Ειρήνη Δούκαινα
| Ειρήνη Δούκαινα | |
|---|---|
.jpg) Από την Πάλα ντ'Όρο του Αγ. Μάρκου στη Βενετία. Επιγρ.: ΕΙΡΗΝΗ ΕΥCEBECΤΑΤΗ ΑΥΓΟΥΣΤΗ | |
| Γέννηση | 1066 Κωνσταντινούπολη |
| Θάνατος | 19 Φεβρουαρίου 1138 (72 ετών) Κωνσταντινούπολη |
| Σύζυγος | Αλέξιος Α΄ Κομνηνός |
| Επίγονοι | Άννα Κομνηνή Μαρία Κομνηνή Ιωάννης Β΄ Κομνηνός Ανδρόνικος Κομνηνός Ισαάκιος Κομνηνός Ευδοκία Κομνηνή Θεοδώρα Κομνηνή Μανουήλ Κομνηνός Ζωή Κομνηνή |
| Οίκος | Δυναστεία των Δουκών |
| Πατέρας | Ανδρόνικος Δούκας |
| Μητέρα | Μαρία της Βουλγαρίας |
 Σχετικά πολυμέσα | |
| δεδομένα () | |
Η Ειρήνη Δούκαινα (1066 – 19 Φεβρουαρίου 1138) ήταν αυτοκράτειρα από τη Δυναστεία των Δουκών χάρη στον γάμο της με τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Αλέξιο Α΄ Κομνηνό από τη Δυναστεία των Κομνηνών. Η Ειρήνη Δούκαινα ήταν τρίτο παιδί και μεγαλύτερη κόρη του Πρωτοβεστιάριου Ανδρόνικου Δούκα και της Μαρίας της Βουλγαρίας, εγγονής του Ιβάν Βλάντισλαβ της Βουλγαρίας. Ο πατέρας της Ανδρόνικος ήταν μεγαλύτερος γιος του Καίσαρα Ιωάννη Δούκα, ανεψιός του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ι΄ Δούκα και ξάδελφος του αυτοκράτορα Μιχαήλ Ζ΄ Δούκα.
Γάμος
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η Ειρήνη Δούκαινα παντρεύτηκε τον Αλέξιο Κομνηνό σε ηλικία 11 ετών (1078), χάρη στον γάμο οι Δούκες υποστήριξαν την άνοδο στον θρόνο του συζύγου της όταν παραιτήθηκε ο ηλικιωμένος αυτοκράτορας Νικηφόρος Γ΄ Βοτανειάτης ύστερα από αιματηρό πραξικόπημα (1081). Η πεθερά της Άννα Δαλασσηνή είχε βαθύ μίσος στους Δούκες, πίεσε τον Αλέξιο να χωρίσει την Ειρήνη και να παντρευτεί την αυτοκράτειρα Μαρία Αλανή πρώην σύζυγο του Μιχαήλ Ζ΄ και του Νικηφόρου Γ΄. Η Άννα δεν συμμετείχε στην γαμήλια τελετή και απαγόρευσε την στέψη της αλλά ο πατριάρχης Κοσμάς Α΄ Ιεροσολυμίτης πείστηκε από τους Δούκες και προχώρησε στην στέψη μία βδομάδα αργότερα. Η Άννα Δαλασσηνή τελικά το δέχτηκε αλλά διέταξε τον πατριάρχη Κοσμά Α΄ να παραιτηθεί, τον αντικατέστησε ο Ευστράτιος Γαριδάς.
Η μητέρα του Αλέξιου Α΄ είχε πρωταγωνιστήσει στην κεντρική πολιτική στην Βυζαντινή αυτοκρατορία για περισσότερα από 20 χρόνια, η Μαρία Αλανή ζούσε στα ανάκτορα και κυκλοφορούσαν πολλές φήμες ότι ο αυτοκράτορας είχε σχέσεις μαζί της. Η Άννα Κομνηνή στο έργο της Αλεξιάδα το αρνήθηκε επίμονα αλλά δεν είναι αξιόπιστη η γνώμη της επειδή γεννήθηκε δύο χρόνια αργότερα (1 Δεκεμβρίου 1083). Το έργο της Άννας Κομνηνής ήταν ένας ασταμάτητος ύμνος για τους γονείς της περιγράφει τη μητέρα της με τα πιο λαμπρά λόγια:
"Ἡ δέ γε βασιλὶς Εἰρήνη καὶ μήτηρ ἐμὴ μεῖράξ τε ἦν τὸ τηνικάδε καὶ οὐδέπω τὸν πεντεκαιδέκατον παραδεδραμήκει χρόνον. Θυγάτριον δὲ ἦν Ἀνδρονίκου τοῦ πρωτοτόκου υἱοῦ τοῦ καίσαρος, τὸ γένος περίβλεπτος, εἰς Ἀνδρονίκους ἐκείνους καὶ Κωνσταντίνους τοὺς Δούκας ἀναφέρουσα τὴν τοῦ γένους σειράν. Ἀνίστατο μὲν γὰρ καθάπερ τι ἔρνος ὄρθιον καὶ ἀειθαλὲς συμμέτρως καὶ πλατυνομένη καὶ στενουμένη καταλλήλως ἑκασταχοῦ τῶν μελῶν καὶ μερῶν. Καὶ ἐπέραστος μὲν ἰδεῖν, ἐπέραστος δὲ ἀκοῦσαι καὶ ὄψεώς τε καὶ ἀκοῆς ἀκόρεστον ὡς ὄντως ἄκουσμά τε καὶ θέαμα. Αὐτὸ μὲν γὰρ τὸ πρόσωπον σελήνης μὲν ἀπέστιλβε φέγγος, οὐ μὴν εἰς κύκλον ἀκριβῆ διαπέπλαστο κατὰ τὰς Ἀσσυρίους γυναῖκας οὐδ' ἄλλως ἐξεμηκύνετο κατὰ τὰς Σκυθίδας, ἀλλ' ὑπεχαλᾶτο μικρόν πως τῆς ἀκριβείας τοῦ κύκλου. Ἀνεπέπτατο δὲ αὐτῆς ὁ λειμὼν ἀπὸ τῶν παρειῶν καὶ τὴν ῥοδωνιὰν καὶ τοῖς πόρρω προὐβάλλετο. Ὄμμα δὲ χαροπὸν καὶ σὺν ἡδονῇ φοβερὸν ἐνητένιζεν, ὡς τῶν ὁρώντων τὰ ὄμματα τῇ μὲν ἡδονῇ καὶ τῷ κάλλει ἕλκειν πρὸς ἑαυτήν, τῷ δὲ φόβῳ μύειν καταναγκάζειν οὐκ ἐχόντων ὅπως ἀποβλέψωνται ἢ ὅπως ἂν ἀποκρύψωνται."[1]
Η Άννα Κομνηνή συνεχίζει ταυτίζοντας τη μητέρα της με την Ελληνίδα θεά Αθηνά ως εξής:
"Καὶ εἰ μέν τις ἦν Ἀθηνᾶ τοῖς πρῴην ἐφευρημένη ποιηταῖς τε καὶ συγγραφεῦσιν, οὐκ οἶδα ἔγωγε· μῦθον δὲ ταύτην ἀκούω περιφερόμενον καὶ περισυρόμενον· τὴν δὲ βασιλίδα ταύτην Ἀθηνᾶν εἴ τις εἶπεν ἐν τοῖς τότε χρόνοις φανεῖσαν τῷ ἀνθρωπίνῳ βίῳ ἢ καταρραγεῖσαν ἐξ οὐρανοῦ μετά τινος οὐρανίας αἴγλης καὶ ἀπροσίτου μαρμαρυγῆς, οὐκ ἂν ἐξήμαρτε τοῦ εἰκότος".[2]
Αυτοκράτειρα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η Ειρήνη Δούκαινα ήταν γενικά ντροπαλή, δεν εμφανιζόταν σε δημόσιες συγκεντρώσεις και σε μεγάλο πλήθος αν και ήταν αρκετά ισχυρή στη διακυβέρνηση, απομονωμένη ασχολήθηκε με την ανάγνωση θρησκευτικής λογοτεχνίας και με φιλανθρωπίες. Η Μαρία Αλανή ήταν από την αρχή ερωμένη του αυτοκράτορα αλλά αυτό δεν φαίνεται να ενοχλούσε σημαντικά την Ειρήνη, δεν έφερε καμία σύγκρουση στις σχέσεις τους. Συνόδευσε τον σύζυγό της στις περισσότερες αποστολές με χαρακτηριστικότερα παραδείγματα η επίσκεψη στον Βοημούνδο Α΄ της Αντιόχειας (1107) και στη Χερσόννησο (1112). Στις αποστολές αυτές είχε περισσότερο τον ρόλο της νοσοκόμας απέναντι στον σύζυγό της, φρόντιζε την υγεία του που έπασχε από ουρική αρθρίτιδα και τον προστάτευε από συνωμοσίες που ήταν αρκετές εκείνη την εποχή. Πολλοί συγγραφείς εκφράζουν την άποψη ότι ο Αλέξιος έπαιρνε τη σύζυγό του μαζί του επειδή δεν είχε εμπιστοσύνη να την αφήσει μόνη της στην Κωνσταντινούπολη. Την εποχή που παρέμενε στην Πόλη ασκούσε την εξουσία στο όνομα της συζύγου της, κύριος συνεργάτης της ήταν ο Νικηφόρος Βρυέννιος ο Νεότερος που παντρεύτηκε την κόρη της Άννα Κομνηνή.
Η Ειρήνη πίεζε συνεχώς τον Αλέξιο να ορίσει διάδοχο την Άννα και τον σύζυγό της Νικηφόρο αποκληρώνοντας τον νόμιμο διάδοχο Ιωάννη, ο Νικήτας Χωνιάτης συγκεκριμένα γράφει:
"Προσπαθούσε με την ισχυρή επίδραση που ασκούσε στον σύζυγο της να τον πείσει να ορίσει διάδοχο την Άννα, διέφθειρε συνεχώς τον γιο τους Ιωάννη, τον παρουσίαζε ως αδύναμο και ανίκανο. Ο Αλέξιος που ήταν αποφασισμένος με κάθε μέσο να ιδρύσει μία ισχυρή οικογενειακή δυναστεία με τον γιο τους αρχικά την αγνόησε ή παρίστανε τον απασχολημένο, τελικά έχασε την ψυχραιμία του και της απαγόρευσε να κάνει οποιαδήποτε αναφορά για το θέμα".[3]
Τελευταία χρόνια
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η Ειρήνη φρόντισε τον Αλέξιο στο νεκροκρέβατο του (1118), την ίδια εποχή προσπαθούσε με κάθε μέσο να τον διαδεχτούν η κόρη της Άννα και ο σύζυγος της Νικηφόρος, ο Αλέξιος ωστόσο είχε ορίσει διάδοχο τον Ιωάννη και η μητέρα του τον κατηγόρησε για κλοπή και προδοσία. Όταν πέθανε ο Αλέξιος Α΄ η Ειρήνη εκδήλωσε έντονα το πένθος, φόρεσε τα ρούχα της κόρης της Ευδοκίας που ο σύζυγός της είχε πεθάνει πρόσφατα. Προχώρησε με την κόρη της Άννα σύντομα σε συνωμοσία εναντίον του Ιωάννη αλλά αποκαλύφτηκε και εξορίστηκαν στη μονή της Κεχαριτωμένης που είχε ιδρύσει η Ειρήνη πριν από μερικά χρόνια. Η Ειρήνη έζησε ειρηνικά στην εξορία και ασχολήθηκε με τη φιλανθρωπία και την εκπαίδευση των ορφανών, ενέπνευσε την ιστορία που έγραψε ο γαμπρός της Νικηφόρος Βρυέννιος με μεγάλες λογοτεχνικές μορφές όπως ο Θεοφύλακτος Αχρίδος και ο Μιχαήλ Ιταλικός.
Ο σύγχρονος Έλληνας ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης κάνει σαφή αναφορά στην Ειρήνη Δούκαινα στο ποίημα του "Βυζαντινός άρχων, εξόριστος στιχουργών" με τη φράση "αυτή η οχιά Ειρήνη Δούκαινα" και "ίσως είναι καταραμένη", οι αναφορές αυτές δείχνουν καθαρά τη φήμη της σαν σκευωρού.
Οικογένεια
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Με τον σύζυγο της Αλέξιο Α΄ Κομνηνό απέκτησε :[4]
- Άννα Κομνηνή η ιστορικός, παντρεύτηκε τον καίσαρα Νικηφόρο Βρυέννιο.[5]
- Μαρία Κομνηνή, παντρεύτηκε σε πρώτο γάμο τον Γρηγόριο Γαβρά και σε δεύτερο τον Νικηφόρο Ευφορβηνό Κατακαλών.
- Ιωάννης Β΄ Κομνηνός
- Ανδρόνικος, Σεβαστοκράτωρ. Νυμφεύτηκε την Ειρήνη των Ρουρικιδών, κόρη του Βολοντάρ του Περεμύσλ
- Ισαάκιος, Σεβαστοκράτωρ. Ο γιος του Ανδρόνικος Α΄ Κομνηνός Αυτοκράτoρας των Ρωμαίων είχε γιο τον Μανουήλ, γενάρχη των Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντος.
- Ευδοκία Κομνηνή, παντρεύτηκε τον Μιχαήλ Ιασίτη.
- Θεοδώρα, παντρεύτηκε σε πρώτο γάμο τον Κωνσταντίνο Κουρτίκη και σε δεύτερο γάμο τον Κωνσταντίνο Άγγελο. Εγγονοί της είναι ο Ισαάκιος Β΄ Άγγελος και ο Αλέξιος Γ΄ Άγγελος Αυτοκράτορες των Ρωμαίων, ο Μιχαήλ Α΄ Άγγελος και ο Θεόδωρος Α΄ Άγγελος δεσπότες της Ηπείρου, κά.
- Ζωή.
Πρόγονοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]| Πρόγονοι Ειρήνη Δούκαινα | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Γενεαλογία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Γενεαλογία Ρωμαίων Αυτοκρατόρων 717 - 1453
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ Άννα Κομνηνή, Αλεξιάδα, Βιβλίο 3, 3.3.3
- ↑ Άννα Κομνηνή, Αλεξιάδα, Βιβλίο 3, 3.3.4
- ↑ Νικήτας Χωνιάτης (1984), "Η πόλη του Βυζαντίου, τα Χρονικά του Νικήτα Χωνιάτη" σ.5
- ↑ «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Οκτωβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 17 Ιουνίου 2019.
- ↑ Dalven, Rae (1972). Anna Comnena. New York: Twayne Publishers. σσ. 67–69
Πηγές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Σπυρίδων Λάμπρος, επιμ. (1903). Ελληνίδες Βιβλιογράφοι και Κυρίαι Κωδικών κατά τους μέσους αιώνας και επί Τουρκοκρατίας. Αθήνα: Τυπογραφείο Π. Δ. Σακελλαρίου. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2009.
- Άννα Κομνηνή, Αλεξιάδα, Βιβλίο 3
- Νικήτας Χωνιάτης (1984), "Η πόλη του Βυζαντίου, τα Χρονικά του Νικήτα Χωνιάτη"
- Georgina Buckler, Anna Comnena: A Study. Oxford University Press, 1929.
- Thalia Goumia-Peterson, "Gender and Power: Passages to the Maternal in Anna Komnene's Alexiad ", in Anna Komnene and Her Times, ed. Thalia Goumia-Peterson. Garland Publishing, 2000.
- Warren Treadgold, A History of the Byzantine State and Society. Stanford University Press, 1997.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Κομνηνοί
- Βυζαντινός άρχων του Κωνσταντίνου Καβάφη, από το Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού (ανακτήθηκε στις 26/11/07)
