Cometa de Halley
La cometa de Halley (1P/Halley) es la pus coneguda de totas las cometas. Son semiaxe major es de 17,9 ua (o aperaquí 2,7 miliards de quilomètres), son excentricitat es de 0,97 e son periòde es de 76 ans. Sa distància al perièli es de 0,59 ua e sa distància a l'afèli es de 35,3 ua.
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]Identificacion
[modificar | Modificar lo còdi]
En 1705, Edmund Halley publiquèt un libre avançant que las cometas qu'èran aparegudas dins lo cèl en 1531, 1607 e 1682 èran en fach una sola e meteissa cometa. Explicant que la cometa viatja sus una orbita elliptica, Pren 76 ans per far una revolucion complèta a l'entorn del Solelh. Halley prediguèt que revendriá en 1758.
En 1757, Lalande, ajudat per Nicole-Reine Lepaute, e sus la basa de las formulas concebudas per Clairaut, decidiguèt de calcular los desviaments de la cometa deguts a las gròssas planetas. Prevegèt un retard de 518 jorns a causa de Jupitèr e de 100 jorns a causa de Saturne. Anoncièt doncas lo retorn de la cometa, pas en 1758, mas en 1759 amb un passatge al perièli en abril de 1759, amb una incertitud d'un mes. Quand la cometa tornèt aparéisser en decembre de 1758 amb un passatge al perièli lo 13 de març de 1759, foguèt un trionf. Aquela prevision permet assetar la mecanica de Newton, fasent oblidar la teoria dels revolums de Descartes. Sus proposicion de Nicolas Louis de Lacaille, foguèt batejada « cometa de Halley[1] », mas Newton e Halley son pas mai vius per assistir a lor trionf.
Passatges istorics celèbres
[modificar | Modificar lo còdi]
Se pòt tornar dins lo temps e presumir lo moment quand la cometa de Halley seriá estat apareguda dins lo cèl. Segon las aparicions de cometas notadas pels ancians, una foguèt observada pels Òmes en 240 ab. -C.. Poiriá èsser la comèta de Halley. Segon Jacques Gernet[2], poiriá èsser apareguda en China jos lo reialme dels Yue en 467 ab. -C., çò que seriá la primièra aparicion repertoriada.
Foguèt descricha en 837 al moment de son passatge pus espectaclós dins los temps istorics (sus prèp de 3 milions de quilomètres), tanben dins de tèxtes chineses, japoneses e europèus, en particular per L'Astronòm, biograf de Loís Ièr lo Piós.
S'observèt tanben en l'an 1066. Una cometa atirèt l'atencion de l'armada de Guilhèm lo Conquistaire e se pòt veire sus la celèbra tapissariá de Bayeux.
Descripcion
[modificar | Modificar lo còdi]
Se sap fòrça mai sus la cometa Halley dempuèi que la sonda Giotto sondèt lo seu còr. Lançada en 1986, la sonda aviá per mission d'anar fotografiar lo nuclèu de la cometa. Giotto se n'aprochèt a 600 km del nuclèu en forme de cacauèt d'una dimension de 16 × 8 × 7 km ; foguèt una primièra dins l'istòria de l'astronomia. Giotto poguèt veire dos grands gueisèrs de gas qu'alimentavan la cabeladura e la coa.
A son darrièr passatge, se poguèt determinar que son nuclèu es fòrt escur, d'un albedo de prèp de 3 %. Las fòtos de la sonda Giotto son de donadas preciosas permetent de comprendre melhor la constitucion de las cometas e lo mecanisme de sublimacion a l'apròcha del Solelh. Los tres darrièras visitas de la cometa de Halley remontan a 1835, 1910 e 1986 ; lo còp venent deuriá aparéisser en 2061.
Datas d'observacion
[modificar | Modificar lo còdi]- 240 ab -C. : Lo passatge de la cometa es notat dins los archius chineses.
- 164 ab -C : Observacion per los astrològs babilonians[3].
- 87 ab -C. : Dins los archius chineses e sus de tabletas babilonianas.
- 12 ab -C. : Observacion en China.
- 66 : En China e dins lo Talmud.
- 141 : En Asia.
- 218 : En Asia.
- 295 : En Asia.
- 374 : En Asia.
- 451 : Passatge que marquèt los contemporanèus perque correspond a la desfacha dels Huns dirigits per Attila.
- 530 : En China
- 607 : Possible en China.
- 684 : Cronica de Nurembèrg ; aquela cronica pasmens data del sègle XV.
- 760 : En China.
- 837 : Son passatge pus espectaclós dins los temps istorics (sus prèp de 3 milions de quilomètres), tanben dins de tèxtes chineses, japoneses e europèus, en particular per L'Astronòm, biograf de Loís Ièr lo Piós, indica aquel passatge e precisa qu'en sa seguida lo rei e sa cor se junèron. Sembla qu'aquel passatge estimulèt dins lo monde chinés per cercar mai d' estelas envitadas coma las nomenavan los astronòms d'ala.
- 912 : En China, en Corèa, en Japon e en Euròpa.
- 989 : En China, en Corèa, en Japon e en Euròpa.
- 1066 : En China, en Corèa, en Japon. En Euròpa, lo passatge es documentat per divèrsas fonts; la pus celèbra es la tapissariá de Bayeux ont la cometa apareis coma un signe davancièr de la mòrt venent d'Harold II d'Anglatèrra e de la victòria de Guilhèm lo Conquistaire.
- 1145 : Dins lo salmièr d'Eadwine de Canterbury. En Corèa, en China e en Japon.
- 1222 : En Corèa, en Japon e en China.
- 1301-1302 : Fòrça cometas foguèron observadas dins aquelas datas, çò que fa dificila l'identificacion de las observacions especificas de la cometa de Halley.
- 1378 : En China, en Corèa e en Japon.
- 1758 : Johann Georg Palitzsch es lo primièr a veire lo retorn de la cometa, dins la constellacion del Taure.
- 1835 : Mark Twain nasquèt doas setmanas aprèp lo passatge de la cometa, e moriguèt un jorn aprèp lo periapsid venent. En 1909, escriguèt dins son autobiografia :
- « Venguèt al monde amb la cometa de Halley en 1835. Tornarà l'an que ven, e m'atend a partir amb aquela. Lo Tot Poderós a dich “Vejatz doncas aqueles dos mostres inexplicables ; venguèron amassa, devon repartir amassa”. »
- 1910 : Passatge espectaclós de la cometa, davançada de qualques meses per una autra espectaclosa, vesibla de jorn. La primièra observacion del retorn de la cometa de Halley foguèt realizada per Max Wolf dins la nuèit del 11 al 12 de setembre de 1909, amb de placas fotograficas.
- 1986 : Passatge pauc espectaclós, a l'opausat del Solelh a respièch de la Tèrra. De sondas espacialas, coma Giotto, l'aprochèron de prèp.
Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ (fr) Abbé de la Caille, Sur le calcul des élémens de la théorie de la comète qui paroît maintenant, Mémoires de mathématique et de physique tirés des registres de l’Académie royale des sciences de l’année MDCCLIX, p. 522 ff (12 mai 1759).
- ↑ (fr) Jacques Gernet, Le Monde chinois, 3en tome, p. 146
- ↑ Tauleta conservada al British Museum
Ligams extèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]- (en) The Giotto mission
- (en) Halley's Comet
