Przylaszczka
 Przylaszczka pospolita | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
przylaszczka | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Hepatica Mill. Gard. Dict. Abr. ed. 4.. 28 Jan 1754 | |||
| Synonimy | |||
| |||
| Homonimy | |||
|
Hepatica Adans. = Conocephalum J. Hill[4] | |||
Przylaszczka (Hepatica Mill.) – rodzaj roślin z rodziny jaskrowatych. Rośliny występują na półkuli północnej w klimacie umiarkowanym – w Europie, Azji i wschodniej części Ameryki Północnej[3]. W Polsce występuje jeden gatunek – przylaszczka pospolita Hepatica nobilis[5], będąca gatunkiem typowym rodzaju[4].
Według części ujęć systematycznych (także Linneusza) rodzaj nie jest wyróżniany. Gatunki tu zaliczane włączane są do rodzaju zawilec (Anemone)[6][7]. W ujęciach wyróżniających rodzaj zalicza się tu ok. 7[8]–9[3] gatunków, różne ich liczby powstają w zależności od traktowania niektórych taksonów w randze odmian, podgatunków lub gatunków.
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Rośliny z kłączem, z którego wyrastają gęste korzenie i pojedyncze, długoogonkowe liście. Liście są wcinane na trzy lub pięć klap, na brzegu całobrzegie lub ząbkowane. Na szczycie łodygi pojedynczy kwiat wsparty przypominającymi kielich, zielonymi podsadkami. Kwiat jest obupłciowy, z pojedynczym okółkiem listków okwiatu, licznymi pręcikami i słupkami. Owocem jest niełupka[8].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]W pierwszych pracach systematycznych Linneusza (Species Plantarum 1753) gatunki zaliczane później do tego rodzaju włączone zostały do rodzaju zawilec Anemone. Później jednak dominował w systematyce pogląd o odrębności rodzaju Hepatica ustalony też wcześnie, bo już w 1754 roku przez Philipa Millera[4]. Kwestia odrębności rodzaju Hepatica wróciła w końcu XX wieku wraz z analizami filogenetycznymi bazującymi na cechach molekularnych i morfologicznych. W ich rezultacie bowiem zaproponowano włączenie kilku linii rozwojowych sztucznie rozdzielanych, a tworzących jeden klad określany mianem rodzaju zawilec Anemone sensu lato[7][9].
Kluczowe znaczenie dla wyodrębnienia rodzaju Hepatica miało odkrycie, że Anemone sensu lato nie tworzy grupy monofiletycznej, lecz stanowi parafiletyczny grad ewolucyjny prowadzący do pary rodzajów powojnik Clematis i Anemoclema[10] (wcześniej uznawano, że cała grupa Anemone sensu lato jest monofiletyczna, ponieważ w badaniach w latach 90. użyto rodzaju Clematis w roli grupy zewnętrznej[7][11]). Ze względu na rozpoznawalność i znaczenie rodzaju Clematis, jego włączenie do rodzaju Anemone uznano za zbyt wywrotowe dla klasyfikacji i w efekcie dla jego zachowania wrócono do koncepcji podziału całej grupy Anemone na drobne, monofiletyczne rodzaje, w tym też wyodrębniając rodzaj przylaszczka Hepatica[11].
Rodzaj należy do rodziny jaskrowatych z rzędu jaskrowców[2]. W obrębie rodziny klasyfikowany jest do podrodziny Ranunculoideae Arnott, plemienia Anemoneae[12].
- Hepatica acutiloba DC.
- Hepatica americana (DC.) Ker Gawl.
- Hepatica asiatica Nakai
- Hepatica falconeri (Thomson) Steward
- Hepatica henryi (Oliv.) Steward
- Hepatica insularis Nakai
- Hepatica maxima (Nakai) Nakai
- Hepatica × media Simonk. – przylaszczka pośrednia
- Hepatica nobilis Schreb. – przylaszczka pospolita
- Hepatica transsilvanica Fuss – przylaszczka siedmiogrodzka
Uprawa
[edytuj | edytuj kod]Przylaszczki preferują gleby pochodzenia wapiennego. Mogą rosnąć w różnorodnych warunkach. Spotykane zarówno w cienistych lasach, zaroślach jak i na otwartych, słonecznych łąkach. W zimie, ukryte pod pokrywą śnieżną dobrze znoszą znaczne mrozy.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).
- ↑ a b c d Hepatica Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-08-27].
- ↑ a b c Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-04].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 93, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ Genus: Hepatica Mill.. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-03-04].
- ↑ a b c Sara B. Hoot, Anton A. Reznicek, Jeffrey D. Palmer. Phylogenetic Relationships in Anemone (Ranunculaceae) Based on Morphology and Chloroplast DNA. „Systematic Botany”. 19, 1, 1994. DOI: 10.2307/2419720.
- ↑ a b Hepatica Miller. Flora of China. [dostęp 2010-03-04]. (ang.).
- ↑ Anemone Linnaeus. Flora of North America. [dostęp 2010-03-03]. (ang.).
- ↑ Samuli Lehtonen, Maarten J. M. Christenhusz, Daniel Falck. Sensitive phylogenetics of Clematis and its position in Ranunculaceae. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 182, 4, s. 825–867, 2016. DOI: 10.1111/boj.12477.
- ↑ a b Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, James W. Byng, The Global Flora, Plant Gateway, 2018, s. 73, ISBN 978-0-9929993-5-3.
- ↑ Genus Hepatica Mill.. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2022-08-27]. (ang.).
- ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 96. ISBN 978-83-925110-5-2.
