Pehuentxe
Pehuentxeak (edo Peguentxeak, Mapudungunez "pehuengo" edo "peguengo" jendea) Hego Amerikako indigenak dira. Andeetan bizi dira, batez ere gaur egungo Txile erdialdeko hegoaldean eta Argentina ondoan. Haien izena, pehuenaren edo araukariaren (Araucaria araucana) haziekiko zuten menpekotasunetik dator. XVI. mendean, Pehuentxeak lurralde menditsuan bizi ziren, gutxi gorabehera, 34 eta 40 graduen artean hegoaldera. Geroago Araukanizatu egin ziren eta maputxeekin bat egin zuten. XXI. mendean, oraindik ere, beren arbasoen lur batzuk mantentzen dituzte.
Pehuentxe taldeek hainbat gatazka armatutan parte hartu zuten XVII. eta XVIII. mendeetan, gehienetan mendietatik Txileko mendebaldeko behe lurretara "jaitsiz". Hala, 1657an Maule ibaiaren inguruan zeuden espainiarrei, 1767ko urtarrilean maputxeei eta 1769an Isla del Lajako espainiarrei eraso zieten. 1860ko hamarkadan, Araucaniaren Txileko inbasioaren erdian, pehuentxe herriak neutral izendatu ziren bere burua. Txostenen arabera, Pitxiñan Pehuenche buruzagiak gerra nahi zuten molutxeen aurka hitz egin zuen, lapurreta batean parte hartu zutela eta horregatik txiletarren zigorrak bakarrik jaso zituztela argudiatuta. Jose Bengoa historialariak dio pehuentxeen neutraltasuna zorretan zegoela Andeetan zituzten lurrak ez zeudelako kolonizazioaren menpe. Hala ere, Argentinako eta Txileko aurrerapen inbaditzaileak hain izan ziren handiak, 1881eko martxoan Pehuentxeek Chos Malalen Argentinako postu aurreratua eraso zutela eta 25-30 soldaduko goarnizio osoa hil zutela.
