Biała Niżna
49°38′17″N 20°58′12″E/49,638056 20,970000| wieś | |
 Nowy kościół | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
350 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2022) |
2688[2] |
| Strefa numeracyjna |
18 |
| Kod pocztowy |
33-330[3] |
| Tablice rejestracyjne |
KNS |
| SIMC |
0426710 |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Grybów  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu nowosądeckiego  | |
| 49°38′17″N 20°58′12″E/49,638056 20,970000[1]
| |
Biała Niżna – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim, w gminie Grybów.
Wieś królewska Biała, położona w drugiej połowie XVI wieku w powiecie sądeckim województwa krakowskiego, należała do tenuty grybowskiej[4]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Biała Niżna znajduje się w dolinie rzeki Biała. Zabudowania i pola miejscowości zajmują płaskie i dość rozległe dno doliny Białej oraz okoliczne wzgórza, między innymi Matelankę. Znajduje się w dwóch regionach geograficznych: na Pogórzu Rożnowskim (po lewej stronie Białej) i Pogórzu Ciężkowickim (po prawej stronie Białej). Graniczy z miejscowościami: Grybów, Siołkowa, Stróże, Gródek oraz Chodorowa[5].
Części wsi
[edytuj | edytuj kod]| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0426727 | Bajorki | część wsi |
| 0426800 | Brzezie | przysiółek |
| 0426740 | Grabna | część wsi |
| 0426816 | Granice | osada |
| 0426756 | Kogutówka | część wsi |
| 0426762 | Pod Dębami | część wsi |
| 0426779 | Równie | część wsi |
| 0426791 | Słopna | przysiółek |
| 0426785 | Zawodzie | część wsi |
Zarys historii
[edytuj | edytuj kod]Ślady bytowania człowieka sięgają czasów przedhistorycznych[potrzebny przypis]. Biała Niżna jest starsza od sąsiedniego Grybowa[8], co stwierdza dokument lokacyjny tego miasta. W 1830 roku miejscowość stała się własnością Horschów.
Następnymi właścicielami wsi, dworu, młyna i tartaku byli Amalia i Cyryl Zieliński. W 1846 roku dochodziło do napadów chłopów na dwory w czasie rzezi galicyjskiej, właściciele posiadłości Białej Niżnej zbiegli na pewien czas na Węgry. Następnymi spadkobiercami majątku została córka dotychczasowych właścicieli Konstancja Zielińska (ur. 1819) która poślubiła hrabiego Eustachego Stadnickiego. W 1863 roku chłopi przeciwni powstaniu styczniowego dokonali marszu na Grybów, gdzie znajdował się punkt werbunkowy powstańców[potrzebny przypis].
W 1873 roku całą ziemską posiadłość w Białej Niżnej wraz z dworem, młynem i tartakiem hrabina Konstancja Stadnicka zapisała testamentem sporządzonym 18 listopada, napisała w nim: … postanawiam aby to miejsce Biała Niżna, tyle dla mnie drogie... było przeznaczone na chwałę Bożą i pożytek wiejskiej ludności ... zapisuję pożytecznemu zgromadzeniu sióstr Dominikanek będących w Wielowsi…[9]. W 1876 roku zmarł hrabia Eustachy Stadnicki, pochowany został w kaplicy grobowej Stadnickich przy kościele parafialnym w Grybowie.
Rok po śmierci męża w 1877 roku Konstancja spotkała się założycielką zgromadzenia Kolumbą Białecką aby omówić przekazanie majątku zakonowi. Konstancja Stadnicka zmarła 23 stycznia 1881 roku, pochowana została w Grybowie. Po śmierci Konstancji majątek użytkowała kuzynka hrabina Olimpia Stadnicka do 11 maja 1895 roku.
Klasztor Zgromadzenia Sióstr świętego Dominika powstał po przejęciu majątku w Białej Niżnej przez zgromadzenie w 1895 roku i tym samym roku rozbudowano kaplicę dworską na potrzeby zakonu. W latach 1938–1939 kaplicę ponownie rozbudowano która po poświęceniu 17 grudnia 1944 roku pełniła funkcję kościoła dla zakonu i mieszkańców wsi[10].
W okresie okupacji niemieckiej administrator folwarku klasztoru ks. Ludwik Jaroński[11] działał w konspiracyjnym podziemiu w komórce Uprawa, zaopatrującej oddziały partyzanckie w żywność[12].
Przez miejscowość przebiegają droga krajowa nr 28 oraz droga wojewódzka nr 981[5].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[13].
- Cmentarz żydowski.
W Białej Niżnej w 1942 roku w czasie okupacji niemieckiej Niemcy zamordowali 360 Żydów, po wojnie w miejscu zbrodni wojennej wybudowano pomnik i utworzono cmentarz żydowski.
Edukacja
[edytuj | edytuj kod]W Białej Niżnej działa Zespół Szkolno-Przedszkolny im. św. Jana Kantego.
Ochotnicza Straż Pożarna
[edytuj | edytuj kod]W miejscowości znajduje się jednostka OSP założona w 1912 roku, posiada samochód DAF GBA[14].
Osoby związane z miejscowością
[edytuj | edytuj kod]- Jan Lamers – pułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego
- Stanisław Kogut – polityk, senator
- Zofia Świdrak – polska plastyczka, działaczka społeczna i animatorka kultury
- Józef Krok – redemptorysta, kapelan Duszpasterstwa Morskiego, założyciel ośrodka Stella Maris w Gdyni
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 4401
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 24 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 98.
- ↑ a b Pogórze Rożnowskie. Mapa 1:50 000. Kraków: Compass, 2004. ISBN 83-89165-72-4.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ Sławomir Kubisa "Ziemia Grybowska",przewodnik turystyczny
- ↑ ss. Dominikanki [online], www.sp.bialanizna.pl [dostęp 2017-11-22] [zarchiwizowane z adresu 2017-10-27] (pol.).
- ↑ Urodziny Hrabiny Stadnickiego w Białej Niżnej, „Kurier Grybowski”, Nr/61, 2014, s. 13-14, ISSN 1509-670X.
- ↑ ks. Ludwik Jaroński, do roku 1939 kapelan w stopniu pułkownika w jednym z garnizonów w Małopolsce
- ↑ Józef Bieniek “Nad brzegami Ropy” str76
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-09].
- ↑ OSP Białą Niżna na stronie nowysacz112.pl
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Biała (4) ''B., wyżna i niżna'', [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 174.
- Rys historyczny klasztoru i kościoła zgromadzenia SS. Dominikanek w Białej Niżnej. sp.bialanizna.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-27)].
| Siedziba gminy | |
|---|---|
| Wsie | |
| Integralne części wsi |
|
