Eklezia muziko
Eklezia muziko (novvorto sakralmuziko laŭ la latina musica sacra) estas kanta kaj instrumenta muziko, kiu estas destinata por prezentado en eklezia diservo. Tipaj eklezimuzikaj formoj estas mesoj kaj motetoj same kiel ĥoraloj kaj unuvoĉaj ekleziaj kantoj. Ĥoralpreludoj por orgeno kaj aliaj instrumentmuzikaj formoj de diversaj instrumentistaroj, kiuj pentras la fonon de la kultaj agadoj en diservo, ankaŭ apartenas al eklezia muziko.
De la eklezia muziko estas distingenda ĝenerala religia muziko, kiu ne estas destinita por diserva prezentado. Ekzemploj por tiaspecaj religiaj muzikverkoj estas la oratorioj de Händel, la psalmosimfonioj de Liszt kaj Igor Stravinski aŭ Ein deutsches Requiem de Brahms. Male la pasionoj de Bach estas rigardataj kiel eklezia muziko, ĉar tiuj ĉi ekestis por la uzo en la pasiona liturgio.
Pli ĝenerale oni foje ankaŭ nomas ĉiun muzikan praktikon en la eklezia medio eklezia muziko. Tiusence ankaŭ la ekzerckantadoj de la kantoraro, la kantado kun infanoj en tendaro kiel kondukado al bibliaj temoj kaj la orgenkoncerto kun religia sencodonostaras sub la termino eklezia muziko. La tiusence komprenata termino eklezia muziko ampleksas ankaŭ la paroĥopedagogiajn partojn de la muzikpedagogio lige kun la religio-pedagogio, do la kondukadon al muziko kaj la kondukadon al religiaj temoj kaj enhavoj per la muziko. La eklezimuzika praktiko distingiĝas treege laŭ konfesio kaj kultura medio.
Ĉefa praktikanto de la eklezia muziko estas la eklezimuzikisto, ofte en sia rolo kiel ĥordirektisto aŭ orgenisto. Li estras la paroĥajn muzikensemblojn kiel paroĥa ĥoro, ĥoralkantoraro aŭ trombonĥoro kaj studigas ilin kun muzikverkoj por formado kaj ornamo de la diservo.
Historio de la eklezia muziko
[redakti | redakti fonton]Antaŭkondiĉoj por eklezia muzikado laŭ la Nova Testamento
[redakti | redakti fonton]La kanonaj tekstoj de la Nova Testamento enhavas nur tre malabundajn indikojn pri la temo muziko. Escepto estas la letero al la efesanoj 5,19: „Parolante unu al alia per psalmoj kaj himnoj kaj kantoj spiritaj, kantante kaj psalmante en viaj koroj al la Sinjoro.“[1]
En la 1-a letero al la korintanoj 14 Paŭlo nomas kadre de spirita instrukcio ja kelkajn muzikinstrumentojn, sed ne esprimas pri tiuj sian opinion. En la 34-a verso de la ĉapitro li esprimiĝas des pli klare: „La virinoj silentadu en la eklezioj, ĉar ne estas permesate al ili paroli.“ [2] Tio ĉi ankaŭ inkluzivas kompreneble la kantadon.
Simile konsekvencoplenan taksadon faris la la praekleziulo Johano Krizostomo dum la 4-a jarcento je la komentado de la paŭlaj leteroj. Li rekomendas al kristana familio ja la kantadon de „sanktaj kantoj“ post la manĝoj, deklaras tamen la uzadon de muzikinstrumentoj superflua.
La muziko de la kristanoj ĝis la 6-a jarcento
[redakti | redakti fonton]Post la misiovojaĝoj de Paŭlo surprize rapide formiĝis kristanaj komunumoj, kiuj estis vaste dissemitaj en la romia imperio kaj ne apartenis al unueca kulturspaco. Oni povas supozi, ke la komunumoj en kristanaj solenaĵoj komence daŭrigis siajn respektive kutimajn kantajn tradiciojn. La muzika agado de la fruaj kristanoj do estis eksterordinare malsamaj.
La ebleco formi propran tradicion malfermiĝis, kiam la kristanismo en la romia imperio estis oficiale akceptita. En la 4-a jarcento ĉefaj Patroj de la Eklezio donis al la kantado eminentan pozicion: En la oriento Bazilo de Cezarea transformis la liturgion. En la okcidento okazis sub episkopo Ambrozio de Milano liturgiaj kaj muzikaj reformoj kaj al la enkonduko de la ambrozia kanto. Ambrozio enkondukis antifonojn kaj novversitajn himnojn.
La kristanismo rapide disvastiĝis, kaj pro tio la unuopaj ĉefepiskopejoj kaj monaĥejoj akiris relativan sendependecon. Krom la ambrozia liturgio evoluis diversaj aliaj kiel la roma rito, la mozaraba rito kaj la gaŭla rito. Multaj el ĉi tiuj liturgioj elformis apartajn kantotradiciojn. Ĝis la 6-a jarcento ankaŭ en la benediktanaj monaĥejoj jam ekzistis stoko da melodioj, kiu sufiĉis por la kantado de ĉiuj psalmoj.
La okcidenta eklezio ekde la frua mezepoko: La gregoria ĥoralo
[redakti | redakti fonton]
Fine de la 6-a jarcento papo Gregorio la 1-a reformis la liturgion de la latina eklezio. Supozeble en la kadro de ĉi tiuj reformoj komencis ordigo, kolekto kaj unuecigo de la melodioj kaj tekstoj, daŭranta plurajn jarcentojn. La kompilitaj kantoj fariĝis devigaj por la roma eklezio kiel gregoria ĥoralo kaj anstataŭis plejparte lokajn kantostilojn. La gregoria ĥoralo estis prezentata unuvoĉa kaj baziĝis sur latinaj (preĝo-)tekstoj. En la mesoj oni kantis kaj la ordinariumon kaj ankaŭ la proprion.
La melodiojn de la gregoria ĥoralo oni transdonis ĝis en la 9-a jarcento nur buŝe. La neŭmojn kaj notaciojn, post tio enprenatajn en la meslibrojn, la moderna muzikesploro ekzaktege analizis. De ĝi devenas la surpriza ekkono, ke jam en la 7-a jarcento sub papo Vitaliano (mortinta en 672) okazis fundamenta stilŝanĝiĝo de la roma ĥoralo, kiu kondukis de la diboĉa al la klasike ekvilibra. Ĉi unuan stilon nun oni nomas malnov-roma, la duan novroman.
La melodioj de ĉi tiu reformita kantado enfluis kun siaj latinaj tekstoj en la 8-a jarcento en Anglujon kaj en la Frankan Regnon, per kio ne malpli ol la unueco de la latina okcidenta Eŭropo preskaŭ komplete estis realigita en la kulta kantado.
La eklezia muziko en la okcidento ekde la 9-a jarcento ĝis la meza mezepoko
[redakti | redakti fonton]Evoluo de plurvoĉeco kaj la Skolo de Notre Dame
[redakti | redakti fonton]Ankaŭ en la meza mezepoko la katolika eklezio flegis la gregorian ĥoralon kiel regula eklezia muzikpraktiko. Pli kiel flanka aperaĵo en kelkaj malmultaj centroj evoluis la okcidenteŭropa plurvoĉeco surbaze de la ekzistaj gregoriaj kantoj.
Unuaj dokumentoj de la eŭropa plurvoĉeco devenas el la 9-a jarcento. La vaste disvastiĝinta muzika traktaĵo Musica enchiriadis priskribas organumo-komponaĵojn, en kiuj partoj de la gregoria originalo estis paralele kunkantataj je tondistanco de kvinto aŭ kvarto (kvintorganumo, kvartorganumo, paralelorganumo). Ankaŭ la partoprenon de muzikinstrumentoj Musica enchiriadis klare intencas. Kadre de ĉi tiu praktiko oni unuafoje klare notis (relativajn) tonaltojn, prezentante la kantotan tekston sur malsamajn liniojn.
La rigida intervaloligo, kiu jam en la fruaj fontoj ŝajnas prezenti pli teorian elirpunkton, malligiĝis plu en la sekvaj jarcentoj. En la Saint-Martial-Manskribaĵoj (proksimume 1100) kaj en la Codex Calixtinus (proksimume 1140) estas transdonataj multaj pli liberaj duvoĉaj organumoj.
Komence oni metis al unu noto de la ĉefa voĉo ĉiam unu noton de la dua voĉo (noto kontraŭ noton). Je tio oni sentis la kunsonaĵojn unuto, kvarto, kvinto kaj okto kiel konsonancajn (bonsonajn). Krom tio ekestis la eltenotona tonmetado. Ĝi kombinis longe eltenatan noton de la gregoria modelo kun notoserio (melismo) en la kontraŭvoĉo.
Pinton de ĉi tiu evoluo prezentas la verkoj de la skolo de Notre Dame, kiuj ekestus supozeble en Parizo proksimume samtempe kun la konstruado de la katedralo Dipatrino de Parizo (1163 ĝis proksimume 1250). Léonin kaj Pérotin verkis kiel solenan muzikon por altaj ekleziaj festoj grandedimensiajn du- kaj trivoĉajn organumojn – la elstaraj organa quadrupla, Viderunt omnes fines kaj Sederunt principes estas eĉ kvarvoĉaj.
Tiuj ĉi organumoj estas strukturitaj el du alternaj tonmetaj tipoj: al „organumaj partoj“ kun eltenataj tonoj kontraŭstaras diskantaj partoj, en kiuj pli longaj melismaj partoj el gregoria firma kanto estis strikte ritmigitaj. Oni metis sub la respektiva parto el la ĥoralmelodio respektive fiksan skemon (modalritmo) el longaj kaj mallongaj notoj, kiu estis regule ripetata (ritma modalo) – eventuale la ĥoralparto ankaŭ estis ripetata kelkajn fojojn. La tiamaniere ritmigita kanto estis kombinata kun unu aŭ du novkomponitaj voĉoj, je kio sur unu noto de la kanto plejofte troviĝas unu aŭ du notoj de la novkomponitaj voĉoj. Ekzakta skriba fiksado de la ritmo unuafoje fariĝis ebla per la modalnotacio.
Ekde la frua 13-a jarcento ankaŭ diskantaj partoj kun tono post tono silabe tekstitaj suprovoĉoj estas konataj.
Ars Antiqua
[redakti | redakti fonton]Post la skolo de Notre Dame sekvis la ars antiqua (1230–1320).
La unua mencio de la vorto „eklezia muziko“
[redakti | redakti fonton]Proksimume la jaron 1300 muzikteoriisto Johannes de Grocheo unuafoje uzis la vorton „eklezia muziko“ (musica ecclesiastica), nome por la gregoria ĥoralo kontraste al la plurvoĉaj genroj.
Ekde la koncilio de Vieno kaj ĝiaj postefikoj
[redakti | redakti fonton]La 14-a jarcento estas la epoko de la ars nova.
Je la koncilio de Vieno, kiu okazis en la jaroj 1311 kaj 1312, la Dominikanoj postulis la malpermeson de la moteto. Poste papo Johano la 22-a provis solvi la ekestintan problemon per malpermeso de iuj kompoziciaj teknikoj, alparolis tamen ankaŭ „iujn novigantojn“. Gravaj estas nun la efikoj de ĉi tiu dekreto: Tiu ĉi ja ne influis la muzikan evoluon, tamen efikis, ke oni multloke finis la disvolvadon de la moteto. Per tio jam en la 14-a jarcento okazis la uzo de orgeno en la diservo. Tamen la liturgiaj kantoj ne estis forŝovataj, sed la liturgian muzikon ofte karakterizis alterno inter orgeno kaj kantaĵoj, la tiel nomata „alternatim-praktiko“. Je tiu ĉi la ĥoro kantas la unuan duonon de la kantoj, la alian duonon transprenas la orgeno per plurvoĉa aranĝaĵo, la verseto. Aliajn muzikinstrumentojn oni preskaŭ ne uzis.
La eklezia muziko de la renesanco
[redakti | redakti fonton]Dumpase de la 15-a jarcento oni atingis de la plejofte lokaj muzikaj praktikoj al la tiel nomata komuneŭropa muzikkulturo, kiun decide antaŭenigis la koncilio de Konstanco. Tio signifis, ke kortegaj kapeloj ekhavis la „funkcion de muzikaj institucioj“; okazis ondo de la fondado de kapeloj ĉe katedraloj, kolegiatoj kaj urbaj preĝejoj. Krom tio estas ankaŭ menciinde, ke la plej elstaraj komponistoj norde de la Alpoj ĝis en la 16-a jarcento plejofte devenis el la Malaltaj Landoj. Nur post la reformacio progresis ankaŭ germanaj komponistoj.
En la 16-a jarcento per la reformacio okazis skismo, kiu disfendis la eklezion en katolikismon kaj protestantismon. Tial ekde tiu momento oni devas separe esplori la katolikan kaj evangelan ekleziajn muzikojn. Ankaŭ memstaran evoluon ekhavis la diserva muziko de la eklezio de Anglujo.
La katolika eklezia muziko de la moderna epoko
[redakti | redakti fonton]La reformo de la eklezia muziko je la koncilio de Trento
[redakti | redakti fonton]
Dum la Koncilio de Trento en 1545 estis du malsamaj opinioj pri la reformo de la eklezia muziko: La unuaj serĉis la tradicion de meso kaj moteto, la aliaj novan, vortonaskigitan eklezian muzikon, kies modelo estu la madrigalo (do plurvoĉa, solisma kantkomponaĵo). La koncilio finigis tamen nur per malpermeso de „maldecaj melodioj“. Krom tio la milana kardinalo Karlo Boromeo pritraktis la problemon de la tekstkomprenebleco. La esenca graveco de la koncilio por la eklezia muziko konsistas en tio, ke la eklezio rigardis sian muzikon kiel „ornamado“ de la liturgio.
La eklezia muziko en la 17-a kaj 18-a jarcentoj
[redakti | redakti fonton]En la 17-a kaj 18-a jarcentoj estis kutima la eklezia sonato (itale: Sonata da chiesa) por unu aŭ du soloinstrumentoj kaj kontinua baso. Komponistoj kiel Corelli, Vivaldi, Albinoni, Mozart kaj multaj aliaj postlasis abundan stokon de tiaj verkoj. Pli malfrue oni ankaŭ nomis ĝin epistola sonato kaj muzikis ĝin dum la prezentlegado (gradualo).
Wolfgang Amadeus Mozart verkis entute 20 mesojn (ekz. 1779 Krönungsmesse KV 317).
En la ĉirkaŭaĵo de la katolika reformo reaperas la termino eklezia muziko kun nova signifo: oni komprenis per ĝi nun la muzikon de mesoj kaj motetoj. La termino tamen baldaŭ ree ekstermodiĝis jam en la unua duono de la 17-a jarcento. Dum la baroka epoko la eklezia muziko estis ero de la reprezentado de profanaj kaj ekleziaj princoj kaj la eklezimuzikaj stiloj nun fariĝis gradoj de la diserva ceremoniado de la princaj kortegoj. Sed ankaŭ Jezuitoj kaj Franciskanoj uzis la eklezian muzikon konscie kiel allogilon por vizito de diservo.
Ĝenerale la eklezia muziko de tiuj ĉi du jarcentoj estis komponata por la ĉiutaga bezono. Tiuj ĉi kantoj estas ofte transdonataj ĝis la nuntempo kaj ekkonigas ne malfacile sian devenon. Nur en la dua duono de la 18-a jarcento alkreskis finfine burĝa eklezimuzika kulturo.
Resume oni povas diri pri ĉi tiuj du jarcentoj, ke la eklezia muziko estis komprenata nur kiel loka kutimo, tamen ne kiel ĝenerala repertuaro.
La eklezia muziko en la 19-a kaj 20-a jarcentoj
[redakti | redakti fonton]
En la 19-a jarcento la termino eklezia muziko denove reaperis kaj tiun ĉi fojon kun denove alia signifo: nun oni komprenis sub ĉi tiu termino la idealon de sankta tonarto, kiu distingiĝas de la profana muziko. La muziko tamen ne estas sankta, ĉar ĝi rilatas kun la diservo, sed ĉar ĝi „levas la koron senpere al Dio“. En la jaro 1868 en Germanujo fondiĝis la „Ĝenerala Cecilia-Asocio“, kiu sin donis la taskon, trovi la „vere katolikan eklezian muzikon“ (jen la asocio) kaj prosperigi la eklezian ĥorkantadon (Cecilianismo).
Krom tio je la fino de la 19-a jarcento la komponado de eklezia muziko fariĝis speciala fako de eklezimuzikistoj. Multaj renomaj komponistoj de la 19-a jarcento ekzemple Franz Liszt aŭ Anton Bruckner komponis nur malmultegan muzikon por diservoj. Interese estas ankaŭ la evoluo de la eklezia muziko en Francujo. Alie ol en la aliaj eŭropaj landoj la eklezia muziko en Francujo sin apogis sur la profana muziko.
La unua duono de la 20-a jarcento esence karakterizas, ke la katolika eklezia muziko ne egalrapide evoluis kompare kun la evoluo de la profana muziko. En Germanujo ekestis post la Unua Mondmilito katolika eklezia muziko, kiu ekde tiam havas alian rilaton kun la liturgio ol la eklezia muziko post la koncilio de Trento. Karakterize por la muzikstilo ekestinta el tio estas travidebla, kanteca teksto.
La eklezia muziko post la Dua Vatikana Koncilio
[redakti | redakti fonton]La Dua Vatikana Koncilio nomis la „tradician eklezian muzikon“ kiel „valoran trezoron, kiu estas flegenda kaj pliigenda“ (Liturgia konstitucio el la 4-a de decembro 1963). Pro tio okazis ankaŭ prosperigo de paroĥaj ĥoroj. Tiu ĉi liturgia konstitucio starigas la tutan eklezian muzikon sur novaj fundamentoj: la eklezia muziko mem kaj ne plu la parolado de la kantotekstoj fare de la pastro estas liturgia plenumo. Tio signifas nenion alian ol ke la eklezia muziko nun estas esprimilo de la paroĥo en la diservo, kaj ke ĥoro kaj muzikistoj estas eroj de ĉi tiu paroĥo. Ankaŭ la Dua Vatikana Koncilio permesis la uzadon de la respektivajn naciajn lingvojn en la liturgio, kaj tio havis efikojn al la eklezia muziko: la eklezia muziko malfermiĝis nun por la diversaj genroj de la popola kantado same kiel ankaŭ por evangela eklezia muziko kaj por Nova Muziko. Post tio aperis finfine en Germanujo en la jaro 1975 nova kantaro nome „Gotteslob“ [Dia laŭdo], kiu laŭ sia esenca strukturo ĝis nun estas en uzo.
La eklezia muziko ekster okcidenta Eŭropo
[redakti | redakti fonton]La Dua Vatikana Koncilio vidis la neceson konsideri la apartaĵojn de la variaj muzikkulturoj. El tio evoluis multloke memstara eklezia muziko. Jen kelkaj ekzemploj por ekstereŭropa katolika eklezimuziko:
La eklezia muziko sur la amerika kontinento, ekzemple la usonaj ekleziaj kantoj, estas multrilate ligita kun tiu de Eŭropo. En Aŭstralio tamen formiĝis multaj diversaj stiloj, kiuj estis kelkrilate antaŭenigitaj. Kiel sur la amerika kontinento ankaŭ la japana eklezia muziko orientiĝas plejparte je la eŭropa muziko. Ekde nove oni tamen provas krei propran katolikan eklezian muzikon surbaze de la riĉa muzika tradicio de Japanujo.
La protestanta eklezia muziko
[redakti | redakti fonton]La komencoj
[redakti | redakti fonton] |
 |
La protestantan eklezian muzikon fondis Martin Luther, Thomas Müntzer kaj la protestanta kantoro Johann Walter. Ili tamen ne uzis la vorton „eklezia muziko“. Temis pri muziko kiel donaco de la Kreanto, aparte por la diserva uzo. En la centro staris la germanlingva ĥoralo kaj la paroĥa kanto. La diversaj fluoj de la reformacio tamen ne same opiniis pri la muziko en la diservo.
- Muziko en la Reformitaj eklezioj
Ulrich Zwingli elpelis la muzikon longtempe plene el la diservo de la reformita eklezio timante, ke la estetika ĝuo povus forŝovi la enhavon de la mesaĝon. Johannes Calvin repermesis la unuvoĉan paroĥan kanton je striktaj kondiĉoj. Sed nur post lia morto simplaj kvarvoĉaj ĥorkomponaĵoj (ĝeneva psalmaro) ricevis siajn lokon en la reformita diservo.
- Rebaptismo
Ankaŭ ene de la reformacia rebaptisma movado ekestis aro da novaj paroĥaj kantoj, kiujn oni pli malfrue presis en la kantaro Ausbund kaj kiuj ĝis nun estas en uzo en la diservoj de la amiŝoj.
- Luteranismo
Lutero, estanta lerta kaj sperta kantisto kaj liutisto, sciis komponi laŭ la polifonio stilo siatempa. Li estis familiara kun la verkoj de gravaj samtempuloj kiel Ludwig Senfl, Pierre de la Rue, Heinrich Finck kaj Josquin Desprez kaj atribuis al la muzikon altan rangon. Liaopinie ĝi havas eksterordinaran moralan kiel animan influon sur la homon.[3]
Luther kontraŭstaris ekstremajn strebojn[4] en la reformacia movado, rezigni ĉion eksterecan kaj per tio aparte ankaŭ la muzikon.[5] Tute male, rilate la muzikon en la preĝejo lia celo estis pli aktiva partopreno de la komunumo je la diservo. Li ekzemple pledis por tio, enkonduki je certaj lokoj de la diservoj germanajn kantojn. Liaj ideoj pri la uzo de la muziko estas plej klara en lia traktaĵo Deutsche Messe und Ordnung Gottesdiensts [Germana meso kaj ordo de la diservo] el 1526. Anstataŭ la unuopaj mespartoj laŭ tio germanlingvaj paroĥaj kantoj, tiel nomataj ordinariumaj kantoj, povus anstataŭi aŭ kompletigi latinajn partojn.[6] Je tio al li ne sufiĉis, simple transmeti la tekston nur en la germanan. La muziko devis estis adaptata al la postuloj de la germana lingvo.[7]
De Luther estas transdonitaj 36 kantoj.[8] Konrad Ameln kaj Markus Jenny supozas en sia publikaĵo Das deutsche Kirchenlied, ke Luther verŝajne verkis 45 kantojn kaj kantaĵojn. Je almenaŭ 20 el ĉi tiuj kantoj la melodioj certe estas de li mem. Je la verkado de la kantoj Luteron parte subtenis la elektoprinca kantmajstro Konrad Rupff kaj kantoro Johann Walter.[9]
La ĥoraloj de Luther aperis unuafoje 1523/24 en la Achtliederbuch kaj poste en 1524 je Wittenberg en protestanta kantaro. Ili fariĝis kolono de la reformacia diservo kaj krome stampis daŭreme la historion de la religia kanto sur la kontinento Eŭropo.
La plua evoluo ĝis la 19-a jarcento
[redakti | redakti fonton]La memstareco de la protestanta eklezio disvolviĝis ekde la lutera eklezia kanto, kiu komence ligiĝis al la mezepokaj formoj. La tipa legadomuzikoj ofte estis muzikigitaj evangeliaj devizoj.
Meze de la 17-a jarcento ekestis per la vesperaj muzikadoj ĉe la Marienkirche en Lübeck sub la orgenistoj Franz Tunder kaj Dietrich Buxtehude la unua serio de ekleziaj koncertaranĝoj ekster la diservo, por kiuj ili aparte komponis.
Vidu ankaŭ: Nordgermana Orgenskolo
Ekde la mezo de la 18-a jarcento oni finfine enkondukis la terminon „eklezia muziko“. Ĝi devis priskribi nur la funkcion, ne la stilon de la muziko. Dum la epoko de la klerismo la malnovaj diservaj formoj kadukiĝis, la malnovaj ekleziaj kantoj estis modernigataj kaj okazis ĝenerale emancipiĝo de la spirita vivo. La klerismo estis tiel epoko de la kadukiĝo de la malleviĝo de eklezia muziko.
Per la romantisma restarigismo en la 19-a jarcento ja ekestis reiro al la tradicio, tamen oni provis nur restarigi pasintaĵojn. La konsekvenco estis, ke la protestanta eklezia muziko nun sin mem flankenstarigis. Tio evidentiĝas ankaŭ en la komponado de grandaj komponistoj tiutempaj, ekzemple Mendelssohn-Bartholdy aŭ Brahms, kiuj komponis preskaŭ neniujn ekleziajn kantojn.
La eklezia muziko en la 20-a jarcento en Germanujo
[redakti | redakti fonton]Lige kun la liturgia novigado en Germanujo okazis dum la 1920-aj kaj 1930-aj jaroj ankaŭ eklezimuzika novigomovado kun la celo de nova sanktigo de la diserva muziko, orientita je la reformacio kaj je la muziko de la germana altbaroko, eksklude subjektivajn romantismaĵojn. Ekde la fino de la Dua Mondmilito en 1945 okazis granda disvolviĝo de la eklezia muziko. La antaukondiĉo por tio estis la reinstalado de ĉefprofesia kantoreco. Ekde la dua duono de la lasta jarcento tamen la komplikigo de la kompoziciaj procedoj kaŭzis novan disflosadon inter eklezimuzika modernismo kaj diserva uzmuziko.
Kadre de la ĝenerala evoluo de la muziko ankaŭ elementoj el la populara muziko eniris en la eklezian muzikon. Ĉefe en la 1960-aj jaroj aperis multaj novaj ekleziaj kantoj, el kiuj kelkaj – ekzemple „Danke für diesen guten Morgen“ (Dankon pro ĉi tiu bona mateno) – tuj fariĝis treege popularaj. Titoloj kiel „ĵazmeso“ provis sugesti inspiron fare de la ĵazo, sed fakte grandparto de la muziko tiele nomata ne estis vere influita de ĵazo nek de bitmuziko aŭ rokmuziko. Se ĉi tiu muziko estas prezentata dum diservo kiel esencaĵo, ĝi estas nomenda eklezia muziko (vidu Nova Religia Kanto). Al tio apartenas ankaŭ la gospelomuziko, la religia praformo de la soŭlo kun origino el la nigrula preĝokanto, kiu ankaŭ ekster Usono populariĝis.
Ankaŭ la kantaĵoj de Taizé envenis en la protestantan diservon. Tiuj mallongajn kantojn oni kantas kaj rekantadas origine en la komunumo de Taizé dum la nokto de la lumoj. Kvankam ili ja sonas iomete katolikecaj, ili tamen populariĝis en la protestanta eklezio, kie ili estas kantataj dum regulaj dimanĉaj diservoj same kiel dum piecoj.
La eklezia muziko en la orientaj eklezioj
[redakti | redakti fonton]Ankaŭ en la orientaj eklezioj ekzistas eklezia muziko. Ĝi estas nurvoĉa kaj orientiĝas je la bizanca mesritaro.
La eklezia muziko en la anglikana eklezio
[redakti | redakti fonton]Ankaŭ en la eklezioj de anglikanisma tradicio ekzistas kantaroj same kiel riĉa tradicio de ekleziaj kantoj kaj de alia eklezia muziko laŭ la preĝaro-kantaro Book of Common Prayer kun la ĉefaj formoj himno kaj liturgia muziko.
Brazila kristana muziko
[redakti | redakti fonton]Dum kiam en la brazila protestantismo, kies influon oni povas ankaŭ noti en la usona protestantismo, en la periodo inter la 1970-aj kaj komencaj 1990-aj jaroj ekzistis brazila movado, kiu enmiksis variajn afrikbrazilajn ritmojn same kiel la Muzikon Popularan Brazilan kun elstaruloj kiel ekzemple Caetano Veloso,Roberto Carlos,Gilberto Gil , adaptante tiujn ĉi stiloj al la eklezioj kaj donante al ili religian signifon.
Kaj en Brazilo kaj en la hispanlingvaj landoj ĝi ankaŭ estas konata kiel evangela muziko. La brazila muzika skolo ankoraŭ pluevoluas per kontribuaĵoj de multaj artistoj kiel ekzemple Guilherme Kerr, Elomar Figueira Mello, kiu estas konsiderata kiel erudiciulo pri regiona kristana muziko en Brazilo, kiu distanciĝas de la ĝenerala nihilismo de la nuntempa kristana muziko.
Eklezia muziko en aliaj kristanaj eklezioj
[redakti | redakti fonton]En la plej multegaj aliaj kristanaj eklezioj ankaŭ ekzistas, kantaroj, ekleziaj kantoj laŭ eŭropa, angla aŭ usona tradicio aŭ ankaŭ alia eklezia muziko:
- La Novapostola Eklezio havas la Kantaron de la Novapostola Eklezio, kiu anstataŭis la Novapostolan Kantaron.
- La Apostola Komunumo uzas la kantaron Kantu al la Sinjoro kiel postaĵo de la Apostola Kantaro.
Formoj de eklezia muziko
[redakti | redakti fonton]La eklezia muziko naskis dumpase de du jarmiloj multajn diversajn stilojn. Por ordigi ilin iomete oni povas interalie distingi inter unuvoĉaj kaj plurvoĉaj stiloj.
La gregoria ĥoralo
[redakti | redakti fonton]La gregoria ĥoralo estas unuvoĉa liturgia kanto de la roma eklezio en latina lingvo. Ĝi nomiĝas laŭ papo Gregorio la 1-a, kiu proksimume 600 ekigis reformadon de la liturgio.
La eklezia kanto
[redakti | redakti fonton]Ekleziaj kantoj, „ĥoralkomponaĵoj sen speciala postulemo“ (dtv-Atlas zur Musik), kutime estas kantataj en la respektiva nacia lingvo kaj havas plej ofte strofan strukturon. Ili estas kantataj en diservoj, sed ankaŭ ofte je procesioj kaj pilgrimadoj. La eklezia kanto devenas el la evangela tradicio (vidu dtv-Atlas zur Musik).
Ekzemploj:
- Komm, Gott Schöpfer (Martin Luther)
- Ein feste Burg ist unser Gott (Martin Luther)
- Geh aus, mein Herz, und suche Freud
- Befiehl du deine Wege
- Die Nacht ist vorgedrungen
- Laudato si
- Lobe den Herren
La luterana ĥoralo deiras de Martin Luther, kiu uzis la ĥoralon germanlingvan komune kantatan kiel ĉefa rimedo de la evangela diservo. Je tio Lutero kaj liaj posteantoj utiligis ankaŭ popolkantojn kaj popularajn melodiojn, ofte en la stilo de tiam popularaj dancoj (alemandoj ktp.).
Oratorio
[redakti | redakti fonton]
Oratorioj estas opersimilaj grandformataj muzikaĵoj, kiuj kvazaŭ enscenigas bibliajn tekstojn kaj apartenajn komentariojn per disdonataj soloroloj, ĥoro kaj orkestro. Preskaŭ ĉiuj agadoplenaj bibliaj tekstoj jam estas muzikigitaj, plej vaste konatiĝis tamen pasionaj oratorioj.
Je tio temas pri la kantata suferhistorio de Jesuo ekde lia kapto ĝis la krucumado. La pasiono estas legata kaj kantata en la Sankta Semajno je kvar tagoj laŭ la raportoj de la evangeliistoj. Krom tio ekzistas la tiel nomata pasiona ludo, kiu estas malligita de la liturgio kaj estas parolata.
Ekzemploj:
- Mateo-, Luko- kaj Johano-Pasiono el 1665/66 de Heinrich Schütz
- Johannespassion el 1724 kaj Matthäuspassion el 1727/29 de Johann Sebastian Bach
- Weihnachtsoratorium ankaŭ de J. S. Bach (verdire ne oratorio, sed ciklo el ses interligitaj kantatoj)
La kantato
[redakti | redakti fonton]La kantato estas kantokomponaĵo kun instrumenta akompano. Ĝi ekestis komence de la 17-a jarcento. Krom ekleziaj kantatoj ankaŭ ekzistas profanaj verkoj tiuĝenraj.
Laŭ la okupantaro oni povas distingi inter solokantatoj, ĥorkantatoj kaj miksformoj. Teksta bazo de eklezia kantato plejofte estas biblia teksto alternanta kun meditaj aŭ klarigaj liberaj poeziaĵoj. Ekzistas tamen ankaŭ ĥoralkantato, kiu baziĝas sur eklezia kanto. La intiman interplektiĝon de diservon kun prezentado de kantato oni nomas kantatodiservo; pri tio evoluis en la pli nova tempo interesaj formoj.
Apartaj formoj de eklezia muziko
[redakti | redakti fonton]- Ĥoralo – origine la unuvoĉa eklezia muziko en la Latina Eklezio.
- Moteto – plurvoĉa kantaĵo, je kiu la kantata vorto staras en la malfono kaj je kiu muzikinstrumentoj fortigas aŭ ankaŭ anstataŭas la kantvoĉojn
- Meso – La muzikigo de la ordinariumo – kutime Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus (kun Hosana – kaj Benedictus) kaj Agnus Dei. Ankaŭ eblas kun partoj el la proprio.
- Rekviemo – La mortintomeso de la katolika liturgio.
- Te Deum - la ambrozia glorkanto, la granda dankopreĝo de la kristanaj eklezioj.
- Litanio – la petopreĝo de la katolika eklezio laŭ formo de alterna kantado inter kantoro aŭ ĥoralkantoraro kaj paroĥo, sed ankaŭ kiel trakomponita formo ekzemple ĉe Mozart.
- Vespro – la muzikigo de la psalmoj kaj himnoj de la vesperpreĝado de la katolika eklezio kiel plurparta grandformo (Monteverdi, Mozart k.a.).
- Pasiono – muzikigo de la biblia pasiona teksto el unu el la kvar evangelioj.
- kantato – plurmovimenta verko por kantvoĉoj kaj instrumenta akompano, je kio alternas recitativoj, arioj, ariozoj, ĥoraĵoj, ĥoraloj kaj instrumentaj antaŭ- kaj postludoj laŭ ajna nombro.
Eklezia muziko en la praktiko
[redakti | redakti fonton]Eklezia muziko en la diservo
[redakti | redakti fonton]La muziko en diservo konsistas el elementoj de la liturgio, el arta kaj / aŭ liturgia muziko. Ekzemple: preludo, interludo, entonigoj, ĥoralpreludoj, ĥormuziko, ĉambromuziko, muziko „sub communionem“ (do prefere mallaŭta, trankvila kaj milda muziko dum la disdono de la komunio), postludo kaj la paroĥa kantado (eklezia kanto aŭ ĥoralo).
Historie kaj ene la la mesa liturgio (Komparu ankaŭ luterana meso aŭ evangela aŭ germana meso), liturgiaj elementoj estas esence preĝoj de muzika formo, ekzemple tiuj de la proprio (liturgisezone ŝanĝiĝantaj tekstoj), Introitus (enirpsalmo), Graduale aŭ Haleluja(-verso), precipe tamen la psalmo, kiu jam sur biblia fundamento estas kantata preĝo. Tiuj ĉi samtempe ankaŭ apartenas al la plej malnovaj partoj de la liturgio. La luterana kompreno de meso enigas grandparte ĝuste per la kantado resp. per kantataj preĝoj la tutan paroĥon en la diservon.
Ĉefa instrumento por la akompano de la paroĥa kantado estas la orgeno (liturgia orgenludo). Eblas tamen ankaŭ la kantoakompano per aliaj instrumentoj, depende de la stilo de la kantoj. Pro tio estas imagebla akompano per ĉiuj klasikaj muzikiloj (ekzemple en la kadro de kantatodiservo orkestra akompano). Por la akompano de Novaj Religiaj Kantoj la pastroj pleje ŝatas la gitaron aŭ la bandon, kvankam kontentiga akompano ankaŭ eblas per piano aŭ orgeno.
Kantado de la diserva komunumo do povas esti akompanata aŭ senakompana, unuvoĉa aŭ plurvoĉa. Parte pro liturgiaj aŭ historiemaj kaŭzoj oni atribuas grandan signifon al neakopanata unuvoĉeco. La historisma unuvoĉa formo de la kantado, foje praktikata ekzemple je la alterna kantado de kyrie eleison inter kantoro kaj diserva komunumo, devenas de la praktiko de la gregoria ĥoralo kiel fundamento de la katolika eklezia muziko. Tamen ĝuste el ĉi tiu ekestis la plurvoĉeco, nome proksimume 900 per la organumo, la radiko de plurvoĉa mezepoka motetarto kun ĝia kulmino en la 12-a kaj 13-a jarcentoj. Escepte certajn historie dokumentitajn klopodojn, ekzemple tutplene malpermesi la orgenmuzikon en preĝejoj kaj submeti eklezian muzikon al la plej diversaj jurminacoj, male al tio la historio de la diserva eklezia muziko travivis jam de ĉiam plej brilan formvariecon kaj ĝi dokumentas depende de la epokoj grandan liberecon je la muzikaj formoj kaj je la speco akompani kantojn.
Apartan atenton meritas je tio el la luterana kantorara praktiko de la alternatim-muzikado, en kiu alternas diversaj formoj de kantoakompanado kaj akompanado de (kanto-)verso la verso kaj je kiu sekve de la reformacio partoprenis plenkreskaj laikoj, junuloj kaj infanoj.
Dum la lastaj jardekoj okazis forta interŝanĝo de kantoj inter la popoloj kaj kristanaj eklezioj. Ekzemple en Germanujo la katola kantaro Gotteslob kaj la evangela kantaro Evangelisches Gesangbuch havas komunan aron da ekumenaj kantoj, kaj la evangela kantaro prezentas multajn kantojn el la tuta mondo.
Pli kaj pli ofte - pastroj kaj aktivaj laikoj - provas „aktualigi“ la diservon, kantigante „modernajn“ aŭ „popularajn“ kantojn. Tiaj strebadoj kaŭzis la ekeston de respektivaj muzikmondetoj: ekzemple en Usono ekzistas ekde la 1970-aj jaroj kristana popmuziko, en Germanujo la sakropopmuziko kun siaj respektivaj adeptaroj.
Citaĵo
[redakti | redakti fonton]- Eklezio, kiu faras jam nur uzmuzikon, defalas al la neuzebla kaj fariĝas mem neuzebla.
- --Joseph Kardinalo Ratzinger en Theologisches zur Kirchenmusik
Eklezimuzikaj profesioj
[redakti | redakti fonton]Ekleziaj muzikistoj
[redakti | redakti fonton]Vidu ankaŭ
[redakti | redakti fonton]Literaturo
[redakti | redakti fonton]- La Sankta Biblio - Malnova kaj Nova Testamentoj kun la Duakanonaj Libroj, tradukitaj el la originalaj lingvoj, British and Foreign Bible Society, Honkongo ISBN 0-564-01808-2
- Basiswissen Kirchenmusik. Ein ökumenisches Lehr- und Lernbuch in vier Bänden mit DVD und Registerband zur Grundausbildung und Berufsbegleitung evangelischer und katholischer Kirchenmusikerinnen und Kirchenmusiker. Eldonita de Hans-Jürgen Kaiser kaj Barbara Lange. Carus-Verlag, Stutgarto 2009, ISBN 978-3-89948-111-2 (kompleta verko)
- Volumo 1: Theologie – Liturgiegesang. Eldonita de Richard Mailänder kaj Britta Martini, ISBN 978-3-89948-122-8
- Volumo 2: Chor- und Ensembleleitung. Eldonita de Christfried Brödel kaj Reiner Schuhenn, ISBN 978-3-89948-123-5
- Volumo 3: Musiktheorie – Liturgisches Orgelspiel. Eldonita de Thomas Albus kaj Franz Josef Stoiber, ISBN 978-3-89948-124-2
- Volumo 4: Orgelliteraturspiel – Orgelbaukunde. Eldonita de Winfried Bönig kaj Ingo Bredenbach, ISBN 978-3-89948-125-9
- Registerband mit Zeittafeln und Tabellen zur Kirchenmusik. Eldonita de Hans-Jürgen Kaiser kaj Barbara Lange, ISBN 978-3-89948-126-6
- Lumdiskego: Workshop Dirigieren pri volumo 2, EAN: 4 009350 24119 0
- Eckhard Jaschinski: Kleine Geschichte der Kirchenmusik. Herder, Freiburg 2004, ISBN 3-451-28323-9
- Stefan Klöckner: Musik in der Kirche. En: Deutscher Musikrat (eldoninto): Musik-Almanach 2007/08. Daten und Fakten zum Musikleben in Deutschland. ConBrio, Regensburg 2006; pj. 94–102
- Hans Musch (Hrsg.): Musik im Gottesdienst. ConBrio, Regensburg 1994
- Historische Grundlagen, Liturgik, Liturgiegesang. ISBN 3-930079-21-6
- Musiklehre, Gemeindeliedführung, Neue geistliche Lieder, Orgelkunde, Stimmbildung, Chorleiter, Kinderchor, Lexikon. ISBN 3-930079-22-4
- Thomas Schumacher: Kirchenmusik als integraler Bestandteil der Liturgie? Munkeno 2002, ISBN 3-936909-01-6 (PDF)
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ La Sankta Biblio, British and Foreign Bible Society, Honkongo, p. 171
- ↑ La Sankta Biblio, British and Foreign Bible Society, Honkongo, p. 155
- ↑ Andrew Wilson-Dickson: Geistliche Musik – Ihre großen Traditionen – Vom Psalmengesang zum Gospel; Brunnen Verlag, Gießen, 1994; p. 60. Horst Herrmann: Martin Luther. Eine Biographie; Berlino: Aufbau Taschenbuch-Verlag, 2-a eldono. 2003; p .488.
- ↑ Horst Herrmann: Martin Luther. Eine Biographie; Berlino: Aufbau Taschenbuch-Verlag, 2-a eldono. 2003; p. 489.
- ↑ Christoph Krummacher: Musik als praxis pietatis – zum Selbstverständnis evangelischer Kirchenmusik; Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht; 1994, paĝo 16. Franzpeter Messmer: Ein Leben in der Renaissance, Orlando di Lasso, Musik zwischen Mittelalter und Neuzeit; Verlag Wissenschaft & Literatur, 1982; paĝo 96.
- ↑ Karl Heinrich Wörner, Wolfgang Gratzer, Lenz Meierott: Geschichte der Musik – Ein Studien- und Nachschlagebuch; Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen, 8-a eldono, 1993; paĝo 233
- ↑ Horst Herrmann: Martin Luther. Eine Biographie; Berlino: Aufbau Taschenbuch-Verlag, 2-a eldono. 2003; p. 487.
- ↑ Friedrich Schorlemmer: Hier stehe ich – Martin Luther; Berlino: Aufbau-Verlag, 2003; p. 97.
- ↑ Horst Herrmann: Martin Luther. Eine Biographie; Berlino: Aufbau Taschenbuch-Verlag, 2-a eldono. 2003; p. 490. Friedrich Schorlemmer: Hier stehe ich – Martin Luther; Berlino: Aufbau-Verlag, 2003; p. 97.
Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]- Centra institucioj de eklezia muziko en Germanujo Arkivigite je 2017-05-06 per la retarkivo Wayback Machine
- Noto-arĥivo ĉe cpdl.org
- La germanortodoksa ĥoralo la bizanca tradicio Arkivigite je 2013-05-19 per la retarkivo Wayback Machine
- sinfonia-sacra.de
