Przejdź do zawartości

Partia Wigów (Stany Zjednoczone)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Amerykańska Partia Wigów)
Ten artykuł dotyczy amerykańskiej Partii Wigów. Zobacz też: Wigowie – stronę ujednoznaczniającą.
Partia Wigów
Państwo

 Stany Zjednoczone

Lider

Daniel Webster
William Henry Harrison
Zachary Taylor
William H. Seward
Charles Francis Adams

Przewodniczący

Henry Clay

Data założenia

1834

Data rozwiązania

1854

Ideologia polityczna

nacjonalizm, konserwatyzm

Poglądy gospodarcze

protekcjonizm, merkantylizm

Barwy

khaki

Multimedia w Wikimedia Commons
Henry Clay, współzałożyciel Partii Wigów
Daniel Webster, współzałożyciel Partii Wigów
William Henry Harrison, prezydent z ramienia wigów
Zachary Taylor, prezydent z ramienia wigów

Partia Wigów (ang. Whig Party) – partia polityczna istniejąca i działająca w Stanach Zjednoczonych w latach 1834–1854.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Termin „wig” po raz pierwszy pojawił się w Stanach Zjednoczonych w pierwszej połowie lat 30. XIX wieku i służył do określenia przeciwnika gabinetu Andrew Jacksona[1]. Został on zaczerpnięty z systemu anglosaskiego, gdzie słowo wig oznaczało przeciwników władzy królewskiej oraz grupy ludzi, przeciwstawiających się dyktatorskim zapędom egzekutywy[2]. Po porażkach wyborczych Narodowych Republikanów w 1828 i 1832 roku, grupy niezadowolone z prezydentury Jacksona zaczęli się jednoczyć, by uformować nową siłę polityczną[1][3]. Do pierwszego spotkania prominentnych polityków antyjacksonowskich: Henry’ego Claya, Johna Calhouna, Johna Quincy’ego Adamsa, Williego Persona Manguma i Samuela Lewisa Southarda doszło na przełomie 1833 i 1834 roku w Waszyngtonie[1]. Do grupy zarzucającej imperializm prezydentowi, dołączali także konserwatyści fiskalni, obrońcy praw południowych stanów oraz protekcjoniści, a także dawni członkowie upadłej Partii Antymasońskiej[3]. Głównymi postulatami programu wigów było przedłużenie mandatu Drugiego Banku Stanów Zjednoczonych, utrzymanie wysokich taryf celnych, walka o suwerenność praw stanowych i finansowanie wydatków publicznych z zasobów federalnych[2]. Struktury partii powstały szybko zwłaszcza na północnym wschodzie kraju[4]. Formalnie Partia Wigów powstała w 1834 roku[3].

Działalność

[edytuj | edytuj kod]

Głównymi politykami wigów byli Henry Clay, Daniel Webster, John Branch, John Macpherson Berrien, Hugh White, John M. Clayton i Thurlow Weed[4], a w późniejszym okresie – William H. Seward, Charles Francis Adams, John J. Crittenden, John Bell, Alexander Stephens i Robert Toombs[5]. Pierwszym sprawdzianem dla nowej formacji były wybory prezydenckie w 1836 roku[4]. Wigowie wystawili wówczas trzech kandydatów: Hugh White’a, Daniela Webstera i Williama Henry’ego Harrisona, odwołujących się do trzech regionów kraju[4]. Liczyli, że w ten sposób, żaden z kandydatów nie uzyska wystarczającego poparcia w Kolegium Elektorów i wyboru dokona Izba Reprezentantów[6]. Prezydentem został jednak kandydat demokratów, Martin Van Buren[4]. W czasie jego kadencji wigowie zyskali poparcia na Północy, tracąc jednak na Południu, a także obsadzili kilka stanowisk gubernatorskich swoimi zwolennikami[4]. W 1840 roku postanowili wystawić kandydaturę Harrisona na prezydenta, nie ogłaszając konkretnego programu i nie wypowiadając się w kontrowersyjnej kwestii niewolnictwa[7]. Harrison zwyciężył, jednak zmarł miesiąc po zaprzysiężeniu, a jego następcą został John Tyler[8]. Z uwagi na jego weto wobec ustawy o przywróceniu banku centralnego był on izolowany wśród członków swojej partii[9]. Gdy niespełna pół roku po objęciu urzędu, niemalże cały jego gabinet podał się do dymisji, Tyler nie mógł efektywnie rządzić[9]. W wyborach w 1844 roku postanowił wystartować sam Henry Clay, jednakże przegrał z Jamesem Polkiem, gdyż źle ocenił popularność ekspansjonizmu i idei Objawionego Przeznaczenia, przeciwstawiając się aneksji Teksasu[3]. Wigowie utracili wówczas także większość w obu izbach Kongresu[10]. W trakcie wojny amerykańsko-meksykańskiej poparcie dla wigów stopniowo malało[10]. Gdy wigowie z Północy postanowili poprzeć plan Davida Wilmota, zakładający abolicjonizm na terenach zabranych Meksykowi, wigowie z Południa stanowczo się temu sprzeciwili[10]. Doprowadziło to do rozłamu na dwie frakcje: „wigów sumienia” (antyniewolniczych) i „wigów bawełny” (proniewolniczych)[3]. W wyborach w 1848 roku frakcje się zjednoczyły by wystawić wspólnego kandydata – Zachary’ego Taylora, który odniósł zwycięstwo, głosząc hasła pokoju i jedności unii[11]. Uchwalenie kompromisu z 1850 roku umożliwiło tymczasowe uspokojenie nastrojów w obu frakcjach, jednak sukcesja Fillmore’a (zagorzałego abolicjonisty), po śmierci Taylora, zintensyfikowała podziały[11]. W 1852 roku delegaci nie mogli dogadać się co do nominata prezydenckiego, wahając się pomiędzy Websterem a Sewardem, więc ostatecznie postanowili wystawić Winfielda Scotta[5]. Scott poniósł porażkę, a polaryzacja kraju w kwestii niewolnictwa, prowadziła partię do upadku[5]. Ponadto, w tym samym roku zmarli dwaj główni liderzy wigów, Henry Clay i Daniel Webster, natomiast dwaj inni – Robert Toombs i Alexander Stephens przeszli na stronę demokratów[5]. Struktury lokalne także się rozpadały, a część działaczy zaczęła współpracować z powstającą wówczas Partią Republikańską[5]. Pozostali działacze przyłączyli się do Partii Nic Niewiedzących lub do Konstytucyjnej Partii Unii[3]. Partia Wigów przestała istnieć w 1854 roku[3].

Wybory prezydenckie Kandydat[a] Głosy powszechne Głosy elektorskie
1836 William Henry Harrison 550 816[12] 73[13]
1840 William Henry Harrison 1 275 390[14] 234[15]
1844 Henry Clay 1 300 004[16] 105[17]
1848 Zachary Taylor 1 361 393[18] 163[19]
1852 Winfield Scott 1 386 942[20] 42[21]
Wybory do Izby Reprezentantów Liczba mandatów[22][b]
1836 100
1838 109
1840 142
1842 72
1844 79
1846 116
1848 108
1850 85
1852 71
Wybory do Senatu Liczba mandatów[23][b]
1836 17
1838 22
1840 29
1842 29
1844 22
1846 21
1848 25
1850 23
1852 22

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ pogrubioną czcionką oznaczono zwycięzcę
  2. ↑ a b pogrubioną czcionką oznaczono większość w izbie

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c Rusinowa 1994 ↓, s. 56.
  2. ↑ a b Bartnicki 1995 ↓, s. 163.
  3. ↑ a b c d e f g Whig Party, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-04-24] (ang.).
  4. ↑ a b c d e f Rusinowa 1994 ↓, s. 57.
  5. ↑ a b c d e Rusinowa 1994 ↓, s. 63.
  6. ↑ Jones 2016 ↓, s. 176.
  7. ↑ Rusinowa 1994 ↓, s. 58.
  8. ↑ Rusinowa 1994 ↓, s. 59.
  9. ↑ a b Rusinowa 1994 ↓, s. 60.
  10. ↑ a b c Rusinowa 1994 ↓, s. 61.
  11. ↑ a b Rusinowa 1994 ↓, s. 62.
  12. ↑ US President – National Vote. Our Campaign. [dostęp 2017-05-19]. (ang.).
  13. ↑ Electoral College Box – 1836. NARA. [dostęp 2017-05-19]. (ang.).
  14. ↑ US President – National Vote. Our Campaign. [dostęp 2017-05-21]. (ang.).
  15. ↑ Electoral College Box – 1840. NARA. [dostęp 2017-05-21]. (ang.).
  16. ↑ US President – National Vote. Our Campaign. [dostęp 2017-05-22]. (ang.).
  17. ↑ Electoral College Box – 1844. NARA. [dostęp 2017-05-22]. (ang.).
  18. ↑ US President – National Vote. Our Campaign. [dostęp 2017-05-23]. (ang.).
  19. ↑ Electoral College Box – 1848. NARA. [dostęp 2017-05-23]. (ang.).
  20. ↑ US President – National Vote. Our Campaign. [dostęp 2017-05-23]. (ang.).
  21. ↑ Electoral College Box – 1852. NARA. [dostęp 2017-05-23]. (ang.).
  22. ↑ Party Divisions of the House of Representatives. United States House of Representatives. [dostęp 2018-02-27]. (ang.).
  23. ↑ Party Division. United States Senate. [dostęp 2018-03-10]. (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Partia_Wigów_(Stany_Zjednoczone)&oldid=74846689”