Konarzyny (powiat chojnicki)
53°49′22″N 17°22′37″E/53,822778 17,376944
| wieś | |
 Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Konarzynach | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
702[2] |
| Strefa numeracyjna |
59 |
| Kod pocztowy |
89-607[3] |
| Tablice rejestracyjne |
GCH |
| SIMC |
0746389 |
Położenie na mapie gminy Konarzyny  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa pomorskiego  | |
Położenie na mapie powiatu chojnickiego  | |
| 53°49′22″N 17°22′37″E/53,822778 17,376944[1]
| |
Konarzyny (kaszub. Kònarzënë lub też Kònôrzënë, niem. Groß Konarczyn) – wieś kaszubska w Polsce, położona w województwie pomorskim, w powiecie chojnickim, w gminie Konarzyny[4][5]
Wieś leży przy drodze powiatowej 2512G (w 2017 przebudowanej do DW nr 212). Siedziba gminy Konarzyny.
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Konarzyny. W latach 1975–1998 wieś należała administracyjnie do województwa słupskiego.
Niedaleko wsi znajduje się byłe lotnisko wojskowe.
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0746395 | Korne | część wsi przed 1 stycznia 2024 |
Historia
[edytuj | edytuj kod]Powstanie i okres państwa krzyżackiego
[edytuj | edytuj kod]Pierwsza wzmianka o Konarzynach pochodzi z dokumentu z 1275. Dwóch krewnych pochodzących z Konarzyn Myślibór Małowy i Stanoch Małowy, będąc członkami ówczesnego stanu rycerskiego brali udział w ustalaniu granic nadanych dóbr przez Mściwoja II dla augustianów z Swornegaci[a][7].
W 1326 wielki mistrz zakonu krzyżackiego Werner von Orseln poświadczył posiadanie Konarzyn i Sąpolna przez Mirosława i jego braci po śmierci ich ojca (według dokumentu posiadane z dawien dawna „ab antiquo"). Dobra te zostały im nadane na prawie chełmińskim ze zwolnieniem od danin z krów i świń, otrzymali prawo do patronatu nad kościołem i mieli pełnić w czasie wojny służbę z koniem[8].
W posiadaniu Konarskich i kolejnych właścicieli
[edytuj | edytuj kod]Możliwe że jeszcze w czasach krzyżackich od nazwy wsi właściciele zaczęli używać nazwiska Konarscy. Według Jacka Knopka Myślibora z roku 1275 i braci z 1326 można utożsamiać z przyszłymi Konarskimi herbu Kolczyk (odmiana herbu Ossoria)[9][10]. W drugiej połowie XVI wieku Konarscy posiadali Konarzynki, połowę Konarzyn oraz większość Sąpolna. Druga połowa Konarzyn należała do Będzimirowskich i Pawłowskich. W 1630 część wsi weszła w posiadanie rodziny Plata którą następnie w 1655 odkupił sędzia tczewski Jan Garczyński. W 1636 Jan Wąglikowski odkupił od Mirosława Konarskiego jego część Konarzyn, Konarzynki i Sapolno. W 1662 Jan Piotr Tuchołka zakupił od Andrzeja Garczyńskiego za 1300 florenów część Konarzyn a w wykazie z 1682 był już właścicielem Konarzyn Wielkich i Małych. W kwietniu 1764 jego wnuk Piotr Tuchołka sprzedał Konarzyny Wielkie, Małe i Sąpolno podkomorzemu poznańskiemu Michałowi Skórzewskiemu[9].
Murowany kościół katolicki pod wezwaniem świętych Piotra i Pawła został wzniesiony przez podkomorzego malborskiego Piotra Tuchołkę w latach 1731-1744[11]. Poprzedni, drewniany kościół z 1653 r., spalił się na początku XVIII w[12].
Początek XX wieku
[edytuj | edytuj kod]W 1896 powstała w miejscowosci powstała jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej[13]. W 1909 wybudowano murowaną szkołe[14].
1918 - Rada Ludowa
[edytuj | edytuj kod]Po zakończeniu I wojny światowej w Konarzynach powstała Rada Ludowa (przybierając status rady parafialnej prawdopodobnie z powodów bezpieczeństwa). 6 grudnia 1918 powstała Rada Ludowa na powiat człuchowski z siedziba w Konarzynach której przewodniczącym został konarzyński proboszcz Alfons Schulz będąc jednocześnie przedstawicielem pozostałych rad Gochów (borzyszkowskiej i brzezińsko-borowiackiej). Na Pomorzu państwo niemieckie nadal działało i w ramach represji od 25 stycznia 1919 do 24 marca ksiądz Schulz przebywał w areszcie sądowym. Nieudaną próbę porwania księdza Schulza podjęli żołnierze Grenzschutz co zmusiło go do ucieczki do Chojnic i ukrycia się[15].
Ustalanie nowej granicy
[edytuj | edytuj kod]W 1919 w przygotowanym traktacie pokojowym Konarzyny znalazły się w ramach terytorium Polski. Na przełomie stycznia i lutego w Konarzynach pojawili się żołnierze wojska polskiego (hallerczycy)[16].
Według pierwotnych ustaleń traktatu wersalskiego miejscowość miała pozostać w granicach Niemiec, jednakże w związku z życzeniami mieszkańców w trakcie prac delimitacyjnych Konarzyny znalazły się w granicach Polski. Dla upamiętnienia tego zdarzenia 16 października 1932 odsłonięto we wsi pomnik[17].
W 1921 w gminę wiejską Konarzyny znajdującą się w powiecie chojnickim zamieszkiwało 709 mieszkańców[18]. W 1927 Konarzyny na 638 mieszkańców ok. 21% (135 osób) stanowili Niemcy[19]. Od 1921 do 1939 Komendzie Powiatowej Policji Państwowej w Chojnicach podlegał posterunek obwodowy w Konarzynach[20].
W okresie II Rzeczypospolitej stacjonowała tu placówka Straży Granicznej Inspektoratu Granicznego nr 7 „Chojnice”[21].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Według rejestru zabytków NID[22] na listę zabytków wpisany jest kościół parafialny pw. św. Piotra i Pawła, 1731, nr rej.: JE 25176 z 30.11.1929.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 56922
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 494 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ a b GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 22 grudnia 2023 r. w sprawie ustalenia, zmiany i zniesienia urzędowych nazw i rodzajów niektórych miejscowości oraz obiektów fizjograficznych (Dz.U. z 2023 r. poz. 2799)
- ↑ a b Knopek 2013 ↓, s. 70.
- ↑ Knopek 2010 ↓, s. 36.
- ↑ a b Knopek 2013 ↓, s. 129-131.
- ↑ Szutowicz 2021 ↓, s. 2.
- ↑ Knopek 2010 ↓, s. 82,84.
- ↑ Knopek 2010 ↓, s. 74.
- ↑ Tyborski 2017 ↓, s. 56.
- ↑ Knopek 2010 ↓, s. 124.
- ↑ Tyborski 2017 ↓, s. 9-11.
- ↑ Tyborski 2017 ↓, s. 13-14.
- ↑ Podniosła uroczystość w nadgranicznych Konarzynach 16 października 1932 rok
- ↑ Knopek 2013 ↓, s. 336.
- ↑ Knopek 2010 ↓, s. 348.
- ↑ Knopek 2013 ↓, s. 367.
- ↑ Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 19. ISBN 83-87424-77-3.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 9 [dostęp 2016-12-26].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jacek Knopek: Dzieje ziemi i powiatu chojnickiego. T. I: Przeszłość i teraźniejszość ziemi chojnickiej. Chojnice: 2013. ISBN 978-83-62097-56-2. [dostęp 2024-04-18].
- Jacek Knopek: Dzieje ziemi i powiatu chojnickiego. T. II: Kalendarium ziemi chojnickiej. Chojnice: 2010. ISBN 978-83-62097-25-8. [dostęp 2024-04-18].
- Krzysztof Tyborski: Konarzyny. Nadgraniczna twierdza polskości. Gdynia: Wydawnictwo Region Jarosław Ellwart, 2017. ISBN 978-83-7591-589-1.
- Andrzej Szutowicz. Ossoria, Konarscy, Konarzyny. „Biuletyn stowrzyszenia historycznego „OSORYA””, 2021. ISSN 2719-8626. [dostęp 2024-10-07].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]| Wsie | |
|---|---|
| Kolonie | |
| Osada | |
| Osady leśne | |
| Części wsi |
|
| Część kolonii |
|
| Inne miejscowości |
