Ача

Ача — икшывым ыштыше пӧръеҥ.

Южо антрополог почеш, айдеме, шижат, правил семын, шке тӱлыктен, янлык тидын деч ойыртемалтеш (маймылым то кугурак). Пеҥгыдемдыме, тудын почеш ик тукым (российыште, австралийысе тидын нерген пеҥгыде туп таллимыт-эҥер) пуаш огыл, «кушеч лекмыжым йоча» еҥ умылен ок тӱлыктат але раш (тиде шонымашым чӱчкыдынак брак тӱшка институт дене кылдалтын), кызытсе наука чын толын огыл.

Конкретле еҥ тӱлыкташ палемдыме, неочевидный дене кылдалтше да частный илышыже да шочмекшак, правовой йодышлан посна толын. Палыме латин ойла: «certa semper Mater; pater quem demonstrant nuptiae est» («авам эре чыным палышаш; ачаж дене палемдалтын ушныза»). Правовой акт ден ава йочан шуко шочмо ачам могырым довершаться системе посна, шке вий дене нуно (римыште правам — налыт кидше дене мланде ӱмбак, tollere). Формал кодекс наполеон нормым пуртымо, кудыж почеш йоча-влак ачаштым шочмо мариян ӱдырамаш марийжылан шотлалтеш. Экспертизе рашемден шуктымаште мемнан жапыште шукемдынешт тӱлыктен кертыт.

Правам римышке (дене шуко йӱла да обществына кузе патриархатын) шке ешыж ешыж дене таҥастарымаште чылт ачам праван членышт лийыт (колымаш вошт илен да права) да нунын коклаште коклазе да мер институт лиеш. Терминов «ача» гыч-кугу гына, религий да идеологий тиде рольжым чӱчкыдын кучылталтеш.

Ача еш да метафорым вуйлатыше семын, кугу, пӧръеҥ линий дене кугезына-влак, юмын авалтен оза семын (гай теоним мут дене юпитер «ача», юмо деке обращений семын ача — ачай мемнан кумалмынам), общиным вуйлатыше семын юмызо (авва патер, ачай, приставке «ача» лӱмыш) вуйлатыше семын да обществым вуйлатыше (марий эл гыч ачашт, «ачамын олаже», патернализм, титулым Сталин ача — калыкын). Репертуар кучышо эл семын ача — коча, мутлан тышеч эл, аваэл, патриотизм.

Ача личный состав пурышо калык шуко лӱм-влак лӱм, ачалӱм руш (акрет грекла у, славян, герман, калык эрвел), тӱҥалмыжым умбакыже тыгай фамилийым пуэн кертыда ачалӱмжым, могай пуалтеш (чӱчкыдын пӧръеҥ-влак чыла линий) тыгай тукымжо.