Burjua inqilabı
Burjua inqilabı — əsas məzmunu feodal sinfinin hakimiyyətdən zorla çıxarılması və dövlətin kapitalist sisteminə keçidi olan bir növ sosial inqilab olan marksist təlimlərdən anlayışdır.[1]
Feodal rejimi tamamilə kapitalist rejimi ilə əvəz edilmədikdə, belə bir inqilab burjua-demokratik adlanır. Burjua inqilabı anlayışının iki mənası var. Adətən, feodalların hakimiyyətini devirmək üçün üç mərhələdən ibarət olan zorakılıq prosesi burjua inqilabı adlanır. Daha nadir hallarda — feodalların hakimiyyətdən kənarlaşdırıldığı andan kapitalist istehsal tərzinin formalaşmasının bütün uzun dövrü.
Terminin yaranması
[redaktə | mənbəni redaktə et]"Burjua inqilabı" termini marksist mənşəli termindir, sosialist düşüncəsinin digər sahələrinin nümayəndələri, habelə marksizmin təsirinə məruz qalmış elmi məktəblər (məsələn, Annals məktəbi, asılı inkişaf nəzəriyyəçiləri) tərəfindən marksistlərdən qəbul edilmişdir.
Bu dairədən kənar olan müəlliflər konkret inqilabların inqilabi xarakterini dərk etməklə yanaşı, adətən "burjua" terminindən istifadə etmirlər. Beləliklə, marksist və marksistlərin təsiri altında olan müəlliflər "Böyük Fransa Burjua İnqilabı" ifadəsini işlədirlər, digərləri isə eyni hadisəni "Böyük Fransa İnqilabı" ilə ifadə edirlər (ümumiyyətlə bunu nəzərdən keçirməkdən imtina edən az sayda mühafizəkar və ya revizionist müəlliflər istisna olmaqla) hadisə inqilabı).
"Burjua" adı belə inqilablara inqilabın hegemonuna — burjuaziyaya görə verilir (hegemonun, məsələn, proletariatın olduğu inqilabların "proletar" adlandırılmasına bənzər).
Mahiyyəti və vəzifələri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Burjua inqilabının tarixi rolu kapitalist inkişafının qarşısında duran maneələri aradan qaldırmaqdır. Bəzi burjua inqilablarının müəyyən antikapitalist tədbirləri həyata keçirə bilməsi onların ümumi xarakterini dəyişmir, çünki onlar burjua cəmiyyətinin ən dərin təməlini — istehsal vasitələri üzərində xüsusi mülkiyyəti ləğv etmir. Sözün geniş mənasında burjua inqilabı feodalizmdən burjua quruluşuna keçidin bütün dövrünü nəzərdə tutur.
Burjua inqilablarına misal olaraq XVI əsr Hollandiya inqilabını, XVII əsr İngiltərə inqilabını, Birinci Amerika İnqilabını (həmçinin Amerika koloniyalarının Müstəqillik Müharibəsi), Böyük Fransa İnqilabını, 1848-ci il inqilablarını göstərmək olar. 1849-cu ildə Avropada (Almaniya, Avstriya, İtaliya, Macarıstan və s. inqilablar).
Buna baxmayaraq, müxtəlif növbəli vəzifələrə və sinfi qüvvələrin balansına baxmayaraq, burjua inqilabının əsas mahiyyəti kapitalist münasibətlərinə "yol açmaq" olaraq qalır.
"Bu inqilabların ən mühüm və davamlı nailiyyəti burjua mülkiyyətinin artmasına və müvafiq ictimai münasibətlərin inkişafına mane olan ictimai və siyasi institutların məhv edilməsi idi (…). Burjua inqilabı burjua mülkiyyətinin çiçəklənməsi üçün şərait yaradır. Mübarizə gedişində qüvvələrin hər hansı xüsusi düzülüşündə deyil, onun özünəməxsus xüsusiyyəti məhz bundadır.
Burjua inqilabının mərhələləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Marksizmin baniləri Karl Marks və Fridrix Engels burjua inqilabının üç mərhələsini ayırdılar. Onlar qeyd edirdilər ki, burjua inqilabı dövrü bir deyil, iki ardıcıl dövlət çevrilişi ilə açılır.[2] Keçmiş feodal rejiminə qarşı birinci zəfərli üsyandan sonra istər-istəməz ikinci üsyan başlayır.
"…İlk qələbə ilə qazanılanlar yalnız radikal partiyanın ikinci qələbəsi ilə sabitləşdi…"[3]
Daha sonra "mötədillər" radikalların qazancını sıfıra endirərək yenidən üstünlük əldə edirlər.
F. Engels:
"Görünür ki, inqilab burjua cəmiyyətinin inkişaf qanunlarından biridir".[4]
Eyni zamanda, Marks mühüm bir vəziyyətə diqqət çəkdi. Əgər kapitalist istehsal üsulunun dəyişdirilməsi üçün maddi şərait hələ yetişməmişdirsə, onda proletariatın inqilabda iştirakı və hətta burjuaziyanın onun tərəfindən devrilməsi yalnız qısamüddətli və yalnız bir müddət olacaq. burjua inqilabının özünün köməkçi məqamı.[5]
Nəticələr
[redaktə | mənbəni redaktə et]Burjua inqilabı adətən hakimiyyətin zadəganların əlindən burjuaziyanın əlinə keçməsi ilə başa çatır. Lakin proletariatın hegemonluğu altında həyata keçirilən burjua-demokratik inqilab proletariat və kəndlilərin inqilabi-demokratik diktaturasının qurulmasına gətirib çıxara bilər. Bu və ya digər burjua inqilabının nəticələrini və tarixi əhəmiyyətini qiymətləndirərkən onun təkcə birbaşa deyil, dolayı nəticələrini də nəzərə almaq lazımdır. Çox vaxt burjua inqilabı (məsələn, XVII əsrdə ingilis inqilabı, XVIII əsrin sonlarında fransız inqilabı) sonra irtica dövrü (termidor), devrilmiş sülalələrin bərpası, lakin kapitalist quruluşu qurmuşdu. inqilablar zamanı qalib gəldi. Bu onu göstərir ki, burjua inqilabının siyasi deyil, sosial-iqtisadi qazancları sabit xarakter daşıyır.
Elə olur ki, tarixi problemləri həll etmək üçün inqilabi qüvvələr kifayət etmir (məsələn, Almaniyada 1848–49-cu illərdə, Rusiyada 1905–07-ci illərdə) və burjua inqilabı tam və ya qismən məğlubiyyətə uğrayır. Belə hallarda kapitalist sisteminə xüsusilə mürtəce xüsusiyyətlər verən orta əsrlərin qalıqlarını saxlamaqla obyektiv təxirəsalınmaz vəzifələr yavaş-yavaş həll edilir. Sözün geniş mənasında V. İ. Lenin burjua inqilablarının bütün dövrünün[6] başa çatmasını, yəni ölkənin tam müəyyən edilmiş kapitalist inkişafını, burjua inqilabının "tamamlanması" adlandırırdı.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Большая советская энциклопедия, 1971
- ↑ Дойчер И. Незавершенная революция Arxivləşdirilib 2012-06-17 at the Wayback Machine // Хобсбаум Э. Эхо "Марсельезы". Дойчер И. Незавершенная революция — М., "Интер — Версо", 1991
- ↑ К. Маркс и Ф. Энгельс, Сочинения, издание 2-е, М., т 22, с 534 (введение Ф. Энгельса к работе К.Маркса "Классовая борьба во Франции с 1848 по 1850 г.").
- ↑ К. Маркс и Ф. Энгельс, Сочинения, издание 2-е, М., т 22, с. 309
- ↑ К. Маркс и Ф. Энгельс, Сочинения, издание 2-е, М, т. 4, с 299
- ↑ Ленин В. И. ПСС, т. 19, с. 247
Ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Брасос — Веш // Большая советская энциклопедия. 4 (3-е изд). Советская энциклопедия. 1971. 130–132.
- К. Маркс и Ф. Энгельс, Сочинения, издание 2-е, М 1955–1981 гг.
- Философская Энциклопедия. В 5-и томах. М. 1960–1970 гг. Под редакцией Ф. В. Константинова.
- Философский словарь. — М.: Издательство политической литературы. Под ред. И. Т. Фролова. 1987.
- Философский энциклопедический словарь. — М.: Советская энциклопедия. Гл. редакция: Л. Ф. Ильичёв, П. Н. Федосеев, С. М. Ковалёв, В. Г. Панов. 1983.
- E. J. Hobsbawm. The Making of a "Bourgeois Revolution". // Social Research: An International Quarterly, Volume 71, Number 3, Fall 2004, pp. 455–480.
