Saga (literatura)

Scena z islandzkiego manuskrypu z XVII wieku.

Saga (is. sögur) staroskandynawskie dzieło epickie o legendarnych lub historycznych bohaterach i wybitnych rodach – wyprawach Wikingów, migracji na Islandię.

Geneza i tematyka

Pierwotnie przekazywane ustnie, były w wiekach XIII - XIV spisywane na Islandii w języku staronordyjskim (wyjątkiem jest datowana na XII wiek Saga o Gotlandczykach, spisana w języku starogotlandzkim). Dzieli się je zwykle – na podstawi tematyki – na pięć grup:

• sagi królewskie, poświęcone władcom norweskim i duńskim, sprawującym rządy w IX-XII wieku;
• sagi islandzkie, dotyczące okresu pierwszego osadnictwa i kształtowania się zrębów państwowości islandzkiej, to jest latom 900-1030; są to w większości dzieła anonimowe, powstałe w XII-XIII wieku i zawierające dzieje wielkich rodów islandzkich (niektóre z nich: Saga o Egilu, Saga o Njalu, Saga o Gislim);
• sagi bohaterskie, zainspirowane mitologią germańską (np.Saga o Volsungach);
• tak zwane sagi współczesne – powstały w XII i XIII wieku, ale koncentrowały się wokół postaci wodzów i biskupów współczesnych autorom, z których nie wszyscy byli anonimowi;
• sagi rycerskie, na które składają się głownie przekłady i przeróbki obcych romansów (m.in. o Trystianie i Izoldzie, Aleksandrze Wielkim, Karolu Wielkim, królu Arturze).

Z początkiem XIV wieku twórcy sag zaczęli porzucać stopniowo oryginalne motywy islandzkie na rzecz wzorów obcych, głównie romańskich i celtyckich, a do gatunku coraz bardziej przenikały wątki fantastyczne.

Nowożytność

Przez bardzo długi okres sagi nie były znane w innych literaturach europejskich, dopiero w II połowie XIX wieku zostały spopularyzowane w Europie dzięki angielskim tłumaczeniom i parafrazom autorstwa Williama Morrisa, stając się przedmiotem zainteresowania, a także inspiracji – np. Henry Wadsworth Longfellow, pisząc swój poemat Saga of King Olaf (Saga o królu Olafie), czerpał ze zbioru staroislandzkich sag Heimskringla.

W Polsce sagi opracowywał m.in. Artur Górski (Saga o Gislim wyjętym spod prawa i inne sagi islandzkie, 1931)

Przykładowe sagi: Saga o Njalu, Saga o Gunnlaugu Wężowym Języku, Saga o Fridthiofie Śmiałym, Saga rodu z Laxdalu, Saga o Egilu.

Sagi przetłumaczone na język polski

• Saga o Hawardzie z Fiordu Lodowego (Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1960)
• Saga o Hrafnkelu, Ofiarniku Freja (Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1960)
• Saga o Gudrun (Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1960)
• Saga o Gislim Wyjętym Spod Prawa (Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1960)
• Saba o Iorsteinie Obitym (Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1960)
• Saga o Gunnlaugu Wężowym Języku (Ossolineum, Wrocław 1968; Biblioteka Narodowa Seria II, Nr 157)
• Saga o Njalu (Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1968)
• Saga o Egillu (Wyd. Poznańskie, Poznań 1974)
• Saga rodu z Laxdalu (Wyd. Poznańskie, Poznań 1973)
• Saga o Eryku Rudym (Księgarnia Akademicka, Kraków 2006)
• Saga o Grenlandczykach (Księgarnia Akademicka, Kraków 2006)
• Saga o Halfdanie, synu Eysteinna (Wydawnictwo Armoryka, Sandomierz 2008)
• Saga o Hønsa-Thórim (Wyd. Armoryka, Sandomierz 2008)
• Saga o Völsungach (Wyd. Armoryka, Sandomierz 2009)
• Saga o Viga-Glumie (Wyd. Armoryka, Sandomierz 2010)
• Saga o wikingach z Jom (Jómsvikinga saga) (Wyd. Armoryka, Sandomierz 2011)
• Saga o Hallfredzie skaldzie kłopotliwym (Wyd. Chronicon, Wrocław 2011)

Współcześnie

Obecnie sagą nazywane są również utwory epickie opisujące losy rodziny lub pojedynczego bohatera.

W Polsce znana jest wydana w 1922 roku powieść Saga rodu Forsythe'ów autorstwa Johna Galsworthy'ego, jak również serial na podstawie tej powieści.

Sagą o wiedźminie nazwał cykl książek o wiedźminie Geralcie wydawca tegoż cyklu. Sam autor – Andrzej Sapkowski – zamierzał nadać mu tytuł Krew elfów.

Wydawnictwo Pol-Nordica wydało kilka razy Sagę o Ludziach Lodu, Sagę o Czarnoksiężniku czy Sagę o Królestwie Światła autorstwa norweskiej pisarki Margit Sandemo.

Zobacz też

• literatura islandzka
• Saga (grupa muzyczna)
• Saga (miasto)

Bibliografia

1. J.A. Cuddon, Dictionary of Literary Terms and Literary Theory, Penguin Books, 1991, ISBN 0-14-051227-6
2. Słownik terminów literackich, red. Janusz Sławiński, Ossolineum, 2000, ISBN 83-04-04417-X
3. Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, tom 10, Warszawa, 1967