Dylemat społeczny

Dylemat społeczny – sytuacja współzależności społecznej, w której długoterminowy interes społeczny jest sprzeczny z doraźnym interesem jednostki. Jeżeli większość członków grupy wybierze własne korzyści, to w konsekwencji cała grupa traci.

Przykład 1: W czasie wyjątkowo mroźnej zimy lokatorzy próbują dogrzać swoje mieszkania za pomocą grzejników elektrycznych. Jeżeli większość mieszkańców domu/osiedla włączy wszystkie możliwe grzejniki to spowoduje to zakłócenie zasilania i przerwę w dostawie prądu. W efekcie wszyscy będą marznąć.

Przykład 2: Dla każdego użytkownika komunikacji miejskiej bardziej opłacalna jest jazda „na gapę”, niż kupowanie biletu. Jeżeli jednak większość pasażerów przestanie kupować bilety, to transport miejski – z powodu braku funduszy – przestanie istnieć. Stracą na tym wszyscy dotychczasowi pasażerowie.

Typy dylematów społecznych

Wyróżnia się dwa główne typy dylematów społecznych: dylemat ograniczonych zasobów oraz dylemat dóbr publicznych^[1]. Ze względu na natychmiastowe wzmocnienie pozytywne i trudność w przewidzeniu odroczonych, negatywnych skutków zachowań eksploatacyjnych, dylematy ograniczonych zasobów uważane są za groźniejsze, niż dylematy dóbr publicznych^[2].

Dylemat ograniczonych zasobów

Dylemat ograniczonych zasobów, zwany też pułapką społeczną^[3] (social trap) to sytuacja, w której określona zbiorowość osób (jednostek, wspólnot, organizacji, instytucji, państw) korzysta z tych samych ciężko odnawialnych lub nieodnawialnych dóbr (na przykład z zasobów naturalnych). W doraźnym interesie każdej jednostki jest maksymalne korzystanie ze wspólnych zasobów; działanie to przynosi największe, wymierne korzyści. Jednak w sytuacji, w której większość członków zbiorowości wybierze strategię eksploatacyjną, dochodzi do stanu dla wszystkich gorszego, niż stan początkowy (wyczerpanie dóbr)^[4].

Podstawowym problemem jednostki w dylemacie ograniczonych zasobów jest pytanie „czy brać” i/lub „ile wziąć”, a sekwencja zdarzeń jest następująca^[2]:

	Zachowanie		Natychmiastowa korzyść własna jednostki		Odroczona strata całej zbiorowości
Przykład:	Zabijanie zwierząt zagrożonych wyginięciem w celach zarobkowych		Zysk ze sprzedaży futer, kłów itp.		Wyginięcie zwierząt i utrata zarobku dla wszystkich

Najbardziej znanym przykładem dylematu ograniczonych zasobów jest tragedia wspólnego pastwiska.

Dylemat dóbr publicznych

Dylemat dóbr publicznych, zwany też barierą społeczną^[3] (social fence) to sytuacja, w której członkowie zbiorowości (wspólnoty, organizacji, instytucji, narodu, unii państw) muszą włożyć jakieś zasoby do wspólnej puli w celu stworzenia dobra publicznego, z którego potem będą mogli korzystać wszyscy członkowie zbiorowości. W doraźnym interesie każdej jednostki jest unikanie partycypowania w tworzeniu dobra, jeżeli jednak większość tak uczyni, to dobro nie powstanie^[4].

Podstawowym problemem jednostki w dylemacie dóbr publicznych jest pytanie „czy dać” i/lub „ile dać”, a sekwencja zdarzeń jest następująca^[2]:

	Zachowanie		Natychmiastowa strata własna jednostki		Odroczona korzyść dla całej zbiorowości
Przykład:	Wspólnota mieszkańców chce zbudować plac zabaw dla dzieci		Konieczność włożenia określonej kwoty pieniędzy lub własnego czasu		Możliwość zabawy dla wszystkich dzieci ze wspólnoty

Zobacz też

Przypisy

↑ D.M. Messick, M.B. Brewer: Solving social dilemmas: a review. W: L. Wheeler, P. R. Shaver: Review of personality and social psychology. Beverly Hills, London: Sage, 1983, s. 11–44. ISBN 0-8039-2102-0. OCLC 12757934.
↑ ^a ^b ^c J. Ł. Grzelak: Współzależność społeczna. W: J. Strelau (red.): Psychologia. Podręcznik akademicki. T. 3. Gdańsk: GWP, 2000, s. 130. ISBN 83-87957-06-2. OCLC 749849194.
↑ ^a ^b J. Platt. Social traps. „American Psychologist”. 28, s. 641–651, 1973. DOI: 10.1037/h0035723.
↑ ^a ^b P. A. M. Van Lange, W.B.G. Liebrand, D.M. Messick: Introduction and literature Review. W: W. B. G. Liebrand, D. M. Messick, H. A. M. Wilke (red.): Social dilemmas: theoretical issues and research findings. Oxford, New York: Pergamon Press Ltd., 1992, s. 8, seria: International series in experimental social psychology. ISBN 0-08-037775-0. OCLC 25873354.

[1] D.M. Messick, M.B. Brewer: Solving social dilemmas: a review. W: L. Wheeler, P. R. Shaver: Review of personality and social psychology. Beverly Hills, London: Sage, 1983, s. 11–44. ISBN 0-8039-2102-0. OCLC 12757934.

[grzelak1-2] J. Ł. Grzelak: Współzależność społeczna. W: J. Strelau (red.): Psychologia. Podręcznik akademicki. T. 3. Gdańsk: GWP, 2000, s. 130. ISBN 83-87957-06-2. OCLC 749849194.

[platt-3] J. Platt. Social traps. „American Psychologist”. 28, s. 641–651, 1973. DOI: 10.1037/h0035723.

[liebrand-4] P. A. M. Van Lange, W.B.G. Liebrand, D.M. Messick: Introduction and literature Review. W: W. B. G. Liebrand, D. M. Messick, H. A. M. Wilke (red.): Social dilemmas: theoretical issues and research findings. Oxford, New York: Pergamon Press Ltd., 1992, s. 8, seria: International series in experimental social psychology. ISBN 0-08-037775-0. OCLC 25873354.

[1]

[2]

[3]

[4]