Saltar al conteníu

Diferencies ente revisiones de «Xeografía de Suiza»

De Wikipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
m iguo testu: transfronterizas => tresfronterices
m iguo testu: p'abelugase => p'abellugase
 
(Nun s'amuesen 41 revisiones intermedies de 5 usuarios)
Llinia 1: Llinia 1:
{{Ficha de xeografía |Image
{{Ficha de xeografía
|imaxe = Reliefkarte Schweiz.png
= Switzerland-CIA WFB Map.png
|Continente = [[Europa]]
|continente = [[Europa]]
|Rexón = [[Europa occidental]]
|rexón = [[Europa occidental]]
|Territoriu = 41.290
|territoriu = 41.290
|Tierra = 39.550
|tierra = 39.550
|Agua = 1.740
|agua = 1.740
|Fronteres_territoriales = 1.852 km
|fronteres_territoriales = 1.852 km
|país 1 = [[Austria]]
|país 1 = [[Austria]]
|frontera país 1 = 164 km
|frontera país 1 = 164 km
Llinia 17: Llinia 17:
|país 5 = [[Alemaña]]
|país 5 = [[Alemaña]]
|frontera país 5 = 334 km
|frontera país 5 = 334 km
|Llinia_de_mariña = 0 km
|llinia_de_costa = 0 km
|Mar_territorial =
|mar_territorial =
|Zona_allegante =
|zona_allegante =
|Zona_económica =
|zona_económica =
|plataforma_continental =
|Plataforma_continental =
|Puntu_más_so = 195 [[msnm]] ([[Llagu Mayor]])
|Puntu_más_so = 195 [[msnm]] ([[Llagu Mayor]])
|Puntu_más_altu = 4.634 m ([[Picu Dufour]])
|puntu_más_altu = 4.634 m ([[Picu Dufour]])
}}
}}
[[Archivu:Eiger 2415.jpg|right|thumb|350px|Vista de la cara norte del [[Eiger]] (3.970 m, [[Alpes Berneses]]).]]
[[Ficheru:Eiger 2415.jpg|right|thumb|350px|Vista de la cara norte del [[Eiger]] (3.970 m, [[Alpes Berneses]]).]]
'''[[Suiza]]''' (nome llocal, ''Schweizerische Eidgenossenschaft'' ([[Idioma alemán|alemán]]); ''Confederation Suisse'' ([[Idioma francés|francés]]); ''Confederazione Svizzera'' ([[Idioma italianu|italianu]]); ''Confederaziun Svizra'' ([[idioma romanche|romanche]])) ye un país [[Europa|européu]], que s'atopa nel centru-oeste de dichu continente. Con una superficie total de 41.290 km², llinda al [[oeste]] con [[Francia]], al [[sur y al este]] con [[Italia]], al [[este]] con [[Liechtenstein]] y [[Austria]] y al [[norte y nordés]] con [[Alemaña]].
'''[[Suiza]]''' (nome llocal, ''Schweizerische Eidgenossenschaft'' ([[Idioma alemán|alemán]]); ''Confederation Suisse'' ([[Idioma francés|francés]]); ''Confederazione Svizzera'' ([[Idioma italianu|italianu]]); ''Confederaziun Svizra'' ([[idioma romanche|romanche]])) ye un país [[Europa|européu]], que s'atopa nel centru-oeste de dichu continente. Con una superficie total de 41.290 km², llinda al [[oeste]] con [[Francia]], al [[sur y al este]] con [[Italia]], al [[este]] con [[Liechtenstein]] y [[Austria]] y al [[norte y nordés]] con [[Alemaña]].


Llinia 31: Llinia 31:


=== Datos básicos ===
=== Datos básicos ===
* '''Alloña norte-sur''': 220 [[Kilómetru|km]].
* '''Alloña norte-sur''': 220 [[Quilómetru|km]].
** '''Llugar más al norte''': [[Bargen (Schaffhausen)|Bargen]] ([[Cantón de Schaffhausen]]) (47°48' de latitud norte).
** '''Llugar más al norte''': [[Bargen (Schaffhausen)|Bargen]] ([[Cantón de Schaffhausen]]) (47°48' de latitud norte).
** '''Llugar más al sur''': L'antigua comuña de [[Pedrinate]], güei absorbida por [[Chiasso]], nel [[cantón del Tesinu]] (45°49' de latitud norte).
** '''Llugar más al sur''': L'antigua comuña de [[Pedrinate]], güei absorbida por [[Chiasso]], nel [[cantón del Tesinu]] (45°49' de latitud norte).
Llinia 38: Llinia 38:
** '''Llugar más al oeste''': [[Chancy]], nel [[cantón de Xinebra]] (5°57' de llargor esti).
** '''Llugar más al oeste''': [[Chancy]], nel [[cantón de Xinebra]] (5°57' de llargor esti).


[[Archivu:Bernina Sunrise.jpg|right|thumb|300px|Puesta de sol nel [[Piz Bernina]], nuna vista dende l'abelugu de Boval.]]
[[Ficheru:Bernina Sunrise.jpg|right|thumb|300px|Puesta de sol nel [[Piz Bernina]], nuna vista dende l'abelugu de Boval.]]


=== Relieve ===
=== Relieve ===
Trátase d'un país eminentemente [[Monte|montascosu]] que les sos cordales alliniar en sentíu suroeste-nordeste. Ta bordiáu al sur pola cadena montascosa de los [[Alpes]] y al oeste pola del [[Xura (cordal)|Xura]], y cuenta con numberosos visos percima de los 4.000 m d'altor. Esto determina que [[Suiza]] tea conformada por trés grandes rexones naturales: el cordal de los Alpes na metá suroriental del país, el cordal del Xura nel noroeste y la [[pandu suizu]] o corredor de [[Mittelland]] (Tierra del Mediu), ente dambes. Cabo añedir les zones de [[Basilea]] (asitiada más allá del Xura na [[fuesa teutónica]] de la [[fuesa renana]]) y el [[distritu de Mendrisio]], perteneciente a la cuenca del ríu [[Po]].
Trátase d'un país eminentemente [[Monte|montascosu]] que les sos cordales alliniar en sentíu suroeste-nordeste. Ta bordiáu al sur pola cadena montascosa de los [[Alpes]] y al oeste pola del [[Jura (cordal)|Jura]], y cuenta con numberosos visos percima de los 4.000 m d'altor. Esto determina que [[Suiza]] tea conformada por trés grandes rexones naturales: el cordal de los Alpes na metá suroriental del país, el cordal del Jura nel noroeste y la [[pandu suizu]] o corredor de [[Mittelland]] (Tierra del Mediu), ente dambes. Cabo añader les zones de [[Basilea]] (asitiada más allá del Jura na [[fuesa teutónica]] de la [[fuesa renana]]) y el [[distritu de Mendrisio]], perteneciente a la cuenca del ríu [[Po]].


==== Los Alpes ====
==== Los Alpes ====
Los [[Alpes suizos]] ocupen la mayor parte del territoriu, aprosimao'l 62,5 %, nes sos zones central y sur-oriental. Van dende'l [[Mont Blanc]] hasta'l [[Ortles]]. Trátase d'una zona de llevantamientu recién que da'l so nome a la oroxenia alpina producida mientres el terciariu o cenozoicu, que se va alzando progresivamente, con una altitú media d'unos 1.700 [[msnm]], pero que tien numberosos cumes de más de 4.000 m d'altor. Por cuenta de l'acción [[glaciar]], formáronse nesta rexón [[valle]]s n'[[Abargane glaciar|artesa]] y [[cubeta|cubetes]] onde pueden atopase llagos como los de [[Llagu de Brienz|Brienz]], [[Llagu de los Cuatro Cantones|Cuatro Cantones]], [[Llagu de Sarnen|Sarnen]], [[Llagu de Thun|Thun]] o [[Llagu de Zug|Zug]].
Los [[Alpes suizos]] ocupen la mayor parte del territoriu, aproximao'l 62,5 %, nes sos zones central y sur-oriental. Van dende'l [[Mont Blanc]] hasta'l [[Ortles]]. Trátase d'una zona de llevantamientu recién que da'l so nome a la oroxenia alpina producida mientres el terciariu o cenozoicu, que se va alzando progresivamente, con una altitú media d'unos 1.700 [[msnm]], pero que tien numberosos cumes de más de 4.000 m d'altor. Por cuenta de l'acción [[glaciar]], formáronse nesta rexón [[valle]]s n'[[Valle glaciar|artesa]] y [[cubeta|cubetes]] onde pueden atopase llagos como los de [[Llagu de Brienz|Brienz]], [[Llagu de los Cuatro Cantones|Cuatro Cantones]], [[Llagu de Sarnen|Sarnen]], [[Llagu de Thun|Thun]] o [[Llagu de Zug|Zug]].


Na zona correspondiente a los Alpes centrales hai que destacar la esistencia de trés macizos estremaos:
Na zona correspondiente a los Alpes centrales hai que destacar la esistencia de trés macizos estremaos:
Llinia 52: Llinia 52:


De la mesma, el [[Rin]] marca la separación de la rexón del [[Distritu de Rheintal|Rheintal]].
De la mesma, el [[Rin]] marca la separación de la rexón del [[Distritu de Rheintal|Rheintal]].
[[Archivu:Grosse Scheidegg, polygonum.JPG|right|thumb|300px|El [[Grosse Scheidegg]], nos [[Alpes berneses]].]]
[[Ficheru:Grosse Scheidegg, polygonum.JPG|right|thumb|300px|El [[Grosse Scheidegg]], nos [[Alpes berneses]].]]
El macizu alpín del [[Pasu de San Gotardo|San Gotardo]] ocupa lo que puede ser consideráu como'l centru de los Alpes, dixebrando los Alpes occidentales ([[Cantones de Suiza|cantones]] de [[Cantón del Valais|Valais]], [[Cantón de Vaud|Vaud]] y [[Cantón de Berna|Berna]]) de los Alpes orientales, que principian nel [[Cantón de los Grisones]]. Col cantón de [[Idioma alemán|llingua alemana]] d'[[Cantón de Uri|Uri]] y el cantón de [[Idioma italianu|llingua italiana]] del [[Cantón del Tesinu|Tesinu]], trátase, histórica y estratéxicamente, d'un importante llugar de camín ente [[Alemaña]] ya [[Italia]].
El macizu alpín del [[Pasu de San Gotardo|San Gotardo]] ocupa lo que puede ser consideráu como'l centru de los Alpes, dixebrando los Alpes occidentales ([[Cantones de Suiza|cantones]] de [[Cantón del Valais|Valais]], [[Cantón de Vaud|Vaud]] y [[Cantón de Berna|Berna]]) de los Alpes orientales, que principian nel [[Cantón de los Grisones]]. Col cantón de [[Idioma alemán|llingua alemana]] d'[[Cantón de Uri|Uri]] y el cantón de [[Idioma italianu|llingua italiana]] del [[Cantón del Tesinu|Tesinu]], trátase, histórica y estratéxicamente, d'un importante llugar de camín ente [[Alemaña]] ya [[Italia]].


Llinia 80: Llinia 80:
|}
|}


[[Archivu:Wallis Allalinhorn pano mg-k.jpg|thumb|center|800px|Vista de los [[Alpes valaisanos]].]]
[[Ficheru:Wallis Allalinhorn pano mg-k.jpg|thumb|center|800px|Vista de los [[Alpes valaisanos]].]]


==== El cordal del Xura ====
==== El cordal del Jura ====
Una pequeña parte de la [[Xura (cordal)|cordal del Xura]] atópase en Suiza, conformando la frontera con [[Francia]] y [[Alemaña]] al noroeste del país. El cordal del Xura correspuende a un llevantamientu de la [[Yera Secundaria]] o Mesozoica (el Xura da-y nome a un periodu del Mesozoicu, el [[Xurásicu]]), ta formada por roques [[Caliar|caliares]], y ocupa aprosimao'l 10,5 % del territoriu de Suiza. Los sos cumes, con un altor mediu d'unos 1.600 m, son de menor altitú que les de los Alpes suizos. Algámense los 1.683 metros nel [[Tendre]]. Les ciudaes na zona atopar nos valles, a una altitú media d'unos 1.000 m. Hai de solliñar nel sector les ciudaes de [[La Chaux-de-Fonds]], [[-y Locle]] o [[Sainte-Croix (Vaud)|Sainte-Croix]], dalgunes de les cualos concentren la tradicional y famosa industria reloxero suiza.
Una pequeña parte de la [[Jura (cordal)|cordal del Jura]] atópase en Suiza, conformando la frontera con [[Francia]] y [[Alemaña]] al noroeste del país. El cordal del Jura correspuende a un llevantamientu de la [[Yera Secundaria]] o Mesozoica (el Jura da-y nome a un periodu del Mesozoicu, el [[Xurásicu]]), ta formada por roques [[Caliar|caliares]], y ocupa aproximao'l 10,5 % del territoriu de Suiza. Los sos cumes, con una altitú media d'unos 1.600 m, son de menor altitú que les de los Alpes suizos. Algámense los 1.683 metros nel [[Tendre]]. Les ciudaes na zona atopar nos valles, a una altitú media d'unos 1.000 m. Hai de solliñar nel sector les ciudaes de [[La Chaux-de-Fonds]], [[-y Locle]] o [[Sainte-Croix (Vaud)|Sainte-Croix]], dalgunes de les cualos concentren la tradicional y famosa industria reloxero suiza.


==== El pandu suizu ====
==== El pandu suizu ====
[[Archivu:Luzern pilatus.jpg|thumb|450px|Vista de [[Lucerna (ciudá)|Lucerna]], nel pandu suizu, dende'l [[Pilatus]].]]
[[Ficheru:Luzern pilatus.jpg|thumb|450px|Vista de [[Lucerna (ciudá)|Lucerna]], nel pandu suizu, dende'l [[Pilatus]].]]
El pandu suizu o [[Mitelland]] ye la zona que s'estiende ente los dos cadenes montascoses recién indicaes. Ocupa'l 27 % del total del territoriu de Suiza y arrexunta a les rexones más llanes del país. La llanura foi cubierta por [[sedimentu|sedimentos]] [[ríu|fluviales]] y por detritos acumulaos nes [[morrena|morrenes]] [[glaciar]]es. Mientres la [[Glaciación de Würm o Wisconsin|glaciación de Würm]], fai ente 20.000 y 10.000 años, cola retirada de los glaciares, la zona quedó semada con numberosos [[llagu|llagos]], la mayoría d'ellos, represados por diches morrenes.
El pandu suizu o [[Mitelland]] ye la zona que s'estiende ente los dos cadenes montascoses recién indicaes. Ocupa'l 27 % del total del territoriu de Suiza y arrexunta a les rexones más llanes del país. La llanura foi cubierta por [[sedimentu|sedimentos]] [[ríu|fluviales]] y por detritos acumulaos nes [[morrena|morrenes]] [[glaciar]]es. Mientres la [[Glaciación de Würm o Wisconsin|glaciación de Würm]], hai ente 20.000 y 10.000 años, cola retirada de los glaciares, la zona quedó semada con numberosos [[llagu|llagos]], la mayoría d'ellos, represados por diches morrenes.


Trátase d'una zona anguaño formada por [[llomba|llombes]] arredondiaes pola erosión glaciar, y con un altor mediu d'ente 400 y 600 m. Estender a tou lo ancho del país, formando una exa que va dende'l [[llagu Lemán]] al sudoeste hasta'l [[llagu de Constanza]] al nordeste.
Trátase d'una zona anguaño formada por [[llomba|llombes]] arredondiaes pola erosión glaciar, y con una altitú media d'ente 400 y 600 m. Estender a tou lo ancho del país, formando una exa que va dende'l [[llagu Lemán]] al suroeste hasta'l [[llagu de Constanza]] al nordeste.


Trátase de la zona más densamente [[población humana|poblada]] de Suiza, acoyendo otra manera a la mayor parte de la población suiza, en razón de les sos más benignes condiciones [[climatoloxía|climatolóxiques]].
Trátase de la zona más densamente [[población humana|poblada]] de Suiza, acoyendo otra manera a la mayor parte de la población suiza, en razón de les sos más benignes condiciones [[climatoloxía|climatolóxiques]].


=== Ríos y llagos ===
=== Ríos y llagos ===
[[Archivu:Aare river in Bern.jpg|right|thumb|250px|El ríu [[Aar]] al so pasu por [[Berna]].]]
[[Ficheru:Aare river in Bern.jpg|right|thumb|250px|El ríu [[Aar]] al so pasu por [[Berna]].]]
Suiza tien el 6 % de toles reserves d'[[agua duce]] d'[[Europa]]. El país comparte cinco [[cuenca hidrográfica|cuenques hidrográfiques]] y dalgunos de los más grandes llagos n'[[Europa occidental]] colos sos vecinos. Suiza tien considerables reserves d'agües soterrañes.
Suiza tien el 6 % de toles reserves d'[[agua duce]] d'[[Europa]]. El país comparte cinco [[cuenca hidrográfica|cuenques hidrográfiques]] y dalgunos de los más grandes llagos n'[[Europa occidental]] colos sos vecinos. Suiza tien considerables reserves d'agües soterrañes.


Llinia 102: Llinia 102:
Nel macizu del [[puertu de San Gotardo]] conflúin la nacencia del [[Rin anterior]] y del [[Rin posterior]], per un sitiu y, por otru, el [[glaciar del Ródano]], fonte de dos de los ríos más importantes de la [[Europa]] occidental: el [[Rin]] y el [[Ródano]].
Nel macizu del [[puertu de San Gotardo]] conflúin la nacencia del [[Rin anterior]] y del [[Rin posterior]], per un sitiu y, por otru, el [[glaciar del Ródano]], fonte de dos de los ríos más importantes de la [[Europa]] occidental: el [[Rin]] y el [[Ródano]].


El ríu [[Aar]] ye'l ríu más llargu que'l so calce escurre íntegramente por territoriu suizu, con un llargor de 295 km y una cuenca que toma'l 43 % de Suiza. Desagua nel Rin nes cercaníes de [[Koblenz (Argovia)|Koblenz]]. El so caudal, de 557 m³/s, ye cimeru inclusive al del Rin, con 439 m³/s. El so cursu foi esviáu en [[1868]] pa evitar hinchentes nel [[Seeland]] [[marisma|pantanosu]].
El ríu [[Aar]] ye'l ríu más llargu que'l so calce escurre íntegramente per territoriu suizu, con un llargor de 295 km y una cuenca que toma'l 43 % de Suiza. Desagua nel Rin nes cercaníes de [[Koblenz (Argovia)|Koblenz]]. El so caudal, de 557 m³/s, ye cimeru inclusive al del Rin, con 439 m³/s. El so cursu foi esviáu en [[1868]] pa evitar hinchentes nel [[Seeland]] [[marisma|pantanosu]].
<center>
<center>
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
Llinia 143: Llinia 143:


==== Llagos ====
==== Llagos ====
[[Archivu:Lago.maggiore.jpg|right|thumb|250px|Una vista del [[Llagu Mayor]], el puntu más baxu de [[Suiza]].]]
[[Ficheru:Lago.maggiore.jpg|right|thumb|250px|Una vista del [[Llagu Mayor]], el puntu más baxu de [[Suiza]].]]
Hai numberosos [[llagu|llagos]] naturales en Suiza ([[llagu de Xinebra]], nel Ródano; [[llagu de Constanza]], nel Rin; [[llagu Mayor]], nel ríu Tesinu) y llagos artificiales ([[Sihlsee]], [[Grande Dixence]]). Los llagos y los banzaos contienen el 50 % de l'agua almacenada, los glaciares el 28 %, l'agua soterraño 20 % y los ríos 2 %.<ref>[http://www.unece.org/env/water/meetings/ecosystem/Reports/Switzerland_en.pdf Switzerland National Report, Convention on Protection and Use of Transboundary Watercourses and International Lakes. unece.org]</ref> Tanto'l [[Rin]] como'l [[Ródano]] traviesen nel so percorríu un gran llagu, qu'en dambos casos ye fronterizu: el llagu de Constanza, fronterizu con [[Austria]] y [[Alemaña]], pal Rin; y el [[llagu Lemán]], fronterizu con [[Francia]], pal Ródano.
Hai numberosos [[llagu|llagos]] naturales en Suiza ([[llagu de Xinebra]], nel Ródano; [[llagu de Constanza]], nel Rin; [[llagu Mayor]], nel ríu Tesinu) y llagos artificiales ([[Sihlsee]], [[Grande Dixence]]). Los llagos y los banzaos contienen el 50 % de l'agua almacenada, los glaciares el 28 %, l'agua soterraño 20 % y los ríos 2 %.<ref>[http://www.unece.org/env/water/meetings/ecosystem/Reports/Switzerland_en.pdf Switzerland National Report, Convention on Protection and Use of Transboundary Watercourses and International Lakes. unece.org]</ref> Tanto'l [[Rin]] como'l [[Ródano]] traviesen nel so percorríu un gran llagu, qu'en dambos casos ye fronterizu: el llagu de Constanza, fronterizu con [[Austria]] y [[Alemaña]], pal Rin; y el [[llagu Lemán]], fronterizu con [[Francia]], pal Ródano.


Llinia 155: Llinia 155:


=== Clima ===
=== Clima ===
[[Archivu:Foehn wind illustration.svg|300px|right|thumb|'''Efeutu Foehn'''. La topografía obliga a la masa d'aire a xubir, entestando'l vapor d'agua y dando llugar a agües (efeutu barrera). A sotaventu l'aire yá seco baxa rápido aumentando la presión atmosférica y la temperatura ([[efeutu Foehn]]). La denominación téunica en [[Climatoloxía]] del fenómenu procede del vientu suizu de dichu nome.]]
[[Ficheru:Foehn wind illustration.svg|300px|right|thumb|'''Efeutu Foehn'''. La topografía obliga a la masa d'aire a xubir, entestando'l vapor d'agua y dando llugar a agües (efeutu barrera). A sotaventu l'aire yá seco baxa rápido aumentando la presión atmosférica y la temperatura ([[efeutu Foehn]]). La denominación téunica en [[Climatoloxía]] del fenómenu procede del vientu suizu de dichu nome.]]
Los Alpes conformen una barrera [[climatoloxía|climática]] nel país: al norte, qu'ocupa la mayor parte de la superficie, el clima ye [[Clima templáu|templáu]], [[Clima oceánicu|oceánicu]] o [[Clima continental|continental]] según la orientación este oeste de los [[vientu|vientos]] dominantes, colos cuatro [[Estación del añu|aparques]] perfectamente marcaes y delimitadas. Otra manera, nel territoriu asitiáu al sur de los [[Alpes]] (el Valais, el Tesinu y la Engadina) dase un clima más nidiu, de tipu [[Clima mediterraneu|mediterraneu]].
Los Alpes conformen una barrera [[climatoloxía|climática]] nel país: al norte, qu'ocupa la mayor parte de la superficie, el clima ye [[Clima templáu|templáu]], [[Clima oceánicu|oceánicu]] o [[Clima continental|continental]] según la orientación este oeste de los [[vientu|vientos]] dominantes, colos cuatro [[Estación del añu|estaciones]] perfectamente marcaes y delimitadas. Otra manera, nel territoriu asitiáu al sur de los [[Alpes]] (el Valais, el Tesinu y la Engadina) dase un clima más nidiu, de tipu [[Clima mediterraneu|mediterraneu]].


Los [[vientu|vientos]] dominantes en Suiza son el ''[[Efeutu Foehn|Foehn]]'' y el ''[[Bise (vientu)|Bise]]''. El ''Foehn'' ye un vientu fuerte, templáu y secu, que se produz cuando un vientu circuló sobre una [[monte|cadena montascosa]] pa baxar pola otra aguada, habiendo perdíu d'esi manera toa'l so [[mugor]]. El ''Bise'' ye un vientu procedente del norte, fríu y secu, que naz nel nordeste d'[[Europa]] y sopla al traviés de les llanures continentales, algamando especialmente la zona del pandu suizu.
Los [[vientu|vientos]] dominantes en Suiza son el ''[[Efeutu Foehn|Foehn]]'' y el ''[[Bise (vientu)|Bise]]''. El ''Foehn'' ye un vientu fuerte, templáu y secu, que se produz cuando un vientu circuló sobre una [[monte|cadena montascosa]] pa baxar pola otra aguada, habiendo perdíu d'esi manera toa'l so [[mugor]]. El ''Bise'' ye un vientu procedente del norte, fríu y secu, que naz nel nordeste d'[[Europa]] y sopla al traviés de les llanures continentales, algamando especialmente la zona del pandu suizu.
Llinia 162: Llinia 162:
Tratándose d'un país con una variada [[orografía]] y dotáu de fuertes contrastes, esiste en consecuencia en Suiza una gran variedá de [[microclima|microclimes]].
Tratándose d'un país con una variada [[orografía]] y dotáu de fuertes contrastes, esiste en consecuencia en Suiza una gran variedá de [[microclima|microclimes]].


Hai tamién un eleváu contraste respeuto de les [[agua|agues]]. Les precipitaciones añales son bien altes nos [[Alpes]] y el [[cantón del Tesinu]] (del orde de 2.000 mm añales) pero son muncho más escases nel [[valle del Ródano]] (unos 600 mm añales).
Hai tamién un eleváu contraste respeuto de les [[agua|agües]]. Les precipitaciones añales son bien altes nos [[Alpes]] y el [[cantón del Tesinu]] (del orde de 2.000 mm añales) pero son muncho más escases nel [[valle del Ródano]] (unos 600 mm añales).


Los cantones del [[cantón del Valais|Valais]] y del Tesinu beneficiar d'un eleváu númberu d'hores de sol al añu (alredor del 60 %), ente que la [[pandu suizu]] tien alredor del 50 % pel branu, pa cayer hasta'l 20 % pel hibiernu.
Los cantones del [[cantón del Valais|Valais]] y del Tesinu beneficiar d'un eleváu númberu d'hores de sol al añu (alredor del 60 %), ente que la [[pandu suizu]] tien alredor del 50 % pel branu, pa cayer hasta'l 20 % pel hibiernu.
Llinia 175: Llinia 175:


{| class=wikitable
{| class=wikitable
|+'''Diversidá climática'''<ref>Atles mondial suisse, édition 2002, Conférence suisse deas directeurs cantonaux de l'instruction publique (CDIP) ISBN 3-292-00232-X</ref>
|+'''Diversidá climática'''<ref>Atles mondial suisse, édition 2002, Conférence suisse des directeurs cantonaux de l'instruction publique (CDIP) ISBN 3-292-00232-X</ref>
!Llugar
!Llugar
!Altitú de la [[estación meteorolóxica]]
!Altitú de la [[estación meteorolóxica]]
Llinia 184: Llinia 184:
mensual media |-----
mensual media |-----


|[[La Chaux-de-Fonds]] (Xura)
|[[La Chaux-de-Fonds]] (Jura)
|align="right"|1.018 m
|align="right"|1.018 m
|align="right"|1.410 mm/añu |align="center"|40%
|align="right"|1.410 mm/añu |align="center"|40%
Llinia 225: Llinia 225:
|-----
|-----
|}
|}
[[Archivu:Lugano-panorama.jpg|thumb|center|800px|Vista panorámica de la ciudá de [[Lugano]].]]
[[Ficheru:Lugano-panorama.jpg|thumb|center|800px|Vista panorámica de la ciudá de [[Lugano]].]]


==== Meteoroloxía estrema ====
==== Meteoroloxía estrema ====
[[Archivu:Saentis 5357.jpg|right|thumb|300px|Una vista del [[Säntis]], récor suizu d'altitú de nieve en [[1999]].]]
[[Ficheru:Saentis 5357.jpg|right|thumb|300px|Una vista del [[Säntis]], récor suizu d'altitú de nieve en [[1999]].]]
Dellos datos de [[meteoroloxía estrema]] en [[Suiza]]:<ref>Fonte: ''Institutu Suizu de Meteoroloxía''</ref>
Dellos datos de [[meteoroloxía estrema]] en [[Suiza]]:<ref>Fonte: ''Institutu Suizu de Meteoroloxía''</ref>
* Récor absolutu de temperatura más elevao: 41,5&nbsp;°C en [[Grono]] ([[cantón de los Grisones]]), el [[11 d'agostu]] de [[2003]].
* Récor absolutu de temperatura más elevao: 41,5&nbsp;°C en [[Grono]] ([[cantón de los Grisones]]), el [[11 d'agostu]] de [[2003]].
* Récor absolutu de temperatura más baxo: -41,8&nbsp;°C en [[La Brévine]] ([[Cantón de Neuchâtel]]), el [[2 de xineru]] de [[1987]]. La Brévine, asitiada a 1.043 m d'altor, na [[Xura (cordal)|cordal del Xura]], ye'l puntu más fríu de Suiza en razón de la so microclima. La temperatura puede fácilmente llegar a -30,0º en nueches estenes y ensin vientu.
* Récor absolutu de temperatura más baxo: -41,8&nbsp;°C en [[La Brévine]] ([[Cantón de Neuchâtel]]), el [[2 de xineru]] de [[1987]]. La Brévine, asitiada a 1.043 m d'altor, na [[Jura (cordal)|cordal del Jura]], ye'l puntu más fríu de Suiza en razón de la so microclima. La temperatura puede fácilmente llegar a -30,0º en nueches estenes y ensin vientu.
* Máxima altitú de nieve: 816 cm nel [[Säntis]] n'abril de [[1999]].
* Máxima altitú de nieve: 816 cm nel [[Säntis]] n'abril de [[1999]].
* Pluviometría máxima nun día: 414 mm en [[Camedo]] ([[cantón del Tesinu]]), el [[10 de setiembre]] de [[1983]].
* Pluviometría máxima nun día: 414 mm en [[Camedo]] ([[cantón del Tesinu]]), el [[10 de setiembre]] de [[1983]].
Llinia 238: Llinia 238:


==== Fenómenos meteorolóxicos y morfolóxicos ====
==== Fenómenos meteorolóxicos y morfolóxicos ====
[[Archivu:Glishorn-briglina.jpg|thumb|right|300px|Vista de la llocalidá de [[Brig]], que foi afeutada por hinchentes en [[1993]], y el [[Glishorn]].]]
[[Ficheru:Glishorn-briglina.jpg|thumb|right|300px|Vista de la llocalidá de [[Brig]], que foi afeutada por hinchentes en [[1993]], y el [[Glishorn]].]]
Polo que respecta a los fenómenos [[wikt:morfoloxía|morfolóxicos]], y específicamente a la [[teutónica]], hai que tener presente que la rexón de [[Basilea]], na [[fuesa renana]], y el [[cantón del Valais]] son los llugares del país con mayor actividá [[terremotu|sísmica]]. A esti respectu, tien de recordase que la ciudá de Basilea quedó destruyida pol [[Terremotu de Basilea de 1356]].
Polo que respecta a los fenómenos [[wikt:morfoloxía|morfolóxicos]], y específicamente a la [[tectónica]], hai que tener presente que la rexón de [[Basilea]], na [[fuesa renana]], y el [[cantón del Valais]] son los llugares del país con mayor actividá [[terremotu|sísmica]]. A esti respectu, tien de recordase que la ciudá de Basilea quedó destruyida pol [[Terremotu de Basilea de 1356]].


Referente a los fenómenos [[meteoroloxía|meteorolóxicos]], cabo destacar lo siguiente:
Referente a los fenómenos [[meteoroloxía|meteorolóxicos]], cabo destacar lo siguiente:
* El [[calentamientu global]] paez tar provocando nos [[Alpes]] el retrocesu de los [[glaciar]]es. El [[permafrost]] ta fundiéndose, les roques tienden a la inestabilidá y ello provoca más frecuentes ábanos.<ref>[http://www.swissinfo.org/fre/a xunir/detail/-y_rechauffement_fait_bouger_l_Eiger.html?siteSect=105&sid=6884142&cKey=1152545411000 El calentamientu global fai mover el Eiger] Swissinfo 10.07.2006</ref> Sicasí, tampoco hai que refugar la crecedera de la población nes zones urbanes de los valles alpinos, llugares nos que la [[oral]] de valle puede llevar una gran cantidá de calor (calefacción, industries y servicios, etc.) escontra'l cursu de los glaciares de monte, faciendo que'l frente de los mesmos vaya reculando de manera inevitable. Ye un efeutu del calentamientu local y non global anque nun se refugue esti postreru.
* El [[calentamientu global]] paez tar provocando nos [[Alpes]] el retrocesu de los [[glaciar]]es. El [[permafrost]] ta fundiéndose, les roques tienden a la inestabilidá y ello provoca más frecuentes ábanos.<ref>[http://www.swissinfo.org/fre/a xunir/detail/-y_rechauffement_fait_bouger_l_Eiger.html?siteSect=105&sid=6884142&cKey=1152545411000 El calentamientu global fai mover el Eiger] Swissinfo 10.07.2006</ref> Sicasí, tampoco hai que refugar la crecedera de la población nes zones urbanes de los valles alpinos, llugares nos que la [[oral]] de valle puede llevar una gran cantidá de calor (calefacción, industries y servicios, etc.) escontra'l cursu de los glaciares de monte, faciendo que'l frente de los mesmos vaya reculando de manera inevitable. Ye un efeutu del calentamientu local y non global anque nun se refugue esti postreru.
* A altitúes medies, la capa de [[nieve]] tiende costantemente a la baxa.
* A altitúes medies, la capa de [[nieve]] tiende constantemente a la baxa.
* Les [[inundación]] debíes a ríos enchíos (como en [[Brig]] el [[24 de setiembre]] de [[1993]]) y los ábanos de nieve son cada vez más frecuentes en zones de [[monte]].
* Les [[inundación]] debíes a ríos enchíos (como en [[Brig]] el [[24 de setiembre]] de [[1993]]) y los ábanos de nieve son cada vez más frecuentes en zones de [[monte]].
* El [[xarazo]] y la [[borrina]] son fenómenos qu'afecten en mayor midida a la [[pandu suizu]].
* El [[xarazo]] y la [[borrina]] son fenómenos qu'afecten en mayor midida a la [[pandu suizu]].
Llinia 251: Llinia 251:


==== Fauna ====
==== Fauna ====
[[Archivu:2Steinboecke.jpg|right|thumb|300px|Imaxe de dos exemplares de [[Capra ibex|cabra alpina]] nos [[Alpes]].]]
[[Ficheru:2Steinboecke.jpg|right|thumb|300px|Imaxe de dos exemplares de [[Capra ibex|cabra alpina]] nos [[Alpes]].]]
Polo que respecta a la [[fauna]] en [[Suiza]], hai que tener en cuenta la intensa [[Antropización|presión antrópica]] sobre'l territoriu, que forzó a la fauna selvaxe a abandonar les zones más baxes del país p'abelugase nes zones de [[monte]].
Polo que respecta a la [[fauna]] en [[Suiza]], hai que tener en cuenta la intensa [[Antropización|presión antrópica]] sobre'l territoriu, que forzó a la fauna selvaxe a abandonar les zones más baxes del país p'abellugase nes zones de [[monte]].


Ente los animales emblemáticos de la fauna suiza, hai que destacar el [[Rupicapra rupicapra|robecu]], qu'ocupa toles zones montascoses del país.
Ente los animales emblemáticos de la fauna suiza, hai que destacar el [[Rupicapra rupicapra|robecu]], qu'ocupa toles zones montascoses del país.
Llinia 261: Llinia 261:


==== Flora ====
==== Flora ====
[[Archivu:Adelboden schutzwald3.jpg|right|thumb|300px|Imaxe d'un [[monte]] suizu plantáu como proteición contra les [[ábanu|ábanos]].]]
[[Ficheru:Adelboden schutzwald3.jpg|right|thumb|300px|Imaxe d'un [[monte]] suizu plantáu como proteición contra les [[ábanu|ábanos]].]]
Tantu les zones baxes de los valles como les rimaes soleyeres de la [[pandu suizu]], n'altores non bien elevaes, son perfectamente afeches pal cultivu de [[cebera|ceberes]], cultivándose [[trigu]], [[centenu]] y [[cebada]] (y pataques) hasta altores d'unos 1.300 m, que pueden llegar a los 2.000 m en zones especialmente favorecíes poles sos microclimes particulares.
Tantu les zones baxes de los valles como les rimaes soleyeres de la [[pandu suizu]], n'altores non bien elevaes, son perfectamente afeches pal cultivu de [[cebera|ceberes]], cultivándose [[trigu]], [[centenu]] y [[cebada]] (y pataques) hasta altores d'unos 1.300 m, que pueden llegar a los 2.000 m en zones especialmente favorecíes poles sos microclimes particulares.


Nes zones más templaes del [[cantón del Tesinu]] cultívense igualmente la [[vide]] y diversos árboles [[fruta]]-yos.
Nes zones más templaes del [[cantón del Tesinu]] cultívense igualmente la [[vide]] y diversos árboles [[frutal|frutales]].


Sicasí, por cuenta de les dificultaes qu'esperimenta l'[[agricultura]] por cuenta de la difícil orografía del terrén y a la competencia de los productos agrícoles d'[[importación]], bona parte del territoriu dedicar a [[campera (ganadería)|camperes]] pal [[ganáu]], que sustituyeron a bona parte del terrén antaño dedicáu al [[monte]].
Sicasí, por cuenta de les dificultaes qu'esperimenta l'[[agricultura]] por cuenta de la difícil orografía del terrén y a la competencia de los productos agrícoles d'[[importación]], bona parte del territoriu dedicar a [[campera (ganadería)|camperes]] pal [[ganáu]], que sustituyeron a bona parte del terrén antaño dedicáu al [[monte]].
Llinia 279: Llinia 279:


==== Árees protexíes ====
==== Árees protexíes ====
Destaquen nel so patrimoniu natural tres sitios [[patrimoniu de la Humanidá]] declaraos pola [[Unesco]], toos ellos clasificaos como “bien natural”: los [[Jungfrau-Aletsch-Bietschhorn|Alpes suizos Jungfrau-Aletsch]] ([[2001]], ampliáu en [[2007]]), el [[Monte San Giorgio]] ([[2003]]) y el [[Falla teutónica suiza de Sardona|Sitiu teutónicu suizu del Sardona]] ([[2008]]). Cuenta con dos [[Reserva de la biosfera|acutes de la biosfera]]: [[Parc Suisse]] y [[Biosfera de Entlebuch|Entlebuch]]. 8.676 [[hectárea|hectárees]] tán protexíes como [[güelga]]es d'importancia internacional al amparu del [[Conveniu de Ramsar]], en total, 11 sitios Ramsar, ente los que destaca'l [[llagu Leman]]. Tien un [[parque nacional]] terrestre de 16.887 [[hectárea|hectárees]], el [[Schweizerischer Nationalpark]].
Destaquen nel so patrimoniu natural tres sitios [[patrimoniu de la Humanidá]] declaraos pola [[Unesco]], toos ellos clasificaos como “bien natural”: los [[Jungfrau-Aletsch-Bietschhorn|Alpes suizos Jungfrau-Aletsch]] ([[2001]], ampliáu en [[2007]]), el [[Monte San Giorgio]] ([[2003]]) y el [[Falla teutónica suiza de Sardona|Sitiu teutónicu suizu del Sardona]] ([[2008]]). Cuenta con dos [[Reserva de la biosfera|reserves de la biosfera]]: [[Parc Suisse]] y [[Biosfera de Entlebuch|Entlebuch]]. 8.676 [[hectárea|hectárees]] tán protexíes como [[güelga|güelgues]] d'importancia internacional al amparu del [[Conveniu de Ramsar]], en total, 11 sitios Ramsar, ente los que destaca'l [[llagu Leman]]. Tien un [[parque nacional]] terrestre de 16.887 [[hectárea|hectárees]], el [[Schweizerischer Nationalpark]].


== Xeografía humana ==
== Xeografía humana ==
Llinia 690: Llinia 690:


=== Idiomes ===
=== Idiomes ===
[[Archivu:Sprachen CH 2000 fr.png|right|thumb|350px|Les distintes llingües oficiales de Suiza:
[[Ficheru:Sprachen CH 2000 fr.png|right|thumb|350px|Les distintes llingües oficiales de Suiza:
[[Idioma alemán|<span style="color: #fe9625; text-decoration: underline">alemán</span>]]<!-- (63.7%)-->, [[Idioma francés|<span style="color: #52b041; text-decoration: underline">francés</span>]]<!-- (20.4%)-->, [[Idioma italianu|<span style="color: #6a51a3; text-decoration: underline">italianu</span>]]<!-- (6.5%)-->, [[Idioma romanche|<span style="color: #91238d; text-decoration: underline">romanche</span>]]<!-- (0.5%)-->.]]
[[Idioma alemán|<span style="color: #fe9625; text-decoration: underline">alemán</span>]]<!-- (63.7%)-->, [[Idioma francés|<span style="color: #52b041; text-decoration: underline">francés</span>]]<!-- (20.4%)-->, [[Idioma italianu|<span style="color: #6a51a3; text-decoration: underline">italianu</span>]]<!-- (6.5%)-->, [[Idioma romanche|<span style="color: #91238d; text-decoration: underline">romanche</span>]]<!-- (0.5%)-->.]]
En [[Suiza]] fálense cuatro [[idioma|idiomes]] distintos: l'[[Idioma alemán|alemán]], el [[Idioma francés|francés]], l'[[Idioma italianu|italianu]] y el [[Idioma romanche|romanche]].
En [[Suiza]] fálense cuatro [[idioma|idiomes]] distintos: l'[[Idioma alemán|alemán]], el [[Idioma francés|francés]], l'[[Idioma italianu|italianu]] y el [[Idioma romanche|romanche]].
Llinia 751: Llinia 751:
| 7.288.010
| 7.288.010
|}
|}
[[Archivu:View of Interlaken from SPB.jpg|right|thumb|300px|Vista dende los montes de la ciudá d'[[Interlaken]].]]
[[Ficheru:View of Interlaken from SPB.jpg|right|thumb|300px|Vista dende los montes de la ciudá d'[[Interlaken]].]]
Ente [[1850]] y [[1880]], la población suiza creció moderadamente, debíu esencialmente a un fuerte [[saldu migratoriu]] negativu. Felicidad [[emigración]] producióse especialmente nes rexones [[Agricultura|agrícoles]], nel norte del país y nos cantones de [[cantón de Vaud|Vaud]] y [[cantón de Lucerna|Lucerna]]. El motivu fundamental foi la [[importación]] de [[cebera|ceberes]], qu'amenorgaron les posibilidaes de los pequeños llabradores del país. Polo que respecta a los valles del [[cantón del Tesinu]] y del [[cantón de los Grisones]], llegaron a perder hasta a la metá de la so población, con destín principalmente a [[América]]. Les rexones del [[Cantón de Xura|Xura]] (por cuenta de la industria [[reló]]esra) y de la Suiza oriental (por cuenta de la [[industria testil]]) vieron, sicasí, aumentar la so población nesti periodu.
Ente [[1850]] y [[1880]], la población suiza creció moderadamente, debíu esencialmente a un fuerte [[saldu migratoriu]] negativu. Felicidad [[emigración]] producióse especialmente nes rexones [[Agricultura|agrícoles]], nel norte del país y nos cantones de [[cantón de Vaud|Vaud]] y [[cantón de Lucerna|Lucerna]]. El motivu fundamental foi la [[importación]] de [[cebera|ceberes]], qu'amenorgaron les posibilidaes de los pequeños llabradores del país. Polo que respecta a los valles del [[cantón del Tesinu]] y del [[cantón de los Grisones]], llegaron a perder hasta a la metá de la so población, con destín principalmente a [[América]]. Les rexones del [[Cantón de Jura|Jura]] (por cuenta de la industria [[reló]]esra) y de la Suiza oriental (por cuenta de la [[industria testil]]) vieron, sicasí, aumentar la so población nesti periodu.


Ente [[1880]] y [[1910]] producir en Suiza un fuerte desenvolvimientu económicu, acompañáu d'importantes tresformamientos sociales. La [[inmigración]] procedente de los países vecinos, una elevada [[tasa de natalidá]] y l'amenorgamientu de la [[tasa de mortalidá]] traxeron un fuerte aumentu de la población. D'esta miente, les grandes ciudaes aumentaron fuertemente'l so númberu d'habitantes: [[Zúrich]] (+ 150%), [[Lucerna (ciudá)|Lucerna]], [[Saint-Gallen]], [[Lausana]] y [[Basilea]] (+ 120% ), [[Berna]] y [[Biel-Bienne]] (+ 100%), según les zones industriales a lo llargo de les riberes del ríu [[Aar]] ente Biel-Bienne y [[Aarau]]. Per otra parte, mientres esti periodu sentáronse les bases del desenvolvimientu del [[turismu]] en diversos llugares ([[Montreux]], [[Montana (Valais)|Montana]], [[Zermatt]], [[Interlaken]], la rexón de los llagos nel [[cantón del Tesinu]], na Alta [[Engadina]], o en [[Davos]] y [[Arosa (Grisones)|Arosa]].
Ente [[1880]] y [[1910]] producir en Suiza un fuerte desenvolvimientu económicu, acompañáu d'importantes tresformamientos sociales. La [[inmigración]] procedente de los países vecinos, una elevada [[tasa de natalidá]] y l'amenorgamientu de la [[tasa de mortalidá]] traxeron un fuerte aumentu de la población. D'esta miente, les grandes ciudaes aumentaron fuertemente'l so númberu d'habitantes: [[Zúrich]] (+ 150%), [[Lucerna (ciudá)|Lucerna]], [[Saint-Gallen]], [[Lausana]] y [[Basilea]] (+ 120% ), [[Berna]] y [[Biel-Bienne]] (+ 100%), según les zones industriales a lo llargo de les riberes del ríu [[Aar]] ente Biel-Bienne y [[Aarau]]. Per otra parte, mientres esti periodu sentáronse les bases del desenvolvimientu del [[turismu]] en diversos llugares ([[Montreux]], [[Montana (Valais)|Montana]], [[Zermatt]], [[Interlaken]], la rexón de los llagos nel [[cantón del Tesinu]], na Alta [[Engadina]], o en [[Davos]] y [[Arosa (Grisones)|Arosa]].
[[Archivu:Genfersee bei montreux 2004 pischdi.JPG|right|thumb|300px|Vista de los montes qu'arrodien al [[Llagu Lemán]] dende'l mesmu llagu.]]
[[Ficheru:Genfersee bei montreux 2004 pischdi.JPG|right|thumb|300px|Vista de los montes qu'arrodien al [[Llagu Lemán]] dende'l mesmu llagu.]]
Ente [[1910]] y [[1941]] produzse una inversión de la situación. Hai un procesu d'estancamientu [[Economía|económicu]] y un repliegue escontra sigo mesmu del país, escontra los sos propios valores nacionales. La tasa de población estranxera pasa del 16% a tan solo el 5%, la [[tasa de natalidá]] cai rápido, imponse'l modelu familiar de familia amenorgada y amóntense les disparidades rexonales. La industria reloxero del Xura entra nuna [[crisis económica]], al empar que la industria testil aparra na Suiza oriental, qu'entra en crisis el turismu. Sigue'l procesu de [[despoblación]] nos valles al sur de los [[Alpes]] y nes zones rurales del [[cantón de Friburgu]] y del [[cantón de Vaud]], y apaez el fenómenu nel [[cantón del Valais]], la Suiza central y el [[cantón de los Grisones]]. La población de los nucleos urbanos enlláncase o, inclusive, recula. Inversamente, la población de la contorna de les ciudaes crez, dando entamu a un fenómenu de [[conurbación]].
Ente [[1910]] y [[1941]] produzse una inversión de la situación. Hai un procesu d'estancamientu [[Economía|económicu]] y un repliegue escontra sigo mesmu del país, escontra los sos propios valores nacionales. La tasa de población estranxera pasa del 16% a tan solo el 5%, la [[tasa de natalidá]] cai rápido, imponse'l modelu familiar de familia amenorgada y amóntense les disparidades rexonales. La industria reloxero del Jura entra nuna [[crisis económica]], al empar que la industria testil aparra na Suiza oriental, qu'entra en crisis el turismu. Sigue'l procesu de [[despoblación]] nos valles al sur de los [[Alpes]] y nes zones rurales del [[cantón de Friburgu]] y del [[cantón de Vaud]], y apaez el fenómenu nel [[cantón del Valais]], la Suiza central y el [[cantón de los Grisones]]. La población de los nucleos urbanos enlláncase o, inclusive, recula. Inversamente, la población de la contorna de les ciudaes crez, dando entamu a un fenómenu de [[conurbación]].


Ente [[1941]] y [[1971]] (hai que recordar la neutralidá suiza mientres la [[Segunda Guerra Mundial]]) tien llugar una fuerte crecedera económica y demográficu nes rexones urbanes, suburbanas, industriales o turístiques. La crecedera na [[pandu suizu]] ye xeneralizáu ente'l [[Llagu de Constanza]] y [[Neuchâtel]] o [[Friburgu im Üechtland]]. La cuenca del [[Llagu Lemán]] y les aglomeraciones urbanes del [[cantón del Tesinu]] constitúin nuevos polos de crecedera. Pela cueta,toles rexones de [[monte]] non turístiques del país entren nuna fase de cayente. Tamién les zones rurales del pandu suizu alloñaes de les grandes víes de comunicación ven perder la so población en beneficiu de les periferies de los grandes nucleos urbanos ya inclusive de ciudaes de menor tamañu.
Ente [[1941]] y [[1971]] (hai que recordar la neutralidá suiza mientres la [[Segunda Guerra Mundial]]) tien llugar una fuerte crecedera económica y demográficu nes rexones urbanes, suburbanas, industriales o turístiques. La crecedera na [[pandu suizu]] ye xeneralizáu ente'l [[Llagu de Constanza]] y [[Neuchâtel]] o [[Friburgu im Üechtland]]. La cuenca del [[Llagu Lemán]] y les aglomeraciones urbanes del [[cantón del Tesinu]] constitúin nuevos polos de crecedera. Pela cueta,toles rexones de [[monte]] non turístiques del país entren nuna fase de cayente. Tamién les zones rurales del pandu suizu alloñaes de les grandes víes de comunicación ven perder la so población en beneficiu de les periferies de los grandes nucleos urbanos ya inclusive de ciudaes de menor tamañu.
[[Archivu:Genève.jpg|right|thumb|300px|La ciudá de [[Xinebra (ciudá)|Xinebra]], nuna vista xeneral col llagu.]]
[[Ficheru:Genève.jpg|right|thumb|300px|La ciudá de [[Xinebra (ciudá)|Xinebra]], nuna vista xeneral col llagu.]]


Ente [[1971]] y l'actualidá, hai que destacar en primer llugar la [[crisis económica]] de [[1973]]-[[1974]], que portó una recesión demográfica de trés años de duración, de forma qu'hasta [[1981]] nun se recuperaron los niveles de 1974. La tasa de natalidá recuperar a partir de los [[años 1980]] y, especialmente, de los [[años 1990]], debíu a la fuerte crecedera de la [[inmigración]]. Mientres esti periodu crez polo xeneral toa'l pandu suizu, con esceición de delles rexones rurales aisllaes. Sacante [[Xinebra (ciudá)|Xinebra]], toles grandes ciudaes pierden habitantes en favor de la so periferia residencial. El valle del [[Ródano]] nel [[cantón del Valais]], la Suiza central, el [[cantón de Friburgu]] y el [[cantón del Tesinu]] amonten igualmente la so población con tases cimeres a la media nacional. Sicasí, los pequeños pueblos agrícoles y ganaderos alloñaos de les exes de comunicación, cuantimás nos Alpes centrales y orientales, conocen perdes de población, n'ocasiones bien severes.
Ente [[1971]] y l'actualidá, hai que destacar en primer llugar la [[crisis económica]] de [[1973]]-[[1974]], que portó una recesión demográfica de trés años de duración, de forma qu'hasta [[1981]] nun se recuperaron los niveles de 1974. La tasa de natalidá recuperar a partir de los [[años 1980]] y, especialmente, de los [[años 1990]], debíu a la fuerte crecedera de la [[inmigración]]. Mientres esti periodu crez polo xeneral toa'l pandu suizu, con esceición de delles rexones rurales aisllaes. Sacante [[Xinebra (ciudá)|Xinebra]], toles grandes ciudaes pierden habitantes en favor de la so periferia residencial. El valle del [[Ródano]] nel [[cantón del Valais]], la Suiza central, el [[cantón de Friburgu]] y el [[cantón del Tesinu]] amonten igualmente la so población con tases cimeres a la media nacional. Sicasí, los pequeños pueblos agrícoles y ganaderos alloñaos de les exes de comunicación, cuantimás nos Alpes centrales y orientales, conocen perdes de población, n'ocasiones bien severes.


=== Distribución de la población Suiza ye anguaño un país fuertemente urbanizáu, nel que trés cuartes partes de los sos habitantes moren nes [[ciudá|ciudaes]] y una cuarta parte nel monte. Amás, la [[tasa de crecedera demográfica]] ye cimera nel mediu urbanu (0,7%) que nel mediu rural (0,5%). La metá de la [[población urbana]] del país (unes 2.718.000 persones) viven nes conurbaciones de los cinco mayores ciudaes del país: [[Zúrich]], [[Xinebra (ciudá)|Xinebra]], [[Basilea]], [[Berna]] y [[Lausana]]. Les principales aglomeraciones urbanes del país tienen delles diferencies ente sigo, y dalguna d'elles ye inclusive tresfronteriza.
=== Distribución de la población Suiza ye anguaño un país fuertemente urbanizáu, nel que trés cuartes partes de los sos habitantes moren nes [[ciudá|ciudaes]] y una cuarta parte nel monte. Amás, la [[tasa de crecedera demográfica]] ye cimera nel mediu urbanu (0,7%) que nel mediu rural (0,5%). La metá de la [[población urbana]] del país (unes 2.718.000 persones) viven nes conurbaciones de los cinco mayores ciudaes del país: [[Zúrich]], [[Xinebra (ciudá)|Xinebra]], [[Basilea]], [[Berna]] y [[Lausana]]. Les principales aglomeraciones urbanes del país tienen delles diferencies ente sigo, y dalguna d'elles ye inclusive tresfronteriza.
[[Archivu:Spelterini Zürich Industriequartier 1898.jpg|right|thumb|300px|Fotografía del sector industrial de [[Zúrich]] en [[1898]], tomada por [[Eduard Spelterini]] ([[1852]]-[[1931]]), pioneru de l'aviación y l'[[Aeróstatu|aerostática]] en Suiza.]]
[[Ficheru:Spelterini Zürich Industriequartier 1898.jpg|right|thumb|300px|Fotografía del sector industrial de [[Zúrich]] en [[1898]], tomada por [[Eduard Spelterini]] ([[1852]]-[[1931]]), pioneru de l'aviación y l'[[Aeróstatu|aerostática]] en Suiza.]]
* [[Zúrich]] constitúi la principal [[conurbación]] del país, con aprosimao 1.100.000 habitantes, siendo'l centru d'una rede de tresporte rexonal que sirve a les ciudaes d'[[Aarau]], [[Zug]], [[Schaffhausen]] o [[Winterthur]].
* [[Zúrich]] constitúi la principal [[conurbación]] del país, con aproximao 1.100.000 habitantes, siendo'l centru d'una rede de tresporte rexonal que sirve a les ciudaes d'[[Aarau]], [[Zug]], [[Schaffhausen]] o [[Winterthur]].
* La [[cuenca francu-valdo-xinebrina]] ye una [[aglomeración tresfronteriza]] con nucleu en [[Xinebra (ciudá)|Xinebra]], que cunta con unos 800.000 habitantes en parte alcontraos tamién en [[Francia]] y [[Suiza]]. Inclúi'l [[distritu de Nyon]] nel [[cantón de Vaud]], según partes de los [[departamentos de Francia|departamentos franceses]] d'[[Ain]] y [[Alta Saboya]].<ref>[http://www.projet-agglo.org/ Projet d'agglomération Franco-Valdo-Genevois<!-- Títulu xeneráu por un bot -->]</ref>
* La [[cuenca francu-valdo-xinebrina]] ye una [[aglomeración tresfronteriza]] con nucleu en [[Xinebra (ciudá)|Xinebra]], que cunta con unos 800.000 habitantes en parte alcontraos tamién en [[Francia]] y [[Suiza]]. Inclúi'l [[distritu de Nyon]] nel [[cantón de Vaud]], según partes de los [[departamentos de Francia|departamentos franceses]] d'[[Ain]] y [[Alta Saboya]].<ref>[http://www.projet-agglo.org/ Projet d'agglomération Franco-Valdo-Genevois<!-- Títulu xeneráu por un bot -->]</ref>
* El [[Arcu lemánico]] ye un [[área urbana]] que toma la contorna del [[Llagu Lemán]], que los sos polos d'atraición principales son [[Xinebra (ciudá)|Xinebra]] y [[Lausana]], distantes ente sí 30 km.<ref>[http://uta.epfl.ch/page51891.html portraits de l'arc lémanique et projets<!-- Títulu xeneráu por un bot -->]</ref>
* El [[Arcu lemánico]] ye un [[área urbana]] que toma la contorna del [[Llagu Lemán]], que los sos polos d'atraición principales son [[Xinebra (ciudá)|Xinebra]] y [[Lausana]], distantes ente sí 30 km.<ref>[http://uta.epfl.ch/page51891.html portraits de l'arc lémanique et projets<!-- Títulu xeneráu por un bot -->]</ref>
* El [[Eurodistrito Trinacional de Basilea]] ta formáu pola aglomeración de dicha ciudá, qu'inclúi aprosimao 660.000 habitantes en [[Suiza]], [[Francia]] y [[Alemaña]]. Con Basilea como centru, inclúi los nucleos de [[Saint-Louis (Alto Rin)|Saint-Louis]] y [[Huningue]] en [[Alsacia]] y de [[Weil-am-Rhein]] y [[Lörrach]] en [[Baden-Wurtemberg]].<ref>[https://web.archive.org/web/20071025063836/http://www.eurodistrictbasel.eu/dn_accueil/ (ETB)]</ref>
* El [[Eurodistrito Trinacional de Basilea]] ta formáu pola aglomeración de dicha ciudá, qu'inclúi aproximao 660.000 habitantes en [[Suiza]], [[Francia]] y [[Alemaña]]. Con Basilea como centru, inclúi los nucleos de [[Saint-Louis (Altu Rin)|Saint-Louis]] y [[Huningue]] en [[Alsacia]] y de [[Weil-am-Rhein]] y [[Lörrach]] en [[Baden-Wurtemberg]].<ref>[https://web.archive.org/web/20071025063836/http://www.eurodistrictbasel.eu/dn_accueil/ (ETB)]</ref>
* [[Berna]].
* [[Berna]].
* [[Lugano]] y [[Mendrisio]], xuntu con [[Como]] y [[Varese]] n'[[Italia]] formen un sistema de aglomeración multipolar que forma parte del área periurbana de la metrópolis de [[Milán]]. La [[Rexón Insúbrica]] ye una comunidá de trabayu tresfronteriza ente'l [[cantón del Tesinu]] y les rexones italianes estremeres.<ref>[http://www.regioinsubrica.org/ Regio Insubrica - News<!-- Títulu xeneráu por un bot -->]</ref>
* [[Lugano]] y [[Mendrisio]], xunto con [[Como]] y [[Varese]] n'[[Italia]] formen un sistema de aglomeración multipolar que forma parte del área periurbana de la metrópolis de [[Milán]]. La [[Rexón Insúbrica]] ye una comunidá de trabayu tresfronteriza ente'l [[cantón del Tesinu]] y les rexones italianes estremeres.<ref>[http://www.regioinsubrica.org/ Regio Insubrica - News<!-- Títulu xeneráu por un bot -->]</ref>


La capital ye [[Berna]]. Otres ciudaes importantes son: [[Basilea]], [[Xinebra (ciudá)|Xinebra]], [[Lausana]] y [[Zúrich]]. [[Suiza]] ye un estáu federal, compuestu por 26 [[cantones suizos|cantones]] soberanos, anque dende [[1999]] se instituyeron unes rexones, a efeutos puramente estadísticos, que pueden arrexuntar dellos cantones.<ref>[http://www.bfs.admin.ch/bfs/portal/fr/index/regionen/22/press.Document.23626.pdf Comunicáu de prensa] de mayu de 1999 de la Oficina Federal d'Estadística.</ref>
La capital ye [[Berna]]. Otres ciudaes importantes son: [[Basilea]], [[Xinebra (ciudá)|Xinebra]], [[Lausana]] y [[Zúrich]]. [[Suiza]] ye un estáu federal, compuestu por 26 [[cantones suizos|cantones]] soberanos, anque dende [[1999]] se instituyeron unes rexones, a efeutos puramente estadísticos, que pueden arrexuntar dellos cantones.<ref>[http://www.bfs.admin.ch/bfs/portal/fr/index/regionen/22/press.Document.23626.pdf Comunicáu de prensa] de mayu de 1999 de la Oficina Federal d'Estadística.</ref>
Llinia 789: Llinia 789:
|-----
|-----
|Espaciu Mittelland
|Espaciu Mittelland
|[[Cantón de Berna|Berna]], [[Cantón de Friburgu|Friburgu]], [[Cantón de Xura|Xura]], [[Cantón de Neuchâtel|Neuchâtel]] y [[Cantón de Soleura|Soleura]]
|[[Cantón de Berna|Berna]], [[Cantón de Friburgu|Friburgu]], [[Cantón de Jura|Jura]], [[Cantón de Neuchâtel|Neuchâtel]] y [[Cantón de Soleura|Soleura]]
|align="right"|1 667 261
|align="right"|1 667 261
|align="right"|10 062
|align="right"|10 062
Llinia 827: Llinia 827:


=== Tipoloxía del territoriu ===
=== Tipoloxía del territoriu ===
[[Archivu:Luzern old part of town.JPG|right|thumb|300px|Cascu antiguu de la ciudá de [[Lucerna (ciudá)|Lucerna]] xuntu al [[Llagu de los Cuatro Cantones]].]]
[[Ficheru:Luzern old part of town.JPG|right|thumb|300px|Cascu antiguu de la ciudá de [[Lucerna (ciudá)|Lucerna]] xunto al [[Llagu de los Cuatro Cantones]].]]
En función de la intensidá d'usu [[Ser humanu|humanu]] sobre'l [[territoriu]] (la llamada ''[[presión antrópica]]''), podemos establecer cinco tipos estremaos d'usu del territoriu suizu: rexones metropolitanes, redes de ciudaes, zones rústiques (agrícoles y ganaderes), zones de turismu alpín y altores nevaos.
En función de la intensidá d'usu [[Ser humanu|humanu]] sobre'l [[territoriu]] (la llamada ''[[presión antrópica]]''), podemos establecer cinco tipos estremaos d'usu del territoriu suizu: rexones metropolitanes, redes de ciudaes, zones rústiques (agrícoles y ganaderes), zones de turismu alpín y altores nevaos.


Llinia 837: Llinia 837:
* Nucleu del Tesinu, formáu peles ciudaes de [[Bellinzona]], [[Locarno]] y [[Lugano]], amás de por [[Como]] y [[Varese]] n'[[Italia]].
* Nucleu del Tesinu, formáu peles ciudaes de [[Bellinzona]], [[Locarno]] y [[Lugano]], amás de por [[Como]] y [[Varese]] n'[[Italia]].


[[Archivu:Aussicht Chuderhuesi Hohgant.jpg|right|thumb|300px|Bucólicu paisaxe nel [[valle del Emme]], onde s'ellabora'l quesu d'[[Emmental]].]]
[[Ficheru:Aussicht Chuderhuesi Hohgant.jpg|right|thumb|300px|Bucólicu paisaxe nel [[valle del Emme]], onde s'ellabora'l quesu d'[[Emmental]].]]


* Nucleu del Valais, a lo llargo del ríu [[Ródano]], formáu peles ciudaes de [[Brig]], [[Sierre]], [[Sion (Suiza)|Sion]], [[Martigny (Valais)|Martigny]] y [[Monthey]].
* Nucleu del Valais, a lo llargo del ríu [[Ródano]], formáu peles ciudaes de [[Brig]], [[Sierre]], [[Sion (Suiza)|Sion]], [[Martigny (Valais)|Martigny]] y [[Monthey]].
Llinia 843: Llinia 843:
* Nucleu a lo llargo del ríu [[Aar]], compuestu peles ciudaes de [[Biel-Bienne]], [[Grenchen]], [[Soleura]], [[Langenthal]], [[Olten]] y [[Aarau]].
* Nucleu a lo llargo del ríu [[Aar]], compuestu peles ciudaes de [[Biel-Bienne]], [[Grenchen]], [[Soleura]], [[Langenthal]], [[Olten]] y [[Aarau]].


Les zones más rústiques de Suiza, posesores d'un hábitat con menor [[presión antrópica]] y con un usu del [[territoriu]] principalmente con finalidaes [[agricultura|agrícoles]] y [[ganadería|ganaderos]], son esencialmente'l [[cantón del Xura]], les zones rurales del [[Gros-de-Vaud]] y de la zona de los [[Gruyères]] escontra l'oeste, el [[Entlebuch]] y el [[valle del Emme]] nel centru, y el [[Appenzell]] y [[Turgovia]] al nordeste del país.
Les zones más rústiques de Suiza, posesores d'un hábitat con menor [[presión antrópica]] y con un usu del [[territoriu]] principalmente con finalidaes [[agricultura|agrícoles]] y [[ganadería|ganaderos]], son esencialmente'l [[cantón del Jura]], les zones rurales del [[Gros-de-Vaud]] y de la zona de los [[Gruyères]] escontra l'oeste, el [[Entlebuch]] y el [[valle del Emme]] nel centru, y el [[Appenzell]] y [[Turgovia]] al nordeste del país.


[[Archivu:Interlaken, Zwitserland.jpg|right|thumb|300px|Vista xeneral de la llocalidá d'[[Interlaken]].]]
[[Ficheru:Interlaken, Zwitserland.jpg|right|thumb|300px|Vista xeneral de la llocalidá d'[[Interlaken]].]]


Polo que respecta a les zones de los [[Alpes]] de mayor vocación amestada al [[turismu]], tratar de ciudaes qu'esperimenten fuertes fluctuaciones nel so númberu d'habitantes, amestaes a la estacionalidad turística. Ente esti tipu de ciudaes, podemos citar a [[Davos]], [[Saint Moritz]], [[Interlaken]] y la so rexón, [[Gstaad]], [[Montana (Valais)|Montana]], [[Zermatt]] o [[Verbier]]. Trátase de llocalidaes entornaes a la práutica del [[esquí]] y restu de deportes d'iviernu.
Polo que respecta a les zones de los [[Alpes]] de mayor vocación amestada al [[turismu]], tratar de ciudaes qu'esperimenten fuertes fluctuaciones nel so númberu d'habitantes, amestaes a la estacionalidad turística. Ente esti tipu de ciudaes, podemos citar a [[Davos]], [[Saint Moritz]], [[Interlaken]] y la so rexón, [[Gstaad]], [[Montana (Valais)|Montana]], [[Zermatt]] o [[Verbier]]. Trátase de llocalidaes entornaes a la práutica del [[esquí]] y restu de deportes d'iviernu.
Llinia 858: Llinia 858:


=== Infraestructures de tresporte ===
=== Infraestructures de tresporte ===
[[Archivu:AutorouteSuisseA1.jpeg|right|thumb|300px|Imaxe d'una [[autopista]] suiza nel [[cantón del Valais]].]]
[[Ficheru:AutorouteSuisseA1.jpeg|right|thumb|300px|Imaxe d'una [[autopista]] suiza nel [[cantón del Valais]].]]
La difícil [[orografía]] de [[Suiza]] fixo necesariu un fuerte esforcio inversor, calteníu nel tiempu, pa poder caltener la [[competitividá]] del país. Por esi motivu, esiste en Suiza una trupa y bien sirvida rede de comunicaciones, sía per [[carretera]], por [[autopista]] o per [[ferrocarril]], a lo que se xunió la construcción d'[[aeropuertu|aeropuertos]] o de [[Canal (inxeniería)|canal]]es p'aprovechar les posibilidaes de [[tresporte fluvial]].
La difícil [[orografía]] de [[Suiza]] fixo necesariu un fuerte esforcio inversor, calteníu nel tiempu, pa poder caltener la [[competitividá]] del país. Por esi motivu, esiste en Suiza una trupa y bien sirvida rede de comunicaciones, sía per [[carretera]], por [[autopista]] o per [[ferrocarril]], a lo que se xunió la construcción d'[[aeropuertu|aeropuertos]] o de [[Canal (inxeniería)|canal]]es p'aprovechar les posibilidaes de [[tresporte fluvial]].


Per otru llau, la presencia del país nun puntu central n'[[Europa]], básicu nuna exa de comunicaciones norte-sur ente [[Alemaña]] ya [[Italia]] fixo que fora de gran importancia l'establecimientu de rutes que dexaren devasar la barrera xeográfica que suponen los [[Alpes]]. Asina, yá dende [[1882]] inauguróse un [[túnel]] pa devasar el [[pasu de San Gotardo]] y, en [[1906]], inauguróse'l [[túnel del Simplón]].
Per otru llau, la presencia del país nun puntu central n'[[Europa]], básicu nuna exa de comunicaciones norte-sur ente [[Alemaña]] ya [[Italia]] fizo que fora de gran importancia l'establecimientu de rutes que dexaren devasar la barrera xeográfica que suponen los [[Alpes]]. Asina, yá dende [[1882]] inauguróse un [[túnel]] pa devasar el [[pasu de San Gotardo]] y, en [[1906]], inauguróse'l [[túnel del Simplón]].


Esti puntu central de Suiza na rede de comunicaciones europees foi frecuentemente oxetu de negociaciones ente'l país y la [[Xunión Europea]]. Asina, el [[21 de mayu]] de [[2000]] l'electoráu suizu aceptó en [[referendu]] una serie de siete acuerdos en materia de tresporte cola Unión Europea, tendentes a harmonizar les condiciones del tresporte ente dambos, a aceptar el pasu por territoriu suizu de más [[camión|camiones]] pesaos a cambéu del pagu d'una [[tasa]] y a intensificar el tráficu ferroviariu de camín pel país.
Esti puntu central de Suiza na rede de comunicaciones europees foi frecuentemente oxetu de negociaciones ente'l país y la [[Xunión Europea]]. Asina, el [[21 de mayu]] de [[2000]] l'electoráu suizu aceptó en [[referendu]] una serie de siete acuerdos en materia de tresporte cola Unión Europea, tendentes a harmonizar les condiciones del tresporte ente dambos, a aceptar el pasu per territoriu suizu de más [[camión|camiones]] pesaos a cambéu del pagu d'una [[tasa]] y a intensificar el tráficu ferroviariu de camín pel país.


Sicasí, la tema ye oxetu d'alderique y discutiniu en Suiza, por cuenta de que colectivos [[Ecoloxismu|ecoloxistes]] y asociaciones de vecinos afeutaos pol tráficu creciente pretenden llograr l'amenorgamientu del tráficu per carretera y torgar la construcción de nueves grandes obres como autopistes, que xeneren nueves medríes del tráficu y de la consiguiente [[contaminación]].
Sicasí, la tema ye oxetu d'alderique y discutiniu en Suiza, por cuenta de que coleutivos [[Ecoloxismu|ecoloxistes]] y asociaciones de vecinos afeutaos pol tráficu creciente pretenden llograr l'amenorgamientu del tráficu per carretera y torgar la construcción de nueves grandes obres como autopistes, que xeneren nueves medríes del tráficu y de la consiguiente [[contaminación]].


==== Puertos de monte y túneles ====
==== Puertos de monte y túneles ====
[[Archivu:Nufenen Pass.jpg|right|thumb|300px|Vista del puertu de monte de Nunufen, el segundu más altu de Suiza, a 2.478 m d'altor.]]
[[Ficheru:Nufenen Pass.jpg|right|thumb|300px|Vista del puertu de monte de Nunufen, el segundu más altu de Suiza, a 2.478 m d'altor.]]
[[Archivu:Joseph Mallord William Turner 028.jpg|thumb|El [[puertu del San Gotardo]], por [[Joseph Mallord William Turner|J.M.W. Turner]](1775-1851), pintura d'escontra 1802.]]
[[Ficheru:Joseph Mallord William Turner 028.jpg|thumb|El [[puertu del San Gotardo]], por [[Joseph Mallord William Turner|J.M.W. Turner]](1775-1851), pintura d'escontra 1802.]]
Principales túneles destinaos a carretera, por llargor:
Principales túneles destinaos a carretera, por llargor:
* [[Túnel carreteru San Gotardo]], ente'l [[cantón de Uri]] y el [[cantón del Tesinu]], con un llargor de 16,6 km.
* [[Túnel carreteru San Gotardo]], ente'l [[cantón de Uri]] y el [[cantón del Tesinu]], con un llargor de 16,6 km.
Llinia 895: Llinia 895:


==== Pontes ====
==== Pontes ====
[[Archivu:Bugnei-Viadukt.jpg|right|thumb|300px|[[Carretera]] y [[ponte]] de [[ferrocarril]] nel [[puertu de San Gotardo]].]]
[[Ficheru:Bugnei-Viadukt.jpg|right|thumb|300px|[[Carretera]] y [[ponte]] de [[ferrocarril]] nel [[puertu de San Gotardo]].]]
[[Archivu:Salginatobelbruecke suedost unten.jpg|right|thumb|300px|[[Ponte Salginatobel]], consideráu como un ''world monument'' pola ''''[[American Society of Civil Engineers]]''.]]
[[Ficheru:Salginatobelbruecke suedost unten.jpg|right|thumb|300px|[[Ponte Salginatobel]], consideráu como un ''world monument'' pola ''''[[American Society of Civil Engineers]]''.]]
La complicada orografía suiza, xuntu cola necesidá d'espandir la rede de [[ferrocarril]] y de [[carretera|carreteres]] como alternativa a la escasa navegabilidad de los sos ríos, fixo necesariu dende'l primer momentu un rumbu téunicu d'[[inxeniería]] a la de construyir [[ponte]]s con soluciones téuniques atrevíes.
La complicada orografía suiza, xunto cola necesidá d'espandir la rede de [[ferrocarril]] y de [[carretera|carreteres]] como alternativa a la escasa navegabilidad de los sos ríos, fixo necesariu dende'l primer momentu un rumbu téunicu d'[[inxeniería]] a la de construyir [[ponte]]s con soluciones téuniques atrevíes.


Delles pontes destacaes en Suiza son:
Delles pontes destacaes en Suiza son:
Llinia 905: Llinia 905:
* [[Viaductu del Day]], dedicáu al tresporte ferroviariu, de 119 m de llargor, construyíu ente [[1867]] y [[1870]].
* [[Viaductu del Day]], dedicáu al tresporte ferroviariu, de 119 m de llargor, construyíu ente [[1867]] y [[1870]].
* [[Viaductu de Landwasser]], dedicáu al tresporte ferroviariu, con un llargor de 136 m y un altor de 65, construyíu ente [[1901]] y [[1903]], que recibió un homenaxe per mediu d'un [[sellu de correos]] suizu del añu [[1949]].
* [[Viaductu de Landwasser]], dedicáu al tresporte ferroviariu, con un llargor de 136 m y un altor de 65, construyíu ente [[1901]] y [[1903]], que recibió un homenaxe per mediu d'un [[sellu de correos]] suizu del añu [[1949]].
* [[Ponte Salginatobel]], un rumbu téunicu en [[formigón armáu]] construyíu en [[1930]]. En [[1991]], la ''[[American Society of Civil Engineers]]'' declarar ''world monument'', xunto a un total de trenta monumentos del mundu, al mesmu nivel qu'otros más conocíos como la [[Torre Eiffel]] o la [[Estatua de la Llibertá]].
* [[Ponte Salginatobel]], un rumbu téunicu en [[formigón armao]] construyíu en [[1930]]. En [[1991]], la ''[[American Society of Civil Engineers]]'' declarar ''world monument'', xunto a un total de trenta monumentos del mundu, al mesmu nivel qu'otros más conocíos como la [[Torre Eiffel]] o la [[Estatua de la Llibertá]].
* [[Ponte del Gueuroz]], d'estructura metálica, de 187 m d'altor, que foi furante 29 años, dende la so construcción ente [[1931]] y [[1934]] la ponte más alta d'[[Europa]].
* [[Ponte del Gueuroz]], d'estructura metálica, de 187 m d'altor, que foi furante 29 años, dende la so construcción ente [[1931]] y [[1934]] la ponte más alta d'[[Europa]].
* [[Viaductu de Chillon]], pal tresporte per carretera, construyíu ente [[1966]] y [[1969]]. Tien como peculiaridá que cada unu de los sentíos de l'autopista que la traviesa nun s'alluga en paralelu, sinón unu sobre otru. Ufierta una arrogante vista del [[Llagu Lemán]] y de tola zona circundante (el llamáu ''[[arcu lemánico]]'').
* [[Viaductu de Chillon]], pal tresporte per carretera, construyíu ente [[1966]] y [[1969]]. Tien como peculiaridá que cada unu de los sentíos de l'autopista que la traviesa nun s'alluga en paralelu, sinón unu sobre otru. Ufierta una arrogante vista del [[Llagu Lemán]] y de tola zona circundante (el llamáu ''[[arcu lemánico]]'').
Llinia 913: Llinia 913:


==== Rede de ferrocarriles ====
==== Rede de ferrocarriles ====
[[Archivu:Landwasserviadukt unten.jpg|right|thumb|300px|[[Viaductu de Landwasser]], nel [[cantón de los Grisones]].]]
[[Ficheru:Landwasserviadukt unten.jpg|right|thumb|300px|[[Viaductu de Landwasser]], nel [[cantón de los Grisones]].]]
El [[ferrocarril]] ye unu de los factores que contribuyó a dar forma a la Suiza actual, que cunta con una amplia y sirvida rede ferroviaria, empecipiada nel añu [[1850]].<ref>[http://hls-dhs-dss.ch/textes/f/F7961.php ''Chemin de fer''] artículu del ''[[Diccionariu históricu de Suiza]]''</ref> Cuenta con llinies internacionales, nacionales o rexonales, esistiendo amás numberoses compañíes que desenvolvieron redes secundaries con [[ferrocarril de vía estrecha|ferrocarriles de vía estrecha]], más afechos a redolaes [[Monte|montascosos]] como'l que predomina en bona parte de Suiza. Per otru llau, a partir de los [[años 1990]] diose entamu a una serie de redes de ferrocarril de cercaníes o suburbano, qu'empecipió la integración del tresporte ferroviariu de pasaxeros nel tresporte urbanu de les grandes [[conurbación|conurbaciones]].
El [[ferrocarril]] ye unu de los factores que contribuyó a dar forma a la Suiza actual, que cunta con una amplia y sirvida rede ferroviaria, empecipiada nel añu [[1850]].<ref>[http://hls-dhs-dss.ch/textes/f/F7961.php ''Chemin de fer''] artículu del ''[[Diccionariu históricu de Suiza]]''</ref> Cuenta con llinies internacionales, nacionales o rexonales, esistiendo amás numberoses compañíes que desenvolvieron redes secundaries con [[ferrocarril de vía estrecha|ferrocarriles de vía estrecha]], más afechos a redolaes [[Monte|montascosos]] como'l que predomina en bona parte de Suiza. Per otru llau, a partir de los [[años 1990]] diose entamu a una serie de redes de ferrocarril de cercaníes o suburbano, qu'empecipió la integración del tresporte ferroviariu de pasaxeros nel tresporte urbanu de les grandes [[conurbación|conurbaciones]].


Como signu de los tiempos y de la integración de Suiza nes redes internacionales de tresporte ferroviariu, amás de suponer una indicación de los cada vez más estrechos llazos de les comunidaes tresfronterices, la ciudá de [[Basilea]] tien la peculiaridá de tener trés [[estación ferroviaria|estaciones ferroviaries]] pertenecientes caúna d'elles a tres red ferroviaries nacionales distintes: la suiza (estación de Basilea SBB), francesa (estación de Basilea SNCF) y alemana (Basel Badischer Bahnhof).
Como signu de los tiempos y de la integración de Suiza nes redes internacionales de tresporte ferroviariu, amás de suponer una indicación de los cada vez más estrechos llazos de les comunidaes tresfronterices, la ciudá de [[Basilea]] tien la peculiaridá de tener trés [[estación ferroviaria|estaciones ferroviaries]] pertenecientes caúna d'elles a tres red ferroviaries nacionales distintes: la suiza (estación de Basilea SBB), francesa (estación de Basilea SNCF) y alemana (Basel Badischer Bahnhof).


Les principales llinies nacionales de tresporte ferroviariu en Suiza atópense empobinaes en sentíu sudoeste-nordeste, escurriendo pola [[pandu suizu]], y son:
Les principales llinies nacionales de tresporte ferroviariu en Suiza atópense empobinaes en sentíu suroeste-nordeste, escurriendo pola [[pandu suizu]], y son:


* Llinia principal: (procedente de [[Francia]]) [[Xinebra (ciudá)|Xinebra]] – [[Lausana]] – [[Friburgu im Üechtland|Friburgu]] – [[Berna]] – [[Olten]] (un antiguu nuedu ferroviariu) – [[Zúrich]] – [[Sankt-Gallen]] - St. Margrethen (escontra [[Alemaña]] o [[Austria]]).
* Llinia principal: (procedente de [[Francia]]) [[Xinebra (ciudá)|Xinebra]] – [[Lausana]] – [[Friburgu im Üechtland|Friburgu]] – [[Berna]] – [[Olten]] (un antiguu nuedu ferroviariu) – [[Zúrich]] – [[Sankt-Gallen]] - St. Margrethen (escontra [[Alemaña]] o [[Austria]]).
* Llinia a cuerpu de la [[Xura (cordal)|cordal del Xura]]: [[Xinebra (ciudá)|Xinebra]] – [[Yverdon]] – [[Neuchâtel]] – [[Biel-Bienne]] - [[Olten]] – [[Delémont]] – [[Basilea]] (escontra Alemaña y Francia) o: [[Olten]] – [[Zúrich]] – [[Sankt-Gallen]].
* Llinia a cuerpu de la [[Jura (cordal)|cordal del Jura]]: [[Xinebra (ciudá)|Xinebra]] – [[Yverdon]] – [[Neuchâtel]] – [[Biel-Bienne]] - [[Olten]] – [[Delémont]] – [[Basilea]] (escontra Alemaña y Francia) o: [[Olten]] – [[Zúrich]] – [[Sankt-Gallen]].


Les principales llinies internacionales esistentes en Suiza traviesen los [[Alpes]] y la [[Xura (cordal)|cordal del Xura]], enllazando [[Francia]] y [[Alemaña]] cola llanura [[italia]]na, y son:
Les principales llinies internacionales esistentes en Suiza traviesen los [[Alpes]] y la [[Jura (cordal)|cordal del Jura]], enllazando [[Francia]] y [[Alemaña]] cola llanura [[italia]]na, y son:


* [[París]] – [[túnel del Mont d'Or]] ([[1915]]) - [[Lausana]] – [[túnel del Simplón]] ([[1906]]) – [[Milán]] (vease ''[[Orient Express]]'').
* [[París]] – [[túnel del Mont d'Or]] ([[1915]]) - [[Lausana]] – [[túnel del Simplón]] ([[1906]]) – [[Milán]] (vease ''[[Orient Express]]'').
Llinia 930: Llinia 930:
* [[Milán]] – [[Chiasso]] - [[túnel del San Gotardo]] ([[1882]]) – [[Zúrich]] (escontra [[Alemaña]] y [[Austria]]).
* [[Milán]] – [[Chiasso]] - [[túnel del San Gotardo]] ([[1882]]) – [[Zúrich]] (escontra [[Alemaña]] y [[Austria]]).


[[Archivu:Lm lk,|miniaturadeimagen|centru]]
[[Ficheru:Lm lk,|miniaturadeimagen|centru]]


==== Puertos y aeropuertos ====
==== Puertos y aeropuertos ====
[[Archivu:Basel Rheinhafen.jpg|right|thumb|300px|El [[puertu]] fluvial de [[Basilea]].]]
[[Ficheru:Basel Rheinhafen.jpg|right|thumb|300px|El [[puertu]] fluvial de [[Basilea]].]]
[[Archivu:Geneva airport from air.jpg|right|thumb|300px|Vista del [[Aeropuertu Internacional de Xinebra]], en [[Xinebra (ciudá)|la ciudá homónima]].]]
[[Ficheru:Geneva airport from air.jpg|right|thumb|300px|Vista del [[Aeropuertu Internacional de Xinebra]], en [[Xinebra (ciudá)|la ciudá homónima]].]]
La mayor parte de los ríos suizos, al tar na parte alta del cursu de los mesmos, nun son navegables. Sicasí, sí lo son los ríos [[Rin]], [[Ródano]] o [[Aar]], siquier en dalguna de los sos partes. Y tamién lo son los [[llagu|llagos]] que chisquen la xeografía suiza, motivu pol cual esisten dellos pequeños puertos fluviales o llacustres.
La mayor parte de los ríos suizos, al tar na parte alta del cursu de los mesmos, nun son navegables. Sicasí, sí lo son los ríos [[Rin]], [[Ródano]] o [[Aar]], siquier en dalguna de los sos partes. Y tamién lo son los [[llagu|llagos]] que chisquen la xeografía suiza, motivu pol cual esisten dellos pequeños puertos fluviales o llacustres.


Llinia 943: Llinia 943:
L'[[aeropuertu Internacional de Zúrich]] atópase na comuña de [[Kloten]], 13 km al norte de Zúrich, ciudá a que'l so centru atopar xuníu por un ferrocarril. Nel añu [[2006]] acoyó a 19,2 millones de pasaxeros, y ta consideráu como unu de los 10 principales nel mundu. Ye'l más importante de Suiza, y atópase xuníu per llinies regulares a los demás aeropuertos d'importancia a escales europea o mundial.
L'[[aeropuertu Internacional de Zúrich]] atópase na comuña de [[Kloten]], 13 km al norte de Zúrich, ciudá a que'l so centru atopar xuníu por un ferrocarril. Nel añu [[2006]] acoyó a 19,2 millones de pasaxeros, y ta consideráu como unu de los 10 principales nel mundu. Ye'l más importante de Suiza, y atópase xuníu per llinies regulares a los demás aeropuertos d'importancia a escales europea o mundial.


L'[[aeropuertu de Basilea-Mulhouse]] ye en realidá un aeropuertu auténticamente tresfronterizu, yá que sirve a tres ciudaes en tres países distintos: [[Basilea]] en [[Suiza]], [[Mulhouse]] en [[Francia]] y [[Friburgu de Brisgovia]] n'[[Alemaña]]. Por esti motivu, ye conocíu como ''EuroAirport'' o ''Aeropuertu européu''. Foi inauguráu en [[1946]], en terrenes apurríos per Francia, ente que la construcción corrió al cargu de Suiza. El so Conseyu d'Alministración ta formáu por representantes de dambes naciones, con una minoría d'alemanes en calidá d'observadores. Ta emplazado na [[comuñes de Francia|comuña]] francesa de [[Saint-Louis (Alto Rin)|Saint-Louis]], nel [[Alto Rin]], y nel añu 2006 emprestó serviciu a 4 millones de pasaxeros.
L'[[aeropuertu de Basilea-Mulhouse]] ye en realidá un aeropuertu auténticamente tresfronterizu, yá que sirve a tres ciudaes en tres países distintos: [[Basilea]] en [[Suiza]], [[Mulhouse]] en [[Francia]] y [[Friburgu de Brisgovia]] n'[[Alemaña]]. Por esti motivu, ye conocíu como ''EuroAirport'' o ''Aeropuertu européu''. Foi inauguráu en [[1946]], en terrenes apurríos per Francia, ente que la construcción corrió al cargu de Suiza. El so Conseyu d'Alministración ta formáu por representantes de dambes naciones, con una minoría d'alemanes en calidá d'observadores. Ta emplazado na [[comuñes de Francia|comuña]] francesa de [[Saint-Louis (Altu Rin)|Saint-Louis]], nel [[Altu Rin]], y nel añu 2006 emprestó serviciu a 4 millones de pasaxeros.


L'[[aeropuertu Internacional de Xinebra]] atópase na comuña de [[Cointrin]], a tan solo 5 km del centru de Xinebra. Tien un sector reserváu pal so usu per Francia, al que s'apuerta dende la llocalidá francesa de [[Ferney-Voltaire]]. L'añu 2006 vio pasar poles sos instalaciones a 9,3 millones de pasaxeros, básicamente procedentes o con destín a vuelos europeos.
L'[[aeropuertu Internacional de Xinebra]] atópase na comuña de [[Cointrin]], a tan solo 5 km del centru de Xinebra. Tien un sector reserváu pal so usu per Francia, al que s'apuerta dende la llocalidá francesa de [[Ferney-Voltaire]]. L'añu 2006 vio pasar poles sos instalaciones a 9,3 millones de pasaxeros, básicamente procedentes o con destín a vuelos europeos.
Llinia 957: Llinia 957:


== Enllaces esternos ==
== Enllaces esternos ==
{{Commons|Atles of Switzerland|Atles de Suiza}}
{{Commons|Atlas of Switzerland|Atles de Suiza}}




Llinia 966: Llinia 966:
{{control d'autoridaes}}
{{control d'autoridaes}}
[[Categoría:Xeografía de Suiza| ]]
[[Categoría:Xeografía de Suiza| ]]
[[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]]

Revisión actual a fecha de 06:56 24 set 2024

Xeografía de Suiza
Llocalización
Continente Europa
Rexón Europa occidental
Carauterístiques xeográfiques
Superficie 41.290 km²
  39.550 km² (tierra)
  1.740 km² (agua)
Llinia de costa 0 km
Puntos estremos
Puntu más altu 4.634 m (Picu Dufour)
Fronteres territoriales
 • Austria 164 km
 • Francia 573 km
 • Italia 740 km
 • Liechtenstein 41 km
 • Alemaña 334 km
 
[editar datos en Wikidata]
Vista de la cara norte del Eiger (3.970 m, Alpes Berneses).

Suiza (nome llocal, Schweizerische Eidgenossenschaft (alemán); Confederation Suisse (francés); Confederazione Svizzera (italianu); Confederaziun Svizra (romanche)) ye un país européu, que s'atopa nel centru-oeste de dichu continente. Con una superficie total de 41.290 km², llinda al oeste con Francia, al sur y al este con Italia, al este con Liechtenstein y Austria y al norte y nordés con Alemaña.

Xeografía física

[editar | editar la fonte]

Datos básicos

[editar | editar la fonte]
Puesta de sol nel Piz Bernina, nuna vista dende l'abelugu de Boval.

Trátase d'un país eminentemente montascosu que les sos cordales alliniar en sentíu suroeste-nordeste. Ta bordiáu al sur pola cadena montascosa de los Alpes y al oeste pola del Jura, y cuenta con numberosos visos percima de los 4.000 m d'altor. Esto determina que Suiza tea conformada por trés grandes rexones naturales: el cordal de los Alpes na metá suroriental del país, el cordal del Jura nel noroeste y la pandu suizu o corredor de Mittelland (Tierra del Mediu), ente dambes. Cabo añader les zones de Basilea (asitiada más allá del Jura na fuesa teutónica de la fuesa renana) y el distritu de Mendrisio, perteneciente a la cuenca del ríu Po.

Los Alpes

[editar | editar la fonte]

Los Alpes suizos ocupen la mayor parte del territoriu, aproximao'l 62,5 %, nes sos zones central y sur-oriental. Van dende'l Mont Blanc hasta'l Ortles. Trátase d'una zona de llevantamientu recién que da'l so nome a la oroxenia alpina producida mientres el terciariu o cenozoicu, que se va alzando progresivamente, con una altitú media d'unos 1.700 msnm, pero que tien numberosos cumes de más de 4.000 m d'altor. Por cuenta de l'acción glaciar, formáronse nesta rexón valles n'artesa y cubetes onde pueden atopase llagos como los de Brienz, Cuatro Cantones, Sarnen, Thun o Zug.

Na zona correspondiente a los Alpes centrales hai que destacar la esistencia de trés macizos estremaos:

De la mesma, el Rin marca la separación de la rexón del Rheintal.

El Grosse Scheidegg, nos Alpes berneses.

El macizu alpín del San Gotardo ocupa lo que puede ser consideráu como'l centru de los Alpes, dixebrando los Alpes occidentales (cantones de Valais, Vaud y Berna) de los Alpes orientales, que principian nel Cantón de los Grisones. Col cantón de llingua alemana d'Uri y el cantón de llingua italiana del Tesinu, trátase, histórica y estratéxicamente, d'un importante llugar de camín ente Alemaña ya Italia.

El Tesinu, el puertu del Simplon nel Valais y dellos valles del cantón de los Grisones son les úniques rexones de Suiza qu'arramen les sos agües escontra'l sur, escontra'l valle del ríu Po, n'Italia. Lugano ye la principal ciudá de la zona.

Nome y superficie de los macizos alpinos en Suiza
Llocalización Superficie sobre'l total de Suiza (suma = 62,5%) Nome del macizu
Aguada norte de los Alpes 27,8% Alpes berneses, Alpes uraneses, Alpes glaroneses y Prealpes appenzelleses
Alpes centrales occidentales 11,7% Alpes valaisanos
Alpes centrales orientales 14,1% Alpes Réticos
Vertiente sur de los Alpes 8,9% Alpes Lepontinos
Vista de los Alpes valaisanos.

El cordal del Jura

[editar | editar la fonte]

Una pequeña parte de la cordal del Jura atópase en Suiza, conformando la frontera con Francia y Alemaña al noroeste del país. El cordal del Jura correspuende a un llevantamientu de la Yera Secundaria o Mesozoica (el Jura da-y nome a un periodu del Mesozoicu, el Xurásicu), ta formada por roques caliares, y ocupa aproximao'l 10,5 % del territoriu de Suiza. Los sos cumes, con una altitú media d'unos 1.600 m, son de menor altitú que les de los Alpes suizos. Algámense los 1.683 metros nel Tendre. Les ciudaes na zona atopar nos valles, a una altitú media d'unos 1.000 m. Hai de solliñar nel sector les ciudaes de La Chaux-de-Fonds, -y Locle o Sainte-Croix, dalgunes de les cualos concentren la tradicional y famosa industria reloxero suiza.

El pandu suizu

[editar | editar la fonte]
Vista de Lucerna, nel pandu suizu, dende'l Pilatus.

El pandu suizu o Mitelland ye la zona que s'estiende ente los dos cadenes montascoses recién indicaes. Ocupa'l 27 % del total del territoriu de Suiza y arrexunta a les rexones más llanes del país. La llanura foi cubierta por sedimentos fluviales y por detritos acumulaos nes morrenes glaciares. Mientres la glaciación de Würm, hai ente 20.000 y 10.000 años, cola retirada de los glaciares, la zona quedó semada con numberosos llagos, la mayoría d'ellos, represados por diches morrenes.

Trátase d'una zona anguaño formada por llombes arredondiaes pola erosión glaciar, y con una altitú media d'ente 400 y 600 m. Estender a tou lo ancho del país, formando una exa que va dende'l llagu Lemán al suroeste hasta'l llagu de Constanza al nordeste.

Trátase de la zona más densamente poblada de Suiza, acoyendo otra manera a la mayor parte de la población suiza, en razón de les sos más benignes condiciones climatolóxiques.

Ríos y llagos

[editar | editar la fonte]
El ríu Aar al so pasu por Berna.

Suiza tien el 6 % de toles reserves d'agua duce d'Europa. El país comparte cinco cuenques hidrográfiques y dalgunos de los más grandes llagos n'Europa occidental colos sos vecinos. Suiza tien considerables reserves d'agües soterrañes.

Suiza asítiase na llinia divisoria d'agües de cuatro cuenques hidrográfiques. Les cuenques de los ríos Rin y Ródano ocupen la mayor parte del territoriu, anque delles zones del país pertenecen a la cuenca del ríu Danubiu (el valle del ríu Eno, Inn n'alemán, nel cantón de los Grisones) o a la cuenca del ríu Po (la zona del ríu Tesinu). D'esta miente, los ríos y llagos de Suiza acaben por desaguar nel mar del Norte (Rin, Aar), nel mar Mediterraneu (Ródano), nel mar Negru (el Eno) o nel mar Adriáticu (Tesinu).

Nel macizu del puertu de San Gotardo conflúin la nacencia del Rin anterior y del Rin posterior, per un sitiu y, por otru, el glaciar del Ródano, fonte de dos de los ríos más importantes de la Europa occidental: el Rin y el Ródano.

El ríu Aar ye'l ríu más llargu que'l so calce escurre íntegramente per territoriu suizu, con un llargor de 295 km y una cuenca que toma'l 43 % de Suiza. Desagua nel Rin nes cercaníes de Koblenz. El so caudal, de 557 m³/s, ye cimeru inclusive al del Rin, con 439 m³/s. El so cursu foi esviáu en 1868 pa evitar hinchentes nel Seeland pantanosu.

Los cinco cuenques presentes en Suiza.
Una vista del Llagu Mayor, el puntu más baxu de Suiza.

Hai numberosos llagos naturales en Suiza (llagu de Xinebra, nel Ródano; llagu de Constanza, nel Rin; llagu Mayor, nel ríu Tesinu) y llagos artificiales (Sihlsee, Grande Dixence). Los llagos y los banzaos contienen el 50 % de l'agua almacenada, los glaciares el 28 %, l'agua soterraño 20 % y los ríos 2 %.[2] Tanto'l Rin como'l Ródano traviesen nel so percorríu un gran llagu, qu'en dambos casos ye fronterizu: el llagu de Constanza, fronterizu con Austria y Alemaña, pal Rin; y el llagu Lemán, fronterizu con Francia, pal Ródano.

Los llagos de la zona llana del país son los de mayor superficie. Ente estos destaquen los dos principales llagos de Suiza, allugaos cada unu d'ellos nun estremu del pandu suizu: el llagu Lemán al oeste, con una superficie de 580,03 km², compartíu con Francia, y el Llagu de Constanza, al norte, compartíu con Alemaña y Austria y con una superficie total de 536 km². El tercer llagu del país, el llagu Mayor, con una superficie de 212 km², ye un llagu compartíu con Italia, esistente al sur del país. Pela so parte, el llagu de Neuchâtel, el mayor llagu que la so superficie ta dafechu nel interior del territoriu suizu, con 217,9 km², pertenez igualmente a esta tipoloxía.

Con al respeutive de los llagos de monte, dellos exemplos son el llagu de Silvaplana, a 1.799 m d'altitú, na Engadina, que tien la peculiaridá de tar sometíu a fuertes vientos constantes procedentes del puertu de monte de la Maloja, lo que-y fai apropiáu pa la práutica del windsurf y del kitesurf. Otru llagu a destacar ye'l llagu de Märjelen, llagu d'orixe glaciar bien próximu al glaciar d'Aletsch (nel cantón del Valais), glaciar que foi declaráu Patrimoniu de la Humanidá pola UNESCO.

Tamién esisten en Suiza banzaos d'orixe artificial, xeneralmente destinaos al so usu como central hidroeléctrica pa la producción d'enerxía llétrica. Ente estos destaquen el llagu de Dix, cola presa de la Grande-Dixence, o'l llagu de la Gruyère, nel cantón de Friburgu.

Efeutu Foehn. La topografía obliga a la masa d'aire a xubir, entestando'l vapor d'agua y dando llugar a agües (efeutu barrera). A sotaventu l'aire yá seco baxa rápido aumentando la presión atmosférica y la temperatura (efeutu Foehn). La denominación téunica en Climatoloxía del fenómenu procede del vientu suizu de dichu nome.

Los Alpes conformen una barrera climática nel país: al norte, qu'ocupa la mayor parte de la superficie, el clima ye templáu, oceánicu o continental según la orientación este oeste de los vientos dominantes, colos cuatro estaciones perfectamente marcaes y delimitadas. Otra manera, nel territoriu asitiáu al sur de los Alpes (el Valais, el Tesinu y la Engadina) dase un clima más nidiu, de tipu mediterraneu.

Los vientos dominantes en Suiza son el Foehn y el Bise. El Foehn ye un vientu fuerte, templáu y secu, que se produz cuando un vientu circuló sobre una cadena montascosa pa baxar pola otra aguada, habiendo perdíu d'esi manera toa'l so mugor. El Bise ye un vientu procedente del norte, fríu y secu, que naz nel nordeste d'Europa y sopla al traviés de les llanures continentales, algamando especialmente la zona del pandu suizu.

Tratándose d'un país con una variada orografía y dotáu de fuertes contrastes, esiste en consecuencia en Suiza una gran variedá de microclimes.

Hai tamién un eleváu contraste respeuto de les agües. Les precipitaciones añales son bien altes nos Alpes y el cantón del Tesinu (del orde de 2.000 mm añales) pero son muncho más escases nel valle del Ródano (unos 600 mm añales).

Los cantones del Valais y del Tesinu beneficiar d'un eleváu númberu d'hores de sol al añu (alredor del 60 %), ente que la pandu suizu tien alredor del 50 % pel branu, pa cayer hasta'l 20 % pel hibiernu.

Datos climáticos

[editar | editar la fonte]

El primer factor qu'incide nes temperatures ye, lóxicamente, l'altitú, lo que tien de ser teníu en cuenta. Una rede del Institutu Suizu de Meteoroloxía cubre la totalidá del país y, a partir de les sos midíes, pueden ufiertase los siguientes datos:

  • La temperatura medio de la pandu suizu nel mes de xineru atopar ente -1 °C y 1 °C, ente que nel mes de xunetu atopar ente 16 °C y 19 °C. La temperatura medio añal ye nesta zona d'ente 7 °C y 9 °C.
  • La temperatura medio añal más alta de Suiza correspuende a Locarno-Monti, al sur del país, con 11,5 °C.
  • La temperatura medio añal más baxa de Suiza correspuende al puertu de monte del Jungfraujoch, con -7,5 °C.

P'altitúes comparables, la temperatura na rexón de Basilea y nel valle del Ródano ye ente 1 y 2 °C más elevada, ente que ye ente 2 y 3 °C más alta na llanura de Magadino, nel cantón del Tesinu.

Aguada Porcentaje de la superficie de Suiza. Principales afluentes en Suiza Lago Desagua en
Rin 68 % Aar, Reuss Llagu de los Cuatro Cantones, llagu de Neuchâtel, llagu de Constanza, etc. Mar del Norte nun delta de los Países Baxos
Ródano 18 % Doubs Llagu Léman Mar Mediterraneu nun delta (la Camargue) en Francia
Po 9,3 % Tesinu Llagu Mayor, llagu de Lugano Mar Adriáticu nun delta al nordeste d'Italia
Danubiu 4,4 % Eno Mar Negru
Adigio 0,3 % Rom Mar Mediterraneu
Diversidá climática[3]
Llugar Altitú de la estación meteorolóxica Precipitaciones añales medies Duración del solazu mediu n'agostu !Duración

del solazu mediu n'avientu !Temperatura max. mensual media !Temperatura min. mensual media |-----

La Chaux-de-Fonds (Jura) 1.018 m 1.410 mm/añu |align="center"|40% 40% +19,6 °C -6,4 °C
Berna 565 m 1.040 mm/añu |align="center"|50% 20% +23,5 °C -3,9 °C
Sion (Valais) 482 m 600 mm/añu |align="center"|60% 50% +25,7 °C -4,8 °C
Säntis (Appenzell) 2.490 m 2.900 mm/añu |align="center"|55% 30% +7,5 °C -10,3 °C
Locarno-Monti (Tesinu) 366 m 1.850 mm/añu |align="center"|60% 60% +25,9 °C +0,1 °C
Vista panorámica de la ciudá de Lugano.

Meteoroloxía estrema

[editar | editar la fonte]
Una vista del Säntis, récor suizu d'altitú de nieve en 1999.

Dellos datos de meteoroloxía estrema en Suiza:[4]

Fenómenos meteorolóxicos y morfolóxicos

[editar | editar la fonte]
Vista de la llocalidá de Brig, que foi afeutada por hinchentes en 1993, y el Glishorn.

Polo que respecta a los fenómenos morfolóxicos, y específicamente a la tectónica, hai que tener presente que la rexón de Basilea, na fuesa renana, y el cantón del Valais son los llugares del país con mayor actividá sísmica. A esti respectu, tien de recordase que la ciudá de Basilea quedó destruyida pol Terremotu de Basilea de 1356.

Referente a los fenómenos meteorolóxicos, cabo destacar lo siguiente:

  • El calentamientu global paez tar provocando nos Alpes el retrocesu de los glaciares. El permafrost ta fundiéndose, les roques tienden a la inestabilidá y ello provoca más frecuentes ábanos.[5] Sicasí, tampoco hai que refugar la crecedera de la población nes zones urbanes de los valles alpinos, llugares nos que la oral de valle puede llevar una gran cantidá de calor (calefacción, industries y servicios, etc.) escontra'l cursu de los glaciares de monte, faciendo que'l frente de los mesmos vaya reculando de manera inevitable. Ye un efeutu del calentamientu local y non global anque nun se refugue esti postreru.
  • A altitúes medies, la capa de nieve tiende constantemente a la baxa.
  • Les inundación debíes a ríos enchíos (como en Brig el 24 de setiembre de 1993) y los ábanos de nieve son cada vez más frecuentes en zones de monte.
  • El xarazo y la borrina son fenómenos qu'afecten en mayor midida a la pandu suizu.

Mediu ambiente

[editar | editar la fonte]

Les condiciones climatológicas y orográfiques de Suiza tienen una clara incidencia na fauna y la flora del país, que ye rica y variada, como correspuende a un país de contrastes.

Imaxe de dos exemplares de cabra alpina nos Alpes.

Polo que respecta a la fauna en Suiza, hai que tener en cuenta la intensa presión antrópica sobre'l territoriu, que forzó a la fauna selvaxe a abandonar les zones más baxes del país p'abellugase nes zones de monte.

Ente los animales emblemáticos de la fauna suiza, hai que destacar el robecu, qu'ocupa toles zones montascoses del país.

Na zona del cantón de los Grisones podemos atopar osos pardos, llobos, venados, cabres alpines (un endemismu de los Alpes), corzos, marmotes, gangues (otru endemismu) o urogallos, ensin escaecer los más comunes, como diversos tipos d'águiles, falcónidos, utres, melandros, foinos, foines, papalbes o llondres.

Polo que respecta a llagos y ríos, xunto a especies comunes como carpes (especie introducida modernamente), perques o truches, esisten otres varies que constitúin endemismos, dacuando esclusivos de cada unu de los llagos en que s'atopen.

Imaxe d'un monte suizu plantáu como proteición contra les ábanos.

Tantu les zones baxes de los valles como les rimaes soleyeres de la pandu suizu, n'altores non bien elevaes, son perfectamente afeches pal cultivu de ceberes, cultivándose trigu, centenu y cebada (y pataques) hasta altores d'unos 1.300 m, que pueden llegar a los 2.000 m en zones especialmente favorecíes poles sos microclimes particulares.

Nes zones más templaes del cantón del Tesinu cultívense igualmente la vide y diversos árboles frutales.

Sicasí, por cuenta de les dificultaes qu'esperimenta l'agricultura por cuenta de la difícil orografía del terrén y a la competencia de los productos agrícoles d'importación, bona parte del territoriu dedicar a camperes pal ganáu, que sustituyeron a bona parte del terrén antaño dedicáu al monte.

El monte, en razón d'esta presión humana, quedó anguaño amenorgáu en Suiza a la ocupación de les fasteres n'avesida de les montes. N'altores baxos, hasta los 1.250 m, atopamos a árboles de fueya caduca, como hayas o carbayos, pero tamién podemos ver castaños, tilals, llameres y coníferes. Hasta los 1.500 o 1.600 m (ya inclusive dacuando a altores cimeros a los 2.000 m) atopamos les grandes mases montiegues, formaes especialmente por coníferes. Nel pisu cimeru atopamos yá la zona de carba alpín, y nes zones más altes, cubiertes pel hibiernu pola nieve, apaecen los pacionales pel branu.

Ecorrexones

[editar | editar la fonte]

Según WWF, el territoriu de Suiza partir ente trés ecorrexones:

Árees protexíes

[editar | editar la fonte]

Destaquen nel so patrimoniu natural tres sitios patrimoniu de la Humanidá declaraos pola Unesco, toos ellos clasificaos como “bien natural”: los Alpes suizos Jungfrau-Aletsch (2001, ampliáu en 2007), el Monte San Giorgio (2003) y el Sitiu teutónicu suizu del Sardona (2008). Cuenta con dos reserves de la biosfera: Parc Suisse y Entlebuch. 8.676 hectárees tán protexíes como güelgues d'importancia internacional al amparu del Conveniu de Ramsar, en total, 11 sitios Ramsar, ente los que destaca'l llagu Leman. Tien un parque nacional terrestre de 16.887 hectárees, el Schweizerischer Nationalpark.

Xeografía humana

[editar | editar la fonte]
Suiza nun ye más, por dicilo de dalguna manera, qu'una ciudá estáu estremada en trece barrios de los qu'unos tán nel valle, otros nes riberes, otros nos montes. […] Hai barrios más o menos poblaos, pero toos ellos tar lo suficientemente como pa demostrar que se ta siempres na ciudá.[6]

Según los datos del censu de población del país al 1 de xineru de 2007, Suiza tien 7.508.739 habitantes, con una densidá de población de 181,85 habitantes/km².

Según el censu de población a 1 de xineru de 2007, Suiza cunta con 7.508.739 habitantes lo que, habida cuenta de que la superficie del país ye de 41.290 km², danos una densidá de 181,85 habitantes/km².

Les principales ciudaes de Suiza, en términos de población humana, son Zúrich, Xinebra, Basilea, Berna y Lausana. Ciudaes capital de cantón, amás de les anteriores, son: Altdorf, Schwyz, Sarnen, Stans, Glaris, Zug, Friburgu im Üechtland, Soleura, Liestal, Schaffhausen, Herisau, Appenzell, Sankt Gallen, Coira, Aarau, Frauenfeld, Bellinzona, Sion y Neuchâtel. Otres ciudaes destacaes, non capitales de cantón, son: Winterthur, Biel-Bienne, La Chaux-de-Fonds, Thun o Lugano.

Rellación de los movimientos de población en Suiza nos últimos años:[7]

Población
01-01
Nacencies Fallecimientos Saldu
natural
Saldu
migratoriu !Población
31-12
Crecedera !%
1971 6.193.064 96.261 57.856 38.405 2.275 6.233.744 40.680 0,7
1972 6.233.744 91.342 56.489 34.853 19.571 6.288.168 54.424 0,9
1973 6.288.168 87.518 56.990 30.528 7.829 6.326.525 38.357 0,6
1974 6.326.525 84.507 56.403 28.104 1.656 6.356.285 29.760 0,5
1975 6.356.285 78.464 55.924 22.540 -57.847 6.320.978 -35.307 -0,6
1976 6.320.978 74.199 57.095 17.104 -54.053 6.284.029 -36.949 -0,6
1977 6.284.029 72.829 55.658 17.171 -22.881 6.278.319 -5.710 -0,1
1978 6.278.319 71.375 57.718 13.657 -6.820 6.285.156 6.837 0,1
1979 6.285.156 71.986 57.454 14.532 3.885 6.303.573 18.417 0,3
1980 6.303.573 73.661 59.097 14.564 17.106 6.335.243 31.670 0,5
1981 6.335.243 73.747 59.763 13.984 23.677 6.372.904 37.661 0,6
1982 6.372.904 74.916 59.204 15.712 21.097 6.409.713 36.809 0,6
1983 6.409.713 73.659 60.756 12.903 5.217 6.427.833 18.120 0,3
1984 6.427.833 74.710 58.602 16.108 11.955 6.455.896 28.063 0,4
1985 6.455.896 74.684 59.583 15.101 13.837 6.484.834 28.938 0,4
1986 6.484.834 76.320 60.105 16.215 22.364 6.523.413 38.579 0,6
1987 6.523.413 76.505 59.511 16.994 26.392 6.566.799 43.386 0,7
1988 6.566.799 80.345 60.648 19.697 33.477 6.619.973 53.174 0,8
1989 6.619.973 81.180 60.882 20.298 33.579 6.673.850 53.877 0,8
1990 6.673.850 83.939 63.739 20.200 56.643 6.750.693 76.843 1,2
1991 6.757.188 86.200 62.634 23.566 61.440 6.842.768 85.580 1,3
1992 6.842.768 86.910 62.302 24.608 40.156 6.907.959 65.191 1,0
1993 6.907.959 83.762 62.512 21.250 39.512 6.968.570 60.611 0,9
1994 6.968.570 82.980 61.987 20.993 30.883 7.019.019 50.449 0,7
1995 7.019.019 82.203 63.387 18.816 24.519 7.062.354 43.335 0,6
1996 7.062.354 83.007 62.637 20.370 - 1.378 7.081.346 18.992 0,3
1997 7.081.346 80.584 62.839 17.745 - 2.626 7.096.465 15.119 0,2
1998 7.096.465 78.949 62.569 16.380 10.692 7.123.537 27.072 0,4
1999 7.123.537 78.408 62.503 15.905 16.149 7.164.444 40.907 0,6
2000 7.164.444 78.458 62.528 15.930 17.660 7.204.055 33.194 0,46
2001 7.197.638 72.295 61.228 11.067 41.843 7.255.653 58.015 0,8
2002 7.255.653 72.372 61.768 10.604 48.921 7.313.853 58.200 0,8
2003 7.313.853 71.848 63.070 8.778 43.027 7.364.148 50.295 0,7
2004 7.364.148 73.082 60.180 12.902 40.462 7.415.102 50.954 0,7
2005 7.415.102 72.903 61.124 11.779 36.180 7.459.128 44.026 0,6
2006 7.459.128 73.371 60.283 13.088 39.368 7.508.739 49.611 0,7
2007 7.508.739
Población
01-01
Nacencies Fallecimientos Saldu
natural
Saldu
migratoriu !Población
31-12
Crecedera !%

Notes:

Los totales de población a fecha 31-12 inclúin diversos axustes estadísticos y rectificaciones.
Les diverxencies ente los datos de población a final d'añu y principiu d'añu qu'apaecen en 1990/1991 y 2000/2001 deber a adautaciones del balance rellacionaes cola normativa de los censos de 1990 y 2000.
Les distintes llingües oficiales de Suiza: alemán, francés, italianu, romanche.

En Suiza fálense cuatro idiomes distintos: l'alemán, el francés, l'italianu y el romanche.

L'alemán ye l'idioma más faláu del país, falándose en diversos dialeutos nel norte, el centru y l'este del país.

El francés ye la segunda llingua más falada, y el so área de llocalización ye la parte occidental de Suiza. Tien poques diferencies col francés faláu en Francia.

L'italianu falar nel sur del país, nel cantón del Tesinu y dellos puntos del cantón de los Grisones. Falar na variante dialeutal tesina, bien similar a la fala propia de la Lombardía italiana.

El romanche, réticu o retorromano fálase namái por una minoría tremada pol cantón de los Grisones, el más estensu y menos pobláu del país.

Ente la población inmigrante nel sieglu XX, persiste l'usu de les sos llingües propies, utilizaes por casi'l 10% de la población.

Demografía

[editar | editar la fonte]
La población suiza ente 1798 y 1910
1798 1837 1850 1860 1870 1880 1890 1900 1910
1.664.832 2.190.258 2.392.740 2.510.494 2.655.001 2.831.787 2.917.754 3.315.443 3.753.293
La población suiza ente 1920 y 2000
1920 1930 1941 1950 1960 1970 1980 1990 2000
3.880.320 4.066.400 4.265.703 4.714.992 5.429.061 6.269.783 6.365.960 6.873.687 7.288.010
Vista dende los montes de la ciudá d'Interlaken.

Ente 1850 y 1880, la población suiza creció moderadamente, debíu esencialmente a un fuerte saldu migratoriu negativu. Felicidad emigración producióse especialmente nes rexones agrícoles, nel norte del país y nos cantones de Vaud y Lucerna. El motivu fundamental foi la importación de ceberes, qu'amenorgaron les posibilidaes de los pequeños llabradores del país. Polo que respecta a los valles del cantón del Tesinu y del cantón de los Grisones, llegaron a perder hasta a la metá de la so población, con destín principalmente a América. Les rexones del Jura (por cuenta de la industria relóesra) y de la Suiza oriental (por cuenta de la industria testil) vieron, sicasí, aumentar la so población nesti periodu.

Ente 1880 y 1910 producir en Suiza un fuerte desenvolvimientu económicu, acompañáu d'importantes tresformamientos sociales. La inmigración procedente de los países vecinos, una elevada tasa de natalidá y l'amenorgamientu de la tasa de mortalidá traxeron un fuerte aumentu de la población. D'esta miente, les grandes ciudaes aumentaron fuertemente'l so númberu d'habitantes: Zúrich (+ 150%), Lucerna, Saint-Gallen, Lausana y Basilea (+ 120% ), Berna y Biel-Bienne (+ 100%), según les zones industriales a lo llargo de les riberes del ríu Aar ente Biel-Bienne y Aarau. Per otra parte, mientres esti periodu sentáronse les bases del desenvolvimientu del turismu en diversos llugares (Montreux, Montana, Zermatt, Interlaken, la rexón de los llagos nel cantón del Tesinu, na Alta Engadina, o en Davos y Arosa.

Vista de los montes qu'arrodien al Llagu Lemán dende'l mesmu llagu.

Ente 1910 y 1941 produzse una inversión de la situación. Hai un procesu d'estancamientu económicu y un repliegue escontra sigo mesmu del país, escontra los sos propios valores nacionales. La tasa de población estranxera pasa del 16% a tan solo el 5%, la tasa de natalidá cai rápido, imponse'l modelu familiar de familia amenorgada y amóntense les disparidades rexonales. La industria reloxero del Jura entra nuna crisis económica, al empar que la industria testil aparra na Suiza oriental, qu'entra en crisis el turismu. Sigue'l procesu de despoblación nos valles al sur de los Alpes y nes zones rurales del cantón de Friburgu y del cantón de Vaud, y apaez el fenómenu nel cantón del Valais, la Suiza central y el cantón de los Grisones. La población de los nucleos urbanos enlláncase o, inclusive, recula. Inversamente, la población de la contorna de les ciudaes crez, dando entamu a un fenómenu de conurbación.

Ente 1941 y 1971 (hai que recordar la neutralidá suiza mientres la Segunda Guerra Mundial) tien llugar una fuerte crecedera económica y demográficu nes rexones urbanes, suburbanas, industriales o turístiques. La crecedera na pandu suizu ye xeneralizáu ente'l Llagu de Constanza y Neuchâtel o Friburgu im Üechtland. La cuenca del Llagu Lemán y les aglomeraciones urbanes del cantón del Tesinu constitúin nuevos polos de crecedera. Pela cueta,toles rexones de monte non turístiques del país entren nuna fase de cayente. Tamién les zones rurales del pandu suizu alloñaes de les grandes víes de comunicación ven perder la so población en beneficiu de les periferies de los grandes nucleos urbanos ya inclusive de ciudaes de menor tamañu.

La ciudá de Xinebra, nuna vista xeneral col llagu.

Ente 1971 y l'actualidá, hai que destacar en primer llugar la crisis económica de 1973-1974, que portó una recesión demográfica de trés años de duración, de forma qu'hasta 1981 nun se recuperaron los niveles de 1974. La tasa de natalidá recuperar a partir de los años 1980 y, especialmente, de los años 1990, debíu a la fuerte crecedera de la inmigración. Mientres esti periodu crez polo xeneral toa'l pandu suizu, con esceición de delles rexones rurales aisllaes. Sacante Xinebra, toles grandes ciudaes pierden habitantes en favor de la so periferia residencial. El valle del Ródano nel cantón del Valais, la Suiza central, el cantón de Friburgu y el cantón del Tesinu amonten igualmente la so población con tases cimeres a la media nacional. Sicasí, los pequeños pueblos agrícoles y ganaderos alloñaos de les exes de comunicación, cuantimás nos Alpes centrales y orientales, conocen perdes de población, n'ocasiones bien severes.

=== Distribución de la población Suiza ye anguaño un país fuertemente urbanizáu, nel que trés cuartes partes de los sos habitantes moren nes ciudaes y una cuarta parte nel monte. Amás, la tasa de crecedera demográfica ye cimera nel mediu urbanu (0,7%) que nel mediu rural (0,5%). La metá de la población urbana del país (unes 2.718.000 persones) viven nes conurbaciones de los cinco mayores ciudaes del país: Zúrich, Xinebra, Basilea, Berna y Lausana. Les principales aglomeraciones urbanes del país tienen delles diferencies ente sigo, y dalguna d'elles ye inclusive tresfronteriza.

Fotografía del sector industrial de Zúrich en 1898, tomada por Eduard Spelterini (1852-1931), pioneru de l'aviación y l'aerostática en Suiza.

La capital ye Berna. Otres ciudaes importantes son: Basilea, Xinebra, Lausana y Zúrich. Suiza ye un estáu federal, compuestu por 26 cantones soberanos, anque dende 1999 se instituyeron unes rexones, a efeutos puramente estadísticos, que pueden arrexuntar dellos cantones.[12]

Les 7 grandes rexones suices
Rexón Cantones Población (31.12.2001) Superficie [km²] Densidá [hab/km²]
Région Lemánica Xinebra, Valais y Vaud 1 305 284 8 718 149,72
Espaciu Mittelland Berna, Friburgu, Jura, Neuchâtel y Soleura 1 667 261 10 062 165,70
Suiza Nor-Occidental Argovia, Basilea-campu y Basilea-ciudá 999 024 1 959 509,97
Zurich Zúrich 1 228 628 1 729 710,60
Suiza Oriental Appenzell Rodas Esteriores, Appenzell Rodas Interiores, Glaris, Cantón de los Grisones Grisonos, Sankt-Gallen, Schaffhausen y Turgovia 1 046 464 11 521 90,83
Suiza Central Lucerna, Nidwalden, Obwalden, Schwyz, Uri y Zug 689 267 4 485 153,68
Tesinu Tesinu 311 887 2 812 110,91

Tipoloxía del territoriu

[editar | editar la fonte]
Cascu antiguu de la ciudá de Lucerna xunto al Llagu de los Cuatro Cantones.

En función de la intensidá d'usu humanu sobre'l territoriu (la llamada presión antrópica), podemos establecer cinco tipos estremaos d'usu del territoriu suizu: rexones metropolitanes, redes de ciudaes, zones rústiques (agrícoles y ganaderes), zones de turismu alpín y altores nevaos.

Les árees metropolitanes en Suiza son trés, les correspondientes a les grandes conurbaciones de Zúrich, Xinebra-Lausana y Basilea.

Les redes de ciudaes correspuenden a ciudaes próximes ente sigo y venceyaes amás por un denominador común. Ente éstes, vamos destacar:

Bucólicu paisaxe nel valle del Emme, onde s'ellabora'l quesu d'Emmental.

Les zones más rústiques de Suiza, posesores d'un hábitat con menor presión antrópica y con un usu del territoriu principalmente con finalidaes agrícoles y ganaderos, son esencialmente'l cantón del Jura, les zones rurales del Gros-de-Vaud y de la zona de los Gruyères escontra l'oeste, el Entlebuch y el valle del Emme nel centru, y el Appenzell y Turgovia al nordeste del país.

Vista xeneral de la llocalidá d'Interlaken.

Polo que respecta a les zones de los Alpes de mayor vocación amestada al turismu, tratar de ciudaes qu'esperimenten fuertes fluctuaciones nel so númberu d'habitantes, amestaes a la estacionalidad turística. Ente esti tipu de ciudaes, podemos citar a Davos, Saint Moritz, Interlaken y la so rexón, Gstaad, Montana, Zermatt o Verbier. Trátase de llocalidaes entornaes a la práutica del esquí y restu de deportes d'iviernu.

Finalmente, tán les zones alpines, con menos índiz d'ocupación humana, que s'atopen nevaes casi permanentemente y tán pocu utilizaes, pero que son posesores d'un gran potencial de desenvolvimientu, especialmente de tipu turísticu. Trátase de les zones del macizu del puertu de San Gotardo, de los valles alpinos del cantón del Tesinu y del cantón de los Grisones, al igual que delles zones concretes del cantón del Valais o del Oberland bernés.

Xeografía económica

[editar | editar la fonte]

El país tien una amplia rede de comunicaciones, per carretera o ferrocarril, al igual que dellos aeropuertos, rede de comunicaciones que llogra superar les dificultaes impuestes pola orografía de Suiza.

Política urbanística

[editar | editar la fonte]

En constatando que les árees urbanes adquieren cada vez más importancia na vida económico y social del país y nes redes de comunicaciones, al empar que la población abandona los centros históricos d'eses árees urbanes pa pasar a morar nes zones residenciales de les comuñes estremeres o cercanes, el Gobiernu suizu decidió a partir del añu 2001 emprestar ayuda a los nucleos de la cincuentena de grandes árees urbanes con que cunta'l país, pero tamién collaborar nel establecimientu d'eficaces redes de tresporte que faigan posible l'apaición de nueves redes interurbanes.

Infraestructures de tresporte

[editar | editar la fonte]
Imaxe d'una autopista suiza nel cantón del Valais.

La difícil orografía de Suiza fixo necesariu un fuerte esforcio inversor, calteníu nel tiempu, pa poder caltener la competitividá del país. Por esi motivu, esiste en Suiza una trupa y bien sirvida rede de comunicaciones, sía per carretera, por autopista o per ferrocarril, a lo que se xunió la construcción d'aeropuertos o de canales p'aprovechar les posibilidaes de tresporte fluvial.

Per otru llau, la presencia del país nun puntu central n'Europa, básicu nuna exa de comunicaciones norte-sur ente Alemaña ya Italia fizo que fora de gran importancia l'establecimientu de rutes que dexaren devasar la barrera xeográfica que suponen los Alpes. Asina, yá dende 1882 inauguróse un túnel pa devasar el pasu de San Gotardo y, en 1906, inauguróse'l túnel del Simplón.

Esti puntu central de Suiza na rede de comunicaciones europees foi frecuentemente oxetu de negociaciones ente'l país y la Xunión Europea. Asina, el 21 de mayu de 2000 l'electoráu suizu aceptó en referendu una serie de siete acuerdos en materia de tresporte cola Unión Europea, tendentes a harmonizar les condiciones del tresporte ente dambos, a aceptar el pasu per territoriu suizu de más camiones pesaos a cambéu del pagu d'una tasa y a intensificar el tráficu ferroviariu de camín pel país.

Sicasí, la tema ye oxetu d'alderique y discutiniu en Suiza, por cuenta de que coleutivos ecoloxistes y asociaciones de vecinos afeutaos pol tráficu creciente pretenden llograr l'amenorgamientu del tráficu per carretera y torgar la construcción de nueves grandes obres como autopistes, que xeneren nueves medríes del tráficu y de la consiguiente contaminación.

Puertos de monte y túneles

[editar | editar la fonte]
Vista del puertu de monte de Nunufen, el segundu más altu de Suiza, a 2.478 m d'altor.
El puertu del San Gotardo, por J.M.W. Turner(1775-1851), pintura d'escontra 1802.

Principales túneles destinaos a carretera, por llargor:

Principales puertos de monte en función de la so cota d'altor:

  • Puertu de Umbrail, a 2.501 m
  • Puertu de Nufenen, a 2.478 m.
  • Puertu del Gran San Bernardo, a 2469 m.
  • Puertu de Furka, a 2.431 m.
  • Puertu de Flüela, a 2.383 m.
  • Puertu de Bernina, a 2.323 m.
  • Puertu de Albula, a 2.312 m.
  • Puertu de Julier, a 2.284 m.
  • Puertu de Susten, a 2.224 m.
  • Puertu de Grimsel, a 2.165 m.
  • Puertu de Ofenpass, a 2.149 m.
  • Puertu de Splügen, a 2.113 m.
  • Puertu del San Gotardo, a 2.108 m.
  • Puertu de San Bernardino, a 2.065 m.
  • Puertu de Oberalp, a 2.044 m.
  • Puertu del Simplón, a 2.005 m.
Carretera y ponte de ferrocarril nel puertu de San Gotardo.
Ponte Salginatobel, consideráu como un world monument pola American Society of Civil Engineers.

La complicada orografía suiza, xunto cola necesidá d'espandir la rede de ferrocarril y de carreteres como alternativa a la escasa navegabilidad de los sos ríos, fixo necesariu dende'l primer momentu un rumbu téunicu d'inxeniería a la de construyir pontes con soluciones téuniques atrevíes.

Delles pontes destacaes en Suiza son:

Rede de carreteres

[editar | editar la fonte]

Amás de una amplia rede de carreteres, Suiza cunta igualmente con una amplia rede d'autopistes, que s'empecipió en 1955 con una curtia autovía a la salida de Lucerna. En 1960, l'Asamblea Federal Suiza tomó la decisión de dar entamu a la construcción d'una rede d'autopistes, alcuerdu que s'afiguró en 1963 por aciu la puesta en serviciu del primer tramu llargu d'autopista nel país, ente les ciudaes de Lausana y Xinebra.

Rede de ferrocarriles

[editar | editar la fonte]
Viaductu de Landwasser, nel cantón de los Grisones.

El ferrocarril ye unu de los factores que contribuyó a dar forma a la Suiza actual, que cunta con una amplia y sirvida rede ferroviaria, empecipiada nel añu 1850.[13] Cuenta con llinies internacionales, nacionales o rexonales, esistiendo amás numberoses compañíes que desenvolvieron redes secundaries con ferrocarriles de vía estrecha, más afechos a redolaes montascosos como'l que predomina en bona parte de Suiza. Per otru llau, a partir de los años 1990 diose entamu a una serie de redes de ferrocarril de cercaníes o suburbano, qu'empecipió la integración del tresporte ferroviariu de pasaxeros nel tresporte urbanu de les grandes conurbaciones.

Como signu de los tiempos y de la integración de Suiza nes redes internacionales de tresporte ferroviariu, amás de suponer una indicación de los cada vez más estrechos llazos de les comunidaes tresfronterices, la ciudá de Basilea tien la peculiaridá de tener trés estaciones ferroviaries pertenecientes caúna d'elles a tres red ferroviaries nacionales distintes: la suiza (estación de Basilea SBB), francesa (estación de Basilea SNCF) y alemana (Basel Badischer Bahnhof).

Les principales llinies nacionales de tresporte ferroviariu en Suiza atópense empobinaes en sentíu suroeste-nordeste, escurriendo pola pandu suizu, y son:

Les principales llinies internacionales esistentes en Suiza traviesen los Alpes y la cordal del Jura, enllazando Francia y Alemaña cola llanura italiana, y son:

Ficheru:Lm lk,
centru

Puertos y aeropuertos

[editar | editar la fonte]
El puertu fluvial de Basilea.
Vista del Aeropuertu Internacional de Xinebra, en la ciudá homónima.

La mayor parte de los ríos suizos, al tar na parte alta del cursu de los mesmos, nun son navegables. Sicasí, sí lo son los ríos Rin, Ródano o Aar, siquier en dalguna de los sos partes. Y tamién lo son los llagos que chisquen la xeografía suiza, motivu pol cual esisten dellos pequeños puertos fluviales o llacustres.

El más importante de los sos puertos ye'l puertu de Basilea, a veres del Rin, siendo'l puertu asitiáu más arriba del so cursu. Constitúi pola so situación y pola condición de internacionalidad de la vía fluvial del Rin una de les víes más importantes pa la esportación o la importación del país. Diariamente parten del puertu mediu millar d'embarcaciones.

Mayor importancia, sicasí, revisten los seis aeropuertos internacionales suizos, que converten al país nun importante nuedu nel tráficu aereu européu. Dichos aeropuertos atópase nes ciudaes de Zúrich, Basilea, Xinebra, Berna y Lugano.

L'aeropuertu Internacional de Zúrich atópase na comuña de Kloten, 13 km al norte de Zúrich, ciudá a que'l so centru atopar xuníu por un ferrocarril. Nel añu 2006 acoyó a 19,2 millones de pasaxeros, y ta consideráu como unu de los 10 principales nel mundu. Ye'l más importante de Suiza, y atópase xuníu per llinies regulares a los demás aeropuertos d'importancia a escales europea o mundial.

L'aeropuertu de Basilea-Mulhouse ye en realidá un aeropuertu auténticamente tresfronterizu, yá que sirve a tres ciudaes en tres países distintos: Basilea en Suiza, Mulhouse en Francia y Friburgu de Brisgovia n'Alemaña. Por esti motivu, ye conocíu como EuroAirport o Aeropuertu européu. Foi inauguráu en 1946, en terrenes apurríos per Francia, ente que la construcción corrió al cargu de Suiza. El so Conseyu d'Alministración ta formáu por representantes de dambes naciones, con una minoría d'alemanes en calidá d'observadores. Ta emplazado na comuña francesa de Saint-Louis, nel Altu Rin, y nel añu 2006 emprestó serviciu a 4 millones de pasaxeros.

L'aeropuertu Internacional de Xinebra atópase na comuña de Cointrin, a tan solo 5 km del centru de Xinebra. Tien un sector reserváu pal so usu per Francia, al que s'apuerta dende la llocalidá francesa de Ferney-Voltaire. L'añu 2006 vio pasar poles sos instalaciones a 9,3 millones de pasaxeros, básicamente procedentes o con destín a vuelos europeos.

L'aeropuertu Internacional de Berna-Belp ta allugáu na comuña de Belp, al sur de Berna. Nel añu 2006 acoyó a 116.000 pasaxeros.

L'aeropuertu Internacional de Sion atópase en dicha llocalidá.

L'aeropuertu Internacional de Lugano ta na comuña d'Agno, al oeste de Lugano, y poles sos instalaciones desfilaron nel 2006 más de 300.000 pasaxeros.

Notes y referencies

[editar | editar la fonte]

Enllaces esternos

[editar | editar la fonte]