Fosal de Torrero
O fosal de Torrero ye un fosal d'a ciudat aragonesa de Zaragoza situau en o barrio de Torrero.
Historia
[editar | modificar o codigo]A devantadera oficial d'o fosal de Zaragoza estió en 1834, cuan o terreno fue bendito por l'arcebispe de Zaragoza. Dica alavez os enterramientos se feban en os terrenos d'ilesias, conventos u hespitals d'a propia ciudat, lo que creyaba problemas como a manca d'espacio y hichiene. L'avantalla d'a suya ubicación (en as afueras de Zaragoza), asinas como a necesidat de terreno pa l'entierro propicioron a suya obridura.
En primeras, y dimpués de muitos pleitos, o fosal fue administrau por las parroquias y o concello conchuntament. Manimenos, dende 1868 l'administración pasó a estar exclusivament concellal. A o largo d'o sieglo XIX, o fosal acometió succesivas ampliacions (1866, 1885, 1895). En 1883, se creyó, anexo a o fosal, un espacio pa l'enterramiento civil. En o sieglo XX o fosal ganó nuevament terrenos (1911).
Entre a Guerra Civil, Zaragoza cayió dende l'inicio en o bando franquista y se produció una fuerte represión enta os republicanos. Se producioron a-saber-los afusilamientos en las tapias d'o fosal y os cuerpos estioron, posteriorment, enterrecaus en foseras (exhumadas en 1980). Entre istos anyos, se creyoron en o fosal zonas d'enterramiento pa as tropas foranas d'o bando franquista: una zona pa l'enterramiento d'italianos y unatra pa os musulmans (orientada ta la Meca), amás d'un fosal alemán, destinau a las tropas nazis; en 1941. Iste zaguero se tresladó ta un nuevo espacio que constituye, encara en l'actualidat, un chicot fosal privau en o que existen tamién familias de poder d'as epocas de primerías de dito fosal. Entre a resta d'o sieglo y dica l'actualidat, o fosal ha continau creixendo, a zaguera ampliación se i fació en 2002, con a obridura d'un nuevo edificio d'atención a o publico.[1]
Cómo arribar-ie
[editar | modificar o codigo]A o fosal se puet acceder con l'auto u emplegando a linia lanzadera gratuita C1 d'os Autobuses Urbans de Zaragoza.
Molimentos
[editar | modificar o codigo]Molimento Conmemorativo d'a Fosera
[editar | modificar o codigo]Debant d'a fosera se troba iste molimento de José Bueno Gimeno. Se tracta d'una escultura de piedra de 2 metros d'alto que amuestra a dos hombres espullaus levando o cadavre d'un tercero también espullau. A escultura fue reyalizada en 1918 pa servir de molimento funerario, no por encargo, sino que estió fruito d'una propuesta popular refirmada por l'Heraldo de Aragón que proponió que a escultura se convertise en o molimento d'a fosera y estió gracias a las donacions d'os suscriptors d'ixe periodico que se podió adquirir a escultura y ficar-la en o suyo emplazamiento actual, estando enguerada o 15 de chunio de 1919.[2]
Molimento a l'Altar Patrio
[editar | modificar o codigo]Un molimento a las victimas franquistas d'a Guerra Civil. Ye unatro d'os muitos molimentos d'ixe tipo que se devantoron en toda Espanya mientres a dictadura de Franco. Iste molimento en primeras s'instaló en a Plaza d'o Pilar dica que se tresladó ta o fosal de Torrero. Consiste en un gran altar de fornigón armau revestiu de sillería de piedra de la Pobla que corona una cruz de gran grandaria; en total l'altaria d'o molimento ye de 21,5 metros con una amplaria de 28,5 metros. Ye obra de Ramiro Moya Blanco, Manuel Laviada, Luis Moya Blanco y Enrique Huidobro Pardo. Fue inaugurau en 1953 con o nombre orichinal: Molimento a os Herois y Mártirs d'a Nuestra Gloriosa Cruzada, dimpués 9 anyos d'obra y mas de 2 pa decidir o prochecto.[3]
A cuantos morioron por a libertat y a democracia 1936-1939 y postguerra
[editar | modificar o codigo]Se tracta de un sencillo molimento, un monolito de granito de 196 cm d'altaria que contiene a inscripción que da nombre a o molimento. Mira d'estar un homenache a todas as victimas d'a Guerra Civil. S'inauguró l'1 de noviembre de 1980; en ixe anyo s'heban exhumau os cadavres d'as foseras d'as victimas republicanas d'a Guerra Civil en Zaragoza.[4]
Arte en nichos y panteons
[editar | modificar o codigo]Ánchel en oración
[editar | modificar o codigo]Escultura d'o panteón d'a familia Matute Pérez. Ye una escultura de 1898 en calsinera que representa a un ánchel rezando con un rosario en a man. Ye obra de Dionisio Lasuén Ferrer. Constituye una d'as mas antigas representacions escultoricas d'o fosal.[5]
O Silencio
[editar | modificar o codigo]En o panteón d'Antonio Morón Lázaro se troba ista escultura alegorica d'o silencio. A escultura representa una choven con o dido index sobre a suya boca, demandando silencio. Fue reyalizada en calsinera en 1904 por Dionisio Lasuén Ferrer.[6]
Deixando a tierra
[editar | modificar o codigo]Estatua situada en o panteón d'a familia Ginés. Se tracta d'una escultura alegorica de l'alma de mas de 2 metros d'altaria, elaborada en marbre y representa una muller envuelta en panyos, que mira d'estar a representación de l'alma deixando a tierra. Ye una escultura d'Enrique Clarasó y Daudí de 1905. [7]
O tiempo
[editar | modificar o codigo]Unatra d'as esculturas alegoricas d'o fosal, en iste caso ubicada en o panteón d'as familias Gómez y Sancho. Una escultura de marbre de 2,25 m d'altaria, que consiste en un hombre anciano que portia un libro, que representa o tiempo que va pasando en as fuellas d'o libro d'a vida. Fue reyalizada en 1907 por Enrique Clarasó y Daudí.[8]
Busto de Miguel Fleta
[editar | modificar o codigo]Con motivo d'os actos de celebración d'o centenario d'o naiximiento de Miguel Fleta s'instala en o panteón d'o tenor un busto de bronce que le representa en a suya edat adulta. S'inaugura o 29 de mayo de 1999 y ye obra d'Alberto Gómez Ascaso.[9]
Personas ilustres enterrecadas en o fosal de Zaragoza
[editar | modificar o codigo]- Agustín Alcaide Ibieca (1778-1846): churista y historiador, famoso por a suya cronica d'os Setios de Zaragoza.
- Pilar Bayona López de Ansó: (1897-1979) pianista zaragozana.
- José Arsenio Franco Larraz: conoixiu artisticament como Pepe Carroll (1957-2004). Estió un conoixiu mago y presentador de televisión.
- Mariano de Cavia (1855-1920): laureau periodista y académico d'a luenga espanyola.[10]
- Joaquín Costa (1846-1911): politico, churista, economista y historiador aragonés, o mayor representant d'o movimiento intelectual decimononico espanyol conoixiu como Recheneracionismo.
- Miguel Fleta (1897-1938): destacau tenor aragonés.
- Luis Horno Liria (1915-2004): escritor, critico literario y humanista.
- Julio Monreal y Ximénez de Embún (1838-1890): escritor, periodista y machistrau.
- Demetrio Galán Bergua: (1894-1970) médico, humanista y periodista, gran estudioso d'o folklore d'Aragón.
- José Oto Royo (1906-1961): ixotero. Parella artistica y sentimental de Felisa Galé Lacoma.
- Felisa Galé Lacoma (1912-1948): ixotera. Parella artistica y sentimental de José Oto Royo.
- Miguel Sancho Izquierdo (1890-1988): filosofo d'o dreito, catedratico de Dreito y rector d'a Universidat de Zaragoza.
- Ángel Sanz-Briz (1910-1980): dito l'Ánchel de Budapest estió un diplomatico aragonés destinau mientres a Segunda Guerra Mundial en Hongría. En 1944, actuando como embaixador en Hongría pa o gubierno de Francisco Franco salvó a vida de 5.200 chodigos mientres l'Holocausto. Por istos feitos, fue reconoixiu por Israel como Chusto entre as Nacions
Referencias
[editar | modificar o codigo]- ↑ (es) Historia d'o fosal de Zaragoza en a suya pachina web
- ↑ (es) Ficha d'o Molimento Conmemorativo d'a Fosera en a web d'o Concello de Zaragoza.
- ↑ (es) Ficha de Molimento a l'Altar Patrio en a web d'o Concello de Zaragoza
- ↑ (es) ficha del monumento: A cuantos morioron por a libertat y a democracia 1936-1939 y posguerra en web d'o Concello de Zaragoza
- ↑ (es) Ficha d'a escultura Ánchel en oración en a web d'o Concello de Zaragoza
- ↑ (es) Ficha d'a obra El Silencio en web d'o Concello de Zaragoza
- ↑ (es) Ficha d'a escultura deixando a tierra en a web d'o Concello de Zaragoza
- ↑ (es) Ficha d'o molimento o tiempo en a web d'o Concello de Zaragoza
- ↑ (es) Ficha d'o busto de Miguel Fleta en a web d'o Concello de Zaragoza
- ↑ (es) Lista de personaches ilustres apedecaus en o fosal de Zaragoza
Vinclos externos
[editar | modificar o codigo]- Se veigan as imáchens de Commons sobre o fosal de Torrero.
- (es) Fosal de Torrero. Zaragoza Ciudat: historia, ruta, fosal musulmán, alemán, civil...
- (es) Web d'o fosal
- (es) Oficinas d'o Fosal Municipal de Torrero