Dryf semantyczny

Dryf semantyczny, zmiana znaczeniowa, zmiana znaczenia lub zmiana semantyczna – zjawisko polegające na poszerzeniu pola semantycznego słowa lub jego zawężeniu.

Przyczyny powodujące zmianę semantyczną

Blank podjął się stworzeniu kompletnej listy przyczyn zmiany semantycznej. Podsumował je jako przyczyny:

językowe,
psychologiczne,
społeczno-kulturowe,
kulturalne/encyklopedyczne.

Lista ta została poprawiona i poszerzona przez Grzega: do następujących czynników (w nawiasie termin angielski):

niewyraźność (fuzziness),
dominacja prototypu (dominance of the prototype),
powody społeczne (social reasons),
instytucjonalny i nieinstytucjonalny pre- i proskryptywizm (institutional and non-institutional linguistic pre- and proscriptivism),
pochlebianie (flattery),
obrażanie (insult),
ukrywanie znaczenia (disguising language),
tabu (taboo),
powody estetyczno-formalne (aesthetic-formal reasons),
powody komunikatywno-formalne (communicative-formal reasons), np. w celu uniknięcia słowa polisemicznego (wieloznaczeniowego) lub homofonu w pewnych kontekstach,
gry słów (word play/punning),
zbytnia długość słowa (excessive length of words),
nadinterpretacja morfologiczna (morphological misinterpretation),
powody logiczno-formalne (logical-formal reasons; lexical regularization),
dążenie do elastyczności (desire for plasticity),
antropologiczna waga pojęcia (anthropological salience of a concept),
kulturowa waga pojęcia (culture-induced salience of a concept, cultural importance),
zmiany referentów (changes in the referents), np. zmiany na świecie i w otaczającej rzeczywistości,
zmiany w widzeniu świata (world view change),
prestiż słów lub moda (prestige/fashion).

Wybrane studia nad zmianą semantyczną

Typologia Ullmanna

István Ullmann rozróżniał w swoich pracach The Principles of Semiotics (1957) oraz Semantics: An Introduction to the Science of Meaning (1962) między naturą a konsekwencjami zmiany semantycznej. Do natury zaliczył:

metaforę: zmianę opartą na podobieństwie znaczeń,
metonimię: zmianę opartą na ciągłości znaczeń,
etymologię ludową: zmianę opartą na podobieństwie nazw,
elipsę: zmianę opartą na zbieżności nazw.

Do konsekwencji zaś:

poszerzenie znaczenia: zwiększenie się liczby znaczeń,
zawężenie znaczenia: zmniejszenie się liczby znaczeń,
ameliorację znaczenia: wzrost jakości znaczenia,
pejoratywizację znaczenia: spadek jego jakości.

Zobacz też