Budynek Feniksa w Krakowie (Rynek Główny)
50°03′45″N 19°56′17″E/50,062500 19,938056
 nr rej. A-868 z 2 stycznia 1991[1]
| |
 Widok od strony Rynku Głównego (2021) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
Rynek Główny 41 |
| Typ budynku |
Kamienica czynszowa |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt |
Adolf Szyszko-Bohusz |
| Inwestor |
Towarzystwo Ubezpieczeniowe „Feniks” |
| Kondygnacje |
6 |
| Rozpoczęcie budowy |
1928 |
| Ukończenie budowy |
1932 |
| Ważniejsze przebudowy |
1941 |
| Pierwszy właściciel |
Towarzystwo Ubezpieczeniowe „Feniks” |
Położenie na mapie Starego Miasta w Krakowie  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie Krakowa  | |
| 50°03′45″N 19°56′17″E/50,062500 19,938056
| |
Budynek Feniksa – zabytkowa kamienica czynszowa i biurowo-usługowa wzniesiona dla wiedeńskiego Towarzystwa Ubezpieczeniowego „Feniks”, znajdująca się w Krakowie w dzielnicy I przy Rynku Głównym 41 na rogu z ul. św. Jana 2–4, na Starym Mieście.
Zbudowany został w miejscu trzech, zburzonych w 1914 r. średniowiecznych kamienic: Tryblowskiej i Fridrichszmalcowskiej i domu Ważyńskich (od strony ul. św. Jana). W jednej z nich mieszkał w 1792 r. znany matematyk i astronom Jan Śniadecki. Podczas prac rozbiórkowych znaleziona została kamienna figurka św. Krzysztofa (wys. 106 cm), którą przekazano do Muzeum Narodowego. Początkowo zamierzano wznieść w tym miejscu hotel, ale plany te pokrzyżował wybuch I wojny światowej. Zdołano jedynie rozpocząć kładzenie fundamentów. Pusty plac został ogrodzony wysokim płotem. W lutym 1918 r. parkan ów stał się swoistą polityczną „gazetką ścienną” Krakowa. Umieszczano tam m.in. napisy typu: Precz z Prusakami, Na latarnię z Wilusiem oraz rysunki satyryczne przedstawiające wiszących na szubienicy Austriaka i Prusaka z podpisem: Viribus unitis. Na tym ogrodzeniu polscy legioniści zawieszali również na znak protestu odznaczenia bojowe otrzymane od dowódców austriackich i pruskich, wokół których krakowianie ustawiali płonące świeczki łojowe[2].
Wiedeńskie Towarzystwo Ubezpieczeniowe „Feniks” w 1928 r. zwróciło się do architekta Adolfa Szyszko-Bohusza z propozycją zaprojektowania i wybudowania nowej kamienicy.
Powstała latach 1928–1932 awangardowa i supernowoczesna bryła nowego budynku, w stylu art déco, wzbudziła kontrowersje i ostre protesty środowiska konserwatorskiego. Zostały one przerwane w wyniku osobistej interwencji zaprzyjaźnionego z Szyszko-Bohuszem prezydenta Ignacego Mościckiego[3]. Krakowianie ze względu na stylizowaną (dziś nieistniejącą) attykę nazywali kamienicę „Domem pod Kominami”.
Na rogu kamienicy znajduje się jej godło – aluminiowa rzeźba kobiety (Higieja).
W narożnym lokalu, przez ponad 70 lat, znajdował się sklep firmowy producenta czekolady firmy „E. Wedel”. Pamiątką po nim jest mozaikowa posadzka z logiem fabryki.
Jest to pierwszy w Krakowie budynek, gdzie eleganckie mieszkania zostały wyposażone w klimatyzację. W latach II wojny światowej kamienicę przebudowali Niemcy (według projektu Georga Stahla) i zlikwidowali attykę od strony Rynku Głównego[4].
W latach 1931–1933 powstał także drugi budynek Feniksa przy ulicy Basztowej 15.
2 stycznia 1991 kamienica została wpisana do rejestru zabytków[1]. Znajduje się także w gminnej ewidencji zabytków[5].
-
Budynek około roku 1939, przed przebudową -
Widok od strony Rynku Głównego, przed remontem – 2011 -
Godło domu – rzeźba narożna. Według projektu Karola Muszkieta – 1932 -
Logo firmy „E. Wedel” na posadzce narożnego lokalu
_before_1940.png)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2024-10-05].
- ↑ Marek Żukow-Karczewski, Nie istniejące budowle Krakowa. Kamienica Kremerowska, „Echo Krakowa”, 129 (13441) 1991.
- ↑ Feniks: historia budynku [online], Krowoderska.pl, 29 lipca 2020 [dostęp 2021-07-30] (pol.).
- ↑ Kraków pod hitlerowską flagą.
- ↑ Gminna ewidencja zabytków Krakowa. Biuletyn Informacji Publicznej Miasta Krakowa. [dostęp 2024-10-05].
Źródła
[edytuj | edytuj kod]- Jacek Purchla Urbanistyka, architektura i budownictwo, [w:] Dzieje Krakowa, t. 4, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1997.
- Zdjęcia z budowy domu 1931-1932
- W sprawie tzw. Fenicjany – miesięcznik 'Kraków” marzec 2015
