Перайсці да зместу

Алег Антонавіч Гардзіеўскі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Алег Антонавіч Гардзіеўскі
Дата нараджэння 10 кастрычніка 1938(1938-10-10) (86 гадоў)
Месца нараджэння
Альма-матар
Грамадзянства
Прыналежнасць СССР
Званне палкоўнік
Узнагароды і званні
кавалер ордэна Святога Міхаіла і Святога Георгія
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Алег Антонавіч Гардзіеўскі (нар. 10 кастрычніка 1938 года, Масква, СССР) — былы палкоўнік Першага галоўнага ўпраўлення КДБ СССР (знешняя разведка), завочна прысуджаны да расстрэлу за дзяржаўную здраду. З 1974 па 1985 таемна працаваў на брытанскую разведку (псеўданім — OVATION). Брытанскі гісторык спецслужбаў кембрыджскі прафесар Крыстафер Эндру заве Гардзіеўскага «самым буйным агентам брытанскай разведкі ў шэрагах савецкіх спецслужбаў пасля Алега Пянькоўскага»[1].

Біяграфія

[правіць | правіць зыходнік]

Нарадзіўся ў сям'і супрацоўніка НКУС[2].

Успамінаў, што штуршком да яго пераходу на антысавецкія пазіцыі «… было ўсведамленне сталінскіх і зусім савецкіх злачынстваў, якое пачалося з прамовы Хрушчова ў 1956 годзе. Гэта вельмі моцнае ўражанне на мяне вырабіла, проста ўзрушальнае»[1].

У 1962 годзе скончыў Маскоўскі дзяржаўны інстытут міжнародных адносін і паступіў на службу ў падраздзяленне нелегальнай разведкі Першага галоўнага ўпраўлення КДБ[2]. Паступіў на службу ў КДБ з-за рэдкай на той час магчымасці пажыць за мяжой, якая там падавалася[3].

З 1966 па 1970 год (першая замежная камандзіроўка[2]) пад прыкрыццём супрацоўніка консульскага аддзела пасольства СССР у Даніі служыў афіцэрам разведкі КДБ. Як ён кажа, канчаткова расчараваўся ў ролі, якую СССР гуляў у свеце, пасля ваеннага падаўлення Пражскай вясны 1968 года, неўзабаве пасля чаго прыцягнуў да сябе ўвагу брытанскай разведкі ў Даніі.

З 1970 па 1972 год служыў у Маскве ў цэнтральным апараце разведвальнага ўпраўлення КДБ, у геаграфічным аддзеле, дзе займаўся Вялікабрытаніяй і Скандынаўскімі краінамі[2].

У 1972 годзе Алега Гардзіеўскага зноў скіравалі ў Капенгаген. У 1973 годзе ён стаў намеснікам рэзідэнта КДБ у Даніі, а ў 1976 годзе заняў пост рэзідэнта. З 1978 па 1982 год Алег Гардзіеўскі служыў у Маскве ў цэнтральным апараце разведальнага ўпраўлення КДБ.

У 1982 годзе Гардзіеўскі атрымаў прызначэнне ў Лонданскую рэзідэнтуру КДБ; ён працаваў пад дыпламатычным прычыненнем у пасольстве СССР у Вялікабрытаніі. Пасля таго як у 1984 годзе ўрад Вялікабрытаніі абвясціў начальніка Лонданскай рэзідэнтуры А. Гука персонай нон грата, выканаўцам абавязкаў рэзідэнта стаў Л. Нікіценка, а Гардзіеўскі быў прызначаны яго намеснікам.

Падчас афіцыйнага візіту ў Вялікабрытанію члена Палітбюро ЦК КПСС Міхаіла Гарбачова ў снежні 1984 года Гардзіеўскі зрабіў на яго вельмі добрае ўражанне. Вынікам гэтага стала прызначэнне Гардзіеўскага ў студзені 1985 года выканаўцам абавязкаў рэзідэнта замест Нікіценкі з перспектывай зацвердзіцца на гэтай пасадзе.

Пасля таго як у сакавіку 1985 года ў ЗША быў выкрыты КДБ высокапастаўлены супрацоўнік ЦРУ Олдрыч Эймс, ён перадаў сваім новым працадаўцам спіс усіх вядомых яму шпіёнаў і агентаў ЦРУ ў савецкіх спецслужбах, а таксама паведаміў звесткі, якія маглі дапамагчы ім выкрыць падвойных агентаў, што працавалі на англійскую разведку. У ліку апошніх значылася і імя Алега Гардзіеўскага. Пад падставай апошніх кансультацый перад зацвярджэннем на пасадзе рэзідэнта ён быў выкліканы ў Маскву. 19 мая 1985 года Гардзіеўскі прыляцеў з Лондана ў Маскву, аднак замест кансультацый і загаду пра ўступ на пасаду трапіў пад неафіцыйнае следства. Па недаказаным сцвярджэнні Гардзіеўскага, 27 мая яго адвезлі ў загарадны дом КДБ, дзе дапытвалі каля пяці гадзін з выкарыстаннем нейкіх псіхатропных прэпаратаў, што душаць волю і развязваюць язык, аднак ён катэгарычна адмаўляў усе выстаўленыя яму вінавачанні. Пасля гэтага яму было абвешчана, што пра далейшую яго працу ў Вялікабрытаніі не можа быць і гаворкі і што ён паступае ў дырэктыву аддзела кадраў ПГУ КДБ, пасля чаго атрымае новае прызначэнне ўсярэдзіне СССР. Правядучы месяц ва ўстаноўскім санаторыі КДБ, дзе за ім было ўсталявана пастаяннае негалоснае назіранне, Гардзіеўскі вярнуўся ў Маскву. Разумеючы, што поўнае яго выкрыццё як падвойнага агента з'яўляецца толькі справай часу, ён прыняў рашэнне бегчы з СССР. План яго нелегальнага вывазу быў распрацаваны брытанскай разведкай загадзя і 19 ліпеня 1985 года, пасля атрымання ад Гардзіеўскага ўмоўнага сігналу, пачаў ажыццяўляцца. На наступны дзень, 20 ліпеня 1985 года Гардзіеўскі ажыццявіў паспяховыя ўцёкі. Ён прыехаў з Масквы ў Ленінград, потым дабраўся да раёна мяжы з Фінляндыяй, дзе яго падабралі брытанскія дыпламаты і правезлі праз савецкія пагранічныя КПП у багажніку дыпламатычнай машыны[4].

У верасні 1985 года, выкарыстоўваючы атрыманую ад Гардзіеўскага інфармацыю пра савецкі шпіянаж, урад Вялікабрытаніі абвясціў персонамі нон грата 31 агента вонкавай разведкі КДБ, што дзейнічалі пад дыпламатычным ці журналісцкім прычыненнем. У адказ урад СССР абвясціў персонамі нон грата 25 супрацоўнікаў пасольства Вялікабрытаніі. Гэта было найбуйнейшае з 1971 года ўзаемнае высыланне з Вялікабрытаніі і СССР[5].

Пасля ўцёкаў з СССР у Маскве супраць Гардзіеўскага была заведзена крымінальная справа па артыкуле 64 УК РСФСР (здрада радзіме), якая прадугледжвала смяротнае пакаранне праз расстрэл. 14 лістапада 1985 года ён быў завочна прысуджаны да расстрэлу з канфіскацыяй маёмасці. Прысуд не быў скасаваны і пасля спынення існавання СССР у 1991 годзе. Канфіскацыя маёмасці скасавана ў 1989 годзе па просьбе жонкі Гардзіеўскага Лэйлы Аліевай, якая пасля яго ўцёкаў засталася ў Маскве разам з дзвюма іх дочкамі. Паводле цверджанняў Лэйлы, яна ніколі нічога не ведала пра тое, што яе муж з'яўляецца падвойным агентам. Апынуўшыся ў Вялікабрытаніі, Гардзіеўскі пачаў дамагацца, каб яго сям'я атрымала права на ўз'яднанне з ім, аднак савецкія ўлады цягам шасці гадоў катэгарычна ў гэтым адмаўлялі. Жонка і дочкі Гардзіеўскага выехалі з СССР у верасні 1991 года, аднак, уз'яднаўшыся з ім у Лондане, доўга разам не пражылі, Лэйла ініцыявала шлюбаразводны працэс і пайшла ад яго, забраўшы дзяцей[6][7][8][9].

Алег Гардзіеўскі (справа) з Прэзідэнтам ЗША Рональдам Рэйганам (злева).

Напісаў шэраг кніг пра аперацыі, унутраную структуру і метады КДБ. Мемуары «Наступны прыпынак — расстрэл» перакладзены на рускую мову і выдадзены ў Расіі. Аднак, верагоднасць большасці фактаў з гэтых «мемуараў» гэтак і не была даказана.

Гардзіеўскаму прыпісваецца ключавы ўнёсак у прадухіленні магчымага абмену ядзернымі ўдарамі ў крытычны перыяд «халоднай вайны» ў 1983 годзе, падчас правядзення НАТА вучэнняў«Able Archer 83»[10]. Даведаўшыся ад Гардзіеўскага пра турботу ў савецкім кіраўніцтве ў сувязі з тым, што пад маркай вучэнняў «Захад» рыхтуецца да ядзернага ўдару па СССР, Брытанія і ЗША ўнеслі ў вучэнні карэктывы[11].

Па сцвярджэнні былога старшыні КДБ СССР Сямічаснага, Гардзіеўскі нанёс спецслужбам СССР больш шкоды, чым генерал Калугін[12].

Вядомы крытык Крамля, асабліва пасля прыходу супрацоўнікаў ФСБ да ўлады ў Расіі пасля адстаўкі прэзідэнта Ельцына. Быў блізкім сябрам Аляксандра Літвіненкі ў Вялікабрытаніі, прымаў актыўны ўдзел у кансультаванні следчых службаў Вялікабрытаніі падчас расследавання акалічнасцяў яго забойства[13].

Публікацыі

[правіць | правіць зыходнік]
  • KGB: by Christopher ANDREW & Oleg GORDIEVSKY. (Hardcover — 1 Jan 1990)
  • The KGB by Christopher Andrew and Oleg Gordievsky (Hardcover — 31 Dec 1990)
  • KGB: The Inside Story by Christopher Andrew and Oleg Gordievsky (Paperback — Oct 1991)
  • KGB.: The Inside Story by Christopher M. Andrew and Oleg Gordievsky (Paperback — 7 Nov 1991)
  • KGB: Razvedyvatelnye operatsii ot Lenina do Gorbacheva (Sekretnaia papka) by Oleg Gordievsky (Unknown Binding — 1999)
  • Кристофер Эндрю, Олег Гордиевский. КГБ. История внешнеполитических операций от Ленина до Горбачева
  • Instructions from the Centre: by Christopher & Oleg GORDIEVSKY. ANDREW (Hardcover — 1 Jan 1975)
  • Instructions from the Centre: Top Secret Files on KGB Foreign Operations, 1975-85 by Christopher M. Andrew and Oleg Gordievsky (Hardcover — 7 Nov 1991)
  • Instructions from The Centre: Top Secret Files on KGB Foreign Operations 1975—1985 (1991) (published in the USA as: Comrade Kryuchkov’s Instructions) (with Oleg Gordievsky)
  • Instructions from the Centre: Top Secret Files on KGB Foreign Operations, 1975-85 by Christopher M. * Andrew and Oleg Gordievsky (Paperback — 5 Aug 1993)
  • Comrade Kryuchkov’s Instructions: Top Secret Files on KGB Foreign Operations, 1975—1985 by Christopher M. Andrew and Oleg Gordievsky (Hardcover — Oct 1993)
  • Comrade Kryuchkov’s Instructions: Top Secret Files on KGB Foreign Operations, 1975—1985 by Christopher Andrew and Oleg Gordievsky (Paperback — 31 May 1994)
  • More Instructions from the Centre: Top Secret Files on KGB Global Operations, 1975-85 by Christopher M. Andrew and Oleg Gordievsky (Hardcover — 30 April 1992)
  • More Instructions from The Centre: Top Secret Files on KGB Global Operations 1975—1985 (1992) (with Oleg Gordievsky)
  • Next Stop Execution by Oleg Gordievsky (Hardcover — 24 Mar 1995)
  • Next Stop Execution by Oleg Gordievsky (Paperback — 13 Sep 1996)
  • Spycraft Manual: The Insider’s Guide to Espionage Techniques by Barry Davies, Oleg Gordievsky, and Richard Tomlinson (Library Binding — Aug 2005)
  • The Spycraft Manual: The Insider’s Guide to Espionage Techniques. by Barry Davies, Oleg Gordievsky, and Richard Tomlinson (Paperback — 15 Aug 2005)

Зноскі

  1. ↑ а б К столетию британских спецслужб. О книге Кристофера Эндрю «Защита государства» Архівавана 16 лістапада 2009. // Радио «Свобода»
  2. ↑ а б в г Шпионский призыв. Архівавана з першакрыніцы 28 красавіка 2013. Праверана 25 красавіка 2013.
  3. ↑ Luke Harding Gordievsky: Russia has as many spies in Britain now as the USSR ever did // The Guardian, 11.03.2013 русский перевод на Inopressa.ru
  4. ↑ Голицына, Наталья. Операция Pimlico. Британский шпион Олег Гордиевский вспоминает обстоятельства своего побега из Москвы в Лондон — ровно тридцать лет спустя (руск.). Радио «Свобода» (9 ліпеня 2015). Архівавана з першакрыніцы 4 жніўня 2015. Праверана 4 жніўня 2015.
  5. ↑ Шпион её величества. Архівавана з першакрыніцы 28 красавіка 2013. Праверана 25 красавіка 2013.
  6. ↑ Олег Гордиевский — шпион, приговорённый к смерти. — Newsru.com, 26.10.2004
  7. ↑ Катя Прянник. Высшая мера. — Московский комсомолец, 01.09.2003
  8. ↑ Сева Новгородцев. Беседа с гостем (Олег Гордиевский). — Севаоборот, 03.06.2000. — № 657
  9. ↑ Вячеслав Третьяков. Двойной агент. — Киевский регион, 04.10.2006
  10. ↑ Jones, Nate. The Able Archer 83 Sourcebook. The National Security Archive.
  11. ↑ Gordon Corera. "How vital were Cold War spies? BBC News, 5 August 2009. (Retrieved 5 August 2009)
  12. ↑ Владимир Семичастный: монстра сделали беззубым. Архівавана з першакрыніцы 14 красавіка 2013. Праверана 8 красавіка 2013.
  13. ↑ Обсуждение событий недели с историком разведки Борисом Володарским. Радио «Свобода». Архівавана з першакрыніцы 28 красавіка 2013. Праверана 25 красавіка 2013.

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]
  • Прохоров Д. П., Лемехов О. И. — Перебежчики. Заочно расстреляны. - С. 287—300.
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Алег_Антонавіч_Гардзіеўскі&oldid=4738091"