rationaliseren

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  rationaliseren    (hulp, bestand)

Woordafbreking

• ra·ti·o·na·li·se·ren

Woordherkomst en -opbouw

• Leenwoord uit het Engels, in de betekenis van ‘rationeel maken’ voor het eerst aangetroffen in 1847
• uit het Latijn met het achtervoegsel -iseren

Werkwoord

rationaliseren

stamtijd
onbepaalde wijs	verleden tijd	voltooid deelwoord
rationaliseren	rationaliseerde	gerationaliseerd
zwak -d	volledig

1. in overeenstemming brengen met de rede

   • Samen lopen we naar de gemeenschappelijke keuken. Zij zet koffie en thee. Ik leg twee mini-taartjes op een schoteltje. De therapie, vraag ik als we weer zitten, waar was die voor nodig? „Oude shit”, zegt zij. Narigheid uit haar jeugd die ze nooit had opgeruimd. Je zou toch denken dat ze dat verleden wel verwerkt had, na al die sterk autobiografische boeken over puberproblemen. Nee dus. Ze heeft er uren therapie in gestoken om te ontdekken dat die survivalboeken pasten in het patroon dat ze van jongs af aan al toepast. „Ik analyseer een probleem, ik rationaliseer het en dan maak ik er een mooi verhaal van.” 
   • Maar het meest schadelijke zit elders: een grillige, beledigingen rondstrooiende man is nu de machtigste man ter wereld. Alles hangt af van hoe hij zich als president gedraagt, in de VS en tegen de rest van de wereld. Wild om zich heen slaand of niet? Spanningen tussen landen en bevolkingsgroepen vergrotend of niet? Het heeft geen zin zijn beleid nu te rationaliseren, het is afwachten. Nog een beurswijsheid: reken nergens op.  

2. (economie) het productieproces efficiënter maken

   • Sociale media onderstrepen de patstelling tussen degenen die - ik vat even samen - „kapitalistische, grootschalige, industriële, chemische productie waarmee boeren worden uitgebuit” volledig afwijzen, en voorstanders van verdere „rationalisering, robotisering en geïndividualiseerde voeding”. In concrete termen: wel of geen vlees eten en produceren en exporteren, koeien in de wei of op stal, alleen lokale groenten en fruit of toch geïmporteerd, wel of geen kunstmest en chemicaliën, genetische modificatie als no go area of juist conditio sine qua non voor duurzaamheid, alleen nog biologisch of juist smart hightech. En wat is betaalbaarheid als ecologisch verantwoorde, authentieke en alternatieve winkels peperduur zijn?  

Synoniemen

• [1] argumenteren, verklaren, beredeneren

Vertalingen

    1.in overeenstemming brengen met de rede   

Engels: rationalize (en)

Gangbaarheid

• Het woord rationaliseren staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "rationaliseren" herkend door:

98 %	van de Nederlanders;
100 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.