beskou het as protes teen die oppergesag van die Britse monargie.
Vyf Maori-monarge het sedertdien op die troon gesit. Die huidige koning is Tūheitia Paki en van die historiese tradisies duur steeds voort.[10]
Die Maori-monarg is vandag 'n niekonstitusionele rol met geen wetlike gesag volgens die Nieu-Seelandse regering nie. Heersende monarge behou die posisie van opperhoof van verskeie belangrike stamme en het 'n bietjie mag oor hulle.[11][12]
Lys van Maori-monarge
[wysig | wysig bron]
|
.jpg)
.jpg)
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ "Mana Whenua". Bateman New Zealand Historical Atlas. 1997. plate 36. ISBN 1-86953-335-6.
- ↑ 2,0 2,1 Dalton 1967, pp. 62–63.
- ↑ 3,0 3,1 Sinclair, Keith (2000). A History of New Zealand (2000 uitg.). Auckland: Penguin. pp. 115–117. ISBN 978-0-14-029875-8.
- ↑ Walker, Ranginui (1990). Ka Whawhai Tonu Matou: Struggle Without End. Auckland: Penguin. p. 112. ISBN 978-0-14-013240-3.
- ↑ "Kīngitanga – the Māori King movement – Origins of the Kīngitanga". Te Ara Encyclopedia of New Zealand. New Zealand Ministry for Culture and Heritage.
- ↑ "In search of a king – Maori king movement". New Zealand History Online. History Group of the New Zealand Ministry for Culture and Heritage. 20 Desember 2012. Besoek op 25 September 2013.
- ↑ "Potatau agrees to be king". New Zealand History Online. History Group of the New Zealand Ministry for Culture and Heritage. 20 Desember 2012. Besoek op 25 September 2013.
- ↑ Dalton 1967, pp. 68–72, 83.
- ↑ Park, Stuart (Oktober 1992). "Te Peeke o Aotearoa – The Bank of King Tawhiao" (PDF). New Zealand Journal of History. 26: 161–183. Besoek op 16 Oktober 2013.
- ↑ "'Kīngitanga – the Māori King movement – Te Ātairangikaahu, 1966–2006, and Tūheitia, 2006–". Te Ara Encyclopedia of New Zealand. New Zealand Ministry for Culture and Heritage.
- ↑ Foster, Bernard. "TE KĪNGITANGA". Department of Internal Affairs, Wellington. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Junie 2012. Besoek op 2 Julie 2012.
- ↑ "NZ History – The Māori King Movement". Ministry of Culture and Heritage. 3 Julie 2008.
Skakels
[wysig | wysig bron]- Tangata Whenua: Waikato episode op NZ On Screen, wat die Kīngitanga-beweging en die geskiedenis van die Waikato-stam bespreek.
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.
