Speculum Maius

Speculum Maius

Συγγραφέας	Vincent of Beauvais
Γλώσσα	λατινική γλώσσα
δεδομένα ()

Speculum Maius ή Speculum Majus (λατ., αποδιδόμενο στα ελληνικά ως «Μεγάλος Καθρέφτης») είναι χειρόγραφο το οποίο περιλαμβάνει την επιτομή των γνώσεων της μεσαιωνικής εποχής, θεωρούμενο ως πρωτοεγκυκλοπαίδεια. Το χειρόγραφο συνέταξε στα λατινικά ο Γάλλος Δομινικανός μοναχός Βενσάν ντε Μπωβαί (Vincent de Beauvais, αναφερόμενος και ως Vincentius Bellovacensis). Είναι έργο τεράστιο για την εποχή του, όχι μόνον από άποψη περιεχομένου αλλά και από άποψη μεγέθους.

Ο δημιουργός

Είναι άγνωστη η ημερομηνία γέννησης του Βενσάν ντε Μπωβαί: Τοποθετείται κάπου ανάμεσα στο 1184 και στο 1194. Τόπος γέννησής του μάλλον η κωμόπολη Μπωβαί στην Πικαρδία (Picardie), κοντά στην Αμιένη. Κάπου ανάμεσα στο 1218 και στο 1220 ο Βενσάν εντάχθηκε στο Τάγμα των Μοναχών του Αγίου Δομίνικου (Τάγμα των Δομινικανών) στο Παρίσι και ξεκίνησε τις σπουδές του στο Κολέγιο της οδού Σαιν-Ζακ, έδρας του Τάγματος στο Παρίσι. Το 1233 ο μοναχός εγκαταστάθηκε στη μονή κοντά στη γενέτειρά του και απέκτησε ισχυρή φιλία με τον ηγούμενο Ραντούλφο (Radulphus) της παρακείμενης μονής των Κιστερκιανών στο Ρογιωμόν (Royaumont), ο οποίος τον έφερε σε επαφή με τον βασιλέα Λουδοβίκο Θ' (αποκληθέντα εν ζωή "Λουδοβίκος ο Άγιος") και συνδέθηκε με ισόβια φιλία μαζί του, αναλαμβάνοντας τόσο την επιμέλεια της βιβλιοθήκης του μονάρχη όσο και την εκπαίδευση των γιων του. Την συγγραφή του Speculum maius ο Βενσάν την είχε ξεκινήσει ήδη δύο χρόνια πριν την γνωριμία του με τον βασιλέα. Ο Λουδοβίκος, μαθαίνοντας για την εργασία του Βενσάν ζήτησε αντίγραφό της για τον εαυτό του και επιχορήγησε την εργασία του μοναχού, ώστε να καταστεί δυνατή η ολοκλήρωσή της.

Το έργο

Το έργο άρχισε να γράφεται την δεκαετία του 1240 και είναι χωρισμένο σε τρία τμήματα: Το "Speculum Naturale" (Καθρέφτης της Φύσης), στο οποίο περιγράφεται ό,τι είναι γνωστό για την Φύση, το "Speculum Historiale" (Καθρέφτης της Ιστορίας), το οποίο περιλαμβάνει το σύνολο της ιστορικής γνώσης από τη δημιουργία του κόσμου ως τα μέσα του 13ου αιώνα και το "Speculum Doctrinale" (Καθρέφτης της Σοφίας), μια ανασκόπηση της γνώσης, διαμοιρασμένο σε δεκαεπτά βιβλία. Τον 14ο αιώνα προστέθηκε από άγνωστο συγγραφέα και ένα τέταρτο τμήμα, το "Speculum Morale" (Καθρέφτης της Ηθικής), το οποίο θεωρείται πως βασίζεται σε γραπτά του Ετιέν ντε Μπουρμπόν (Etienne de Bourbon) και αποτελεί περίληψη του έργου Summa του Θωμά του Ακινάτη.

Speculum Naturale

Ενδεικτικά, το "Speculum Naturale" αρχίζει με πρόλογο 32 σελίδων. Αποτελείται εν συνόλω από 848 πυκνογραμμένες σελίδες με φύλλα γραμμένα και στις δύο πλευρές σε δίστηλο., και πραγματεύεται θέματα σχετικά με γεωγραφία, γεωλογία, μετεωρολογία, αστρονομία, βοτανική ζωολογία, ανατομία, φυσιολογία και ψυχολογία. Αποτελείται από 32 "βιβλία" χωρισμένα σε 3718 κεφάλαια. Ο Βενσάν χρησιμοποιεί ως πηγές κλασικούς συγγραφείς αλλά και Άραβες μεταφρασμένους στα λατινικά. Στο έργο του παραθέτει απλά αποσπάσματα από τις πηγές του, χωρίς να προσπαθεί να τα συνθέσει, να αφαιρέσει τις αντιφάσεις ή ακόμη και να ακολουθήσει την κοινή λογική. Αναφέρει, για παράδειγμα, ότι "το φύλο είναι αυτό που καθορίζει στον άνθρωπο τον αριθμό των δοντιών: Οι άνδρες έχουν περισσότερα ενώ οι γυναίκες λιγότερα". Εμφανώς, η πηγή του στο σημείο αυτό είναι το έργο του Ισιδώρου της Σεβίλλης, γραμμένο πριν 500 χρόνια. Γι' αυτό και το έργο χαρακτηρίζεται ως "περισσότερο αξιοσημείωτο για το μέγεθός του παρά για την ποιότητά του". Ωστόσο, ένας από τους σημαντικούς μελετητές της εποχής, ο Τζωρτζ Σάρτον (George Sarton) αναφέρει ότι "παρά την μετριότητά του, το "Speculum maius" παραμένει ένα από τα πλέον σημαντικά μνημεία γνώσης της Μεσαιωνικής περιόδου". Φαίνεται, επίσης, ότι όπως ο Ισίδωρος, ούτε ο Βενσάν γνώριζε ελληνικά και προσέγγιζε τα έργα των Ελλήνων κλασικών μέσω λατινικών μεταφράσεων. Στο τμήμα "Naturale", για παράδειγμα, ο Αριστοτέλης μνημονεύεται 21 φορές, ο Ιπποκράτης 11 και ο Γαληνός 5, ενώ ο Ισίδωρος μνημονεύεται 55 φορές, ο Κωνσταντίνος ο Αφρικανός 64, ο Αβικέννας 38, ο Αλύ Αμπάς 64 και ο Abū Bakr Muhammad ibn Zakarīya al-Rāzi (Αλ Ραζί) 57. Αντίστοιχα, στο "Doctrinales" ο Ιπποκράτης αναφέρεται 16 φορές, ο Γαληνός 12 και ο Ισίδωρος 52, ο Κωνσταντίνος 39 και οι τρεις προαναφερθέντες Άραβες 81, 118 και 92 αντίστοιχα. Στο βιβλίο αναφέρονται, εν συνόλω, 450 συγγραφείς.

Speculum Doctrinale

Το επόμενο μέρος του έργου, το "Speculum Doctrinale" υποδιαιρείται σε δεκαεπτά βιβλία αποτελούμενα από 2.734 κεφάλαια. Πρόθεση του δημιουργού του είναι να αποτελέσει ένα πρακτικό εγχειρίδιο τόσο για τον σπουδαστή όσο και για τον κάθε εγγράμματο. Ασχολείται με την γραμματική, την λογική, την διαχείριση πόρων, το εμπόριο, την ιατρική, τη φυσική, τα μαθηματικά, την αστρολογία, τη μουσική, τα μέτρα και τα σταθμά, τον τρόπο καταμέτρησης και περιλαμβάνει και ένα συνοπτικό "λεξικό όρων" με περίπου 3.200 εγγραφές. Στα θέματα μαθηματικών ο Βενσάν στηρίζεται στις εργασίες του Βοήθιου, του Νικομάχου της Γεράσας (σημερινή "Jerash" της Ιορδανίας) και του Άραβα al-Fārābī. Η πραγμάτευση του θέματος είναι περισσότερο μηχανική, σύντομη και, εν γένει, χωρίς ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Speculum Historiale

Το τρίτο μέρος του έργου υποδιαιρείται σε τριανταένα βιβλία, αποτελούμενα από 3.793 κεφάλαια. Σε αυτό ο δημιουργός πραγματεύεται τα κυριότερα γεγονότα, "τα οποία οδηγούν την Ανθρωπότητα στην τελική κρίση". Το μέρος αυτό ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές, κρίνοντας από τον αριθμό των αντιτύπων του που είχαν παραχθεί - έχουν καταλογογραφηθεί περισσότερα από 250 αντίγραφά του. Το 1333 ο Ζαν ντυ Βινιέ (Jean du Vigney) το μετέφρασε στα γαλλικά υπό τον τίτλο "Mirroir Historial", ενώ είχε προηγηθεί μια προσαρμογή του στα φλαμανδικά, το 1280, από τον Γιάκομπ φαν Μέρλαντ (Jacon van Maerland) υπό τον τίτλο "Spiegel Historiael" Το έργο του Βενσάν βασίστηκε κυρίως στο βιβλίο Chronicon του Ελινάν του Φρουαμόν (Helinand de Froidmont). Το μέγεθός του είναι όντως τεράστιο: Στην έντυπη έκδοση του 1627 κάλυψε περίπου 1400 δίστηλες σελίδες. Παρά ταύτα, ορισμένα σημεία του δεν είναι ολοκληρωμένα: Στην ιστορία της Βρετανίας, π.χ., ο συγγραφέας ομολογεί ότι δεν μπόρεσε να συγκεντρώσει στοιχεία για τους Βρετανούς ή Άγγλους βασιλείς πέραν του 735, ενώ ο Καρλομάγνος εμφανίζεται ως ένα αμάλγαμα μεγάλου αυτοκράτορα και αρχηγέτη του ρομαντισμού. Γίνεται αναφορά στις Σταυροφορίες, αν και η συντομότερη όλων είναι αυτή της Σταυροφορίας του 1250, που οργάνωσε και εκτέλεσε ο προστάτης του Λουδοβίκος. Κατά την προσφιλή του συνήθεια, ο Βενσάν περιλαμβάνει αποσπάσματα από γραπτά μεγάλων συγγραφέων, κοσμικών ή όχι: Έτσι υπάρχουν αποσπάσματα του Κικέρωνα και του Οβιδίου, του Ωριγένη, του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου, του Αυγουστίνου και του Ιερωνύμου, ενώ μεγάλο μέρος του βιβλίου XXVIII καταλαμβάνουν τα γραπτά του Αγίου Βερνάρδου. Μεγάλο τμήμα του ίδιου μέρους καταλαμβάνει επίσης η αφήγηση των θαυμάτων, ενώ οι συχνότερα αναφερόμενοι συγγραφείς είναι ο Σίγκεμπερτ του Ζαμπλού, ο Ούγος του Φλερύ, ο Ελινάν του Φρουαμόν και ο Γουλιέλμος του Μάλσμπερι, τους οποίους χρησιμοποιεί για την αφήγηση της ευρωπαϊκής και της βρετανικής ιστορίας.