Кашмирліктер

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Кашмирліктер

Кашмир тұрғындары
Бүкіл халықтың саны

4 611 000 (1997)

Ең көп таралған аймақтар
 Үндістан

5 557 698 (2001)

 Пәкістан

105 000 (1993)

 Ұлыбритания

115 000

Тілдері

кашмири

Діні

ислам, индуизм

Кашмирліктер(кашм. कश्मीरी / کشمیری) — Үндістандағы халық, Джамму және Кашмир штатының негізгі халқы.[1] Кашмирлер Қытайда Ақсай-Чин үстіртінде де тұрады. Жалпы саны 4 млн. адам (1997). Еуропа нәсілдің солтстік үндістандық тобына жатады.[2]

Тілі

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Кашмирлердің ана тілі — кашмири тілі, ол үндіеуропалық отбасының дардиялық тобының шығыс шағын тобына жатады. Кашмири қазір бес диалектіге бөлінеді: кашмири, каштавари, погули, сираджи және рамбани. Бұрын үнді жазуының әртүрлі жүйелері қолданылса, кейін араб әліпбиі де қолданыла бастады. Қазіргі әдеби нұсқасы кашмир диалектісіне негізделген. Қала тұрғындарының арасында хинди, урду, панджави тілдері де кең тараған. Балаларын урду, ағылшын тілдерінде көбірек оқытады.[3]

Діні

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

94%-ы ислам дінін ұстанады. Қалғандары – индуистер.[4]

Тарихы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

XVI-XVIII ғасырларда Иран, Ауғанстан және Орта Азия мұсылман билеушілерінің жаулап алу соғыстары кезінде кашмирлер исламға бет бұрды, негізінен ассимиляцияланды. 1947 жылы Джамму және Кашмир штаты құрылып, кашмирліктердің ұлттық бірігу процестері күшейді.[5]

Кашмирліктердің Исраилдің жоғалған руларынан шыққаны жайындағы аңыз

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Кашмирліктердің Исраилдің жоғалған руларынан шыққаны жайындағы аңыз бойынша, солтүстік Үндістан мен Пәкістанды мекен еткен кашмир халқы Исраилдің жоғалған он руының тікелей ұрпақтары делінеді. Бұл жайында алғаш, 11-ші ғасырдың әйгілі парсылық мұсылман ғұламасы Әбу Райхан Әл-Бируни сөз еткен. Оның айтуы бойынша, бұрындары кашмирліктер өз жеріне еврейлерден басқа ешкімді кіргізбеген екен.[6] 17-ші ғасырда өмір сүрген француз дәрігері Франсуа Бернье мен сэр Френсис Юнгасбэнд 1800-ші жылдары сол өлкені зерттеген. Олар кашмирліктер мен еврейлердің ерекше физиономиялық ұқсастықтарын жазған[6][7], әсіресе «түр әлпеттері, қырлы танау және бас формаларының ұқсастығы» жайында.[8][9][10] Егер бір халықтың түр пішіндері басқа халыққа ұқсайтыны көрсеткіш болып саналса, онда еврейлік түр пішіні бар кашмирліктерді[11], күмәнсіз, еврей халқынан шыққан деп есептеуге болады деген Бернье.[12] Ал А.К. Джонстонның Жағрафиялық Сөздігінің 250-ші бетінде, «Кашмир» делінген тарауда былай жазылған:

«Жергілікті адамдардың бойлары ұзын, дене бітімі шымыр, түрлері ер мінезді; әйелдері жақсы үйлейкен, көрікті; қыр танаулы, олардың сырт келбеттері еврейлерге ұқсайды».[13]

Дәстүрлі киімдегі кашмир балалары

Хөлгер Кёрстен атты саяхатшы ғалым былай деп жазады:

«Кашмирдің тұрғындары Үндістанның басқа тұрғындарынан қатты ерекшеледі. Олардың сыртқы пішіндер, түр әлпеттері, тұрмыс салты, мінезқұлықтары, моральдық ұстанымдары, киімдері, тілдері, қылықтары, әдеттері, дәстүрлері – бұның барлығы олардың израилдіктерден шыққаның растайды».[14]

Х. Кёрстен өз еңбегінде кашмирліктердің көптеген жер-су атаулары, басқа да тұрмыстық терминдері еврей тілінен шыққанына дәлелдер келтіреді. Тағы бір қызық дерек бойынша: "Кашмир тұрғындарының басым көпшілігі пісірілген балықты жақсы көреді, олар оны «фари» деп атайды екен, кезінде Мысыр елінен шыққан оқиғаның естелігі ретінде. «Мысырдағы тегін балықты айтсаңшы! Қияр мен қарбыз, жуа, пияз әрі сарымсақ дегендерді айтсаңшы!» (Руларды санау, 11:5)" [14]

Кашмирдегі ескі зираттардың көпшілігі яһудилік дәстүрге сай шығыстан батысқа бағытталған, ал мұсылмандық дәстүр бойынша зираттар міндетті түрде солтүстіктен оңтүстікке бағытталады. Кашмирдің Харвон, Райпур, Саид Бладур Сахиб, Кукар Нағхе, Ауантипур секілді жерлерде осындай зираттар көптеп кездеседі. [14]

1899 жылы Ахмадия Мұсылман Жамағатының негізін құрған Мырза Ғұләм Ахмедтің жасаған мәлімдемесі бойынша, Иса пайғамбар айқыштағы өлімнен аман қалып, Исраил халқының жоғалған руларын іздеп, оларға ізгі хабарын жеткізу үшін Кашмирге барған.[15][16][17] Ғұләм Ахмедтің айтуы бойынша, Иса пайғамбар Кашмирде өмір сүрген, үйленіп балалы болған, және 120 жасында өмірден өтіп, Сринигарда жерленген.[9][18][19]

Тілдік/терминдік ұқсастықтары

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Кашмирлік атаулардың көне еврей сөздеріне ұқсайтыны да осы теорияны қуаттайды. Кашмир атауы жергілікті тілде «Кашир» делінеді, бұл еврейдің (ивритше: כשיר‎) «Кашир» сөзінен шыққан, «Шам (Сирия) секілді» деген мағынаны білдіреді.[18][20] Жоғалған он ру мекен еткен Кашмир алқабы, жергілікті тілде «Бағ-е-Сулейман» (Сүлейменнің бағы) деп айтылады. Кашмир мен көне Израиль арасындағы байланыс, «Мұсының қабірі», «Сүлейменнің тағы» деген кашмирлік атаулармен де қуатталады. Сондай-ақ Кашмирлік аңыз бойынша, еврей халқының 40 жыл жер кезушілігі Таяу Шығыстан Кашмирге дейінгі жерлерді қамтыған, және де Кашмир жері нағыз Киелі мекен болып есептеледі.[9]

Кашмирлік қарт немересімен

Шамамен 350-ден астам Кашмирдің жер-су атаулары көне Шам жерлерінің атауларына ұқсайды. Мысалға:

Бетпур (ивритше «Бет Пеор»)[21]
Наво тауы (ивритше «Небу» тауы)[21]
Фасги тауы (ивритше «Писгах» тауы)[22][23]
Мамре (ивритше «Мамре»)[22][23]
Амариа (ивритше «Амариа»)[14]
Бирсу (ивритше «Бирша»)[14]
Харвон (ивритше «Харан») және т.с.с.[14]

Кашмир мен Израиль арасындағы байланыс тілдік ұқсастықта жақсы көрініс тапқан. Кашмирлік тіл Үндістанның басқа санскриттік тілдерінен қатты өзгешеледі. Кашмир привинциясының тілі иврит тілінің ықпалымен дамығаны жайында ғалым Әбдул Ахад Азад былай деп жазады:

«Кашмир тілі көне еврей тілінен бастау алады. Аңыз бойынша, ерте замандарда бұл жерлерге жебірей рулары қоныс тепкен, келе-келе олардың тілдері қазіргі кашмир тіліне айналған. Иврит тілінде кашмир тілімен анық байланысы бар көптеген сөздерді кездестіруге болады».[24]

Кәсібі

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Кашмир балықшылары

Негізгі кәсіптері – көп салалы ауыл шарушылығы. Күріш, жүгері, бидай, көкөніс пен жеміс-жидек егеді. Бал арасын, жібек құртын өсіреді. Таулы жерде тұратындар мал шарушылығымен (қой, ешкі) айналысады. Жүннен орамал, кілем тоқу, ағаштан өрнек ою, түрлі бұйымдар жасау, темір ұсталығы, зергерлік өнері дамыған. Жерсіз және жері аз шаруалар ірі жер иелерінен жерді жалға алып күнелтеді. Кейде сырт өлкелерге барып жалданып еңбек етеді.

Кашмирліктердің негізгі кәсібі – егіншілік (күріш, мақта, шафран, гүл, бау-бақша дақылдары) және мал шаруашылығы. Олар негізінен Кашмир алқабының дәстүрлі қолөнер өнімі - атақты Кашмир шәлісін жасау үшін қолданылатын әйгілі Кашмир жүнін шығаратын қой өсіреді. Бұл алқап сонымен қатар түкті кілемдер, кестелі киіз кілемдер, папье-машеден жасалған бұйымдар, мыс, эмаль, ағаш оюлары шығарылатын дәстүрлі орын болып табылады.[25]

Өмір салты

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Кашмирлер арасындағы тайпалық жүйе мен алғашқы қауымдық ұйымның негіздері жойылған. Қоғамдық қатынастардың тапқа дейінгі осы түрлерінің санаулы ғана ізі сақталған. Көп балалы жеке отбасы, шағын жеке отбасымен ауыстырылуда. Ауыл қауымы махараджа әкімшілігіне, яғни салық жинауға және халықты заттай міндеттерді орындауға жұмылдыруға ыңғайлы болу үшін қажет болған жағдайда ғана сақталды. Сайланбалы ауыл әкімшілігінің орнына үкімет тағайындаған лауазымды адамдармен ауысты.

Кашмирдегі касталық ұйым соншалықты кең таралмаған және касталық режим Үндістанның басқа аймақтарындағыдай қатаң сақталмаған. Каста топтары негізінен халықтың индуизм бөлігінде. Кашмирлік индустардың көпшілігі брахман пандит кастасына жатады.[26]

Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Кашмирліктердің дәстүрлі баспанасы екі, кейде үш қабатты тастан, кірпіштен немесе ағаштан жасалған үйлер. Бірінші қабаты мал мен ыдыс-аяқ, екіншісі тұрғын үй. Төбесі биік, плитадан, сабаннан, жабынқыштан жасалған.[27]

Дәстүрлі киімдері

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Дәстүрлі киімдері - жамылғы шапан "бурка" (мұсылман әйелдерде), ұзын көйлек, шапан (пхирен) және шалбар (ер адамдарда-пижама, әйелдерде — шалварлар); ер адамдар бас киім киеді (үнділер — дөңгелек бас киімдер), әйелдер көбінесе басын дөңгелек бас киімдермен, орамалмен немесе сары жиекпен жабады.[28]

Дәстүрлі тағамдары

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Кашмир асханасы әлем асханаларының ішінде ерекше орын алады. Ежелгі заманнан бері кашмирліктердің негізгі тағамы күріш болды. Ет күрішпен бірге Кашмирде танымал тағам болып табылады. Тұзды шай немесе түскі ас - самаварда, кашмирде дайындалатын дәстүрлі сусын. Кехва, дәмдеуіштер мен бадам қосылған жасыл шай ерекше жағдайларда және фестивальдерде беріледі. Кашмирлік үйлену тойларына вазван деп аталатын мереке кіреді, оған әдетте дәстүрлі аспаздар (ваз) дайындаған ащы тағамдар кіреді.[29]

Сыртқы сілтемелер

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Дереккөздер:

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
  1. ↑ Кашмирліктер. Тексерілді, 27 тамыз 2024.
  2. ↑ «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IV том
  3. ↑ Кашмирліктердің антропологиясы. Тексерілді, 27 тамыз 2024.
  4. ↑ Кудрявцев М.К. Кашмирліктер. Тексерілді, 27 тамыз 2024.
  5. ↑ Кашмирліктер. Тексерілді, 27 тамыз 2024.
  6. ↑ a b Kashmir. Jewish Virtual Library (2012). Тексерілді, 28 қазан 2012.
  7. ↑ Quraishi Humra [[[:Үлгі:Google books]] Kashmir, The Untold Story] — Penguin Books India, 2004. — P. 37. — ISBN 0143030876.
  8. ↑ Bhandari Mohan C. [[[:Үлгі:Google books]] Solving Kashmir] — Lancer Publishers, 2006. — P. 107. — ISBN 8170621259.
  9. ↑ a b c Childress David Hatcher [[[:Үлгі:Google books]] Lost Cities of China, Central Asia and India] — 3rd. — Adventures Unlimited Press, 1991. — P. 271. — ISBN 0932813070.
  10. ↑ Bamzai P. N. K [[[:Үлгі:Google books]] Culture and Political History of Kashmir] — 1994 Vol. 1. — P. 16. — ISBN 818588031X.
  11. ↑ "Народы Кашмира потомки пропавших Колен Израиля",youtube.com
  12. ↑ Jesus in India, Islam International Publications Ltd, р147
  13. ↑ Dictionary of Geography. Descriptive, Physical. Statistical. And Historical. Forming a Complete General Gazetteer of the World. By Alex. Keith Johnston, F.R.S.E., F.R.G.S., F.G.S.. Second Edition, thoroughly revised and corrected (Longman, Brown, Green, and Longmans, London {1855} MDCCLV). Page 250 (Under word 'Cashmere')
  14. ↑ a b c d e f "Иисус жил в Индии", Десят затерянных племен Израиля. стр. 88-90, Изд.: Эннеагон Пресс Москва 2007
  15. ↑ Иисус Христос был спасён от гибели на кресте. Исламская Международная Публикация 2008
  16. ↑ "Иисус в Кашмире", Films Division шығарған деректі фильм, youtube.com
  17. ↑ "Вознесся ли Иисус на небеса? (фильм Би-би-си)", ВВС шығарған деректі фильм, youtube.com
  18. ↑ a b Aḥmad Bashīruddīn Maḥmūd [[[:Үлгі:Google books]] Invitation to Ahmadiyyat: Being a Statement of Beliefs, a Rationale of Claims, and an Invitation, on Behalf of the Ahmadiyya Movement for the Propagation and Rejuvenation of Islam] — Routledge, 1980. — P. 134–135. — ISBN 0710001193.
  19. ↑ [[[:Үлгі:Google books]] A Companion to Under the Volcano] — UBC Press, 1984. — P. 385–386. — ISBN 0774801999.
  20. ↑ Bhushan Sahai Shashi [[[:Үлгі:Google books]] The Hindu Civilisation: A Miracle of History] — Gyan Publishing House, 2010. — ISBN 8121210410.
  21. ↑ a b Harinanda Swami [[[:Үлгі:Google books]] Yoga and the Portal] — Jai Dee Marketing. — ISBN 0978142950.
  22. ↑ a b [[[:Үлгі:Google books]] Encyclopedia Judaica: Ja–Kas] — 2nd. — Macmillan Reference USA, 2007. — P. 822. — ISBN 0028659392.
  23. ↑ a b [[[:Үлгі:Google books]] "Midstream"]. Midstream (Theodor Herzl Foundation) 40: 20. 1994. Үлгі:Google books. Retrieved 28 қазан 2012. 
  24. ↑ Abdul Ahad Azad, Kashmiri Zaban Aur Shairi, том 1, стр. 10 (Jammu and Kashmir Cultural Aсademy)
  25. ↑ Кашмирліктер. Тексерілді, 27 тамыз 2024.
  26. ↑ Кашмир және Кашмирліктер. Тексерілді, 27 тамыз 2024.
  27. ↑ Кашмирліктер. Тексерілді, 27 тамыз 2024.
  28. ↑ Әлем халықтары/Кашмирліктер. Тексерілді, 27 тамыз 2024.
  29. ↑ Кашмирліктер. Тексерілді, 27 тамыз 2024.
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Кашмирліктер&oldid=3369182» бетінен алынған