Барок во Италија

Автопортрет на Караваџо

Повик до Свети Матијас, Караваџо, 1597-98.

Поимот барок се однесува на стилот кој доминира во уметноста помеѓу 1600-1750 година. Истиот потекнува од зборот барок "што значи" неправилен, искривен, гротескен», првично користен за опишување на такви ситуации.

Барокот е истовремено и уметност на контрареформацијата, во Италија, Фландрија и Шпанија, период на консолидација на католичката вера по протестантската криза, но и на протестантската Холандија, како и на апсолутистичката монархија во Франција. Барокот, сепак, има различни форми во овие различни контексти, за кои ќе говориме во наредниот период.

Главниот град на барокот во Италија е Рим; папството ја финансира уметноста се со цел да Рим стане најубавиот град во светот „за слава на Бог и на Црквата“.

Сликарство

Нарцис, Караваџо (1594-96)

Неверството на Тома, Караваџо (1601-02)

Џан Лоренцо Бернини, италијански сликар

Во Рим во тоа време работеле последните маниристи без поголемо значење, но новите можности наскоро ќе ги привлечат младите уметници од северот на Италија, од кои прв и најважен е Караваџо (1573-1610).

Околу 1597-98 година, Караваџо насликал неколку слики во големи размери за црквата Свети Луј Француски во Рим, меѓу кои е и сликата Повикот на Свети Матијас . Поканата за Св.Матијас е за Рим во тоа време потполно новина, ниту ренесансна, ниту маниристична, оваа слика донесува во римското сликарство влијание на релиазмот на Северот од Италија чии одлики сме ги виделе кај Саволд.

И покрај профаниот амбиент разбираме дека се работи за религиозна тема, и тоа не само поради едвај забележливиот ореол над Христовата глава, единствениот „натприроден“ елемент на сликата. На тоа ни укажува пред сè светлосниот зрак кој ја осветлува Христовата рака, која со гестот на Микеланџелоовиот Адам укажува на свети Матијас, раката и лицето на светецот: тајната на верата е достапна за секого и секаде.

Оваа идеја дека верата е достапна насекаде и за секого е во основа протестантска, а Караваџо за возврат ќе биде инспирација и за протестантскиот север. Во Италија, пак, обичниот, скромен свет, за кого била наменета оваа уметност, ќе биде шокиран кога ќе најде слични на ѕидовите на црквите наместо на возвишените идеали на ренесансата.

За разлика на тоа, општото одобрување ќе наиде на идеализирана претстава на еден друг сликар, Караки, во Римк ој пристигнал од Болоња, и кој го украсува сводот на палатата Фарнезе со фрески што ги прикажуваат љубовите на класичните богови. Карачи не слика само ликови, туку и симулација на архитектонски елементи и скулптури: создавајќи илузија, слична на Кореџо, во куполата на катедралата во Парма. А во црквата Ил Гесу, матичната црква на језуитите во Рим, таванот е изведен илузионистички, во комбинација на сликарска и штуко-декорација со архитектура и го отвора просторот на небото.

Овој илузионизам ќе го одбележи барокното сликарство во Италија и ќе биде негова најзначајна одлика. Отсега па натаму, сите технички иновации на ренесансата, линеарна и атмосферска перспектива, кијароскуто и сфумато, ќе служат за предизвикување на илузијата на бесконечен простор и за отворање на сводовите на црквите и палатите за восхитениот поглед на верниците и посетителите. Тој илузионизам ќе го одбележи барокното сликарство во Италија и ќе биде негова најзначајна одлика. Барокното сликарство ги користи техничките иновации на ренесансата (линеарна и атмосферска перспектива, киароскуро и сфумато) за да создаде илузија на бесконечен простор: сводовите и куполите на црквите и палатите се отвораат пред зачудениот поглед на посетителите (барокен илузионизам).

Караваџо (1573-1610) донесува друг аспект на барокното сликарство од северна Италија во Рим. Во неговите слики реализмот на северна Италија е доведен до границите на натурализмот. Амбиентите во кои тој прикажува религиозни сцени се скромни и секојдневни, телото е неподносливо реалистично, натуралистички прикажано.

Скулптура

Аполон и Дафне, Бернини, 1625 година.

Дејвид, Бернини (1623)

Во оваа скулптурална група ја гледаме првата одлика на барокната скулптура: изборот на клучниот, пресвртен момент, најзначајниот момент на дејствување: во митот за Аполон и нимфата Дафне, која бог ја гони со својата љубов. е секако моментот во кој нимфата, гледајќи дека не може да избега, се претвора во дрво на ловор.

А во Киднапирањето на Персефона го гледаме најдраматичниот момент, во исто време насилен и еротски. Трагот притиснат од згрчените прсти на Плутон, богот на подземјето, во бедрото на Персефона е изведен виртуозно.

Барокната уметност ги избира најдраматичните моменти на акција, со задоволство ги прикажува сцените во кои се комбинираат насилството и еротиката, бидејќи таквите прикази најдиректно се обраќаат на сетилата на гледачот. Составот на овие скулпторски групи е спирален и придонесува за драматичноста на приказот.

Спиралната композиција не само што придонесува за драматичноста на приказот, туку и генерира нов, активен однос помеѓу скулптурата и просторот во кој се наоѓа.

Спиралната композиција постои и во Давид на Бернини, прикажана во моментот на борбата, во силен пресврт околу себе и не само што придонесува за прикажување на динамиката на овој гест, туку и го доловува и активира околниот простор. Спиралната композиција на тој начин генерира нова, активна врска помеѓу скулптурата и просторот што ја опкружува. Тој активен однос меѓу скулптурата и просторот во кој се наоѓа е карактеристичен за барокот.

Дополнително, Давид, во моментот кога го фрла својот камен од прачката, не е независен, туку создава илузија дека неговиот гест продолжува во просторот што го опкружува: иако не е прикажан, претпоставуваме присуство на Голијат. Станува збор за невидливиот комплемент, кој ја надополнува барокната скулптура.

Киднапирање на Персефона, Бернини, 1622 година.

Спиралната композиција нè наведува да се шетаме околу скулптурата. Претпоставуваме и присуство на Голијат, кој е невидливото дополнување на Давид. Вака барокната скулптура го освојува околниот простор. Зборуваме за активен однос со просторот.

Дејвид на Бернини го зазема околниот простор со неговиот гест кој исто така укажува на тивко присуство на Голијат. Набљудувачот како да е сведок на настанот, кој се одвива пред нашите очи, како гледачи во театар.

Некои современи критичари ги објаснуваат религиозните искуства блиски до синкопа, наместо како духовни феномени, како психофизиолошки искуства блиски до оргазам. Современиот христијански филозоф Жан-Лук Марион во својот „Еротски феномен“ зборува за Бога како за оној кој нè надминува како „најдобриот љубовник“!

Одлики на барокната скулптура

Динамична и експресивна, избира да го прикаже најдраматичниот, најпрекинат момент од дејството. Таа користи силни емоции: страв, насилство, еротика како изразно средство. Спиралната композиција и постоењето на невидлив комплемент придонесуваат за нов, активен однос со просторот во кој се наоѓа скулптурата.

Со сликарството и архитектонски декор, создава композитни сцени, создава илузија дека сме сведоци на сцената, како гледач во театар.

Архитектура

Базиликата Св. Петар, Ватикан

Базиликата Св. Петар (1657)

Последното архитектонско достигнување на Микеланџело е работата на базиликата Свети Петар во Рим, веќе може да се смета за претходник на барокната архитектура. Микеланџело користел колосален ред двојни пиластри во фасадата.

Колосалниот ред на двојни пиластри го следат дупликатите столбови на куполата на тамбурот. „Архитравот“ над столбовите е скршен, а настрешниците на прозорците наизменично имаат заоблени и триаголни „фронтови“.

Врвот на римската барокна архитектура, нејзиниот најпрепознатлив аспект сè уште се поврзува со големиот архитект од овој период, Франческо Боромини (1599-1667).

Барокната архитектура, како и ренесансната архитектура, користи елементи од грчката и римската архитектура...Но, барокот ја менува формата на класичните елементи, за да ги направи подраматични, поизразени: архитравот е брановиден, фронтонот исто така е прекинат, ѕидот е наизменично. конкавен и конвексен, со издлабени ниши во кои е поставена скулптурата, се проектира порталот.

Кеплер ги формулира своите закони во периодот помеѓу 1609 и 1618 година, меѓу другото и оној за орбитата на планетите, кој е елипсовиден, а не кружен. Според најновите сознанија, значи, елипса, а не круг, е лик на Божјата промисла. Информациите веднаш усвоени од барокната архитектура: овален медалјон го краси барокниот педимент на Боромини, а не круг како на ренесансната фасада на Албери. Основата на црквата Свети Карло е исто така елипсовидна како основата на куполата.