Leer om leer (toneelstuk)
Leer om leer (Engelse titel: Measure for Measure) is een komedie van William Shakespeare, waarvan aangenomen wordt dat zij geschreven is in 1603 of 1604. Het toneelstuk werd voor de eerste keer gepubliceerd in de First Folio van 1623.
De eerste opvoering vond aan het hof plaats op 26 december 1604. Oorspronkelijk werd het ingeschreven als komedie, maar sommige moderne onderzoekers bestempelen het als een van Shakespeares probleemstukken (problem plays). Hoewel het stuk net als The Merchant of Venice draait om het thema van rechtvaardigheid en medelijden, houdt het zich immers explicieter bezig met seks en dood en intense emoties. Vanwege die tragiek en de ernstige toon is het eerder als tragikomedie te beschouwen. Het was ook de laatste van Shakespeares komedies.[1] Nadien schreef hij zijn grote tragedies Othello, King Lear, Macbeth, Antony and Cleopatra, Coriolanus en Timon of Athens.
Bronnen voor het verhaal
[bewerken | brontekst bewerken]Twee werken worden van oudsher beschouwd als de primaire bronnen voor Measure for Measure: een novelle in een verzameling van verhalen getiteld Gli Ecatommiti (1565) van Giovanni Battista Giraldi (bekend als Cinthio), en George Whetstones nooit opgevoerde tweeakter Promos and Cassandra[2] (1578), die was gebaseerd op Cinthio's novelle . Bij Shakespeare is de heldin Isabella niet - zoals bij Whetstone - slechts een deugdzaam jong meisje, zij staat ook op het punt het klooster in te gaan. Een ander verschil is dat Claudio, haar broer, niet alleen zoals bij Whetstone onterecht van verkrachting wordt beschuldigd, maar dat hij ook ceremonieel verloofd is met Juliet. Dit maakt dat de eis van Angelo, de heerser, Claudio te laten executeren wegens ontucht nog onrechtvaardiger lijkt.
Shakespeares titel komt uit het evangelie volgens Matteüs waar Christus in de Bergrede zegt: Met dezelfde maat waarmee gij meet, zult ge gemeten worden.
Personages
[bewerken | brontekst bewerken]- De hertog van Vienna (Wenen), verschijnt ook vermomd als Broeder Lodowick
- Isabella, een novice
- Claudio, Isabella's broer
- Angelo, heerser tijdens de afwezigheid van de hertog
- Escalus, een lord
- Lucio, een "fantastic", komische gentleman en vriend van Claudio
- Mariana, Angelo's verloofde
- Mistress Overdone, een prostituee, uitbaatster van een bordeel
- Pompey, een schurk die als koppelaar en barman optreedt en voor Mistress Overdone werkt.
- De Provoost, runt een gevangenis en is verantwoordelijk voor het uitvoeren van alle bevelen die Angelo hem geeft.
- Elbow, een politieagent
- Barnardine, een gevangene
- Juliet, Claudio's geliefde, zij is zwanger van hem.
- Justice, een vriend van Escalus.
- Varrius, een vriend van de hertog.
Verhaal
[bewerken | brontekst bewerken]De plot draait om de manier waarop Angelo, de vervanger van de hertog, seksuele misdrijven en in het bijzonder ontucht wil aanpakken. De leider blijkt echter in zijn ijver om de zonde te bestrijden zelf een hypocriet te zijn.
Claudio, een jonge edelman, is verloofd met Juliet die nog voor hun huwelijk zwanger van hem wordt. Voor deze daad van 'ontucht' wordt hij gestraft door Angelo. Hoewel hij bereid is om met haar te trouwen, veroordeelt Angelo hem ter dood. Claudio's vriend Lucio bezoekt Claudio's zus Isabella, een novice, en vraagt haar om Angelo tot andere gedachten te brengen. Isabella verkrijgt een audiëntie bij Angelo, en smeekt hem om genade. Het wordt echter al snel duidelijk dat Angelo wellustige gedachten voor haar koestert. Uiteindelijk biedt Angelo haar een deal: hij zal Claudio's leven sparen als Isabella haar maagdelijkheid opoffert en zich aan hem overlevert.
Opvoeringen
[bewerken | brontekst bewerken]De eerste opvoering vond plaats op 26 december 1604, ter ere van St. Stephanus, aan het hof van de koning Jacobus I van Engeland. De tekst die we kennen van deze problem comedy heeft waarschijnlijk in 1621 een lichte wijziging ondergaan door toneelschrijver Thomas Middleton. Blijkbaar is deze versie indertijd echter niet opgevoerd. Volgens sommige onderzoekers, onder wie Gary Taylor en John Jowett, heeft Thomas Middleton de setting, die oorspronkelijk in Italië was gesitueerd, veranderd naar Wenen (Vienna in het toneelstuk.) Dit zou dan in de tekst behouden zijn gebleven.[3] Pas met de Engelse Restauratie werd het opnieuw aangepast door William Davenant (Shakespeares petekind), met de titel The Law Against Lovers (de wet tegen geliefden), een mix van Measure voor Measure en Much Ado About Nothing. In 1783 was er een show gebaseerd op de eerste gedrukte tekst, een andere in Covent Garden in 1816, en ten slotte een verkorte en gecensureerde versie die in 1893 werd opgevoerd in het Royalty Theater. William Archer, een criticus uit de victoriaanse tijd zei over Measure for Measure dat er "geen enkel Shakespearestuk bestaat waarin zoveel dialoog absoluut ongeschikt is voor een modern publiek".
In de twintigste eeuw werd het stuk echter gerehabiliteerd en het wordt ook tegenwoordig regelmatig gespeeld. Vermeldenswaard is de vertolking van Charles Laughton in 1933, en de opmerkelijke regie van Peter Brook in Stratford-upon-Avon in 1950 met John Gielgud.
Bronvermelding
- The Riverside Shakespeare Second Edition (1997), General Editors G. Blakemore van Harvard University en J.J.M. Tobin van de University of Massachusetts - Houghton Mufflin Company, Boston, ISBN 0-395-75490-9
Voetnoten
- ↑ Shakespeare schreef nog enkele 'romances' zoals Pericles, Cymbeline, The Winter's Tale, The Tempest en The Two Noble Kinsmen
- ↑ Volledige titel: The Right Excellent and Famous Historye of Promos and Cassandra
- ↑ Gary Taylor and John Jowett, Shakespeare Reshaped, 1606-1623 (Oxford University Press, 1993).
Literatuur
- The Oxford Shakespeare 'The Complete Works', 1994, Clarendon Press- Oxford, ISBN 0-19-818284-8
· 
· 
