Bitwa nad Niemnem

Bitwa nad Niemnem

Wojna polsko-bolszewicka
{{{opis grafiki}}}
Czas	{{{czas}}}
Miejsce	Rejon Grodna
Wynik	zwycięstwo Polski decydujące o końcu wojny
Strony konfliktu
Polska Rosyjska FSRR
Dowódcy
Józef Piłsudski Leonard Skierski Edward Rydz-Śmigły Michaił Tuchaczewski Władymir Łazariewicz Nikołaj Sołłohub
Siły
67 000 ok. 100 000
Straty
7000 ponad 40 000
Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|}

{{Wojna infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | commons = | czas = | współrzędne = | opis grafiki = Nieznane pola: "data" oraz "opis".

Rzeka Świsłocz

Bitwa nad Niemnem trwała od 20 do 26 września (niektóre źródła podają, że do 28 września) 1920. Był to drugi wielki sukces militarny Polski po "cudzie nad Wisłą" w trakcie wojny polsko-bolszewickiej.

Zwycięstwo wojsk polskich w bitwie warszawskiej w sierpniu 1920 zadało strategiczny cios Armii Czerwonej i pozwoliło przejąć inicjatywę stronie polskiej. Nie zakończyło jednak wojny ani nie przesądziło o jej wyniku.

W polskiej historiografii najbardziej utrwaloną nazwą bitwy jest bitwa niemeńska. Sprzeciwia się jej prof. Lech Wyszczelski, który zamiast nich proponuje określenie operacja niemeńska. Jak podkreśla, było to w istocie wiele osobnych bitew o wymiarze taktycznym i etap działań pościgowych.

Przygotowania stron

Po klę­sce pod War­sza­wą, do­wód­ca bol­sze­wic­kie­go Fron­tu Za­chod­nie­go Mi­cha­ił Tu­cha­czew­ski wy­co­fał swoje woj­ska na linię rzek Nie­mna, Szcza­ry i Świ­sło­czy. Za­mel­do­wał Le­ni­no­wi, że klę­ska pod sto­li­cą Pol­ski nie prze­są­dza o prze­gra­nej woj­nie. Tu­cha­czew­ski nie zda­wał sobie spra­wy z tego, jak bar­dzo zmie­ni­ła się sy­tu­acja. Był prze­ko­na­ny o zwy­cię­stwie, jego zda­niem Po­la­cy w kontr­ofen­sy­wę wło­ży­li całą ener­gię, wy­czer­pu­jąc swoje siły.

Bitwa warszawska, nie przyniosła ostatecznego rozbicia armii bolszewickiej Frontu Zachodniego. W miarę pomyślnego przebiegu wydarzeń dla wojsk polskich Piłsudski spotykał się z dezaprobatą, ze strony państw zachodnich, działań ofensywnych na froncie. Zachodni przeciwni byli dalekiemu terytorialnemu zasięgowi państwa polskiego. Najistotniejszą była obawa przed zbyt dużymi wpływami Warszawy w tym regionie Europy, tradycyjnie strefę wpływów Zachodu, osłabienie Rosji, niedawnego sojusznika Anglii i Francji. Zakładali oni, ze rewolucyjny zryw szybko się skończy i w związku z tym należało liczyć się z dawnymi zobowiązaniami wobec przedstawicieli "białej" Rosji, dążących do zachowania całości terytorium.

Mar­sza­łek Pił­sud­ski już 24 sierp­nia roz­po­czął pracę nad prze­gru­po­wa­niem pol­skich wojsk, wtedy też zro­zu­miał ko­niecz­ność sto­cze­nia jesz­cze jed­nej wal­nej bitwy, która osta­tecz­nie do­pro­wa­dzi do zwy­cię­stwa. Po osiągnięciu przez oddziały polskie granicy Prus Wschodnich, prawe skrzydło wojs polskich nie miało dostatecznej oslony i było narażone na uderzenie tych dywizji Tuchaczewskiego, które uniknęły pogromu i zaczęły koncentrować się w rejonie: Kamieniec Litewski, Białowieża, Brzostowica, Grodno. Plan ten brał pod uwagę rozmieszczenie związków operacyjnych bolszewików. 3 Armia znajdowała się w okolicy Grodna, 15 Armia na płn-zachód od Wołkowyska, 16 Armia na terenie Białowierzy, a 4 Armia na kierunku brzeskim. Zamysł operacji Pisudskiego polegał na obejściu wojsk Tuchaczewskiego od strony północnej, wyjściu na ich tyły w okolicach Lidy i zepchnięcie na bagna Polesia. Główne zadanie przypadało 2 Armii gen. E. Rydza Śmigłego i wydzialanej z jej składu Grupie Manewrowej (Uderzeniowej). Grupę miały tworzyć: 1 Dywizja Piechoty Legionów gen. S. Dąb-Biernackiego, 1 Dywizja Litewsko-Białoruska - gen. Rządkowskiego, 2 Brygada Jazdy i 4 Brygada Jazdy. Działanie grup manewrowych dotychczs znajdowało powodzenie (manewr znad Wieprza), stad optymizm Piłsudskiego. Grupa Manewrowa miała uderzyć najpierw na wrogie Polsce wojska litewskie, dyslokowane pod Sejnami, przełamać ich pozycje obronne i wyjść nad Niemen, tam uchwycić przeprawy pod Druskiennikami i następnie nacierać na Lidę. Pozostałe związki 2 Armii (tzw. Grupa Centralna w składzie: 21 Dywizja Piechoty Górskiej, 22 Dywizja Ochotnicza, i 3 Dywizja Piechoty Legionów, miały nacierać z kierunku zachodniego, wypierać wojska bolszewickie za Niemen i opanować Grodno i większe mosty na Niemnie w pasie działania. 4 Armia gen. Leonarda Skierskiego miała nacierać na Wołkowysk, aby utwierdzać bolszewików, ze wojskom polskim chodzi o przełamanie centrum frontu .

27 sierpnia Piłsudski wydał rozkaz przegrupowania całości sił polskich na tym kierunku operacyjnym . 4 Armia została dyslokowana w rej. Brześcia Litewskiego, a związki 2 Armii przesunęły sie ku północy i obsadziły nowe linie frontu na północ od Białegostoku. Przegrupowanie zostało zakończone ok. 10 września. Front Polski rozciągał sie od Suwałk, po Brzostowicę, Prużany i po błota poleskie na wschód od Kobrynia.

10 wrze­śnia w Brze­ściu nad Bu­giem, gdzie mie­ści­ła się Kwa­te­ra Głów­na Na­czel­ne­go Wodza, Pił­sud­ski zapoznał po raz pierw­szy ze swoim planem dowódców 2 i 4 Armii. Ope­ra­cję prze­pro­wa­dzić miały 2 Armia oraz 4 Armia, tak jak w zamyśle operacji. Razem armie polskie po­sia­da­ły w sta­nie bo­jo­wym 67 tys. żoł­nie­rzy. Po­la­cy dys­po­no­wa­li jesz­cze 30 tys. od­wo­dem sta­cjo­nu­ją­cym w głębi kraju. Siły pol­skie ude­rzyć miały na Grod­no i Woł­ko­wysk. Jed­no­cze­śnie Grupa Manewrowa 2 Armii miała prze­ma­sze­ro­wać przez te­ry­to­rium Litwy i we­drzeć się na głę­bo­kie tyły wojsk bol­sze­wic­kich na wy­so­ko­ści Wa­sy­li­szek i Lidy. Tak sfor­mu­ło­wa­ne za­da­nia wy­ma­ga­ły bar­dzo szyb­kie­go dzia­ła­nia utrzy­ma­ne­go w głę­bo­kiej ta­jem­ni­cy. W tym celu po­zo­sta­wio­no wszel­kie ta­bo­ry, a woj­ska ma­sze­ro­wać miały nocami. Wymagało też dezinformacji nie tylko przeciwnika ale i mocarstw zachodnich. Naruszano neutralność oficjalnie zadeklarowaną przez Wilno w wojnie polsko-bolszewickiej (formalnie wspierała ona Rosję Sowiecką). Polscy dowódcy, zdając sobie sprawę z oporu Litwinów przygotowali moralnie swoich żołnierzy do czekającej ich walk. M. in. płk Stefan Dąb-Biernacki w rozkazie do żołnierzy 1 DPLeg. stwierdzał:" (...) Żołnierze jeśli idziecie w pole przeciwko Litwinom, nie idziecie z nienawiścią, jak przeciwko wrogowi smiertelnemu, lecz przeciw braciom zbłąkanym". Konkretyzacja zadań nastąpiła w dniu 19 września 1920 w rozkazie Naczelnego Wodza z dnia 19 września 1920 r.

Przygotowania Tuchaczewskiego

26 sierpnia Front Zachodni Michaiła Tuchaczewskiego obsadził linie rzek Niemen, Szczara i Świsłocz. Z głębi Rosji ściągano posiłki. W ciągu trzech ty­go­dni od­bu­do­wał, dzię­ki uzu­peł­nie­niom, swoje armie i roz­po­czął przy­go­to­wa­nia do ko­lej­nej ofen­sy­wy. Odtworzono niemal wszystkie dywizje rozbite nad Wisłą. Pod dowództwem Tuchaczewskiego znalazło się ok. 73 tys. żołnierzy i 220 dział. Głównodowodzący Armią Czerwoną Siergiej Kamieniew, nakazał przygotować nową ofensywę.

Dowódca Frontu zamierzał przeprowadzić ofensywę siłami trzech armii, zająć Białystok i Brześć, a następnie uderzyć w kierunku Lublina. Pla­no­wał trze­ma ar­mia­mi ude­rzyć na Bia­ły­stok i Brześć nad Bu­giem, a na­stęp­nie zająć Lu­blin. Uderzenie miały wykonać: 3 Armia Władimira Łazarewicza (sześć dywizji), 15 Armia Korka (cztery dywizje) i 16 Armia Sołłohuba (cztery dywizje).

Tuchaczewski liczył również na dalsze posiłki ściągane z frontu fińskiego.

Położenie wojsk

3 Armia Łazarewicza (północne skrzydło Frontu Zachodniego)

• trzema dywizjami (5, 6, 56 Dywizja Strzelców) obsadzała rubież od granicy litewskiej po Świsłocz
• w odwodzie posiadała 2, 21 Dywizję Strzelców oraz 33 Dywizję Kubańską

15 Armia Augusta Korka (centrum ugrupowania Frontu)

• 1 rzut – 11 i 16 Dywizja Strzelców obsadziły Świsłocz
• odwód tworzyły 27 Omska Dywizja Strzelecka i Oddział "Wochra"

16 Armia Nikołaja Sołłohuba

• 1 rzut – 17 i 48 Dywizja Strzelców zajęły pozycje na południe od Świsłoczy
• 8 i 10 Dywizja Strzelców stanowiła odwód Armii.

4 Armia – (południowe skrzydło Frontu Zachodniego)

• 17 Dywizja Kawalerii oraz 19, 55, 57 Dywizje Strzelców osłaniały kierunek piński.

Przygotowania wojsk polskich

10 września w Kwaterze Głównej Naczelnego Wodza w Brześciu na odprawie dowództw 2 i 4 Armii Józef Piłsudski przedstawił założenia operacyjne do bitwy nad Niemnem i Szczarą.

Myślą przewodnią planu było – natarciem w kierunku na Grodno i Wołkowysk związać siły główne przeciwnika. Jednocześnie grupa uderzeniowa 2 Armii miała szybkim marszem przeciąć skrawek terytorium litewskiego i wyjść na głębokie tyły oddziałów Armii Czerwonej toczących bój o utrzymanie linii Niemna.

Rozkaz Kwatery Głównej z 19 września sprecyzował zadania armii, grup operacyjnych i poszczególnych jednostek. Do przeprowadzenia operacji wyznaczono:

• 2 Armię gen. Edwarda Rydza-Śmigłego w składzie: 1 DP Leg, 3 DP Leg, 17 DP Wielkopolskiej, 21 Dywizja Górska, 22 Dywizja Ochotnicza, 1 Dywizja Litewsko-Białoruska, 2 i 4 Brygada Jazdy, Grupa Artylerii Ciężkiej.
• 4 Armię (Wielkopolską)gen. Leonarda Skierskiego w składzie 11DP, 14DP Wielkopolskiej, 15DP Wielkopolskiej, 16 Pomorska Dywizja Piechoty.

Obie armie polskie liczyły około 67 tys. żołnierzy i 432 działa.

Zadania wojsk

2 Armia Rydza Śmigłego

• lewe skrzydło Armii – północna grupa uderzeniowa (grupa skrzydłowa)- 1 Dywizja Piechoty Legionów i 1 Dywizji Litewsko-Białoruska oraz 2 i 4 Brygada Jazdy miała przeprowadzić natarcie po osi Sejny – Druskieniki, dokonać obejścia przez terytorium Litwy, a następnie, wykorzystując powodzenie sił głównych Armii na kierunku grodzieńskim, maszerować na Lidę
• 17 Dywizja Piechoty Wielkopolskiej osłaniała Suwalszczyznę przed ewentualnym atakiem wojsk litewskich
• centrum 2 Armii: 21 i 22 dywizje wsparte Grupą Artylerii Ciężkiej nacierać miały na Grodno
• prawe skrzydło Armii : 3 Dywizja Piechoty Legionów otrzymała rozkaz opanowania przepraw na Niemnie w okolicach Mostów

4 Armia Wielkopolska Skierskiego

• Główne zadanie miało do wykonania lewe skrzydło 4 Armii składające się z 15 Dywizji Piechoty pod dowództwem Władysława Junga i XXIX Brygady Piechoty Stanisława Wrzalińskiego. Siły te miały opanować w ciągu dwóch dni po rozpoczęciu natarcia Wołkowysk, ważny węzeł kolejowy na linii Białystok – Lida i Białystok – Baranowicze zaś centrum składające się z 14 Dywizji Piechoty i prawe skrzydło (11 i 16 Dywizja Piechoty), miało być w gotowości do zamknięcia pierścienia okrążenia od strony południowej.

Działania zbrojne

Walki o Grodno

Okopy polskie na Białorusi

20 września 21 Dywizja Górska gen. Andrzeja Galicy i 22 Dywizja Ochotnicza płk. Adama Koca uderzyły na 5 i 6 Dywizję Strzelców by poprawić położenie oddziałów i stworzyć optymalne warunki do natarcia.

Zaskoczenie Rosjan było całkowite. Wycofali się oni pośpiesznie w stronę fortów Grodna. Równocześnie działająca na prawym skrzydle 2 Armii 3 DPLeg odrzuciła 11 i 16 Dywizję Strzelców i sforsowała Świsłocz.

21 września to kolejne sukcesy strony polskiej. Kontrataki 5 i 6 Dywizji Strzelców nie przyniosły sukcesów stronie rosyjskiej. 11 Dywizja Strzelców poniosła duże straty w walkach z 3 DP Leg pod Brzostowicą Wielką. Polacy rozbili 93 i 97 pułki strzelców i zagrozili sztabowi dywizji. Jej dowódca został ranny i ratował się ucieczką.

Kontruderzenie Armii Czerwonej

22 września do walki weszły odwody 3 i 15 Armii. Trzy polskie dywizje (ok. 19 000 żołnierzy, 124 działa) starły się z oddziałami sześciu dywizji nieprzyjaciela (około 20 000 żołnierzy, 100 dział). Przed frontem 2 Armii Rydza-Śmigłego rozgorzały niezwykłe zacięte walki. Wiele miejscowości parokrotnie przechodziło z rąk do rąk. Dywizja Ochotnicza płk. Koca odparła kilka ataków na Nowy Dwór i Rochaczew, Dywizja Górska walczyła pod Kuźnicą i Długosielcami. Natomiast 3 DP Leg. pod Brzostowicą Wielką i Małą odparła kilkanaście ataków oddziałów 11, 16 Dywizji Strzelców i 56 Samodzielnej Brygady Strzelców (ściągniętej z frontu fińskiego)

Sygnał do ofensywy

23 września siły główne 2 Armii miały sforsować Niemen i opanować Grodno. Jednak zacięty opór przeciwnika uniemożliwił realizację zadań.

21 Dywizja Górska walczyła krwawo pod Indurą i Odelskiem z sowiecką 6 i 56 dywizją.

22 Dywizja Ochotnicza, dopiero wieczorem doszła lewym skrzydłem do Niemna na północ od Grodna. 205 pułk piechoty ochotniczej mjr. Bernarda Monda pod osłoną nocy uchwycił na wpół zniszczony most pod Hożą i rozpoczął przeprawę przez Niemen. Niestety, na skutek braku łączności, sukces ten nie został wykorzystany we właściwym czasie.

Pod Brzostowicą Wielką 3 DP Leg odpierała falowe ataki przeciwnika.

Dopiero 24 września zauważono pierwsze oznaki osłabienia kontrataków. Na stronę polską zaczęli przechodzić czerwonoarmiści narodowości ukraińskiej i białoruskiej. Napłynął też meldunek o sforsowaniu Niemna przez oddziały mjr. Monda, który to samodzielnie ruszył na południe, zbliżając się do fortów Grodna. 2 Brygada Jazdy otrzymała rozkaz dołączenia do oddziałów 205 pp. 25 września Rosjanie opuścili zachodni brzeg Niemna

Uderzenie z północy

22 września rozpoczęła działania Grupa Uderzeniowa 2 Armii.

Na czele grupy szła 4 Brygada Jazdy ppłk. Adama Nieniewskiego i zmiatała próbujące stawiać opór oddziały litewskie. 23 września zdobyła nienaruszony most na Niemnie w Druskiennikach. Wzięto kilkuset jeńców.

1 DP Leg w sześciogodzinnej bitwie rozbiła 22 września dwa litewskie pułki piechoty, wzięła przeszło 1700 jeńców, 12 armat i wyzwoliła Sejny. 23 września dywizja stanęła w Druskiennikach a 24 września zajęła Marcinkańce.

W międzyczasie 1 Dywizja Litewsko-Białoruska gen. Rządkowskiego z 2 Brygadą Jazdy rozbiła litewski 7 pułk piechoty i dotarła do Porzecza.

Dalsze działanie grupy uzależnione było jednak od rozwoju sytuacji na kierunku centralnym w rejonie Grodna.

Kierunek Lida

Zamek w Lidzie

25 września grupa uderzeniowa otrzymała rozkaz marszu na Lidę. Gen. Rydz-Śmigły w rozkazie operacyjnym nr 60 postawił zadania podległym związkom taktycznym. 1 Dywizja Litewsko-Białoruska miała do 27 września osiągnąć rejon Papiernia – Skrzybowce a 1 DPLeg i 4 Brygada Jazdy opanować Lidę i przeciąć drogę odwrotu cofającej się 3 Armii Łazarkiewicza.

26 września 1 DP Leg płk. Dąb-Biernackiego zaskoczyła cofające się kolumny 21 Dywizji Strzelców pod Raduniem. Nieprzyjaciel poniósł ogromne straty i musiał zmienić kierunek odwrotu. Od zupełnego rozbicia uratowało go odebranie przez jednostki polskie rozkazu (nr 60) uderzenia na Lidę.

Walki o Lidę

Płk Dąb-Biernacki niezwłocznie przerwał walkę i ustalił z ppłk. Nieniewskim plan ataku na miasto:

• piechota legionowa miała uderzyć na Lidę od wschodu, przez Soroki – Chutne-Zarzecze i od północy przez Wielkie Sioło
• Jazda obchodziła miasto od wschodu przez Dubrownę.

1 Dywizja Litewsko-Białoruska gen. Rządkowskiego zgodnie z przyjętymi wcześniej założeniami ruszyła w kierunku rzeki Lebiody Pod m. Lebioda zaatakowała sztab Łazarewicza. Ten, ratując się ucieczką, zawrócił część sił wycofującej się Armii. Uderzyły one na idący w 1 rzucie Miński Pułk Strzelców. Rozgorzała walka, która to przeszła do historii jako bój pod Krwawym Borem.

W wyniku walk 1 Brygada Litewsko-Białoruska poniosła dotkliwe straty. Jednak bój pod Krwawym Borem zdezorganizował system dowodzenia Armią Łazarewicza. Sztab został zmuszony do ucieczki do Lidy i stracił kontakt z podległymi mu jednostkami. Nade wszystko zaś bitwa opóźniła o kilka godzin marsz 3 Armii.

To zaś pozwoliło 1 DP Leg i 4 Brygadzie Jazdy ubiec nieprzyjaciela i zająć Lidę.

Rano 28 września na miasto uderzył 6 pułk piechoty Legionów i opanował je po krótkiej walce. Sztab Łazarewicza po raz drugi musiał ratować się ucieczką.

Zanim jednak oddziały polskie zdołały obsadzić zachodni skraj miasta, na Lidę uderzyły idące w awangardzie pułki 5 Dywizji Strzelców 3 Armii.

Przełamały one obronę 2/6 pp Leg i 2/1 pp Leg i wdarły się do centrum miasta. Rozgorzały zaciekłe walki uliczne, w których obie strony ponosiły duże straty.

W południe dowódca 1 DP Leg wprowadził do walki swój odwód. Działa 1 pap Leg prowadziły ogień na wprost. Przeprowadzony z rozmachem kontratak 1 i 3 batalionu 6 pułku piechoty Legionów zmusił nieprzyjaciela do pośpiesznego odwrotu. Pobita 5 Dywizja Strzelców osłaniając się strażą tylną zaczęła omijać Lidę od południa.

Bój o Wołkowysk

23 września działania zbrojne rozpoczęła wydzielona ze składu polskiej 4 Armii Grupy gen. Władysława Junga (15 DP Wielkopolskiej, XXIX BP, 4 BP Leg., 18 puł).

Natarcie polskie na Wołkowysk wykonane głównie przez XXIX i XXX Brygadę Piechoty, było dużym zaskoczeniem dla Tuchaczewskiego. Sądził on, że Polacy wszystkie siły skierowali na Grodno i Brzostowicę. W ciągu kilku godzin, wspierana przez artylerię i 18 Pułku Ułanów piechota polska ze składu XXIX Brygady płk Wrzalińskiego, przerwała front i wieczorem wkroczyła do miasta.

Rosjanie zdecydowali jednak odbić miasto. Wycofali z frontu 56 Brygadę Strzelców, która wspólnie z odwodową 27 Dywizją Strzelców 24 września uderzyła na oddziały gen. Junga. Po całodziennym boju Polacy utracili Wołkowysk.

Mimo porażki, akcja gen. Junga odegrała dość istotną rolę. Związała walką kolejną dywizję odwodową przeciwnika i odciążyła 3 DP Leg. Pozwoliło to dywizji gen. Berbeckiego zwyciężyć w bitwie pod Brzostowicą i 24 września przejść do natarcia w kierunku Niemna.

Pościg na południu

Po stwierdzeniu, że nieprzyjaciel rozpoczął odwrót (26 września), Piłsudski rozpoczął realizację planu okrążenia wojsk Frontu Zachodniego. Uderzenie prawego skrzydła 4 Armii Skierskiego wzdłuż szosy słuckiej w kierunku na Baranowicze i równoczesne natarcie sił głównych 2 Armii Śmigłego-Rydza na to miasto miało doprowadzić do zamknięcia pierścienia właśnie w rejonie Baranowicz.

Lotnictwo w operacji niemeńskiej

W czasie operacji we wrześniu 1920 r. na północy, działania lotnictwa były przygotowane skrupulatniej niż w czasie kontruderzenia znad Wieprza. Zorganizowano podział eskadr na armie. Wykonująca zadania na głównym kierunku uderzenia 2 Armia gen. L. Skierskiego otrzymała cztery najsilniejsze eskadry, z zadaniem rozpoznania przepraw na Niemnie pod Druskiennikami. 4 Armia gen. E. Rydza-Śmigłego trzy eskadry. Poraz pierwszy dowództwa armii wyznaczyły lotnictwu zadania bojowe. Do zadań należało rozpoznanie, bombardowanie i prowadzenie działań szturmowych szczególnie podczas forsowania i pokonywania przeszkód wodnych. W operacji niemeńskiej walczyło osiem eskadr lotniczych z których siedem podzielono pomiędzy dwie armie, 2 Armia -1 Eskadra Wywiadowcza, 12 Eskadra Wywiadowcza, 13 Eskadra Myśliwska i 16 Eskadra Wywiadowcza, 4 Armia - 10 Eskadra Wywiadowcza, 17 Eskadra Wywiadowcza i 19 Eskadra Myśliwska , jedna 3 Eskadra Wywiadowcza była podporządkowana sztabowi Naczelnego Wodza.

W związku z małą liczbą radiostacji lotnictwo miało także zadanie zabezpieczenia łączności z Grupą Manewrową 2 Armii, która wykonywała zagon na tyły przeciwnika. Powodzenie walk zależało od przekazywania informacji między sztabem armii a dywizjami i brygadami. Rozpoznanie kierunku wycofania wojsk sowieckich pozwoliło Naczelnemu Wodzowi wydanie rozkazu o przyspieszeniu pościgu i przegrupowaniu wojsk. Szybka informacja do gen. Skierskiego o sforsowaniu Niemna w rejonie Hoży, umożliwilo wydanie rozkazu o zmianie kierunku natarcia, co z kolei pozwoliło na szybkie opanowanie Grodna. W walkach brak było współdziałania piechoty z lotnictwem. Wojska lądowe nie oznaczały swoich oddziałów, co zmuszało pilotów do dokonywania dodatkowych przelotów do określenia "swój" - "obcy". Niejednokrotnie następowało ostrzelania przez własna piechotę polskich samolotów.

W operacji straty w polskich eskadrach wyniosły: 1 zabity, 8 rannych i 17 uszkodzonych samolotów.

Walki lotnikow polskich nad Niemnem zostały upamiętnione po 1990 r. na jednej z tablic poświęconych lotnikom na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem "OPERACJA NIEMEŃSKA NAD NIEMNEM SIERPIEŃ -WRZESIEŃ 1920".

Epilog

Bitwa nad Niemnem to ostatnia wielka bitwa wojny polsko-bolszewickiej. Armia Czerwona poniosła kolejną po bitwie warszawskiej wielką klęskę. Od bitwy nad Niemnem trudno mówić o wojnie z armią czerwoną - jest to już poscig za jej maruderami. 29 września dywizja gen. Krajnowskiego zdobyła Pińsk, biorąc do niewoli 3 tysiące jeńców, w tym sztab IV Armii. Nastepnego dnia pułki wielkopolskie zdobyły Baranowicze, biorąc ponad tysiąc żołnierzy do niewoli. 12 października Polacy zdobyli Mołodeczno, a 14 października Mińsk. Na froncie południowym 8 Brygada Jazdy płk. J. Rómmla zdobyła Korosteń, rozbijając 17 Brygadę Sowiecką. Wzięto wówczas 8 tysięcy jeńców sowieckich do niewoli. Zdobycie Korostynia stanowiło punkt wypadowy do ataku na Kijow. O ile bitwa warszawska ocaliła Europę, bitwa nad Niemnem, mało niekiedy doceniana, zniweczyła ostatecznie bolszewickie plany zawładnięcia Polską - po bitwie warszawskiej Armia Czerwona szybko odbudowała swoje siły i była gotowa do dalszej walki.

Miała olbrzymi wpływ na przebieg rokowań pokojowych w Rydze. Delegacja sowiecka była zmuszona odstąpić od wcześniej stawianych warunków, które godziły w godność i suwerenność państwa polskiego.

Front Zachodni przestał stanowić zagrożenie dla Polski. Nie był nawet w stanie zahamować marszu wojsk polskich na wschód. W ręce polskie dostało się 40 tys. jeńców, 140 dział, dużo sprzętu i zapasów wojennych.

Organizacja wojsk

Wojsko Polskie

Piłsudski i Rydz-Śmigły w czasie wojny polsko-bolszewickiej w 1920

Kierownictwo operacyjne nad 2 i 4 Armią sprawował Naczelny Wódz, Józef Piłsudski.

• 2 Armia gen. por. Śmigłego-Rydza (stan bojowy 44 000 żołnierzy):
  • Grupa Frontowa:
    • 3 Dywizja Piechoty Legionów,
    • Dywizja Górska,
    • Dywizja Ochotnicza,
  • Grupa Skrzydłowa:
    • 1 Dywizja Piechoty Legionów,
    • 1 Dywizja Litewsko-Białoruska,
    • II Brygada Jazdy gen. bryg. Zdzisława Kosteckiego
    • IV Brygada Jazdy ppłk SG Adama Nieniewskiego
  • 17 Dywizja Piechoty,
  • Grupa Artylerii Ciężkiej gen. Ledóchowskiego.

Dowódca 4 armii- gen Skierski

• 4 Armia gen. ppor. Skierskiego (stan bojowy 23 000 żołnierzy):
  • Grupa gen. Junga:
    • 15 Dywizja Piechoty,
    • XXIX Brygada Piechoty,
    • IV Brygada Piechoty Legionów,
    • 18 Pułk Ułanów,
    • 215 Ochotniczy Pułk Ułanów,
  • 11 Dywizja Piechoty,
  • 14 Dywizja Piechoty,
    • 32 Pułk Piechoty,
    • 15 Pułk Ułanów ppłk SG Władysława Andersa
  • 16 Dywizja Piechoty,

• Odwód Naczelnego Wodza (stan bojowy 30 000):
  • 2 Dywizja Piechoty Legionów (bez IV BP),
  • 4 Dywizja Piechoty,
  • 9 Dywizja Piechoty,
  • 10 Dywizja Piechoty,
  • III Brygada Jazdy
  • 34 Pułk Piechoty,
  • 213 Ochotniczy Pułk Piechoty (Policyjny).

Armia Czerwona

Michaił Tuchaczewski

Front Zachodni gen. Michaiła Tuchaczewskiego (ok. 100 000, 220 dział)

• 3 Armia Władimira Łazariewicza
  • 2 Dywizja Strzelców
  • 5 Dywizja Strzelców
  • 6 Dywizja Strzelców
  • 21 Dywizja Strzelców
  • 56 Dywizja Strzelców
  • 33 Dywizja Kubańska

• 15 Armia Augusta Korka
  • 11 Dywizja Strzelców
  • 16 Dywizja Strzelców
  • 27 Dywizja Strzelców
  • Oddział "Wochra" – (równowartość dywizji strzeleckiej)

• 16 Armia Nikołaja Sołłohuba
  • 8 Dywizja Strzelców
  • 10 Dywizja Strzelców
  • 17 Dywizja Strzelców
  • 48 Dywizja Strzelców

• 4 Armia (dawna Grupa Mozyrska)
  • 19 Dywizja Strzelców
  • 55 Dywizja Strzelców
  • 57 Dywizja Strzelców
  • 17 Dywizja Kawalerii

Zobacz też

• Konflikty zbrojne w historii Polski
• Wojna polsko-bolszewicka
• Bitwa warszawska 1920

Bibliografia

• Bohdan Skaradziński: Polskie lata 1919-1920 T.2. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Wolumen, 1993. ISBN 83-85218-47-5. Brak numerów stron w książce
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2004, s. 277-284, 202-203, 234-236, 323-4.
• Lech Wyszczelski: Niemen 1920. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2008, s. 100.
• Tadeusz Kopański: W wojnie polsko-bolszewickiej. Warszawa: Polska Zbrojna, 1995, s. 4.
• Grzegorz Łukomski: bitwa nad Niemnem 1920. Warszawa: Polska Zbrojna, 1995, s. 3.
• Lech Wyszczelski: Za Niemen, hen precz.... Warszawa: Polska Zbrojna, 1993, s. 5.
• Andrzej Tokarczuk: Bitwa nad Niemnem. Warszawa: Polska Zbrojna, 29 września 1994, s. 3.