Przylaszczka

Przylaszczka
	; Przylaszczka pospolita
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	jaskropodobne
Rząd	jaskrowce
Rodzina	jaskrowate
Rodzaj	przylaszczka
	Nazwa systematyczna
	Hepatica Mill.; Gard. Dict. Abr. ed. 4.. 28 Jan 1754
Synonimy
	Isopyrum Adans.;
	Isopyrum Adans.;
	Homonimy
	Hepatica Adans. = Conocephalum J. Hill
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Przylaszczka (Hepatica Mill.) – rodzaj roślin z rodziny jaskrowatych. Rośliny występują na półkuli północnej w klimacie umiarkowanym – w Europie, Azji i wschodniej części Ameryki Północnej^[3]. W Polsce występuje jeden gatunek – przylaszczka pospolita Hepatica nobilis^[5], będąca gatunkiem typowym rodzaju^[4].

Według części ujęć systematycznych (także Linneusza) rodzaj nie jest wyróżniany. Gatunki tu zaliczane włączane są do rodzaju zawilec (Anemone)^[6]^[7]. W ujęciach wyróżniających rodzaj zalicza się tu ok. 7^[8]–9^[3] gatunków, różne ich liczby powstają w zależności od traktowania niektórych taksonów w randze odmian, podgatunków lub gatunków.

Morfologia

Rośliny z kłączem, z którego wyrastają gęste korzenie i pojedyncze, długoogonkowe liście. Liście są wcinane na trzy lub pięć klap, na brzegu całobrzegie lub ząbkowane. Na szczycie łodygi pojedynczy kwiat wsparty przypominającymi kielich, zielonymi podsadkami. Kwiat jest obupłciowy, z pojedynczym okółkiem listków okwiatu, licznymi pręcikami i słupkami. Owocem jest niełupka^[8].

Systematyka

W pierwszych pracach systematycznych Linneusza (Species Plantarum 1753) gatunki zaliczane później do tego rodzaju włączone zostały do rodzaju zawilec Anemone. Później jednak dominował w systematyce pogląd o odrębności rodzaju Hepatica ustalony też wcześnie, bo już w 1754 roku przez Philipa Millera^[4]. Kwestia odrębności rodzaju Hepatica wróciła w końcu XX wieku wraz z analizami filogenetycznymi bazującymi na cechach molekularnych i morfologicznych. W ich rezultacie bowiem zaproponowano włączenie kilku linii rozwojowych sztucznie rozdzielanych, a tworzących jeden klad określany mianem rodzaju zawilec Anemone sensu lato^[7]^[9].

Kluczowe znaczenie dla wyodrębnienia rodzaju Hepatica miało odkrycie, że Anemone sensu lato nie tworzy grupy monofiletycznej, lecz stanowi parafiletyczny grad ewolucyjny prowadzący do pary rodzajów powojnik Clematis i Anemoclema^[10] (wcześniej uznawano, że cała grupa Anemone sensu lato jest monofiletyczna, ponieważ w badaniach w latach 90. użyto rodzaju Clematis w roli grupy zewnętrznej^[7]^[11]). Ze względu na rozpoznawalność i znaczenie rodzaju Clematis, jego włączenie do rodzaju Anemone uznano za zbyt wywrotowe dla klasyfikacji i w efekcie dla jego zachowania wrócono do koncepcji podziału całej grupy Anemone na drobne, monofiletyczne rodzaje, w tym też wyodrębniając rodzaj przylaszczka Hepatica^[11].

Rodzaj należy do rodziny jaskrowatych z rzędu jaskrowców^[2]. W obrębie rodziny klasyfikowany jest do podrodziny Ranunculoideae Arnott, plemienia Anemoneae^[12].

Wykaz gatunków^[3]^[13]

Hepatica acutiloba DC.
Hepatica americana (DC.) Ker Gawl.
Hepatica asiatica Nakai
Hepatica falconeri (Thomson) Steward
Hepatica henryi (Oliv.) Steward
Hepatica insularis Nakai
Hepatica maxima (Nakai) Nakai
Hepatica × media Simonk. – przylaszczka pośrednia
Hepatica nobilis Schreb. – przylaszczka pospolita
Hepatica transsilvanica Fuss – przylaszczka siedmiogrodzka

Uprawa

Przylaszczki preferują gleby pochodzenia wapiennego. Mogą rosnąć w różnorodnych warunkach. Spotykane zarówno w cienistych lasach, zaroślach jak i na otwartych, słonecznych łąkach. W zimie, ukryte pod pokrywą śnieżną dobrze znoszą znaczne mrozy.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Hepatica Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-08-27].
↑ ^a ^b ^c Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-04].
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 93, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Genus: Hepatica Mill.. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-03-04].
↑ ^a ^b ^c Sara B. Hoot, Anton A. Reznicek, Jeffrey D. Palmer. Phylogenetic Relationships in Anemone (Ranunculaceae) Based on Morphology and Chloroplast DNA. „Systematic Botany”. 19, 1, 1994. DOI: 10.2307/2419720.
↑ ^a ^b Hepatica Miller. Flora of China. [dostęp 2010-03-04]. (ang.).
↑ Anemone Linnaeus. Flora of North America. [dostęp 2010-03-03]. (ang.).
↑ Samuli Lehtonen, Maarten J. M. Christenhusz, Daniel Falck. Sensitive phylogenetics of Clematis and its position in Ranunculaceae. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 182, 4, s. 825–867, 2016. DOI: 10.1111/boj.12477.
↑ ^a ^b Maarten J.M.M.J.M. Christenhusz Maarten J.M.M.J.M., Michael F.M.F. Fay Michael F.M.F., James W.J.W. Byng James W.J.W., The Global Flora, Plant Gateway, 2018, s. 73, ISBN 978-0-9929993-5-3 .
↑ Genus Hepatica Mill.. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2022-08-27]. (ang.).
↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 96. ISBN 978-83-925110-5-2.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).

[powo-3] Hepatica Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-08-27].

[ing-4] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-04].

[checklist-5] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 93, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[grin-6] Genus: Hepatica Mill.. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-03-04].

[hoot-7] Sara B. Hoot, Anton A. Reznicek, Jeffrey D. Palmer. Phylogenetic Relationships in Anemone (Ranunculaceae) Based on Morphology and Chloroplast DNA. „Systematic Botany”. 19, 1, 1994. DOI: 10.2307/2419720.

[china-8] Hepatica Miller. Flora of China. [dostęp 2010-03-04]. (ang.).

[efloras-9] Anemone Linnaeus. Flora of North America. [dostęp 2010-03-03]. (ang.).

[10] Samuli Lehtonen, Maarten J. M. Christenhusz, Daniel Falck. Sensitive phylogenetics of Clematis and its position in Ranunculaceae. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 182, 4, s. 825–867, 2016. DOI: 10.1111/boj.12477.

[fay-11] Maarten J.M.M.J.M. Christenhusz Maarten J.M.M.J.M., Michael F.M.F. Fay Michael F.M.F., James W.J.W. Byng James W.J.W., The Global Flora, Plant Gateway, 2018, s. 73, ISBN 978-0-9929993-5-3 .

[GRIN-12] Genus Hepatica Mill.. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2022-08-27]. (ang.).

[gawrys-13] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 96. ISBN 978-83-925110-5-2.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]