Ազգային-ազատագրական շարժում

Ազգային-ազատագրական շարժում (Ազատագրական շարժում), կազմակերպություն (պետության գոյության ժամանակավոր ձև), որը պայքար է մղում օտարերկրյա տիրապետությունից որևէ ժողովրդի ազատագրման համար։

19-րդ դարում ազգային-ազատագրական շարժման վառ օրինակներ էին՝

• «Երիտասարդ Իտալիան», որը պայքարում էր իտալական երկրամասերը Հաբսբուրգների միապետությունից ազատագրելու և դրանք մեկ միասնական պետության մեջ միավորելու համար,
• Ֆենիականները, որ ձգտում էին Իռլանդիան անկախացնել Մեծ Բրիտանիայից,
• Բուլղարական հեղափոխական կենտրոնական կոմիտեն, որ անձնվեր պայքար էր մղում Օսմանյան կայսրությունից Բուլղարիայի անկախությունն ապահովելու համար, այդ նույն Օսմանյան կայսրությունից հայրենի հողերն ազատագրելու համար բալկանյան մյուս ժողովուրդների, ինչես նաև՝ հայերի և հույների մղած պայքարը։

Ազգային-ազատագրական բազմաթիվ շարժումներ ի հայտ եկան 20-րդ դարում, հատկապես՝ դրա երկրորդ կեսին՝ գաղութային համակարգի փլուզման ժամանակաշրջանում։

Օրինակներ

20-րդ դարի ազգային-ազատագրական շարժումների օրինակներ.

Ասիա

• Հնդկական ազգային կոնգրես (Բրիտանական Հնդկաստան)
• Մուսուլմանական լիգա (Բրիտանական Հնդկաստան)
• Մուքթի-բախինի (Արևելյան Պակիստան)
• Ինդոնեզիայի ազգային կուսակցություն (Հոլանդական կղզիներ - Օստ-Ինդիա)
• Վիետմին (Վիետնամ)
• Fretilin (Արևելյան Թիմոր)
• Չհուշի Գանգդրուք (Տիբեթ)

Աֆրիկա

• FNL (Ֆրանսիական Ալժիր, Ալժիրյան Սահարա)
• Գվինեայի և Կաբո Վերդեի անկախության աֆրիկյան կուսակցություն (Պորտուգալական Գվինեա, Կաբո Վերդե)
• Polisario Front (Արևմտյան Սահարա)
• Էրիթրեայի ազատագրության ազգային ճակատ (Էրիթրեա)
• Կոնվենտի ժողովրդական կուսակցություն (Ոսկե ափ, բրիտանական գաղութ)
• South West Africa People's Organisation Հարավարևմտյան Աֆրիկայի ժողովուրդների կազմակերպություն (Նամիբիա)
• Movimento Popular de Libertação de Angola Անգոլայի ազատագրման ժողովրդական շարժում — Աշխատանքի կուսակցություն (Անգոլա)
• FRELIMO (Frente de Libertação de Moçambique ) (Մոզամբիկ)
• Զիմբաբվեի աֆրիկյան ժողովրդի միություն (Հարավային Ռոդեզիա)
• Աֆրիկյան ազգային կոնգրես (ՀԱՀ)

Միավորված ազգերի կազմակերպության փաստաթղթերում ազգային-ազատագրական շարժումները ներկայացված են որպես պետությունների գոյության ժամանակավոր ձևեր, որոնք գտնվում են ձևավորման ու կայացման գործընթացում։

Ազգերի՝ ինքնորոշման համար պայքարելու իրավունքն արտացոլված է 1960 թվականին ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի 15-րդ նստաշրջանում ընդունված «Գաղութային երկրներին ու ժողովուրդներին անկախություն տալու մասին» հռչակագրում, ինչպես նաև միջազգային իրավունքի այն սկզբունքների մասին հռչակագրում, որոնք վերաբերում են պետությունների հարաբերություններին ու համագործակցությանը՝ համաձայն ՄԱԿ-ի կանոնագրքի։ Մարտնչող ազգերը միջազգային իրավական հարաբերությունների մասնակից են դառնում այն բանից հետո, երբ որոշակի տարածքներում ստեղծում են կառավարող կազմավորումներ, որոնք ունակ են միջպետական հարաբերություններում հանդես գալու այդ տարածքի բնակչության անունից։

Ազգային-ազատագրական շարժումներից շատերը պաշտպանություն էին գտնում Խորհրդային Միության կողմից։ Մասնավորապես՝ այդ շարժումներում ընդգրկված մարտիկները զինվորական գործի մեջ անհրաժեշտ հմտություններ էին ձեռք բերում 165-րդ ուսումնավարժական կենտրոնում, որը ծառայում էր օտարերկրացի զինվորականների նախապատրաստման նպատակներին։ Բացի այդ, ԽՍՀՄ-ը զենք (Կալաշնիկովի ինքնաձիգ, ձեռքի գնդացիր, նռնականետ, Մակարովի ատրճանակ, կարաբին և այլն) ու ռազմամթերք էր տալիս ազգային ազատագրական պայքարում ներգրավված ջոկատներին։

Տես նաև

• Ինքնորոշում
• Ազգերի ինքնորոշման իրավունք

Գրականություն

• Raf Jespers. A reversal of international law, Big Brother in Europa (Epo Antwerp Belgium, 2010)
• Edre U. Olalia. The status in international law of national liberation movements, International Association of People's Lawyers