Alfred Biłyk

Alfred Biłyk
	major
Data i miejsce urodzenia	25 września 1889 ; Lwów
Data i miejsce śmierci	19 września 1939 ; Mukaczewo
	Przebieg służby
Lata służby	od 1914
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier; Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie
Jednostki	90 pułk piechoty; 1 pułk piechoty
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa
	Odznaczenia
	;

Alfred Biłyk
Data i miejsce urodzenia	25 września 1889 ; Lwów, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	19 września 1939 ; Mukaczewo, Węgry
	Wojewoda tarnopolski
Okres	od 15 lipca 1936; do 16 kwietnia 1937
Poprzednik	Kazimierz Gintowt-Dziewiałtowski (p. o.)
Następca	Tomasz Malicki
	Wojewoda lwowski
Okres	od 17 kwietnia 1937; do 19 września 1939
Poprzednik	Władysław Belina-Prażmowski
Następca	okupacja sowiecka
	Multimedia w Wikimedia Commons

Alfred Michał Biłyk (ur. 25 września 1889 we Lwowie^[1], zm. 19 września 1939 w Munkacs) – polski prawnik, wojewoda tarnopolski i lwowski, adwokat, major piechoty Wojska Polskiego.

Życiorys

Ojciec i matka pochowani na cmentarzu miejskim w Brzeżanach^[2].

W 1907 zdał egzamin dojrzałości w C. K. Gimnazjum w Brzeżanach^[3]^[4]. Od 1908 wraz z nim działał w Związku Walki Czynnej. Wraz z Rydzem-Śmigłym zaprzyjaźnili się, działali w Związku Strzeleckim, w którym Biłyk był prezesem i komendantem w Brzeżanach. Byli słuchaczami Wyższego Kursu Oficerskiego, ukończonego w Struży.

W latach 1910–1911 odbył jednoroczną służbę wojskową w c. i k. Armii. Został mianowany podporucznikiem ze starszeństwem z 1 listopada 1914 w korpusie oficerów rezerwy piechoty. W 1916 jego oddziałem macierzystym był c. i k. 90 pułk piechoty.

Po wybuchu I wojny światowej został wcielony do armii austriackiej, a od końca 1914 służył w Legionach^[1]. Walczył na Podhalu^[1] w składzie I Brygady, został zastępcą szefa departamentu NKN w Piotrkowie, służył w 1 pułku piechoty, adiutantem dowódcy pułku Rydza-Śmigłego. Po kryzysie przysięgowym został sędzią śledczym w Łodzi^[1]. 5 marca 1915 został mianowany porucznikiem piechoty. W tym mieście u schyłku wojny w listopadzie 1918 działał w ramach rozbrajania okupantów^[1].

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w stopniu porucznika do 8 października 1921 był komendantem miasta Łodzi. Następnie zweryfikowany w stopniu majora piechoty ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919^[5]. Został zwolniony ze służby wojskowej.

Studia prawnicze odbył na Uniwersytecie Jagiellońskim^[6] lub na Uniwersytecie Lwowskim^[7]. Aplikację sądową ukończył w Brzeżanach. W 1924 otworzył kancelarię adwokacką w Łodzi. Był członkiem Naczelnej Rady Adwokackiej^[6]. Przed wyborami parlamentarnymi do Sejmu RP w 1935 został mianowany komisarzem wyborczym w okręgu wyborczym nr^[8]^[9]. Praktykę adwokacką prowadził do 1936. Był m.in. obrońcą łódzkiego króla przestępców - Ślepego Maksa w procesie z 1930 roku^[10].

Po śmierci Józefa Piłsudskiego i bezpośrednim zaangażowaniu się Edwarda Rydza-Śmigłego w politykę wewnętrzną, jako zaufany człowiek Śmigłego został 15 lipca 1936 powołany na wojewodę tarnopolskiego^[11]^[12]^[13]. Pozostawał nim do 16 kwietnia 1937, gdy został powołany na wojewodę lwowskiego^[14]^[15].

Kampania wrześniowa

12 września 1939, gdy pierwsze czołgi i wozy pancerne Wehrmachtu stanęły na rogatkach Lwowa, wygłosił na antenie Radia Lwów do mieszkańców miasta swoje słynne przemówienie^[16].

15 września 1939 premier Felicjan Sławoj Składkowski wydał Biłykowi polecenie wyjazdu do Kut, gdzie znajdowało się miejsce postoju ewakuowanego rządu. Tam otrzymał polecenie wyjazdu do konsulatu polskiego w Munkaczu na Rusi Zakarpackiej, ówcześnie (od 15 marca 1939) należącej do Węgier. 17 września 1939, wobec agresji sowieckiej na Polskę rząd polski przekroczył granicę rumuńską, zaś Biłyk został odcięty na Węgrzech. Dwukrotnie podejmował próbę przedarcia się do Lwowa, do którego podchodziła już Armia Czerwona, a kiedy okazało się to niemożliwe, w pokoju nr 5 hotelu Csillag w Munkaczu sporządził w dniu 19 września 1939 list-testament^[17] i strzałem w głowę popełnił samobójstwo.

Jego syn, Leszek Biłyk, również brał udział w kampanii wrześniowej, walcząc jako podporucznik 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich. Po wojnie wyjechał do Brazylii, gdzie był działaczem emigracyjnym^[18]^[6]. W Brazylii zamieszkała również jego córka, Barbara, po mężu Sadowska. Zmarła ona tam w 2021 r., w wieku 104 lat^[19].

Ordery i odznaczenia

Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1938)^[20]^[21]
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1922)^[22]
Krzyż Niepodległości (18 października 1932)^[23]
Krzyż Walecznych
Złoty Krzyż Zasługi (13 maja 1933)^[24]
Srebrny Krzyż Zasługi (10 lutego 1928)^[25]
Znak Oficerski „Parasol” (1911)
Odznaka Pamiątkowa Dawnych Harcerzy Małopolskich (1937)^[26]
Krzyż Pamiątkowy Mobilizacji 1912–1913 (Austro-Węgry)

Upamiętnienie współczesne

W Łodzi imieniem Alfreda Biłyka nazwano rondo u zbiegu al. Włókniarzy i ul. Zgierskiej.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e StanisławS. Łoza StanisławS. (red.), Czy wiesz kto to jest?, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe: na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 47 .
↑ Парацій В., Символ вічності та пам'яті: Бережанський цвинтар w: Бережани. Місто біля Раю / Пам'ятки України, К. 2013, спецвипуск № 2 (191) (лип.). – С. 68–69. (ukr.).
↑ Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum Wyższego w Brzeżanach za rok szkolny 1907. Brzeżany: 1907, s. 88.
↑ Moje Kresy. Upadek Rydza Śmigłego. gazetalubuska.pl, 2010-12-18. [dostęp 2015-11-16].
↑ Lista oficerów Wojska Polskiego z lat 1914–1939. Alfred Biłyk. officersdatabase.appspot.com. [dostęp 2015-02-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (12 lutego 2015)].
↑ ^a ^b ^c A. K. Kunert, Z. Walkowski, Kronika kampanii wrześniowej 1939, Wydawnictwo Edipresse Polska, Warszawa 2005, ISBN 83-60160-99-6, s. 87.
↑ „Gazeta Lwowska” z 15 lipca 1936 oraz Kto był kim w II Rzeczypospolitej, pod red. prof. Jacka M. Majchrowskiego, Warszawa 1994, wyd I, s. 164.
↑ Nominacja komisarzy wyborczych. „Express Poranny”. Nr 205, s. 2, 26 lipca 1935.
↑ Komisarze wyborczy. „Kurier Warszawski”. Nr 202, s. 3, 26 lipca 1935.
↑ RemigiuszR. Piotrowski RemigiuszR., Ślepy Maks: historia łódzkiego Ala Capone, Warszawa: Dom Wydawniczy PWN, 2014, ISBN 978-83-7705-617-2 [dostęp 2023-08-07] .
↑ „Tydzień Robotnika”, 19 VII 1936, nr 33, s. (inf. Adw. Biłyk został wojewodą.).
↑ Pożegnanie ustępującego wojewody tarnopolskiego Dziewiałtowskiego Gintowta. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 161 z 17 lipca 1936.
↑ Zmiana na stanowisku wojewody tarnopolskiego. „Wschód”, s. 3, nr 18 z 20 lipca 1936.
↑ Alfred Biłyk – wojewodą lwowskim. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 84 z 15 kwietnia 1937.
↑ Pożegnanie wojewody Prażmowskiego i powitanie wojewody dr. Biłyka. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 88 z 20 kwietnia 1937.
↑ W przemówieniu podkreślił, że miasto, które zawsze było semper fidelis, odznaczone Krzyżem Virtuti Militari, bronić się będzie do upadłego. Mówi nadto, że on – wojewoda – nigdy tego miasta ani Jego mieszkańców nie opuści i wytrwa z nimi do końca. Jak pisał Jerzy Janicki w Czkawce w rozdziale Ostatni wojewoda lwowski: Ponad pół wieku trwało przekonanie pośród tych, którzy słuchali radiowego wezwania wojewody, że słowa swego nie dotrzymał, o co zresztą nikt z mieszkańców pretensji nie wnosił, bo przestrzegał ich przed Niemcami, a przewidzieć nie mógł daty 17 września, która odmieniła gruntownie sens jego zapewnień.
↑ List ten znajduje się w zbiorach Instytutu Sikorskiego w Londynie. Pisał w nim Biłyk: Nie mogłem walczyć we Lwowie, gdyż zgodnie z wytycznymi Szefa Rządu opuściłem go w warunkach, które mogą słowa moje postawić w pozornej sprzeczności z tym czynem – dalsze moje życie zdaje się nie przedstawiać wartości dla Polski. Być internowanym do końca wojny nie chcę. Chcę ocalić honor. Po Polsce wszystkie moje myśli są przy Tobie, Marylu, Leszku, Basiu, Ewo i Jerzy. Żyjcie szczęśliwie, jeśli to będzie możliwe. Proszę, aby te moje słowa były rozgłoszone, aby nietkniętym został mój honor. Przede wszystkim niech otrzyma o tym wiadomość Wódz Naczelny Śmigły-Rydz, gen. Składkowski i moje miasto Lwów. Podpisano: Alfred Biłyk – wojewoda lwowski. Munkacz 19.IX.1939. W dokumentach Instytutu Sikorskiego zachował się drugi jeszcze dokument, skierowany do władz węgierskich. Oto ostatnie słowa wojewody: Do Władz węgierskich, Munkacz. 1. Powód mojej śmierci jest wskazany w załączonym liście do Poselstwa Polskiego w Budapeszcie
2. List niniejszy upraszam przetłomaczyć i podać do wiadomości w prasie miejscowej i zagranicznej.
3. Tysiąc dolarów w złocie i pięćset dolarów papierowych proszę przekazać p. woj. St. Jareckiemu (znajduje się w drodze między Korosmezi a Munkaczem).
4. Resztę pieniędzy w złocie, banknotach (polskie, amerykańskie, rumuńskie) i moją własność, którą posiadam z sobą, zapisuję szoferowi Kazimierzowi Jasnukowi (znajduje się w Munkaczu i zamelduje się w hotelu). Z tego ma on pomóc moim urzędnikom w razie, gdyby ich spotkał, a w wypadku spotkania mojej rodziny proszę resztę tejże przekazać i zależnie od możliwości obu stron, pozostać razem.
5. Najpierw jednak należy zapłacić z tych pieniędzy rachunek w hotelu i wszystkie koszty z pogrzebem włącznie, 5 (słownie pięć) dolarów przeznaczam jako napiwek w hotelu. Również proszę o tych 1500 dolarach, które woj. Jarecki ma otrzymać, dać wzmiankę w prasie, ponieważ pieniądze te otrzymałem w zaufaniu i chcę, aby wszyscy wiedzieli, że je oddałem.
6. Wszystkie dokumenty i papiery proszę przekazać Posłowi Polskiemu w Budapeszcie. Są to ważne dokumenty osobiste (2 w teczkach, które tenże ma przekazać notariuszowi) i moje sprawozdania urzędowe.
Munkacz, 19.9.1939 – Alfred Biłyk s.k. wojewoda lwowski.
(Za: Jerzy Janicki Ostatni wojewoda lwowski).
↑ Alfred Biłyk - ostatni lwowski wojewoda [online], www.lwow.com.pl [dostęp 2023-10-18] .
↑ MaciejM. Kałach MaciejM., Zmarła Barbara Sieradzka, córka Alfreda Biłyka i przyjaciółka Uniwersytetu Łódzkiego [online] .
↑ Odznaczenia P. Prezydenta za zasługi na polu organizacji obrony przeciwlotniczej. „Gazeta Lwowska”, s. 1, nr 185 z 18 sierpnia 1938.
↑ Odznaczenia z okazji XV-lecia L. O. P. P.. „Wschód”. Nr 99, s. 6, 9 października 1938.
↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 22.
↑ M.P. z 1932 r. nr 245, poz. 270 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
↑ M.P. z 1933 r. nr 110, poz. 139 „za zasługi na polu obrony powietrznej i przeciwgazowej”.
↑ M.P. z 1928 r. nr 34, poz. 39 „za zasługi na polu pracy społecznej”.
↑ Odznaka pamiątkowa dawnych Harcerzy małopolskich. „Wschód”. Nr 65, s. 11, 10 listopada 1937.

Bibliografia

Rocznik Oficerski 1924, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 122, 410.
„Łódź w Ilustracji” (dod. do „Kuriera Łódzkiego”): – nr 45 z 1 XI 1930, s. 1 (na uroczystości poświęcenia sztandaru oddz. łódzkiego Legii Inwalidów Wojsk Polskich (26.10.1930)), nr 46, z 18 XI 1934, s. 6 (zdjęcie portretowe)
Oświadczenie nowego wojewody tarnopolskiego. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 159 z 15 lipca 1936.
Życiorys wojewody Alfreda Biłyka. „Gazeta Lwowska”, s. 3, nr 85 z 16 kwietnia 1937.
Jerzy Janicki Czkawka, rozdział Ostatni wojewoda lwowski wyd. Iskry, 2000, ISBN 83-207-1662-4.
Karol Dziuda, Śmierć Alfreda Biłyka, ostatniego wojewody lwowskiego. [w:] „Wrzesień 1939. W 70. rocznicę wybuchu II wojny światowej”. Jednodniówka, 17 IX 2009, Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi, s. 9–10.

[kto47-1] StanisławS. Łoza StanisławS. (red.), Czy wiesz kto to jest?, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe: na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 47 .

[2] Парацій В., Символ вічності та пам'яті: Бережанський цвинтар w: Бережани. Місто біля Раю / Пам'ятки України, К. 2013, спецвипуск № 2 (191) (лип.). – С. 68–69. (ukr.).

[3] Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum Wyższego w Brzeżanach za rok szkolny 1907. Brzeżany: 1907, s. 88.

[4] Moje Kresy. Upadek Rydza Śmigłego. gazetalubuska.pl, 2010-12-18. [dostęp 2015-11-16].

[5] Lista oficerów Wojska Polskiego z lat 1914–1939. Alfred Biłyk. officersdatabase.appspot.com. [dostęp 2015-02-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (12 lutego 2015)].

[Kunert-6] A. K. Kunert, Z. Walkowski, Kronika kampanii wrześniowej 1939, Wydawnictwo Edipresse Polska, Warszawa 2005, ISBN 83-60160-99-6, s. 87.

[7] „Gazeta Lwowska” z 15 lipca 1936 oraz Kto był kim w II Rzeczypospolitej, pod red. prof. Jacka M. Majchrowskiego, Warszawa 1994, wyd I, s. 164.

[8] Nominacja komisarzy wyborczych. „Express Poranny”. Nr 205, s. 2, 26 lipca 1935.

[9] Komisarze wyborczy. „Kurier Warszawski”. Nr 202, s. 3, 26 lipca 1935.

[10] RemigiuszR. Piotrowski RemigiuszR., Ślepy Maks: historia łódzkiego Ala Capone, Warszawa: Dom Wydawniczy PWN, 2014, ISBN 978-83-7705-617-2 [dostęp 2023-08-07] .

[11] „Tydzień Robotnika”, 19 VII 1936, nr 33, s. (inf. Adw. Biłyk został wojewodą.).

[12] Pożegnanie ustępującego wojewody tarnopolskiego Dziewiałtowskiego Gintowta. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 161 z 17 lipca 1936.

[13] Zmiana na stanowisku wojewody tarnopolskiego. „Wschód”, s. 3, nr 18 z 20 lipca 1936.

[14] Alfred Biłyk – wojewodą lwowskim. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 84 z 15 kwietnia 1937.

[15] Pożegnanie wojewody Prażmowskiego i powitanie wojewody dr. Biłyka. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 88 z 20 kwietnia 1937.

[16] W przemówieniu podkreślił, że miasto, które zawsze było semper fidelis, odznaczone Krzyżem Virtuti Militari, bronić się będzie do upadłego. Mówi nadto, że on – wojewoda – nigdy tego miasta ani Jego mieszkańców nie opuści i wytrwa z nimi do końca. Jak pisał Jerzy Janicki w Czkawce w rozdziale Ostatni wojewoda lwowski: Ponad pół wieku trwało przekonanie pośród tych, którzy słuchali radiowego wezwania wojewody, że słowa swego nie dotrzymał, o co zresztą nikt z mieszkańców pretensji nie wnosił, bo przestrzegał ich przed Niemcami, a przewidzieć nie mógł daty 17 września, która odmieniła gruntownie sens jego zapewnień.

[17] List ten znajduje się w zbiorach Instytutu Sikorskiego w Londynie. Pisał w nim Biłyk: Nie mogłem walczyć we Lwowie, gdyż zgodnie z wytycznymi Szefa Rządu opuściłem go w warunkach, które mogą słowa moje postawić w pozornej sprzeczności z tym czynem – dalsze moje życie zdaje się nie przedstawiać wartości dla Polski. Być internowanym do końca wojny nie chcę. Chcę ocalić honor. Po Polsce wszystkie moje myśli są przy Tobie, Marylu, Leszku, Basiu, Ewo i Jerzy. Żyjcie szczęśliwie, jeśli to będzie możliwe. Proszę, aby te moje słowa były rozgłoszone, aby nietkniętym został mój honor. Przede wszystkim niech otrzyma o tym wiadomość Wódz Naczelny Śmigły-Rydz, gen. Składkowski i moje miasto Lwów. Podpisano: Alfred Biłyk – wojewoda lwowski. Munkacz 19.IX.1939. W dokumentach Instytutu Sikorskiego zachował się drugi jeszcze dokument, skierowany do władz węgierskich. Oto ostatnie słowa wojewody: Do Władz węgierskich, Munkacz. 1. Powód mojej śmierci jest wskazany w załączonym liście do Poselstwa Polskiego w Budapeszcie
2. List niniejszy upraszam przetłomaczyć i podać do wiadomości w prasie miejscowej i zagranicznej.
3. Tysiąc dolarów w złocie i pięćset dolarów papierowych proszę przekazać p. woj. St. Jareckiemu (znajduje się w drodze między Korosmezi a Munkaczem).
4. Resztę pieniędzy w złocie, banknotach (polskie, amerykańskie, rumuńskie) i moją własność, którą posiadam z sobą, zapisuję szoferowi Kazimierzowi Jasnukowi (znajduje się w Munkaczu i zamelduje się w hotelu). Z tego ma on pomóc moim urzędnikom w razie, gdyby ich spotkał, a w wypadku spotkania mojej rodziny proszę resztę tejże przekazać i zależnie od możliwości obu stron, pozostać razem.
5. Najpierw jednak należy zapłacić z tych pieniędzy rachunek w hotelu i wszystkie koszty z pogrzebem włącznie, 5 (słownie pięć) dolarów przeznaczam jako napiwek w hotelu. Również proszę o tych 1500 dolarach, które woj. Jarecki ma otrzymać, dać wzmiankę w prasie, ponieważ pieniądze te otrzymałem w zaufaniu i chcę, aby wszyscy wiedzieli, że je oddałem.
6. Wszystkie dokumenty i papiery proszę przekazać Posłowi Polskiemu w Budapeszcie. Są to ważne dokumenty osobiste (2 w teczkach, które tenże ma przekazać notariuszowi) i moje sprawozdania urzędowe.
Munkacz, 19.9.1939 – Alfred Biłyk s.k. wojewoda lwowski.
(Za: Jerzy Janicki Ostatni wojewoda lwowski).

[18] Alfred Biłyk - ostatni lwowski wojewoda [online], www.lwow.com.pl [dostęp 2023-10-18] .

[19] MaciejM. Kałach MaciejM., Zmarła Barbara Sieradzka, córka Alfreda Biłyka i przyjaciółka Uniwersytetu Łódzkiego [online] .

[20] Odznaczenia P. Prezydenta za zasługi na polu organizacji obrony przeciwlotniczej. „Gazeta Lwowska”, s. 1, nr 185 z 18 sierpnia 1938.

[21] Odznaczenia z okazji XV-lecia L. O. P. P.. „Wschód”. Nr 99, s. 6, 9 października 1938.

[22] Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 22.

[23] M.P. z 1932 r. nr 245, poz. 270 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.

[24] M.P. z 1933 r. nr 110, poz. 139 „za zasługi na polu obrony powietrznej i przeciwgazowej”.

[25] M.P. z 1928 r. nr 34, poz. 39 „za zasługi na polu pracy społecznej”.

[26] Odznaka pamiątkowa dawnych Harcerzy małopolskich. „Wschód”. Nr 65, s. 11, 10 listopada 1937.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]