Прејди на содржината

Ирански јазици

Од Википедија — слободната енциклопедија
Оваа статија е за група индоевропски јазици. За јазикот со исто име видете персиски јазик.
Ирански јазици
Географска
распространетост:
Југозападна Азија, Средна Азија, и западна Јужна Азија
Класификација:индоевропски
Прајазик:праирански
Гранки:
ISO 639-2 и 639-5:ira

Распространетост на иранските јазици во и околу Иранската Висорамнина
Genetic division of Iranic languages

Иранските јазици сочинуваат подгрупа јазици од индоиранските јазици, дел од семејството на индоевропски јазици.Овие јазици ги зборуваат иранските народи. Историскиот развој на иранските јазици е поделен на староирански јазици (до 400 г.п.н.е.), средноирански јазици (400 г.п.н.е. - 900 г.) и новоирански јазици (од 900 г.). Од староиранските јазици најпознати се староперсискиот јазик и авестискиот јазик. Средноиранските јазици ги опфаќале, меѓу другите, средноперсискиот и партскиот јазик. Денес најголеми ирански јазици се персискиот, паштунскиот, курдскиот и белуџискиот.

Според проценките за 2008 година, во светот има од 150 до 200 милиони говорници на иранските јазици.[1] Според Ethnologue, денес има 87 ирански јазици.[2] Персискиот јазик го зборуваат 65 милиони луѓе, паштунскиот го зборуваат околу 50 милиони луѓе, курдскиот го зборуваат околу 18 милиони, белуџискиот околу 7 милиони и лорискиот околу 2,3 милиони.

Класификација

[уреди | уреди извор]

Уште од основањето на индоевропските јазици во 19 век, иранските јазици (авестискиот, староперсискиот, пахлавискиот), заедно со индиски (санскритскиот, пракритскиот), биле признати во издаваштвата на јазичарот Расмус Раск во 1826 година како источна гранка на индоевропскиото јазично семејство.[3] Поради големиот број на позајмени ирански зборови во ерменскиот јазик, јазикот бил сметан за ирански, но во 1875 година Хубшман објавил дека јазикот е засебен индоевропски.[3] Иранските јазици се поделени на источна и западна група, вкупно опфаќајќи 84 јазици.

Споредба на иранските јазици

[уреди | уреди извор]
македонски зазански курдски паштунски белуџиски мазендерански персиски средноперсиски партски староперсиски авестиски осетски
убав rind rind, bedew, delal/cwan x̌kulay, x̌āista sharr, soherâ ṣəmxâl/xəş-nəmâ zibâ/xuš-chehreh hučihr, hužihr hužihr naiba vahu-, srîra ræsughd
крв gunî xwîn/xwên wina hon xun xūn xōn gōxan vohuni- tug
леб nan nan ḍoḍəi, nəghān nân, nagan nûn nân nân nân dzul
носи ardene anîn/hênan/weranîn, hawirdin rā wṛəl âurten, yārag, ārag biyârden âvardan/biyar âwurdan, āwāy-, āwar-, bar- āwāy-, āwar-, bar- bara- bara, bar- xæssyn
брат bira bira, brader wror brāt, brās birâr barādar brād, brâdar brād, brādar brâtar brâtar- æfsymær
доаѓа amayene hatin/wara rā tləl āhag, āyag biyamona, enen âmadan âmadan, awar awar, čām ây-, âgam âgam- cæwyn
плаче berbayene girîn žaṛəl greewag, greeten bərmə/ qâ geristan/geryeh griy-, bram- kæwyn
темно tarî tarî/tarîk tyārə thár siyo târîk târīg/k târīg, târēn sâmahe, sâma tar
ќерка kêna keç, kîj, qîz, dot/kiç, kîj, kenîşk lur dohtir, duttag kijâ, dether doxtar duxtar duxt, duxtar duxδar čyzg (иронски), kizgæ (дигорски)
ден roce/roje/roze roj wradz roç rezh rûz rōz raucah- raocah- bon
прави kerdene kirin/kirdin kawəl kanag, kurtin hâkerden kardan kardan kartan kạrta- kәrәta- kænyn
врата çeber derî, derge/derke, derga war gelo, darwāzag bəli dar dar dar, bar duvara- dvara- dwar
умира merdene mirin/mirdin mrəl mireg mərnen murdan murdan mạriya- mar- mælyn
магаре her ker xar her xar xar xar xæræg
јајце hak hêk/hêlke hagəi heyg, heyk merqâna toxm toxmag, xâyag taoxmag, xâyag taoxma- ajk
земја êrd (нејасно потекло) erd, zemîn/herd (нејасно потекло) zməka zemin zemi zamin zamīg zamīg zam- zãm, zam, zem zæxx
вечер şan êvar/êware māx̌ām, bēga begáh nəmâşun begáh sarshab êbêrag izær
око çim çav/çaw stərga ch.hem, chem bəj, çəş chashm chašm chašm čaša- čašman- cæst
татко bav/bab, bawk plār pit, piss piyer pedar pidar pid pitar pitar fyd
страв ters tirs wēra, tars turs, terseg təşəpaş tars tars tars tạrsa- tares- tas
свршеница waşte dezgîran čanghol nām zād xasgar nâm-zad - - usag
мил, добар weş xweş x̌a wash, hosh xaar xosh dârmag srîra xorz, dzæbæx
прст gişt til/qamik, engust gwəta lenkutk, mordâneg angoos angošt angust dišti- ængwyldz
оган adir agir/awir, agir or âch, âs tesh âtaš, âzar âdur, âtaxsh ādur âç- âtre-/aêsma- art
риба mase masî kab mâhi, mâhig mahi mâhi mâhig mâsyâg masya kæsag
храна/ јаде werdene xwarin / xwardin xwāṛə, xurāk / xwaṛəl warag, warâk xərak / xəynen gaza / xordan parwarz / xwâr, xwardīg parwarz / xwâr hareθra / ad-, at- xærinag
оди şîyayene çûn tləl jwzzegh, shutin shunen / burden raftan raftan, shudan ay- ai- ay-, fra-vaz cæwyn
Бог heq xwedê/xwa xwdāi hwdâ homa, xəda khodâ bay, abragar baga- baya- xwycaw
добар rind baş, rind/baş, çak x̌ə jawáin, šarr xâr xub, nîuū xūb, nêkog vahu- vohu, vaŋhu- xorz
трева vaş giya/gya wāx̌ə rem, sabzag sabzeh, giyâh giyâ dâlūg urvarâ kærdæg
голем girs / pîl mezin, gir/gewre, mezin loy, stər mastar, mazan gat, belang, pila bozorg wuzurg, pīl vazraka- uta-, avañt styr
рака dest dest lās dast dess dast dast dast dasta- zasta- k'ux / arm
глава ser ser sar saghar kalə sar, kalleh sar sairi sær
срце zerre dil/dill zṛə dil, hatyr dil/dill del dil dil aηhuš zærdæ
коњ estor hesp/esp ās/aspa asp istar asp, astar asp, stōr asp, stōr aspa aspa- bæx
куќа keye mal/mall, xanu kor, xuna log, dawâr səre xâneh xânag demâna-, nmâna- xædzar
глад vêşan birçîtî/birsêtî lwəga shudhagh veyshna gorosnegi gursag, shuy stong
јазик ziwan, zon ziman/ziman, ziwan žəba zevân, zobân ziwân zabân zuwân izβân hazâna- hizvâ- ævzag
смее huyayene kenîn/pêkenîn, kenîn xandəl khendegh, hendeg xandidan xandīdan karta Syaoθnâvareza- xudyn
живот jewiyaene jiyan žwandun zendegih, zind zendegi zīndagīh, zīwišnīh žīwahr, žīw- gaêm, gaya- card
маж merd mêr/ pyaw saṛay, mēṛə merd merd mard mard mard martiya- mašîm, mašya adæjmag
месечина aşme heyv/mang spogməi, myāšt máh mithra mâh māh māh mâh- måŋha- mæj
мајка maye dayik, mak mor mât, mâs mâr mâdar mādar mādar mâtar mâtar- mad
уста fek dev, fek/dem xwlə dap dahân dahân, rumb åŋhânô, âh, åñh dzyx
име name nav/naw num nâm num nâm nâm nâman nãman nom
ноќ şewe şev/şew špa šap, shaw sheow shab shab xšap- xšap- æxsæv
отвори akerdene vekirin/kirdinewe prānistəl, xlāsawəl pabožagh, paç vâ-hekârden bâz-kardan abâz-kardan būxtaka- būxta- gom kænyn
мир kotpy aştî, aramî rogha ârâm âshti, ârâmeš, ârâmî âštih, râmīšn râm, râmīšn šiyâti- râma- fidyddzinad
свиња xoz beraz, xinzîr xug, sēḍar khug xi xūk xūk xwy
место ja cih/jê dzāi hend, jâgah jâh/gâh gâh gâh gâθu- gâtu-, gâtav- ran
чита wendene xwendin/xwêndin lwastəl wánagh baxinden xândan xwândan kæsyn
вели vatene gotin/witin, gutin wayəl gushagh baotena goftan, gap(-zadan) guftan, gōw-, wâxtan gōw- gaub- mrû- dzuryn
сестра wae xweh, xweşk, xoe xor gwhâr xâxer xâhar/xwâhar xwahar x ̌aŋhar- "sister" xo
мал qic biçûk kučnay, waṛukay, kamkay gwand, hurd pətik, bechuk, perushk kuchak, kam, xurd, rîz kam, rangas kam kamna- kamna- chysyl
син qij, lac kur, law/kurr zoi baç, phusagh pisser pesar, pûr, baça pur, pusar puhr puça pūθra- fyrt
душа gan gan, gyan, rewan arwā rawân ravân rūwân, gyân rūwân, gyân urvan- ud
пролет usar bihar/behar sparlay bhârgâh wehâr bahâr wahâr vâhara- θūravâhara-
висок berz bilind/berz lwaṛ, ǰəg bwrz, buland boland / bârez buland, borz bârež barez- bærzond
десет des deh/de las deh da dah dah datha dasa dæs
три hîrê sê, sisê drē sey se se hrē çi- θri- ærtæ
село dewe gund/dê kəlay helk, kallag, dê deh deh, wis wiž dahyu- vîs-, dahyu- vîs qæw
сакам waştene xwestin/wîstin ghux̌təl lotagh bexanen xâstan xwâstan fændyn
вода owe av/aw obə âp ab âb/aw âb âb âpi avô- don
кога key kengê/key, kengê kəla ked kay kay ka čim- kæd
ветер va ba bād, siləi gwáth bâd wâd vâta- dymgæ / wad
волк verg gur/gurg lewə, šarmux̌ gurkh varg gorg gurg varka- vehrka birægh
жена ceniye jin x̌ədza jan zhənya zan zan žan gǝnā, γnā, ǰaini-, sylgojmag / us
година serre sal/sall kāl sâl sâl sâl θard ýâre, sarәd az
да/ не ya / ne erê, belê, a / na, no wo (ao) / na, ya ere / na baleh, ârē, hā / na, nee hâ / ney hâ / ney yâ / nay, mâ yâ / noit, mâ o / næ
вчера vizêr duh/dwênê parun direz diruz dêrûž diya(ka) zyō znon
македонски зазански курдски паштунски белуџиски мазендерански персиски средноперсиски партски староперсиски авестиски осетски
  1. Windfuhr, Gernot. The Iranian languages. Routledge Taylor and Francis Group.
  2. Gordon, Raymond G., Jr. (ed.) (2005). „Report for Iranian languages“. Ethnologue: Languages of the World (Fifteenth. изд.). Dallas: SIL International.CS1-одржување: излишен текст: список на автори (link)
  3. 3,0 3,1 Mallory & Adams 2006, стр. 6–7

Поврзано

[уреди | уреди извор]

Надворешни врски

[уреди | уреди извор]