Прејди на содржината

Влодзимеж Тетмајер

Од Википедија — слободната енциклопедија
Влодзимеж Тетмајер со неговите синови, вклучувајќи го и Јан Казимиерз
Пантеон на Големите Полјаци, на сводот на капелата на кралицата Софија. Свети Троица, катедралата во Вавел
Алегорија на мртвата Полска (1909), катедрала Свети Никола Епископ во Калиш
Полихром на сводот на црквата во Биец
Гробиштата во Броновице.

Гробот на Влодзимеж Тетмајер и неговата сопруга Ана и гробот и споменикот на нивниот син Јан Казимиеж Пшерва-Тетмајер.
Влодзимеж Тетмајер со своето семејство
Куќата на Тетмајер во Броновице од 1903 година. Реновираната куќа над Ридловка (фото 2011)
Портрет на Тетмајер од Станислав Виспијански (1899)

Влодзимеж Пшерва - Тетмајер (роден на 31 декември 1861 година во Харклова, починал на 26 декември 1923 година во Краков [1]) — полски сликар и графичар, еден од водечките претставници на Млада Полска [2]; политичар (активист за независност). Полубрат на поетот Кажимеж Пшерва-Тетмајер .

Биографија

[уреди | уреди извор]

Влодзимеж бил син на Адолф Тетмајер и неговата прва сопруга, Леонија (моминско Кробичка)[3]. Во периодот 1875–1886 год. студирал на Факултетот за ликовни уметности во Краков, потоа накратко во Виена, помеѓу 1886–1889 година во Минхен и на Академијата Колароси во Париз, а во периодот 1889–1895 година на Одделот за композиција, предводена од Јан Матејко, се до неговата смрт во 1893 година[4][5][6].

Во 1890 година, се оженил со Ана Миколајчиковна, ќерка на селанец од Броновице, каде што подоцна живееле, во дрвена, сламена куќа. Чест гостин на Влодзимеж Тетмајер во Броновице бил поетот Луџан Рајдел, кој се оженил со сестрата на Ана Тетмајер, Јадвига Миколајчиковна. Свадбената прослава на оваа двојка (20 ноември 1900 година во куќата на Тетмајер[7]) била претставена во драмата Свадба од Станислав Виспијански; Тетмајер таму бил овековечен како Домаќинот [8] . Главниот лик на новелата „Прекрасно обоен“ (1897) исто така била инспирирана од Влодзимеж Тетмајер.

Станал член во одделот на Гимнастичкото друштво „Сокол“ во Краков во 1894 година.[9] Во 1911 година, Влодзимеж Тетмајер станал пратеник во австрискиот парламент како член на Полската Народна Партија а исто бил член на привремениот одбор на полската воена ризница во 1912 година.[10] Во декември 1913 година, за време на поделбата во ПНП, застанал на страната на солидаризмот и независноста. Станал член на финансискиот оддел на Привремената комисија на Конфедеративните партии за независност.[11] Бил и ко-основач на ПНП "Пиаст", како и ко-креатор на „Стрелец“ и ги организирал вежбите во Броновице. На 25-26 август 1912 година учествувал на иредентистичкиот конгрес во Закопане. Се приклучил на одборот на полската воена ризница. На 10 ноември 1912 година претседавал со основачкиот состанок на Привремената комисија на Конфедеративните партии за независност, а потоа учествувал во нејзината работа.

Во 1914 г. станал член на Граѓанскиот комитет на полската воена ризница.[12] По избувнувањето на војната бил делегиран во Врховниот национален комитет. На 28 октомври 1918 година станал член на полската комисија за ликвидација во Краков. Во јануари 1919 година заминал на мировната конференција во Париз, каде што, заедно со Миколај Реј, посредувал во преговорите меѓу тимот на Роман Дмовски и претставниците на Јозеф Пилсудски. За време на Полско-советската војна, работел во Државниот комитет за одбрана во Западна Малополска како шеф на пропагандниот оддел и полномошник на Советот на Варшава и на крајот станал и претседател.[13] На почетокот на април 1919 година бил назначен од министерот за култура и уметност за делегат на Генералниот делегат во Краков.[14]

Влодзимеж Тетмајер, исто така, ја дизајнирал офицерската значка на Синдикатот на стрелачите (т.н. чадор).[15]

Најпознатиот политички чин на Влодзимеж Тетмајер е неговата резолуција донесена од Полскиот клуб на пратеници во виенскиот парламент, а потврдена и потпишана на 28 мај 1917 година од т.н. „Парламентскиот круг“ во Краков, дека единствениот стремеж на полскиот народ е да ја поврати независна и обединета Полска со излез на море.[16][17][18][19]

Во 1918 година бил шеф на воениот оддел на Полската комисија за ликвидација.[20]

На барање на Јозеф Пилсудски, тој станал член на Полскиот национален комитет во 1919 година. Бил испратен како експерт заедно со полската делегација на Париската мировна конференција во 1919 година, каде се расправало за политички и дипломатски прашања.[21]. На 20 август 1920 година станал претседател на Државниот комитет за одбрана во Краков.[22]

Во 1921 година го основал Полскиот национален институт во Вабржено, кој требал да ги брани полските прашања во Померанија.

Со актот за номинација од 2 август 1921 година, шефот на државата, Јозеф Пилсудски, „во согласност со чл. 6 од Законот од 4 февруари 1921 година за основање на Орденот Полониа Реститута го назначил Влодзимеж Тетмајер за член на орденот.[23]

Влодзимеж Тетмајер бил погребан на 30 декември 1923 година на гробиштата Пастерник во Броновице (Краков).[24][25] Според извештаите од крајот на 1923/1924 година, погребот се одржал на 29 декември 1923 година (погребната миса ја служел отец Чеслав Вадолни, а Винсенти Воџиновски и Болеслав Почмарски одржале говор)[26] .

.Имале три ќерки: Јадвига (Наимска)[27], Јулијана Ана наречена Ханка (од 1923 година, сопруга на мајорот Стефан Фелстињски)[28][29] и најмладата Кристина.[30][31] За време на Втората светска војна, неговата сопруга и најмладата ќерка Кристина, заедно со зетот, шумски инженер, биле депортирани во СССР. По завршувањето на војната неговата сопруга и ќерката земинале за Персија и Индија.[30] Во подоцнежните години, сопругата на Тетмајер се вратила во Броновице во Краков, каде што и починала.[30] Ќерката Кристина повторно се омажила, за Збигњев Скепски[32] и живеела до 2009 година.[30][33]

Творештво

[уреди | уреди извор]

Тетмајер сликал главно сцени од рурален живот Додворување[34], Свето срце во Броновице[35], Жетвари, Орање, како и пејзажи и црковни полихроми (вклучувајќи ја и капелата на кралицата Софија[36], во катедралата Вавел, во катедралата во Сосновец, во капелата на орлите во катедралата Св. Епископот Николај во Калиш, црквата Корпус Кристи во Биец, базиликата Богородица на Ангелите во Калварија Зебжидовска, капелата Св. Јан Непомуцен во црквата Света Марија во Краков)[37] .

Комеморација

[уреди | уреди извор]

Посмртната маска на Влодзимеж Тетмајер ја направил неговиот зет Стефан Фелштински.[28]

На 1 февруари 1924 година во просториите на палатата на Друштвото на пријатели на ликовната уметност во Краков[28] отворена била изложба на делата на Влодзимеж Тетмајер.

Влодзимеж Тетмајер е патрон на основното училиште бр. 50 во Краков - Броновице Мале.[38]

Фондацијата Карол Еугениуш Леваковски, првиот претседател на Полската народна партија, вовел награда наречена според Влодзимеж Тетмајер. Меѓу добитниците на оваа наградата се: Елжбиета и Збигњев Константи, Марија Ридлова (кустос на Музејот во Броновице) и Јануш Гмитрук (директор на Музејот на историјата на полското народно движење).[39]

На 12 декември 2013 година, на 90-годишнината од неговата смрт, Парламентот на Република Полска усвоил резолуција[40] за почитување на споменот на Влодзимеж Пшерва-Тетмајер.[41][42]

Со резолуцијата од 29 ноември 2022 година на Парламентот на Република Полска на 100-годишнината од неговата смрт[43] 2023 година е назначена како „Година на Влодзимеж Пшерва-Тетмајер“ .

Влодзимеж Тетмајер во филм

[уреди | уреди извор]

Во 1972 г Анджеј Вајда го снимил филмот Свадба, во кој Марек Валчевски ја игра улогата на домаќинот (Влодзимеж Тетмајер).

Награди и пофалби

[уреди | уреди извор]
  • Офицерски крст на Полониа Реститута - на Република Полска, за заслуги во полето на уметничката и граѓанската дејност (13 јули 1921 година, како еден од првите 15 луѓе наградени со Орденот)[44][45]
  • Командантски крст на Редот на Полониа Реститута - член на орденот на Полониа Реститута (29 декември 1921 година)[46]
  • Крстот на независноста - постхумно - за борба за независност (19 декември 1930 година)[47]
  • Ѕвездата на Горна Шлезија - постхумно - за учество во востанијата во Горна Шлезија како признание за заслуги во борбата за вечните права на Пјаст Шлезија (мај 1931 година)[48]

Наводи

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ 1,0 1,1 Józef Dużyk, „Sława, Panie Włodzimierzu. Opowieść o Włodzimierzu Tetmajerze”, wydanie II poszerzone, Fundacja im. Włodzimierza Tetmajera, Wydawnictwo „Czuwajmy”, Kraków 1998, s. 364, 366.
  2. ↑ 2,0 2,1 Krystyna Jabłońska, „Ostygłe emocje”, Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków 1987, s. 198–212.
  3. ↑ 3,0 3,1 Предлошка:Cytuj książkę
  4. ↑ 4,0 4,1 J. Dużyk, „Sława, Panie Włodzimierzu. Opowieść o Włodzimierzu Tetmajerze”, Wyd. II poszerzone, Wydawnictwo „Czuwajmy”, Kraków 1998, s. 60, 63.
  5. ↑ 5,0 5,1 M. Czapska-Michalik, „Włodzimierz Tetmajer 1862–1923”, Wyd. Edipresse Polska S.A., Warszawa 2007, s. 90–91.
  6. ↑ 6,0 6,1 L. Pośpiechowa, „Twórczość literacka Włodzimierza Tetmajera”, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Wydawnictwo, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1974, s. 16.
  7. ↑ 7,0 7,1 „Dwory polskie. Najpiękniejsze posiadłości ziemskie”, tekst: M. Pielesz, redaktor prowadzący: D. Konior, wyd. II, Wydawnictwo Dragon Sp. z o.o., Bielsko-Biała 2011, s. 44–45.
  8. ↑ 8,0 8,1 Tadeusz Boy-Żeleński, „Plotka o «Weselu» Wyspiańskiego”, w: „Boy o Krakowie”, opr. Henryk Markiewicz, wyd. II przejrzane i uzupełnione, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1974, s. 379–395.
  9. ↑ Pamiętnik Sokoła Krakowskiego 1885-1896, Kraków 1896, s. 38.
  10. ↑ Wanda Kiedrzyńska, Powstanie i organizacja Polskiego Skarbu Wojskowego 1912–1914, w: „Niepodległość”, t. XIII zeszyt 1 (33), 1936, s. 84.
  11. ↑ Wanda Kiedrzyńska, Powstanie i organizacja Polskiego Skarbu Wojskowego 1912–1914, w: „Niepodległość”, t. XIII zeszyt 1 (33), 1936, s. 94.
  12. ↑ Józef Musiałek, Rok 1914. Przyczynek do dziejów brygady Józefa Piłsudskiego, Kraków 1915, s. 20.
  13. ↑ 13,0 13,1 R. Węgrzyniak, „Encyklopedia «Wesela» Stanisława Wyspiańskiego”, wyd. Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, Kraków 2001 r., s. 147.
  14. ↑ „Mianowania przedstawicieli ministerstw przy Gen. delegacie w Krakowie“. Ilustrowany Dziennik Polski: 5. nr 60 z 1919. Проверете ги датумските вредности во: |date= (help)
  15. ↑ 15,0 15,1 „Legenda Legionów. Opowieść o Legionach oraz ludziach Józefa Piłsudskiego”, opr. zbiorowe, wyd. Demart SA, Warszawa 2008, s. 14, 382.
  16. ↑ 16,0 16,1 J. Dużyk, Sława, Panie Włodzimierzu. Opowieść o Włodzimierzu Tetmajerze, „: Wydawnictwo „Czuwajmy”, 1998, wyd. II poszerzone, s. 310–313.
  17. ↑ 17,0 17,1 „Powstanie II Rzeczypospolitej: wybór dokumentów 1866–1925” pod red. Haliny Janowskiej i Tadeusza Jędruszczaka, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1981, s. 340.
  18. ↑ 18,0 18,1 Janusz Cisek, Marek Cisek, „Do niepodległości”, wyd. Świat Książki, Warszawa 2008, s. 22.
  19. ↑ 19,0 19,1 Włodzimierz Tetmajer (Wspomnienie pozgonne), w: Tygodnik Illustrowany z 12 stycznia 1924, s. 23.
  20. ↑ 20,0 20,1 Rok 1918 we wspomnieniach mężów stanu, polityków i wojskowych, Warszawa 1987, s. 32.
  21. ↑ 21,0 21,1 Eugeniusz Romer, Pamiętnik Paryski 1918–1919. przypisy Andrzej Garlicki, Ryszard Świętek, t. I Wrocław 2010, s. 16, 25.
  22. ↑ 22,0 22,1 Obrona państwa w 1920 roku, Warszawa 1923, s. 475.
  23. ↑ 23,0 23,1 Włodzimierz Przerwa-Tetmajer „W noc wigilijną”, opracowanie i wstęp Józef Dużyk, Biblioteka Stowarzyszenia Autorów Polskich tom III, seria: Nieznane rękopisy, Prowincjonalna Oficyna Wydawnicza „Exartim”, Bochnia – Kraków 1992, s. 14 (fotokopia aktu nominacyjnego).
  24. ↑ 24,0 24,1 Stanisław A. Młodzianowski, „Pogrzeb ś.p. Włodzimierza Tetmajera” w: „Bronowickie zeszyty historyczno-literackie. Zeszyt 18. Numer poświęcony Włodzimierzowi Tetmajerowi z okazji 80 rocznicy śmierci”, Towarzystwo Przyjaciół Bronowic, Kraków listopad 2003 r., s. 44–45.
  25. ↑ „Zarząd Cmentarzy Komunalnych w Krakowie. Internetowy lokalizator grobów. Włodzimierz Tetmajer“.
  26. ↑ „Pogrzeb śp. Włodzimierza Tetmajera“. Nowości Illustrowane. Nr 1: 4. 5 stycznia 1924. Проверете ги датумските вредности во: |date= (help)
  27. ↑ „Jadwiga Naimska (Tetmajer)“.
  28. ↑ 28,0 28,1 28,2 „Uczczenie pamięci Włodzimierza Tetmajera“. Nowości Illustrowane. Nr 6: 2. 9 lutego 1924. Проверете ги датумските вредности во: |date= (help)
  29. ↑ Monika Śliwińska, Panny z Wesela, wyd. Kraków 2020, s. 492, 593.
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 30,3 30,4 Предлошка:Cytuj pismo
  31. ↑ „Rydel nie był pajacem“. 2001.
  32. ↑ „Dziwne jest serce kobiece...” Wspomnienia galicyjskie. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”. 2019. стр. 21, 191. ISBN 978-83-07-03451-5.
  33. ↑ „Krystyna Tetmajer-Skąpska - Honorowym Członkiem Towarzystwa Przyjaciół Bronowic“.
  34. ↑ 34,0 34,1 „Malarstwo polskie”, kierownik red. encyklopedii PWN Danuta Borowska-Mostafa, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa 2009, s. 156.
  35. ↑ 35,0 35,1 Beata Jankowiak-Konik, „Poznajemy. Malarstwo polskie”, wyd. Demart SA, Warszawa 2011, s. 46–49.
  36. ↑ 36,0 36,1 Kazimierz Kuczman, „Wawel. Przewodnik z fotografiami Janusza Podleckiego”, Wydawnictwo „Karpaty” – Andrzej Łączyński, Kraków 1999, s. 103.
  37. ↑ 37,0 37,1 Ks. Józef Andrzej Nowobilski, Sakralne malarstwo ścienne Włodzimierza Tetmajera, Fundacja im. Włodzimierza Tetmajera, Wydawnictwo „Czuwajmy”, Kraków 1994.
  38. ↑ 38,0 38,1 Wojciech Hausner „Włodzimierz Przerwa-Tetmajer – o patronie szkoły notatka dla ucznia” w „Bronowickie Zeszyty Historyczno-Literackie. Zeszyt 18. Numer poświęcony Włodzimierzowi Tetmajerowi z okazji 80 rocznicy śmierci”, Towarzystwo Przyjaciół Bronowic, Kraków, listopad 2003 r.
  39. ↑ 39,0 39,1 muzeum-niepodleglosci.pl.
  40. ↑ 40,0 40,1 Предлошка:Cytuj
  41. ↑ 41,0 41,1 sejm.gov.pl.
  42. ↑ 42,0 42,1 Предлошка:Cytuj
  43. ↑ Senat ustanowił 2023 Rokiem Włodzimierza Przerwy-Tetmajera (полски)
  44. ↑ 44,0 44,1 Предлошка:Cytuj pismo
  45. ↑ 45,0 45,1 Предлошка:Cytuj książkę
  46. ↑ 46,0 46,1 Предлошка:Cytuj książkę
  47. ↑ 47,0 47,1 J. Dużyk, Sława, Panie Włodzimierzu. Opowieść o Włodzimierzu Tetmajerze, Kraków: Wydawnictwo „Czuwajmy”, 1998, wyd. II poszerzone, wkładka przed s. 193 (fotokopia pisma Przewodniczącego Komitetu Krzyża i Medalu Niepodległości).
  48. ↑ 48,0 48,1 J. Dużyk, „Sława, Panie Włodzimierzu. Opowieść o Włodzimierzu Tetmajerze”, wyd. II poszerzone, Wydawnictwo Czuwajmy, Kraków 1998, ilustracja nr 31 (fotokopia dyplomu).
  49. ↑ Anna M. Drexlerowa, Andrzej K. Olszewski, „Polish Participation in World Exhibitions 1851–2005”, wyd. Ministry of Culture and National Heritage, Warszawa 2008, s. 215, 216, 218.
  50. ↑ Anna M. Drexlerowa, Andrzej K. Olszewski, „Polish Participation in World Exhibitions 1851–2005”, wyd. Ministry of Culture and National Heritage, Warszawa 2008, s. 248.
  51. ↑ Beata Jankowiak-Konik, „Poznajemy. Malarstwo polskie”, wyd. Demart SA, Warszawa 2011 r., s. 44.
  52. ↑ Beata Pranke, „Nurt chłopomanii w twórczości Stanisława Radziejowskiego, Ludwika Stasiaka, Włodzimierza Tetmajera, Wincentego Wodzinowskiego i Kacpra Żelechowskiego”, Praca powstała w Zakładzie Historii Sztuki Nowoczesnej na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2003, s. 23.
  53. ↑ Epoki literackie 8. Modernizm, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008, s. 249.
  54. ↑ J. Dużyk, Sława, Panie Włodzimierzu. Opowieść o Włodzimierzu Tetmajerze, Kraków: Wydawnictwo „Czuwajmy”, 1998, wyd. II poszerzone, s. 342–348.
  55. ↑ J. Dużyk, Sława, Panie Włodzimierzu. Opowieść o Włodzimierzu Tetmajerze, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1972.
  56. ↑ Предлошка:Cytuj stronę
  57. ↑ Lidia Ciborowska, „Wystawa światowa w Paryżu w 1900 r.”, artykuł pochodzi z numeru 2 czasopisma „Wiadomości historyczne” (wydanie marzec/kwiecień 2010).
  58. ↑ M. Czapska-Michalik, „Włodzimierz Tetmajer [1862–1923]” w ramach serii „Kolekcja: ludzie, czasy, dzieła”, wyd. Edipresse Polska S.A., 2007 r., s. 91.
  59. ↑ M. Czapska-Michalik, „Włodzimierz Tetmajer [1862–1923]”, w ramach serii: „Kolekcja. Ludzie, czasy, dzieła”, wyd. Edipresse Polska S.A., Warszawa 2007, s. 85.
  60. ↑ M. Czapska-Michalik, „Włodzimierz Tetmajer [1862–1923]”, w ramach serii: „Kolekcja. Ludzie, czasy, dzieła”, wyd. Edipresse Polska S.A., Warszawa 2007, s. 62.
  61. ↑ Magdalena Czapska-Michalik, „Włodzimierz Tetmajer [1862–1923]”, wyd. Edipresse Polska S.A., Warszawa 2007, s. 91.
  62. ↑ „Malarstwo polskie. Modernizm”, studium wprowadzające napisał Wiesław Juszczak; noty biograficzne i katalog oprac. Maria Liczbińska, AURIGA, Oficyna Wydawnicza Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe w Warszawie, Warszawa 1977 r., s. 351.
  63. ↑ R. Węgrzyniak, „Encyklopedia Wesela Stanisława Wyspiańskiego”, wyd. Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, Kraków 2001 r., s. 147.
  64. ↑ Romuald Nowak, „Panorama Racławicka. The Racławice Panorama. Das Panorama von Racławice”, Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Wrocław 2008, s. 9.
  65. ↑ Stanisław Kozicki, Historia Ligi Narodowej (okres 1887–1907), Londyn 1964, s. 586.

Библиографија

[уреди | уреди извор]
  • Јан Чернецки, Влоџимиерз Тетмајер, серија: Современо полско сликарство, з. II, Краков“ Објавено од Ј. Чернецки во Виеличка, печатење: В. Л Анчика и компанија, 1911 година.
  • Тадеуш Доброволски, модерно полско сликарство, кн. II, Вроцлав – Краков: Zakład Narodowy im. Ossolińscy – Издавачка куќа, 1960, стр. 324–332.
  • Тадеуш Доброволски, полско сликарство на последните двесте години, ед. III, Вроцлав-Варшава-Краков-Гдањск-Лоѓ: Zakład Narodowy im. Семејството Осолински. Издавачка куќа, 1989 година, стр. 228–230.
  • Józef Dużyk, Слава, г-дин Włodzimierz. Приказната за Влоџимиерз Тетмајер, ед. II продолжен, Краков: Fundacja im. Włodzimierz Tetmajer, Wydawnictwo „Czuwajmy“, 1998 година.
  • С Dziedzic, Włodzimierz Tetmajer, [во:] Historia Literatury Polskiej, кн. VII: Млада Полска, дел 2, ед. Д-р А Скочек, Бохнија–Краков–Варшава: Wydawnictwo SMS, 2006, стр. 339–362.
  • Јулијан Кжижановски, полски неоромантизам 1890–1918 година, изд. 3, Националниот институт на Ossolińscy – Wydawnictwo, 1980, стр. 432.
  • о. Józef Andrzej Nowobilski, Włodzimierz Tetmajer, Краков: Fundacja im. Włodzimierz Tetmajer, Wydawnictwo Czuwajmy, 1998 година.
  • о. Јозеф Анджеј Новобилски, Свето ѕидно сликарство од Влоџимиерз Тетмајер, Фондација. Włodzimierz Tetmajer, Wydawnictwo Czuwajmy, Краков 1994 година.
  • Леокадија Пошпиехова, Книжевното дело на Влоџимиерц Тетмајер, Вроцлав–Варшава–Краков–Гдањск: уредник Националниот институт на Осолиши, 1974 година.

Надворешни врски

[уреди | уреди извор]
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Влодзимеж_Тетмајер&oldid=5254760“