Przejdź do zawartości

Puławy: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycja
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
→Handel: „”
 
(Nie pokazano 6 wersji utworzonych przez 4 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
{{Inne znaczenia|miasta|[[Puławy (ujednoznacznienie)]]}}
{{Inne znaczenia|miasta|[[Puławy (ujednoznacznienie)|inne znaczenia tej nazwy]]}}
{{Polskie miasto infobox
{{Polskie miasto infobox
|nazwa = Puławy
|nazwa = Puławy
Linia 66: Linia 66:


== Toponimia ==
== Toponimia ==
Pochodzenie nazwy miasta nie jest do końca jasne ani oficjalnie potwierdzone. Z racji pierwotnego usytuowania osady nad [[Wisła|Wisłą]], sądzi się, iż nazwa ''Puławy'' pochodzi od pojęć związanych z rzeką. Uważa się, iż słowo ''Puławy'' może pochodzić od nadwiślańskich łęgów zwanych ''pulwami''. Inne hipotezy zakładają, że nazwa pochodzi od staropolskiego słowa ''pławy'', co znaczy przeprawiać się przez rzekę, lub od słowa ''pława'', czyli boja oznaczającą mieliznę. Możliwe, iż nazwa ''Puławy'' wzięła się od słowa ''pławia'', co oznacza prąd rzeczny, nurt<ref>{{Cytuj stronę |url = http://docplayer.pl/54933995-Program-rozwoju-lokalnego-gminy.html |tytuł = Geneza nazwy „Puławy” |opublikowany = Urząd Miasta Puławy |archiwum = https://web.archive.org/web/20071026011918/http://www.um.pulawy.pl/viewpage.php?page_id=58}}</ref>. Podobno po raz pierwszy nazwa ''Pollavy'' pojawiła się w formie pisanej już w XV wieku i miała oznaczać przejście przez rzekę, bród<ref>[http://www.mmpulawy.pl/artykul/historia-pulaw-dwa-brzegi-wisly-polaczone-promem-178014.html Źródłosłów nazwy „Puławy”] w artykule Mikołaja Spóza, puławskiego regionalisty – na stronie mmpulawy.pl.</ref>.
Pochodzenie nazwy miasta nie jest do końca jasne ani oficjalnie potwierdzone. Z racji pierwotnego usytuowania osady nad [[Wisła|Wisłą]] sądzi się, iż nazwa ''Puławy'' pochodzi od pojęć związanych z rzeką. Uważa się, iż słowo ''Puławy'' może pochodzić od nadwiślańskich łęgów zwanych ''pulwami''. Inne hipotezy zakładają, że nazwa pochodzi od staropolskiego słowa ''pławy'', co znaczy przeprawiać się przez rzekę, lub od słowa ''pława'', czyli boja oznaczającą mieliznę. Możliwe, iż nazwa ''Puławy'' wzięła się od słowa ''pławia'', co oznacza prąd rzeczny, nurt<ref>{{Cytuj stronę |url = http://docplayer.pl/54933995-Program-rozwoju-lokalnego-gminy.html |tytuł = Geneza nazwy „Puławy” |opublikowany = Urząd Miasta Puławy |archiwum = https://web.archive.org/web/20071026011918/http://www.um.pulawy.pl/viewpage.php?page_id=58}}</ref>. Podobno po raz pierwszy nazwa ''Pollavy'' pojawiła się w formie pisanej już w XV wieku i miała oznaczać przejście przez rzekę, bród<ref>[http://www.mmpulawy.pl/artykul/historia-pulaw-dwa-brzegi-wisly-polaczone-promem-178014.html Źródłosłów nazwy „Puławy”] w artykule Mikołaja Spóza, puławskiego regionalisty – na stronie mmpulawy.pl.</ref>.


Nazwę miasta wyjaśnia też opowieść ludowa. Jak mówi legenda, [[Zawisza Czarny z Garbowa|Zawisza Czarny]] zmęczony podróżą zatrzymał się w osadzie, aby odpocząć. Kiedy usiadł na ławce, ta pod jego ciężarem złamała się na pół. Rycerz wtedy krzyknął:
Nazwę miasta wyjaśnia też opowieść ludowa. Jak mówi legenda, [[Zawisza Czarny z Garbowa|Zawisza Czarny]] zmęczony podróżą zatrzymał się w osadzie, aby odpocząć. Kiedy usiadł na ławce, ta pod jego ciężarem złamała się na pół. Rycerz wtedy krzyknął:
Linia 75: Linia 75:


=== Historia nazwy ===
=== Historia nazwy ===
Wieś Pollawy notowana była po raz pierwszy w 1489 r.<ref name="slownik" />
Wieś Pollawy pojawiła się w dokumentach po raz pierwszy w 1489 r. W kolejnych latach jej nazwa była zapisywana w różny sposób<ref name="slownik" />:

* następnie w 1552 r. opisana jako Pulławi
* W 1563 r. zapisano ją Pułławi
* 1552 r. – Pulławi
* 1563 r. – Pułławi
* zaś w 1580 r. Pulawi<ref name="slownik" />
* W 1603 r. są to już Puławy
* 1580 r. – Pulawi
* 1603 r. – Puławy
* Podobnie pisano tę wieś w XVII-XVIII w.

* W drugiej połowie XVIII w. i początku XIX w. Puławy stanowiły ważne centrum kultury, którego ogniskiem był dwór [[Czartoryscy herbu własnego|Czartoryskich]].
W XVII i XVIII wieku nazwa „Puławy” była powszechnie stosowana. W drugiej połowie XVIII oraz na początku XIX wieku Puławy stały się ważnym centrum kulturalnym, z dworem [[Czartoryscy herbu własnego|Czartoryskich]] jako jego ogniskiem.
* W następstwie klęski [[Powstanie listopadowe|powstania listopadowego]] zostały skonfiskowane przez władzę [[Władcy Rosji|imperatorską]], zaś w 1846 r. zmieniono ich nazwę na Nowa Aleksandria.
Po upadku [[Powstanie listopadowe|powstania listopadowego]], miejscowość została skonfiskowana przez [[Władcy Rosji|władze carskie]], a w 1846 r. nadano jej nową nazwę – Nowa Aleksandria. Ta forma ulegała dalszym zmianom<ref name="slownik" />:
* Nowa Aleksandrya w 1887 r.

* zaś Nowo-Aleksandrya w 1899 r<ref name="slownik" />
* 1887 r. – Nowa Aleksandrya
⚫
* W 1906 r. miejscowość uzyskała prawo miejskie, zaś 2 maja 1916 przywrócono pierwotną nazwę<ref>{{Cytuj | url=http://dlibra.umcs.lublin.pl/dlibra/publication/3344/edition/3053 | tytuł=Dziennik Rozporządzeń c. i k. Jeneralnego Gubernatorstwa Wojskowego dla Austryacko-Węgierskiego Obszaru Okupowanego w Polsce 1916, Cz. 8 (11 maj) | opublikowany=dlibra.umcs.lublin.pl | język=en | data dostępu=2023-02-25}}</ref>, która obowiązuje do dzisiaj.
* 1899 r. – Nowo-Aleksandrya

⚫
W 1906 r. Puławy uzyskały prawa miejskie, a dnia 2 maja 1916 r. przywrócono oryginalną nazwę, która obowiązuje do dziś.<ref>{{Cytuj | url=http://dlibra.umcs.lublin.pl/dlibra/publication/3344/edition/3053 | tytuł=Dziennik Rozporządzeń c. i k. Jeneralnego Gubernatorstwa Wojskowego dla Austryacko-Węgierskiego Obszaru Okupowanego w Polsce 1916, Cz. 8 (11 maj) | opublikowany=dlibra.umcs.lublin.pl | język=en | data dostępu=2023-02-25}}</ref>


=== Opalińscy, Lubomirscy i Czartoryscy ===
=== Opalińscy, Lubomirscy i Czartoryscy ===
Linia 101: Linia 104:
W 1828 r. polski inżynier wojskowy gen. Ignacy Prądzyński proponował dowództwu wzniesienie fortyfikacji strzegących przepraw przez Wisłę w Puławach. Ostatecznie fortyfikacje wybudowano, ale w Dęblinie<ref>{{Cytuj stronę|url=http://web.archive.org/web/20190608201000/http://mariuszkarolak.pl/budowa-twierdzy-w-deblinie/|tytuł=Historia powstania twierdzy w Dęblinie|autor=Mariusz Karolak|opublikowany=www.mariuszkarolak.pl|język=pl|data dostępu=2019-06-08}}</ref>. Koniec złotego wieku Puław przyniosło [[powstanie listopadowe]]. Tutaj pułkownik [[Juliusz Małachowski]] dokonał brawurowego napadu na koszary rosyjskie, a także 2 marca 1831 roku rozegrała się zwycięska dla powstańców [[bitwa pod Puławami]].
W 1828 r. polski inżynier wojskowy gen. Ignacy Prądzyński proponował dowództwu wzniesienie fortyfikacji strzegących przepraw przez Wisłę w Puławach. Ostatecznie fortyfikacje wybudowano, ale w Dęblinie<ref>{{Cytuj stronę|url=http://web.archive.org/web/20190608201000/http://mariuszkarolak.pl/budowa-twierdzy-w-deblinie/|tytuł=Historia powstania twierdzy w Dęblinie|autor=Mariusz Karolak|opublikowany=www.mariuszkarolak.pl|język=pl|data dostępu=2019-06-08}}</ref>. Koniec złotego wieku Puław przyniosło [[powstanie listopadowe]]. Tutaj pułkownik [[Juliusz Małachowski]] dokonał brawurowego napadu na koszary rosyjskie, a także 2 marca 1831 roku rozegrała się zwycięska dla powstańców [[bitwa pod Puławami]].


Po upadku powstania Czartoryscy zostali zmuszeni do emigracji, a majątek uległ konfiskacie. Puławy stały się spokojną, prowincjonalną miejscowością. W roku 1842 dla zatarcia śladów polskości, władze rosyjskie przemianowały Puławy na Nową Aleksandrię. Zapoczątkowany został rozwój placówek naukowo-oświatowych. Kolejno tworzono: w 1844 r. [[Instytut Wychowania Panien]]; w 1862 r. [[Instytut Politechniczny i Rolniczo-Leśny]], zamknięty po upadku [[Powstanie styczniowe|powstania styczniowego]]; w 1869 r. [[Instytut Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa]].
Po upadku powstania Czartoryscy zostali zmuszeni do emigracji, a majątek uległ konfiskacie. Puławy stały się spokojną, prowincjonalną miejscowością. W roku 1842 dla zatarcia śladów polskości, władze rosyjskie przemianowały Puławy na Nową Aleksandrię. Zapoczątkowany został rozwój placówek naukowo-oświatowych. Kolejno tworzono: w 1844 r. [[Aleksandryjsko-Maryjski Instytut Wychowania Panien|Instytut Wychowania Panien]]; w 1862 r. [[Instytut Politechniczny i Rolniczo-Leśny]], zamknięty po upadku [[Powstanie styczniowe|powstania styczniowego]]; w 1869 r. [[Instytut Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa]].


=== XX wiek ===
=== XX wiek ===
W kwietniu 1905 r. doszło w Puławach z inicjatywy [[Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy|SDKPiL]] do nieudanej próby powstania zbrojnego żołnierzy i okolicznych chłopów przeciwko władzom carskim<ref>{{Cytuj |autor = [[Jan Sobczak (historyk)]] |tytuł = Dwa nurty w polskim ruchu robotniczym: SDKPiL i PPS. Rewolucja 1905-1907 |data = 1984 |miejsce = Warszawa |wydawca = [[Książka i Wiedza]] |s = 56}}</ref>. W 1906 r. Puławy otrzymały [[prawa miejskie]]. W roku 1915 miasto opuściły wojska rosyjskie, potem austriackie. W czasie [[I wojna światowa|I wojny światowej]] Puławy doznały znacznych zniszczeń.
W kwietniu 1905 r. doszło w Puławach z inicjatywy [[Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy|SDKPiL]] do nieudanej próby powstania zbrojnego żołnierzy i okolicznych chłopów przeciwko władzom carskim<ref>{{Cytuj |autor = [[Jan Sobczak (historyk)]] |tytuł = Dwa nurty w polskim ruchu robotniczym: SDKPiL i PPS. Rewolucja 1905-1907 |data = 1984 |miejsce = Warszawa |wydawca = [[Książka i Wiedza]] |s = 56}}</ref>. W 1906 r. Puławy otrzymały [[prawa miejskie]]. W roku 1915 miasto opuściły wojska rosyjskie, potem austriackie. W czasie [[I wojna światowa|I wojny światowej]] Puławy doznały znacznych zniszczeń.


W sierpniu 1920 roku, gdy wojska polskie toczyły ciężkie walki pod Warszawą Józef Piłsudski przyjmował defiladę wojsk w Puławach<ref>Janusz Szczepański „Władze i społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej wobec bolszewickiego zagrożenia w 1920 roku“ Wydawnictwo Sejmowe 2022, ISBN 978-83-7666-720-1, s. 462</ref>. W [[Historia Polski (1918–1939)|okresie międzywojennym]] zaczął rozwijać się przemysł, oprócz tego w miejsce dawnego [[Instytut Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa|Instytutu Rolniczego]], utworzono [[Państwowy Instytut Naukowy Gospodarstwa Wiejskiego]]. Miasto było etnicznie zróżnicowane, mieszkali tu Polacy, Żydzi i Rosjanie, wyznawcy chrześcijaństwa, prawosławia i judaizmu<ref>{{Cytuj |autor = Mariusz Karolak |url = http://mariuszkarolak.pl/ludnosc-pulaw-i-powiatu-pulawskiego-na-poczatku-lat-20-xx-wieku/ |data = 2019-06-08|tytuł=Ludność Puław i powiatu puławskiego na początku lat 20. XX wieku – {{!}} Mariusz Karolak {{!}}<!-- tytuł wygenerowany przez bota -->|archiwum=https://web.archive.org/web/20190608200958/http://mariuszkarolak.pl/ludnosc-pulaw-i-powiatu-pulawskiego-na-poczatku-lat-20-xx-wieku/|zarchiwizowano=2019-06-08}}</ref>. Rozwój miasta przerwał wybuch [[II wojna światowa|II wojny światowej]], w której zginęła trzecia część mieszkańców.
W sierpniu 1920 roku, gdy wojska polskie toczyły ciężkie walki pod Warszawą, Józef Piłsudski przyjmował defiladę wojsk w Puławach<ref>Janusz Szczepański „Władze i społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej wobec bolszewickiego zagrożenia w 1920 roku“ Wydawnictwo Sejmowe 2022, ISBN 978-83-7666-720-1, s. 462</ref>. W [[Historia Polski (1918–1939)|okresie międzywojennym]] zaczął rozwijać się przemysł, oprócz tego w miejsce dawnego [[Instytut Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa|Instytutu Rolniczego]], utworzono [[Państwowy Instytut Naukowy Gospodarstwa Wiejskiego]]. Miasto było etnicznie zróżnicowane, mieszkali tu Polacy, Żydzi i Rosjanie, wyznawcy chrześcijaństwa, prawosławia i judaizmu<ref>{{Cytuj |autor = Mariusz Karolak |url = http://mariuszkarolak.pl/ludnosc-pulaw-i-powiatu-pulawskiego-na-poczatku-lat-20-xx-wieku/ |data = 2019-06-08|tytuł=Ludność Puław i powiatu puławskiego na początku lat 20. XX wieku – {{!}} Mariusz Karolak {{!}}<!-- tytuł wygenerowany przez bota -->|archiwum=https://web.archive.org/web/20190608200958/http://mariuszkarolak.pl/ludnosc-pulaw-i-powiatu-pulawskiego-na-poczatku-lat-20-xx-wieku/|zarchiwizowano=2019-06-08}}</ref>. Rozwój miasta przerwał wybuch [[II wojna światowa|II wojny światowej]], w której zginęła trzecia część mieszkańców.


W 1944 roku Puławy zostały zdobyte przez [[8 Gwardyjska Armia Ogólnowojskowa|8 Gwardyjską Armię]] i [[2 Armia Pancerna (ZSRR)|2 Armię Pancerną]] [[Armia Czerwona|Armii Czerwonej]]{{odn|Dolata|1971|s=462}} oraz przez współdziałających z nią żołnierzy [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]]<ref>[[Tadeusz Żenczykowski]], Polska lubelska 1944, Warszawa 1990, s. 31.</ref>. 24 kwietnia 1945 roku zgrupowanie organizacji [[Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość]] pod dowództwem [[Marian Bernaciak|Mariana Bernaciaka]] ps. „Orlik” rozbiło miejscowy [[Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego#Jednostki terenowe|Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego]]<ref>Tadeusz Swat, „...Przed Bogiem i historią”. Księga ofiar komunistycznego reżimu w Polsce lat 1944–1956. Mazowsze. Warszawa 2003, s. 332.</ref>. Ofiary z okresu [[II wojna światowa|II wojny światowej]] upamiętnia odsłonięty w [[1963]] na cmentarzu wojennym [[Pomnik Poległych i Pomordowanych w II wojnie światowej w Puławach|Pomnik Poległych i Pomordowanych]] autorstwa [[Adam Procki|Adama Prockiego]]<ref>{{cytuj książkę|autor=Irena Grzesiuk-Olszewska|tytuł=Polska rzeźba pomnikowa w latach 1945–1995|wydawca=Neriton |miejsce=Warszawa|rok=1995|strony=79}}</ref>.
W 1944 roku Puławy zostały zdobyte przez [[8 Gwardyjska Armia Ogólnowojskowa|8 Gwardyjską Armię]] i [[2 Armia Pancerna (ZSRR)|2 Armię Pancerną]] [[Armia Czerwona|Armii Czerwonej]]{{odn|Dolata|1971|s=462}} oraz przez współdziałających z nią żołnierzy [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]]<ref>[[Tadeusz Żenczykowski]], Polska lubelska 1944, Warszawa 1990, s. 31.</ref>. 24 kwietnia 1945 roku zgrupowanie organizacji [[Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość]] pod dowództwem [[Marian Bernaciak|Mariana Bernaciaka]] ps. „Orlik” rozbiło miejscowy [[Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego#Jednostki terenowe|Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego]]<ref>Tadeusz Swat, „...Przed Bogiem i historią”. Księga ofiar komunistycznego reżimu w Polsce lat 1944–1956. Mazowsze. Warszawa 2003, s. 332.</ref>. Ofiary z okresu [[II wojna światowa|II wojny światowej]] upamiętnia odsłonięty w [[1963]] na cmentarzu wojennym [[Pomnik Poległych i Pomordowanych w II wojnie światowej w Puławach|Pomnik Poległych i Pomordowanych]] autorstwa [[Adam Procki|Adama Prockiego]]<ref>{{cytuj książkę|autor=Irena Grzesiuk-Olszewska|tytuł=Polska rzeźba pomnikowa w latach 1945–1995|wydawca=Neriton |miejsce=Warszawa|rok=1995|strony=79}}</ref>.

Aktualna wersja na dzień 16:04, 28 paź 2024

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.
Puławy
miasto i gmina
Ilustracja
Pałac Czartoryskich
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Powiat

puławski

Data założenia

początek XVI w.

Prawa miejskie

1906

Prezydent

Paweł Maj

Powierzchnia

50,49[1] km²

Wysokość

115 m n.p.m.

Populacja (30.06.2022)
• liczba ludności
• gęstość


44 504[2]
881 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 81

Kod pocztowy

24-100 do 24-130

Tablice rejestracyjne

LPU

Położenie na mapie powiatu puławskiego
Mapa konturowa powiatu puławskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Puławy”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej znajduje się punkt z opisem „Puławy”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Puławy”
Ziemia51°24′59″N 21°58′09″E/51,416389 21,969167
TERC (TERYT)

0614011

SIMC

0956810

Hasło promocyjne: Puławy. Z myślą o człowieku
Urząd miejski
ul. Lubelska 5
24-100 Puławy
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Wiadomości w Wikinews
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Puławy – miasto w zachodniej części województwa lubelskiego w pobliżu granicy województwa mazowieckiego, siedziba powiatu puławskiego i gminy wiejskiej Puławy, położone nad Wisłą, na skraju Małopolskiego Przełomu Wisły, największe miasto nadwiślańskie między Krakowem a Warszawą, a przy tym największe miasto województwa lubelskiego niebędące miastem na prawach powiatu.

Ośrodek przemysłowy (przemysł chemiczny, budowlany, farmaceutyczny itp.), naukowy (6 instytutów naukowo-badawczych, szkolnictwo wyższe), turystyczno-kulturalny: będące częścią trójkąta turystycznego Puławy – Kazimierz Dolny – Nałęczów[3], ponadto ośrodek: muzealnictwa (pierwsze muzeum na ziemiach polskich, a zarazem najstarsze muzeum w Europie Środkowej), węzeł komunikacyjny (port rzeczny, 2 przeprawy mostowe, główne szlaki komunikacji drogowej i kolejowej).

Na terenie miasta znajduje się podstrefa Specjalnej Strefy Ekonomicznej Starachowice, obejmująca obszar 106,7 ha i zagospodarowana w ponad 26%[4].

Według danych GUS z 30 września 2021 r. miasto liczyło 45 267 mieszkańców[5].

Położenie

[edytuj | edytuj kod]

Puławy leżą w zachodniej części województwa lubelskiego, na Nizinie Mazowieckiej tuż przy granicy z Wyżyną Lubelską, która przebiega przez Parchatkę (według Jerzego Kondrackiego), nad prawym brzegiem Wisły, niedaleko od najdalej wysuniętego na wschód jej zakola, w sąsiedztwie Kazimierskiego Parku Krajobrazowego. Historycznie położone były w Małopolsce (początkowo w ziemi sandomierskiej, a następnie w ziemi lubelskiej). W granicach miasta wpada do Wisły rzeka Kurówka. Miasto często bywa wiązane z pobliskimi Kazimierzem Dolnym i Nałęczowem, wspólnie określanymi mianem trójkąta turystycznego.

Powierzchnia miasta wynosi 50,49 km².

Panorama widoku na miasto znad rzeki Wisły, w oddali Zakłady Azotowe Puławy
Panorama widoku na miasto znad rzeki Wisły, w oddali Zakłady Azotowe Puławy

Struktura powierzchni

[edytuj | edytuj kod]

Według danych z roku 2004[6] Puławy mają obszar 50,61 km², w tym:

  • użytki rolne: 12%
  • użytki leśne: 21%
  • grunty pod zbiornikami wodnymi, rzekami, rowami: 3%
  • tereny pod zabudowę: 9%
  • ulice, tereny kolejowe i inne tereny komunikacyjne: 3%
  • tereny parkowe i zieleńce: 0,5%
  • tereny osiedlowe niezabudowane: 1%
  • tereny różne: 2%

Miasto stanowi 5,42% powierzchni powiatu.

Toponimia

[edytuj | edytuj kod]

Pochodzenie nazwy miasta nie jest do końca jasne ani oficjalnie potwierdzone. Z racji pierwotnego usytuowania osady nad Wisłą sądzi się, iż nazwa Puławy pochodzi od pojęć związanych z rzeką. Uważa się, iż słowo Puławy może pochodzić od nadwiślańskich łęgów zwanych pulwami. Inne hipotezy zakładają, że nazwa pochodzi od staropolskiego słowa pławy, co znaczy przeprawiać się przez rzekę, lub od słowa pława, czyli boja oznaczającą mieliznę. Możliwe, iż nazwa Puławy wzięła się od słowa pławia, co oznacza prąd rzeczny, nurt[7]. Podobno po raz pierwszy nazwa Pollavy pojawiła się w formie pisanej już w XV wieku i miała oznaczać przejście przez rzekę, bród[8].

Nazwę miasta wyjaśnia też opowieść ludowa. Jak mówi legenda, Zawisza Czarny zmęczony podróżą zatrzymał się w osadzie, aby odpocząć. Kiedy usiadł na ławce, ta pod jego ciężarem złamała się na pół. Rycerz wtedy krzyknął: – A niech to będzie pół ławy!

Historia miasta

[edytuj | edytuj kod]
Puławy na litografii Adama Lerue (ok. 1858)[9]

Historia nazwy

[edytuj | edytuj kod]

Wieś Pollawy pojawiła się w dokumentach po raz pierwszy w 1489 r. W kolejnych latach jej nazwa była zapisywana w różny sposób[10]:

  • 1552 r. – Pulławi
  • 1563 r. – Pułławi
  • 1580 r. – Pulawi
  • 1603 r. – Puławy

W XVII i XVIII wieku nazwa „Puławy” była powszechnie stosowana. W drugiej połowie XVIII oraz na początku XIX wieku Puławy stały się ważnym centrum kulturalnym, z dworem Czartoryskich jako jego ogniskiem. Po upadku powstania listopadowego, miejscowość została skonfiskowana przez władze carskie, a w 1846 r. nadano jej nową nazwę – Nowa Aleksandria. Ta forma ulegała dalszym zmianom[10]:

  • 1887 r. – Nowa Aleksandrya
  • 1899 r. – Nowo-Aleksandrya

W 1906 r. Puławy uzyskały prawa miejskie, a dnia 2 maja 1916 r. przywrócono oryginalną nazwę, która obowiązuje do dziś.[11]

Opalińscy, Lubomirscy i Czartoryscy

[edytuj | edytuj kod]

Wieś szlachecka położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie lubelskim województwa lubelskiego[12].

Wieś wraz z folwarkiem wchodziła w 1662 roku w skład majętności końskowolskiej Łukasza Opalińskiego[13]. Od 2. połowy XVII w. Puławy znajdowały się w posiadaniu Lubomirskich. Marszałek wielki koronny Stanisław Herakliusz Lubomirski w latach 1676–1679 wybudował tutaj swoją letnią rezydencję. Jego córka Elżbieta w 1687 r. wniosła Puławy jako posag do małżeństwa z Adamem Mikołajem Sieniawskim, późniejszym hetmanem wielkim koronnym. Jego sympatia dla Augusta II Mocnego sprowadziła na Puławy w 1706 r. zniszczenia podczas tzw. „drugiego potopu szwedzkiego”.

Adam Kazimierz Czartoryski

W 1731 r. córka Sieniawskiego Maria Zofia wyszła za mąż za wojewodę ruskiego Aleksandra Augusta Czartoryskiego. Od tego momentu Puławy na 100 lat stały się własnością familii, jak określano wtedy rodzinę Czartoryskich. W tym czasie miejscowość przeżyła swój złoty wiek. W 1761 r. syn Augusta, Adam Kazimierz, poślubił Izabelę Flemming, jedyną dziedziczkę majątku po podskarbim wielkim litewskim Janie Jerzym Flemmingu. W 1784 r., po śmierci Augusta, Adam i Izabela przenieśli się do Puław. W ciągu następnych lat powstało tutaj konkurujące ze stolicą centrum życia kulturalnego i politycznego. Miejscowość zyskała przydomek Polskie Ateny. Na dworze puławskim przebywali niemal wszyscy znani przedstawiciele epoki: Grzegorz Piramowicz, Franciszek Dionizy Kniaźnin, Julian Ursyn Niemcewicz, Adam Tadeusz Naruszewicz, Jan Paweł Woronicz, Franciszek Karpiński, Franciszek Zabłocki, Jan Piotr Norblin, Marcello Bacciarelli, Kazimierz Wojnakowski. Okres rozbiorów przyniósł dla Puław kolejne zniszczenia. W odwecie za wsparcie udzielone Kościuszce przez Czartoryskich w 1794 r. wojska rosyjskie zniszczyły puławską rezydencję i splądrowały okoliczne wsie.

Izabela z Flemmingów Czartoryska

Odbudowę rozpoczęła w 1796 r. księżna Izabela. Wykorzystała przy tym talent architekta Piotra Aignera, przebudowując nie tylko rezydencję, ale też wznosząc szereg budowli ogrodowych w przylegającym do pałacu parku. Romantyczny charakter parku podkreślała m.in. obecność etatowego pustelnika mieszkającego w grocie, a wynajętego przez Izabelę Czartoryską. W jednej z budowli ogrodowych, w Świątyni Sybilli, w 1801 r. księżna założyła pierwsze w Polsce muzeum, gromadzące pamiątki narodowe. W 1816 roku księżna Maria Wirtemberska, siostra księcia Adama Jerzego Czartoryskiego, napisała w Puławach powieść Malwina, czyli domyślność serca, uznawaną za pierwszą polską powieść psychologiczno-obyczajową, z wątkami autobiograficznymi.

W 1828 r. polski inżynier wojskowy gen. Ignacy Prądzyński proponował dowództwu wzniesienie fortyfikacji strzegących przepraw przez Wisłę w Puławach. Ostatecznie fortyfikacje wybudowano, ale w Dęblinie[14]. Koniec złotego wieku Puław przyniosło powstanie listopadowe. Tutaj pułkownik Juliusz Małachowski dokonał brawurowego napadu na koszary rosyjskie, a także 2 marca 1831 roku rozegrała się zwycięska dla powstańców bitwa pod Puławami.

Po upadku powstania Czartoryscy zostali zmuszeni do emigracji, a majątek uległ konfiskacie. Puławy stały się spokojną, prowincjonalną miejscowością. W roku 1842 dla zatarcia śladów polskości, władze rosyjskie przemianowały Puławy na Nową Aleksandrię. Zapoczątkowany został rozwój placówek naukowo-oświatowych. Kolejno tworzono: w 1844 r. Instytut Wychowania Panien; w 1862 r. Instytut Politechniczny i Rolniczo-Leśny, zamknięty po upadku powstania styczniowego; w 1869 r. Instytut Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa.

XX wiek

[edytuj | edytuj kod]

W kwietniu 1905 r. doszło w Puławach z inicjatywy SDKPiL do nieudanej próby powstania zbrojnego żołnierzy i okolicznych chłopów przeciwko władzom carskim[15]. W 1906 r. Puławy otrzymały prawa miejskie. W roku 1915 miasto opuściły wojska rosyjskie, potem austriackie. W czasie I wojny światowej Puławy doznały znacznych zniszczeń.

W sierpniu 1920 roku, gdy wojska polskie toczyły ciężkie walki pod Warszawą, Józef Piłsudski przyjmował defiladę wojsk w Puławach[16]. W okresie międzywojennym zaczął rozwijać się przemysł, oprócz tego w miejsce dawnego Instytutu Rolniczego, utworzono Państwowy Instytut Naukowy Gospodarstwa Wiejskiego. Miasto było etnicznie zróżnicowane, mieszkali tu Polacy, Żydzi i Rosjanie, wyznawcy chrześcijaństwa, prawosławia i judaizmu[17]. Rozwój miasta przerwał wybuch II wojny światowej, w której zginęła trzecia część mieszkańców.

W 1944 roku Puławy zostały zdobyte przez 8 Gwardyjską Armię i 2 Armię Pancerną Armii Czerwonej[18] oraz przez współdziałających z nią żołnierzy Armii Krajowej[19]. 24 kwietnia 1945 roku zgrupowanie organizacji Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość pod dowództwem Mariana Bernaciaka ps. „Orlik” rozbiło miejscowy Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego[20]. Ofiary z okresu II wojny światowej upamiętnia odsłonięty w 1963 na cmentarzu wojennym Pomnik Poległych i Pomordowanych autorstwa Adama Prockiego[21].

Powojenną historię zdominowała decyzja o budowie Zakładów Azotowych, podjęta przez polskie władze w 1960 roku. Po tej dacie nastąpił znaczny wzrost liczby ludności, zmienił się także charakter miejscowości. Z małego miasteczka Puławy stały się miastem przemysłowym.

Powierzchnię miasta kilkukrotnie powiększano. Już w 1907 roku włączono do niego pobliskie wsie: Mokradki oraz Puławską Wieś. 17 listopada 1933 przyłączono do niego z gminy Końskowola wsie: Włostowice i Wólkę Profecką, ponadto stację kolejową Puławy, część gruntów wsi Rudy i część lasu Ruda Czechowska[22]. 1 stycznia 1951 roku w skład Puław weszły z gminy Końskowola: las państwowy Ruda Czechowska oraz gospodarstwo rolne Michałówka i las instytutowy Ruda Las[23]. 31 grudnia 1964 roku obszar miasta powiększono kosztem gromady Gołąb, z której przyłączono 880 hektarów lasów państwowych oraz kosztem gromady Końskowola, z której przekazano 96 hektarów – część wsi Rudy[24].

W latach 1975–1998 Puławy należały administracyjnie do ówczesnego województwa lubelskiego.

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]

Burzliwe dzieje Puław pozostawiły po sobie liczne zabytki. W zasadzie wszystkie znajdują się w kompleksie pałacowo-parkowym, leżącym w pobliżu skarpy wiślanej.

Park

[edytuj | edytuj kod]
Pałac Czartoryskich od strony dziedzińca

Najbardziej okazały jest pałac Czartoryskich, wzniesiony pierwotnie przez Lubomirskich według barokowego projektu Tylmana z Gameren w latach 1676–1679. Do dzisiaj z tamtej budowli pozostało przyziemie od strony Łachy Wiślanej i sień na parterze za wejściem głównym. Spalony w 1706 r. przez Szwedów, pałac odbudowali w latach 1722–1736 Sieniawscy i Czartoryscy, według rokokowego projektu Jana Zygmunta Deybla. Ostatecznie w latach 1785–1810 pałac został przebudowany w stylu klasycystycznym przez Czartoryskich według projektu Chrystiana Piotra Aignera. Wnętrza centralnej – zabytkowej części pałacu w 2005 roku zostały udostępnione dla zwiedzających. Pałac Czartoryskich jest siedzibą Instytutu Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowego Instytutu Badawczego.

Pałac otacza park krajobrazowy o powierzchni 30 ha. Pierwotnie został założony przez Lubomirskich, jako park regularny, i od tamtego czasu podążał za zmianami stylu puławskiej rezydencji. W latach 1731–1736 przybrał styl francuski. W latach 1798–1806 księżna Izabela zmieniła go w ogród romantyczny w stylu angielskim, umieszczając w nim szereg budowli ogrodowych i rzeźb. W tym stanie park przetrwał do dzisiaj, aktualnie cały teren osady parkowo-pałacowej nazywa się Zespół Rezydencyjny Książąt Czartoryskich[25].

Świątynia Sybilli, zbudowana na wzór antycznej świątyni Westy w Tivoli pod Rzymem

Najciekawsza budowla znajdująca się w parku to Świątynia Sybilli (d. Świątynia Pamięci), wybudowana w latach 1798–1801 według projektu Aignera na wzór antycznej świątyni Westy w Tivoli pod Rzymem. W roku 1801 Izabela Czartoryska założyła tutaj pierwsze w Polsce muzeum, mające pobudzać patriotyzm w okupowanej Polsce.

Domek gotycki w Parku Czartoryskich

Niedaleko Świątyni Sybilli znajduje się Dom Gotycki, wybudowany w latach 1800–1809 również według projektu Aignera, otwarty z okazji pobytu w Puławach Józefa Poniatowskiego. Jest on obecnie siedzibą Muzeum Regionalnego PTTK. Obok Domku Gotyckiego stoi kopia rzeźby Tankred i Klorynda. Listę zabytków w parku uzupełniają:

  • kościół Wniebowzięcia NMP, wzniesiony w latach 1800–1803 na wzór rzymskiego Panteonu, od 1919 r. pełni rolę świątyni parafialnej,
Pałac Marynki (1790-94) zbudowany dla Marii Wirtemberskiej
Brama rzymska w zespole pałacowo-parkowym

Miasto

[edytuj | edytuj kod]
  • Budynek dawnego magistratu miejskiego
  • Budynek starostwa powiatowego
  • Dawna cerkiew pw. Świętej Trójcy (obecnie kościół pw. Matki Bożej Różańcowej)
  • Karczma „Pod Pielgrzymem”
  • Kościół katolicki pw. św. Józefa

Demografia

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Ludność Puław.

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego na dzień 31 grudnia 2021 roku w mieście mieszkało 46 304 osób, w tym 21 403 mężczyzn i 24 901 kobiet, a wskaźnik feminizacji wynosił wówczas 116 kobiet na 100 mężczyzn. Gęstość zaludnienia w tym okresie wynosiła 917,1 osób/km².[26]


  • Piramida wieku mieszkańców Puław w 2021 roku[26]:

Ludzie związani z Puławami

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Puławami.
 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Puławach.

Budżet

[edytuj | edytuj kod]

Budżet na 2021 rok[27]

Opis Budżet
dochody 286 207 194,91 zł
wydatki ogółem 299 956 509 zł
wydatki na inwestycje 17 110 000 zł

Nauka

[edytuj | edytuj kod]
 Osobne artykuły: Instytut Politechniczny i Rolniczo-Leśny, Instytut Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa i Państwowy Instytut Naukowy Gospodarstwa Wiejskiego.
Państwowy Instytut Weterynaryjny – Państwowy Instytut Badawczy

Począwszy od połowy XIX wieku w Puławach lokowane były instytucje naukowe. Obecnie ich lista jest następująca:

Oddziały:

Od 1993 Zakład Doświadczalny Echo-Son SA (45% własność IPPT PAN, 55% pracownicy TECHPAN)[29]. Obecnie Echo-Son zaangażowane są w konstruowanie wyrafinowanej aparatury ultrasonograficznej (USG)[29].

W roku 2008 puławskie instytuty naukowo-badawcze, Urząd Miasta Puławy oraz Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny im. K. Pułaskiego w Radomiu wystąpiły z inicjatywą utworzenia Puławskiego Parku Naukowo-Technologicznego na terenie Puławskiej dzielnicy Azoty. W rezultacie podjętych działań powstaje nowoczesna baza naukowo-dydaktyczna, której koszt budowy wynosić będzie 79 mln złotych. Kompleks będzie mieścić w swoich murach m.in. 4 Wydziały UTH w Radomiu, na których będą prowadzone studia w formie stacjonarnej i zaocznej. Ostatecznie nie doszło do realizacji pomysłu utworzenia wydziałów UTH. W roku 2013 została podpisana umowa między Uniwersytetem Marii Curie Skłodowskiej a Zakładami Azotowymi o utworzeniu jednostki uczelnianej wraz z organizacją kierunku Chemia Techniczna oraz współpracy naukowej uczelni z puławskimi instytucjami naukowymi[31]. W październiku 2014 roku studia rozpoczęli pierwsi studenci Wydziału Zamiejscowego UMCS w Puławach.

Edukacja

[edytuj | edytuj kod]
I Liceum Ogólnokształcące im. A.J. Księcia Czartoryskiego

W Puławach znajduje się 8 szkół podstawowych, 7 liceów ogólnokształcących, 8 zespołów szkół, jedna szkoła muzyczna I stopnia, Medyczne Studium Zawodowe oraz 5 szkół specjalnych. Ponadto w Puławach prowadzone są studia językowe w Nauczycielskim Kolegium Języków Obcych. Studia doktoranckie prowadzone są m.in. w Państwowym Instytucie Weterynarii, Instytucie Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa.

W 2014 roku nastąpiło otwarcie przez Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie - w miejsce Puławskiej Szkoły Wyższej istniejącej w latach 1997–2014 - Wydziału Zamiejscowego UMCS w Puławach, który kształci stacjonarnie i niestacjonarnie na kierunkach:

  • Administracja Publiczna
  • Chemia Techniczna
  • Fizjoterapia (wspólnie z Uniwersytetem Medycznym w Lublinie)
  • Wychowanie fizyczne

Likwidacja Wydziału zaplanowana na 2025 rok[32].

 Zobacz też: Lista placówek edukacyjnych w Puławach.


Wspólnoty wyznaniowe

[edytuj | edytuj kod]
Zespół kaplicy pałacowej, obecnie kościoła pw. Wniebowzięcia NMP w zespole pałacowo-parkowym
Kościół parafialny Matki Boskiej Różańcowej (dawna cerkiew garnizonowa)

Na terenie Puław działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

Kultura

[edytuj | edytuj kod]

W Puławach dzieciństwo spędził Bolesław Prus. W 1884 r. napisał Pleśń świata, jedną z najkrótszych swoich nowel, której akcję umieścił w pobliżu Świątyni Sybilli. W felietonie natomiast zatytułowanym Kartki z podróży.Puławy opisał osadę Puławy.

W latach osiemdziesiątych XX wieku w Puławach istniała prężna scena punkrockowa. Tu działały m.in. zespoły Trafo i Siekiera. Jego pierwszy wokalista, Tomasz Budzyński, po odejściu z Siekiery założył m.in. zespół Armia.

Od 2000 r. Puławy mają swój własny hejnał miejski. Autorem melodii jest znany polski jazzman Henryk Majewski[44]. W 2011 r. powstało Centrum Informacji Turystycznej znajdujące się obecnie na Skwerze Niepodległości, które przejęło funkcję rozwiązanego PTTK[45].

1 kwietnia 2023 roku przy ulicy Wojska Polskiego, została oddana do użytku jedna z nowocześniejszych w województwie lubelskim placówka Biblioteki Miejskiej - Mediateka[46].

Radio

[edytuj | edytuj kod]
  • Radio Impuls (Puławy) (pierwotnie Radio Puławy 24 – istniejąca od 2014 rozgłośnia internetowa oraz nadająca na 97,2 FM – moc nadajnika 2,5 kW, co zapewnia odbiór w Dęblinie, Kozienicach, Nałęczowie, Radomiu, Lublinie i Zwoleniu)
  • LPU Radio – internetowa rozgłośnia radiowa, lpuradio.pl
  • Radio Plus Lublin (91,2 MHz) – nadające w Puławach od 29 kwietnia 2020

Telewizja

[edytuj | edytuj kod]
  • LPUTV – lputv.pl

Internet bezpłatny

[edytuj | edytuj kod]

Puławy dysponują bezprzewodowym, publicznym i bezpłatnym dostępem do internetu, jest on realizowany w technologii Wi-Fi 802.11g. Aktualnie na infrastrukturę sieciową (o nazwie hotspot.um.pulawy.pl) składa się 20 nadajników w różnych częściach miasta.

Prasa

[edytuj | edytuj kod]

Muzea

[edytuj | edytuj kod]

Kino

[edytuj | edytuj kod]

Początki kinematografii w Puławach sięgają roku 1910[48].

  • Kino „Sybilla” – kino w 2009 r. zmodernizowało sprzęt. Od tego czasu jest możliwość oglądania wybranych filmów 3D przy użyciu specjalnych okularów.

Teatr

[edytuj | edytuj kod]
  • Puławski Ośrodek Kultury „Dom Chemika”

Organizacje patriotyczne i pro-obronne

[edytuj | edytuj kod]
  • Związek Strzelecki oddział Puławy im. 15 pułk. piechoty „Wilków” Armii Krajowej.
  • Związek Harcerstwa Polskiego w Puławach.

W latach 1985–1990 w Puławach w budynku Puławskiego Ośrodka Kultury „Dom Chemika” działało Harcerskie Centrum Komputerowe, pierwsza w Polsce placówka tego typu[49].

Kluby sportowe

[edytuj | edytuj kod]
Grupa Azoty Arena
Stadion MOSiR
  • Wisła Puławy – piłka nożna (II liga), lekkoatletyka, pływanie, podnoszenie ciężarów
  • Azoty-Puławy – piłka ręczna (superliga mężczyzn)
  • Puławiak Puławy – piłka nożna (rozgrywki juniorskie, A klasa, grupa Lublin II (mężczyźni))
  • KS Pogoń Mostostal Puławy – kolarstwo szosowe
  • MKS MOW Puławy – tenis stołowy (III liga mężczyzn)
  • UKS Bursa-Puławy- piłka ręczna (drużyny młodzieżowe – męskie i damskie)

Imprezy

[edytuj | edytuj kod]

Imprezy sportowe

[edytuj | edytuj kod]
  • Mistrzostwa Polski Juniorów 16 lat w pływaniu (styczeń – tylko 2010)
  • Grand Prix Puław w tenisie stołowym (od stycznia do grudnia)
  • Bieg Zielonych Sznurowadeł (marzec)
  • Grand Prix Puław w kolarstwie górskim MTB – Rowerem po zdrowie (od kwietnia do października)
  • Ogólnopolskie Biegi Uliczno-Przełajowe „O Błękitną Wstęgę Wisły” (maj)
  • Kryterium kolarskie o Puchar Prezydenta Puław (maj)
  • Ogólnopolski Turniej Tenisa Stołowego Amatorów (maj)
  • Mistrzostwa Województwa Lubelskiego Amatorów w siatkówce plażowej (sierpień)
  • Grand Prix Puław w siatkówce plażowej (od maja do września)
  • Mistrzostwa Województwa Lubelskiego Amatorów w kolarstwie górskim MTB (wrzesień)
  • Ogólnopolski Turniej Siatkówki Kobiet (listopad)
  • Ogólnopolskie Biegi Uliczno-Przełajowe „Biegi Niepodległości” (listopad)
  • Otwarte Mistrzostwa Polski Tang Soo Do (styczeń/luty/marzec)
  • „Puchar Wisły” w karate tradycyjnym (ostatni weekend sierpnia)
  • Mistrzostwa Polski w Trójboju Siłowym (2008) oraz Trójboju Siłowym Klasycznym (10–11 grudnia 2011)

Imprezy kulturalne

[edytuj | edytuj kod]
  • Festiwal Kolęd, konkurs szopek (styczeń)
  • Turniej Tańców Polskich „O Pierścień Księżnej Izabeli” – Mistrzostwa Polski (luty)
  • Turniej Powiatowy Ogólnopolskiego Konkursu Recytatorskiego (marzec)
  • Festiwal Muzyki Akordeonowej im. Ryszarda Malickiego (marzec)
  • Festiwal Książki (kwiecień)
  • Powiatowy Przegląd Teatrów Dziecięcych i Młodzieżowych (kwiecień)
  • Grand Prix Puław w Tańcach Dyskotekowych (kwiecień)
  • Puławski Festiwal Młodych Gitarzystów (maj)
  • Turniej powiatowy Małego Konkursu Recytatorskiego (maj)
  • Ogólnopolskie Puławskie Spotkania Lalkarzy (maj)
  • Festiwal im. Wincentego i Franciszka Lesslów w Puławach (maj-czerwiec)
  • Dni Puław (maj-czerwiec)
  • Międzynarodowe Warsztaty Jazzowe (lipiec)
  • Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowe (lipiec-sierpień)
  • Pożegnanie Lata, festyn rodzinny (wrzesień)
  • Dzień Papieski (październik)
  • Święto Pieczonego Ziemniaka (październik)
  • Jesienny Konkurs Recytatorski (październik)
  • Europejskie Dni Dziedzictwa (wrzesień)

Transport

[edytuj | edytuj kod]
Most im. Ignacego Mościckiego
Most im. Jana Pawła II

Kolej

[edytuj | edytuj kod]

Przez Puławy przebiega ważna linia kolejowa nr 7 łącząca Warszawę z granicą państwa w Dorohusku, a dalej z Kijowem.

W mieście funkcjonują przystanki i stacje kolejowe:

W Puławach znajduje się stara wojskowa linia kolejowa nr 82. Prawdopodobnie jest to jedyna w kraju linia, która biegła po moście pontonowym przez Wisłę. W okresie PRL (w 1975 r. i 1985 r.) odbywały się ćwiczenia wojskowe. W ich trakcie budowano most kolejowo-drogowy, po którym przejeżdżał pociąg, a następnie most był rozbierany.

Drogi

[edytuj | edytuj kod]

W granicach administracyjnych miasta przebiega droga krajowa nr 12 (S12) jako obwodnica Puław. W 2006 GDDKiA rozpoczęła budowę nowej przeprawy przez Wisłę, będącej elementem przyszłej obwodnicy. 12 lipca 2008 oddano do użytku nowy most im. Jana Pawła II w Puławach i całkowicie nową drogę od mostu do drogi krajowej nr 12 w miejscowości Zarzecze. Drugi etap obwodnicy od mostu do połączenia z drogą S17 na węźle „Kurów Zachód” ukończono w 2018 roku[50].

Przez Puławy przebiegają również drogi wojewódzkie nr 801, 824 i 874.

Zbudowany 1934 roku most drogowy most im. Ignacego Mościckiego po wybudowaniu obwodnicy stał się fragmentem drogi wojewódzkiej 874.

Komunikacja miejska

[edytuj | edytuj kod]

Za komunikację miejską w Puławach i regionie puławskim odpowiada Miejski Zakład Komunikacji w Puławach. W Puławach funkcjonuje 19 zwykłych linii autobusowych (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 11, 12, 14, 15, 16, 17, 19, 20, 22 oraz M1, M2), 2 linie kursujące w dzień targowy (18 i 28) oraz 8 linii szkolnych (9, 23, J1, J2, K1, K2, K3 i S7)[51]. MZK Puławy odpowiada także za komunikację miejską w Dęblinie, gdzie kursuje linia nr 31[52].

Bezpieczeństwo publiczne

[edytuj | edytuj kod]

Straż pożarna

[edytuj | edytuj kod]

W Puławach działają 3 jednostki straży pożarnej:

Gospodarka

[edytuj | edytuj kod]
Zakłady Azotowe Puławy

Na terenie miasta działa Puławski Park Przemysłowy, który ma za zadanie przyciągnąć poprzez ulgi podatkowe inwestorów[53]. Część terenów inwestycyjnych w Puławach, położonych w obrębie Zakładów Azotowych „Puławy” S.A. została także włączona do Starachowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej[54].

Przemysł

[edytuj | edytuj kod]
  • Zakłady Azotowe Puławy – uruchomione w 1966 r. „Azoty” są największym zakładem przemysłowym znajdującym się w granicach miasta i największym producentem nawozów sztucznych w Polsce. Dają zatrudnienie 4852 osób (stan z 31.12.2019)[55].
  • Mostostal Puławy
  • Remzap
  • Termochem

Handel

[edytuj | edytuj kod]
  • Hipermarkety: Kaufland, Carrefour oraz markety dyskontowe: Lidl (2 istniejące), Biedronka (4) oraz Stokrotki (4) etc.
  • Centra handlowe: w 2006 roku swoją działalność rozpoczęła pierwsza w mieście galeria o nazwie „Galeria Zielona”, która posiadała na swym dachu plac zabaw oraz tor do kartingu dla dzieci w sezonie letnim, a w sezonie zimowym funkcjonowało lodowisko. Galeria Nova (zakończenie budowy w 2012 r.). Centrum „Karuzela” (otwarcie 28 kwietnia 2022 r.). Galeria „Yeti” (otwarta w sierpniu 2000 r.)[56]
  • Markety budowlane: Brico Depot (na ul. Gościńczyk) oraz Leroy Merlin (ul. Dęblińska).
  • Markety elektroniczne: Media Expert, RTV Euro AGD etc.

Dzielnice i osiedla

[edytuj | edytuj kod]
Panorama osiedla Niwa
Panorama osiedla Niwa

Dzielnice

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Kalendarium Włostowic.
Wieżowce na Kołłątaja
  • Działki
  • Gajówka Piaski
  • Górna Niwa
  • Kolejowa
  • Las-Ruda
  • Leśniczówka Ruda
  • Majdan
  • Marynki
  • Michałówka
  • Mokradki
  • Płużki
  • Puławska Wieś
  • Puławy Fabryczne
  • Ruda Czechowska
  • Włostowice
  • Wólka Profecka
  • Zarzecze

Osiedla

[edytuj | edytuj kod]
Osiedle Kołłątaja
  • Górki
  • Kępa
  • Książęce Płużki
  • Majdan
  • Michałówka
  • Osiedle Czartoryskich
  • Osiedle Działki
  • Osiedle Gościńczyk
  • Osiedle gen. Witolda
  • Osiedle Górna Kolejowa
  • Osiedle Górna Niwa
  • Osiedle Kaniowczyków
  • Osiedle Kołłątaja
  • Osiedle Kusocińskiego
  • Osiedle Leśna
  • Osiedle Mokradki
  • Osiedle Niemcewicza
  • Osiedle Niwa
  • Osiedle Podlesie
  • Osiedle Serek
  • Osiedle Sienkiewicza
  • Osiedle Słoneczny Stok
  • Osiedle Włostowice
  • Osiedle Wróblewskiego
  • Osiedle Norwida
  • Piaski
  • Płużki
  • Puławska Wieś
  • Ruda Czechowska
  • Ruda Las
  • Wólka Profecka
  • Zarzecze
  • Żulinki

Miasta partnerskie

[edytuj | edytuj kod]
Miasta partnerskie Puław[57]
Państwo Miasto
 Ukraina Bojarka
 Portugalia Castelo Branco
 Francja Douai; współpraca zawieszona w lutym 2020[58]
 Ukraina Dublany
 Białoruś Nieśwież
 Niemcy Stendal

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ GUS. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym. Stan w dn. 2022-01-01. Format XLSX tabl. 22
  2. ↑ GUS Baza Demografia ludność w 2022 r..
  3. ↑ Trójkąt turystyczny Puławy – Kazimierz – Nałęczów. pulawy.powiat.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-01-23)]. na stronie Starostwa Powiatowego w Puławach.
  4. ↑ Informacje na stronie SSE Starachowice. sse.com.pl. [dostęp 2019-01-07].
  5. ↑ GUS - Bank Danych Lokalnych [online], bdl.stat.gov.pl [dostęp 2023-02-08].
  6. ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  7. ↑ Geneza nazwy „Puławy”. Urząd Miasta Puławy. [zarchiwizowane z tego adresu].
  8. ↑ Źródłosłów nazwy „Puławy” w artykule Mikołaja Spóza, puławskiego regionalisty – na stronie mmpulawy.pl.
  9. ↑ Adam Lerue, Album lubelskie. Oddział 2., Warszawa: Zakład Litograficzny Adolfa Pecq & Co. (Warszawa, 1858–1859.
  10. ↑ a b Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu: Puławy. [dostęp 2014-06-27].
  11. ↑ Dziennik Rozporządzeń c. i k. Jeneralnego Gubernatorstwa Wojskowego dla Austryacko-Węgierskiego Obszaru Okupowanego w Polsce 1916, Cz. 8 (11 maj) [online], dlibra.umcs.lublin.pl [dostęp 2023-02-25] (ang.).
  12. ↑ Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
  13. ↑ Jacek Pielas, Podział latyfundium Łukasza Opalińskiego, marszałka nadwornego koronnego z lat 1668-1670, w: Inter maiestatem ac libertatem. Studia z dziejów nowożytnych dedykowane Profesorowi Kazimierzowi Przybosiowi, red. J. Stolicki, M. Ferenc, J. Dąbrowski, Kraków 2010, s. 158.
  14. ↑ Mariusz Karolak: Historia powstania twierdzy w Dęblinie. www.mariuszkarolak.pl. [dostęp 2019-06-08]. (pol.).
  15. ↑ Jan Sobczak, Dwa nurty w polskim ruchu robotniczym: SDKPiL i PPS. Rewolucja 1905-1907, Warszawa: Książka i Wiedza, 1984, s. 56.
  16. ↑ Janusz Szczepański „Władze i społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej wobec bolszewickiego zagrożenia w 1920 roku“ Wydawnictwo Sejmowe 2022, ISBN 978-83-7666-720-1, s. 462
  17. ↑ Mariusz Karolak, Ludność Puław i powiatu puławskiego na początku lat 20. XX wieku – | Mariusz Karolak | [online], 8 czerwca 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-06-08].
  18. ↑ Dolata 1971 ↓, s. 462.
  19. ↑ Tadeusz Żenczykowski, Polska lubelska 1944, Warszawa 1990, s. 31.
  20. ↑ Tadeusz Swat, „...Przed Bogiem i historią”. Księga ofiar komunistycznego reżimu w Polsce lat 1944–1956. Mazowsze. Warszawa 2003, s. 332.
  21. ↑ Irena Grzesiuk-Olszewska: Polska rzeźba pomnikowa w latach 1945–1995. Warszawa: Neriton, 1995, s. 79.
  22. ↑ Dz.U. z 1933 r. nr 90, poz. 701.
  23. ↑ Dz.U. z 1950 r. nr 47, poz. 430.
  24. ↑ Dz.U. z 1964 r. nr 21, poz. 140.
  25. ↑ Mariusz Karolak, Atrakcje turystyczne Puław – | Mariusz Karolak | [online] [dostęp 2020-02-02] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-02] (pol.).
  26. ↑ a b Puławy w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-10-15], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  27. ↑ Biuletyn Informacji Publicznej [online], umpulawy.bip.lubelskie.pl [dostęp 2021-12-21].
  28. ↑ http://www.ippt.gov.pl Institute of Fundamental Technological Research, PAN, Warsaw, Poland.
  29. ↑ a b Echo-Son S.A. – producent wysokiej jakości ultrasonografów (aparatów USG) od 1993 – Echo-Son S.A. jest polskim producentem ultrasonografów od 1993. Posiadamy certyfikaty CE [online], www.echoson.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
  30. ↑ Informacje na stronie Urzędu Miasta w Puławach o nowo powstałym puławskim oddziale Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi. [dostęp 2019-11-10].
  31. ↑ O Wydziale – Zamiejscowy w Puławach – Wydziały – Strona główna UMCS [online], www.umcs.pl [dostęp 2018-01-18] (pol.).
  32. ↑ Dominik Kęsik, To koniec UMCS w Puławach [online], Wspólnota Puławska, 6 listopada 2022 [dostęp 2024-05-02].
  33. ↑ Buddyzm Diamentowej Drogi – Grupa Medytacyjna w Puławach [online], pulawy.buddyzm.pl [dostęp 2020-04-26].
  34. ↑ Ośrodki. buddyzm.pl. [dostęp 2022-08-23].
  35. ↑ Zbory. adwent.pl. [dostęp 2022-08-23].
  36. ↑ Zbory. baptysci.pl. [dostęp 2022-08-23].
  37. ↑ Woj. lubelskie. kchwe.pl. [dostęp 2022-08-23].
  38. ↑ Kościół Ewangelicko-Metodystyczny w Puławach. metodysci.net.pl. [dostęp 2022-08-23].
  39. ↑ Parafie. metodysci.pl. [dostęp 2022-08-23].
  40. ↑ Dekanat puławski. archidiecezjalubelska.pl. [dostęp 2022-08-23].
  41. ↑ Dekanat lubelski. orthodox.pl. [dostęp 2022-08-23].
  42. ↑ Sala Królestwa Świadków Jehowy.
  43. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-20].
  44. ↑ Mariusz Karolak: Hejnał miasta Puławy. www.mariuszkarolak.pl. [dostęp 2019-06-08]. (pol.).
  45. ↑ Mariusz Karolak, Centrum Informacji Turystycznej w Puławach [online], 21 marca 2020 [dostęp 2020-03-29] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-29] (pol.).
  46. ↑ Uroczyste otwarcie Mediateki [online], Oficjalny Portal Urzędu Miasta Puławy, 3 kwietnia 2023 [dostęp 2024-02-01] (pol.).
  47. ↑ Muzeum Badań Polarnych zostanie przeniesione do filii UMCS w Puławach [online], dzieje.pl [dostęp 2024-02-01] (pol.).
  48. ↑ Dziennik Wschodni, Początki puławskiego kina. Najpierw filmy patriotyczne [online], Dziennik Wschodni [dostęp 2024-05-28] (pol.).
  49. ↑ Mariusz Karolak: Harcerskie Centrum Komputerowe w Puławach. www.mariuszkarolak.pl. [dostęp 2019-06-08]. (pol.).
  50. ↑ Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad: Szybciej z Lublina do centrum Polski. gddkia.gov.pl, 2018-08-22. [dostęp 2018-08-22]. (pol.).
  51. ↑ ROZKŁAD JAZDY – MZK Puławy [online] [dostęp 2022-07-01] (pol.).
  52. ↑ Miejski Zakład Komunikacji w Puławach: Uruchomienie komunikacji miejskiej w Dęblinie – linia 31. mzk.pulawy.pl. [dostęp 2017-01-14]. (pol.).
  53. ↑ https://archive.ph/20120911185249/http://www.ppp.pulawy.com/pl/Czym_jest_Pulawski_Park_Przemyslowy.html Puławski Park Przemysłowy.
  54. ↑ https://web.archive.org/web/20111227094031/http://www.sse.com.pl/tereny Specjalna Strefa Ekonomiczna „Starachowice”.
  55. ↑ Sprawozdanie na temat informacji niefinansowych Grupy Kapitałowej Grupa Azoty za okres 12 miesięcy zakończony 31 grudnia 2019 [online], 7 kwietnia 2020, strona 39.
  56. ↑ Informacje o centrum – C.H.Yeti [online], yetipulawy.pl [dostęp 2022-07-01].
  57. ↑ Współpraca Zagraniczna – Lista – Oficjalny Portal Urzędu Miasta Puławy [online], www.pulawy.eu [dostęp 2022-07-01].
  58. ↑ Maria Frankowska, Francuskie Douai zawiesza współpracę z Puławami za strefę anty LGBT. Mer: „Przemoc zaczyna się od słów” [online], oko.press, 2 marca 2020 [dostęp 2020-03-02].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Bolesław Dolata: Wyzwolenie Polski 1944-1945. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1971.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Gmina Puławy
Wsie
Części wsi
  • Kuroszów
  • Wólka Pachnowolska
  • Żabianka
  • Żuławy
Dawne wsie

Herb gminy Puławy

Puławy
Części miasta wg TERYT

Herb Puław

Miasta województwa lubelskiego
Miasta powiatowe
Miasta powiatów grodzkich
Miasta powiatów ziemskich
Miasta gminne

Herb województwa lubelskiego

Powiat puławski
Miasta
Gminy miejskie
Gminy miejsko-wiejskie
Gminy wiejskie

Herb powiatu puławskiego

Powiat nowoaleksandryjski / puławski (1867–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta
Osiedla (1954–1972)
Gminy wiejskie
(1867–1954 i 1973–1975)
Gromady
(1954–1972)
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Puławy&oldid=75070951”