Akad (miasto)

mapa głównych miast południowej Mezopotamii okresu akadyjskiego i okresu Ur III z zaznaczonym przypuszczalnym położeniem Agade.

Ak(k)ad, Ak(k)ade, Agade (zapisywane w piśmie klinowym A-ga/ka₃-de₃^ki) – starożytne miasto w Mezopotamii, stolica imperium akadyjskiego za czasów panowania Sargona Wielkiego i jego następców; nierozpoznane archeologicznie.

Historia

Najwcześniejsza wzmianka o mieście pochodzi z jednej z „dat rocznych” Enszakuszany, władcy II dynastii z Uruk, który żył najprawdopodobniej jedno pokolenie przed Sargonem. Wzmianka ta wskazywałaby, iż miasto to już istniało w czasie, kiedy Sargon (jak głoszą to jego inskrypcje) miał je jakoby założyć. Za panowania Sargona Agade stało się stolicą jego państwa. Zachowane teksty z czasów panowania dynastii akadyjskiej opisują Agade jako wielką, wspaniałą imperialną stolicę, pełną świątyń i pałaców, z działającym portem i rozwiniętą administracją. Najsławniejsza z mezopotamskich „lamentacji nad upadkiem miast”, tzw. „Przeklęcie miasta Agade”, którego tekst powstał ok. 100 lat po upadku imperium akadyjskiego, opisuje upadek i porzucenie miasta Agade jako symbol upadku całego imperium. Źródła historyczne wskazują jednak, iż Agade zamieszkane było przez kolejne siedemnaście wieków. W okresie panowania III dynastii z Ur było siedzibą gubernatora jednej z prowincji. W prologu do Kodeksu Hammurabiego opisana jest wciąż istniejąca w tym mieście świątynia E-ulmasz – świątynia bogini Isztar. Część miasta zamieszkana była jeszcze na pewno w okresach: kasyckim, nowoasyryjskim i nowobabilońskim. Ostatni raz miasto wspomniane jest w dokumencie datowanym na 29 rok panowania Dariusza I Wielkiego.

Lokalizacja Agade

Dokładna lokalizacja miasta pozostaje nieznana. Ze źródeł pisanych wiadomo, iż leżeć ono musiało w pobliżu miast Kisz, Babilon i Sippar. Publikacja w 1972 roku raportu z dwóch badań powierzchniowych okolic Kisz (M. Gibson, "The City and Area of Kish", Miami 1972) podniosła na nowo kwestię lokalizacji stolicy Sargona. Išan Mizjad, jedno ze stanowisk zidentyfikowanych w trakcie tych badań powierzchniowych, leżące pomiędzy Kisz a Babilonem, w pobliżu starożytnego koryta Eufratu, ze względu na jego lokalizację, topografię i historię zasiedlenia, zostało wskazane jako możliwy kandydat do identyfikacji z Agade. Irackie wykopy sondażowe na stanowisku odsłoniły dowody na istnienie w tym miejscu osiedla z okresu panowania III dynastii z Ur, ale nie dotarły do warstw akadyjskich. Analiza występowania Agade w tekstach historycznych zdaje się wskazywać jednak na lokalizację tego miasta ok. 50 km dalej na północny-wschód, u zbiegu rzek Tygrys i Dijala.

Bibliografia

• Harvey Weiss, hasło Akkade, w: Eric M. Meyers (ed.), "The Oxford Encyclopedia of Archaeology in the Near East", vol. I, Oxford University Press, New York-Oxford 1997, s. 41-44.

Literatura (wybór)

• M. Gibson, "The City and Area of Kish", Miami 1972.
• A.M. Mahdi, “Ishan Mizyad: Important centre agadéene”, Histoire et Archéologie 103 (1986), s. 65-67.
• G.J.P. McEwan, “Agade after the Gutian Destruction: The Afterlife of Mesopotamian City”, Archiv für Orientforschung 29 (1982), s. 8-13 (wzmianki o Agade w tekstach po upadku imperium).
• Ch. Wall-Romana, “An Areal Location of Agade”, Journal of Near Eastern Studies 49/3 (1990), s. 205-245 (dane epigraficzne dla lokalizacji Agade w pobliżu rzeki Tygrys).
• H. Weiss, “Kish, Akkad and Agade”, Journal of the American Oriental Society 95/3 (1975), s. 434-453.