Irena Grzywacz
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
Irena Grzywacz (ur. 4 lutego 1920 r. w Bednarach Kolonii koło Łowicza, zmarła 24 września 1939 r. w Miętkiem koło Mircza). Członkini Przysposobienia Wojskowego Kobiet, uczestniczka II wojny światowej, rozstrzelana przez żołnierzy Armii Czerwonej.
Dzieciństwo i młodość
Irena Grzywacz urodziła się 4 lutego 1920 r. w Bednarach (gmina Nieborów, powiat łowicki, województwo łódzkie). Jej rodzicami byli: Władysław Grzywacz, ślusarz kolejowy i Zofia z Cedrowskich. Miała dwoje młodszego rodzeństwa: brata Ryszarda (ur. 1922 r.) i siostrę Helenę (1926 r.). W 1932 roku rodzina przeprowadziła się do Łowicza, zamieszkując kolejno przy ul. Kaliskiej 20, Tkaczew 7 i ostatecznie 1 Maja 11. Irena rozpoczęła naukę w Gimnazjum Żeńskim im. Juliana Ursyna Niemcewicza (obecnie jest to I Liceum Ogólnokształcące im. Józefa Chełmońskiego przy ul. Bonifraterskiej 3). Wykazywała zainteresowanie przedmiotami humanistycznymi. Po maturze, którą zdała 26 maja 1939 roku, zamierzała rozpocząć studia dziennikarskie w Warszawie. Należała do paramilitarnej organizacji Przysposobienia Wojskowego Kobiet (PWK), została komendantką hufca szkolnego podlegającego placówce w Łowiczu. Latem 1939 r. uczestniczyła w obozie PWK w Spale.
II wojna światowa
Wybuch wojny przekreślił plany wykorzystania kobiet w walce z agresorem, nie zorganizowano bowiem dla nich komórek mobilizacyjnych. Pierwsze dyrektywy na ten temat powstały dopiero podczas ewakuacji rządu i naczelnego dowództwa pod Łuckiem w drugiej dekadzie września.
Na początku września 1939 r. Irena wraz z innymi uczniami pełniła dyżury w budynku szkolnym. Przez Łowicz przetaczała się fala uchodźców wojennych z zachodu, przemieszczały się też kolumny wycofującego się w kierunku stolicy polskiego wojska.
Rodzina Grzywaczów z powodu trafienia ich domu niemiecką bombą zamieszkała u krewnych przy ul. Stanisławskiego. Między 9 a 22 września w okolicy Łowicza toczyła się bitwa nad Bzurą. Ireny i jej brata Ryszarda nie było już w mieście, bowiem z grupą harcerzy udali się w kierunku Warszawy. Po ustaniu działań wojennych Ryszard w cywilnym ubraniu powrócił do Łowicza. Z jego relacji wiadomo, że rozstał się z siostrą w Chełmie Lubelskim, gdzie w tamtejszym szpitalu miała pełnić funkcję sanitariuszki. Dalszy los Ireny przez długie powojenne lata był nieznany. Rodzina poszukiwała ją za pośrednictwem Międzynarodowego Czerwonego Krzyża, jednakże bez rezultatów. Dopiero dzięki wspomnieniom ocalonego z bolszewickiej egzekucji żołnierza września kaprala Szczepana Lewandowskiego pochodzącego z Puszczykowa, udało się ustalić dalszy jej los. Wspomnienia opublikowano w czasopiśmie „Prawo i życie” w 1991 roku.
Dalsze losy
Szczepan Lewandowski został zmobilizowany na 3 dni przed wybuchem wojny. Otrzymał przydział do 24. pułku piechoty w Łucku, do którego dotarł 2 września 1939 roku. Jego pułk został skierowany do Włodzimierza Wołyńskiego i tam rozwiązany. Broń, sprzęt i umundurowanie zatopiono lub spalono. Żołnierze powracający do domów przeprawiali się wpław na lewy brzeg Bugu.
Lewandowski z kilkoma kolegami dotarł do wsi Miętkie koło Hrubieszowa (w gminie Mircze). W miejscowym folwarku stacjonowała grupa kilkudziesięciu polskich żołnierzy.
24 września 1939 roku przebywających tam żołnierzy zaatakowali czerwonoarmiści. Potyczka w parku otaczającym dwór trwała kilkadziesiąt minut. Wobec zdecydowanej przewagi przeciwnika polscy żołnierze poddali się.
Po złożeniu broni Rosjanie oddzielili oficerów i podoficerów od szeregowych. Kapral Szczepan Lewandowski znalazł się w grupie przeznaczonej do egzekucji. Zapamiętał, że w folwarku była też młoda dziewczyna, która zaprotestowała przeciw postępowaniu Rosjan, powołując się na międzynarodowe konwencje humanitarne. Sowieci zlekceważyli jej uwagi i dołączyli ją do grupy prowadzonej do rozstrzelania.
Na polu za folwarkiem rozstrzelali 14 polskich żołnierzy i sanitariuszkę Irenę Grzywacz. Udało się przeżyć dwóm osobom, wspomnianemu kapralowi, który wyszedł z tego zdarzenia bez szwanku oraz podporucznikowi Tadeuszowi Sołtysowi z okolic Rawy Ruskiej, który był ranny w ramię.
Po odejściu Rosjan obaj wydostali się spod ciał zabitych i udali się w powrotną drogę do domów. Mieszkańcy Miętkiego pochowali ciała polskich żołnierzy na cmentarzu prawosławnym. Ich grób był nieoznakowany, ale na pobliskiej mogile wyryto napis, że obok spoczywają rozstrzelani polscy żołnierze. Irenę Grzywacz zakopali obok tego miejsca.
Miała przy sobie dokumenty i dlatego mieszkańcy zapamiętali jej nazwisko. Wiele lat po wojnie 30 kwietnia 2008 r. dokonano ekshumacji. Ponieważ przy żołnierzach nie odnaleziono nieśmiertelników nie udało się ustalić nazwisk wszystkich tam pochowanych.
Miejsca pamięci
- Zbiorowa mogiła wojenna na cmentarzu rzymsko – katolickim we wsi Mircze. Spośród pochowanych zidentyfikowano dotąd i wymieniono imiennie jedynie 3 żołnierzy i sanitariuszkę Irenę Grzywacz.
- Na Cmentarzu Kolegiackim w Łowiczu u zbiegu ulic Blich i Seminaryjnej już w czasie drugiej wojny światowej krewni przekonani, że Irena Grzywacz zginęła umieścili tablicę pamiątkową o treści: „Śp. Irena Grzywacz. Zginęła w obronie ojczyzny we wrześniu 1939 r. w 19 – tym roku życia. Cześć Jej pamięci”.
- Nazwisko Ireny Grzywacz znajduje się w hallu łowickiego muzeum (Stary Rynek 5/7) wśród czterdziestu nazwisk nauczycieli i absolwentów łowickich szkół, którzy oddali życie za Polskę podczas II wojny światowej.
- 10 listopada 2010 roku w 92. rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości uczniowie i nauczyciele Szkoły Podstawowej im. Jana Pawła II przy ul. Al. Legionów Polskich w Bednarach posadzili Dąb Pamięci Ireny Grzywacz.
- Biografię Ireny Grzywacz przedstawia pierwszy rozdział zatytułowany „Irena” Szymona Nowaka, pt. "Dziewczyny Wyklęte 2" wydanej przez Wydawnictwo Fronda w 2020 r.
- Postać sanitariuszki z Łowicza przypomniał historyk pan Marek Wojtylak w artykule „Zginęła w obronie Ojczyzny” zamieszczonym w Kwartalniku historycznym dodatku do pisma „Nowy Łowiczanin”.
- Liszewski Bogumił poświęcił wiersz dedykowany młodej sanitariuszce zatytułowany "Dwa guziki".
Patronat
Dziewiąta Mirecka Drużyna Harcerek „Tajemnica” nosi imię Ireny Grzywacz.
Przypisy
Bibliografia
- Wojtylak Marek, Zginęła w obronie Ojczyzny, Nowy Łowiczanin, Kwartalnik historyczny, Rok VII, nr 2 (25) Czerwiec 2009, s. I i II.
- Wójtowicz Leszek, Sanitariuszka Irena, Dziennik Wschodni, wydanie internetowe z 3 kwietnia 2009 r., https://www.dziennikwschodni.pl/magazyn/sanitariuszka-irena,n,1000089395.html.
Kategoria:Kobiety – II wojna światowa Kategoria:Pochowani na Cmentarzu w Mirczu Kategoria:Polegli w II wojnie światowej Kategoria:Urodzeni w 1920 Kategoria:Zmarli w 1939 Kategoria:Uczestnicy bitwy w Miętkiem (1939)
