Marian Pelczar
 Grób na gdańskim cmentarzu Srebrzysko | |
| Data i miejsce urodzenia |
22 marca 1905 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
9 marca 1983 |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie |
historyk, dyrektor biblioteki PAN |
| Narodowość |
polska |
| Tytuł naukowy |
doktor |
| Alma Mater | |
| Uczelnia |
Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Gdańsku (ob. Uniwersytet Gdański) |
| Małżeństwo |
Maria Pelczarowa |
| Dzieci |
Andrzej Pelczar, Maria Pelczar |
| Odznaczenia | |
        
| |
Marian Pelczar (ur. 22 marca 1905 w Nowym Sączu, zm. 9 marca 1983 w Gdańsku) – historyk, organizator i dyrektor Biblioteki Gdańskiej PAN.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Ukończył szkołę powszechną, następnie w 1923 Państwowe Gimnazjum Klasyczne w Nowym Sączu. Po zdanym egzaminie maturalnym podjął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie w 1929 otrzymał stopień doktora. W 1931 uzyskał dyplom nauczyciela szkół średnich[1]. Początkowo pracował jako nauczyciel w szkołach krakowskich[2]. W 1934 przyjechał do Wolnego Miasta Gdańska, aby wykładać historię w Polskiej Szkole Handlowej Macierzy Szkolnej. Był także działaczem harcerskim, członkiem komitetu redakcyjnego „Rocznika Gdańskiego”[3], a w latach 1937–1939 (po wojnie w latach 1945–1956) sekretarzem generalnym Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki[4].
W czasie okupacji niemieckiej mieszkał we wsi Zabierzów k. Krakowa. Pracował m.in. jako woźny, telefonista, księgowy[2]. Wraz z żoną na terenie Okręgu Szkolnego Krakowskiego nauczał na tajnych kompletach[5], równicześnie opracowywał monografię historyczną Gdańska (Polski Gdańsk został wydany w 1947)[1].
W kwietniu 1945 przybył do Gdańska w tzw. grupie operacyjnej Ministerstwa Oświaty[6]. Jego zadaniem było zorganizowanie biblioteki oraz uporządkowanie i zabezpieczenie księgozbioru. 10 kwietnia 1945 został mianowany Naczelnikiem Wydziału Kultury i Oświaty oraz dyrektorem Biblioteki Miejskiej (od 1955 jako Biblioteka Gdańska PAN), którym był do roku 1973[7].
W latach 1948–1958 i 1962–1968 był wykładowcą Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Gdańsku (obecnie Uniwersytet Gdański). W styczniu 1955 otrzymał tytuł docenta[6].
W latach 1956–1959 pełnił funkcję II wiceprezesa Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, w 1972 został członkiem honorowym towarzystwa. W 1960 został prezesem Towarzystwa Miłośników Gdańska. W latach 1972–1976 przewodniczył Radzie Naukowej Muzeum Historycznego Miasta Gdańska, w latach 1977–1984 był członkiem tej Rady[6].
Autor ponad 80 rozpraw i studiów dotyczących dziejów Pomorza oraz Gdańska. Inicjator i twórca wydawanego od 1968 rocznika „Libri Gedanenses”[8].
Był mężem Marii z domu Trnka (1903–1984). Ojciec matematyka Andrzeja i dr Marii Ryty Pelczar (ur. 1940), w latach 1998–2009 dyrektorki Biblioteki Gdańskiej PAN[9].
Zmarł w Gdańsku, pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Srebrzysko (rejon II)[10].
Ordery i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Krzyż Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1973)
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1965)
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1958)
- Złoty Krzyż Zasługi (1958)
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (26 marca 1955)[11]
- Medal Komisji Edukacji Narodowej
- Odznaka „Za opiekę nad zabytkami” (1967)
- Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”
- Odznaka honorowa „Zasłużonym Ziemi Gdańskiej” (1966)
- Odznaka honorowa „Za zasługi dla Gdańska” (1960)
- Złota Odznaka PTTK (1960)
Źródło:[6].
Nagrody
[edytuj | edytuj kod]- Nagroda naukowa Przewodniczącego MRN w Gdańsku (1953)[6]
- Nagroda Miasta Gdańska w Dziedzinie Kultury „Splendor Gedanensis” (1980)[12]
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]Od 28 października 2010 patron ulicy w Gdańsku-Jasieniu. 9 kwietnia 2018 przed Biblioteką Gdańską PAN postawiono pomnik-ławeczkę upamiętniający Mariana Pelczara[13]. 20 kwietnia 2023 odbyła się uroczystość odsłonięcia tablicy, na kamienicy przy ulicy Grottgera 9 w Oliwie, upamiętniającej Mariana Pelczara[14][15][16].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b prof. dr Marian Pelczar [online], seh.edu.gdansk.pl [dostęp 2024-10-26] (pol.).
- ↑ a b Maria Sadurska, Dyrektor, który kochał książki [online], Gdańsk Strefa Prestiżu, 17 maja 2018 [dostęp 2024-10-26] (pol.).
- ↑ Rocznik Gdański Gdańskiego Towarzystwa Naukowego [online], Rocznik Gdański [dostęp 2024-10-26] (pol.).
- ↑ Ewa Kowalska, Marian Pelczar – Tu przeżyłem bodajże najpiękniejszy dzień mego życia… [online], iBedeker [dostęp 2024-10-26] (pol.).
- ↑ Marian Pelczar, pierwszy powojenny dyrektor Biblioteki Gdańskiej, ma swoją tablicę [online], Gdańsk - oficjalny portal miasta [dostęp 2024-10-26] (pol.).
- ↑ a b c d e PELCZAR MARIAN, dyrektor Biblioteki Gdańskiej PAN, patron ulicy – Encyklopedia Gdańska [online], gdansk.gedanopedia.pl [dostęp 2024-10-26].
- ↑ Maria Pelczar. Biblioteka Miejska w Gdańsku w latach 1945–1956. „Libri Gedanenses”. Tom XXXV, s. 42, 2018. Gdańsk: Polska Akademia Nauk, Biblioteka Gdańska. ISSN 0075-9163. [dostęp 2024-10-26].
- ↑ Aleksander Baliński. Bibliografia zawartości Libri Gedanenses. Tomy I–XXXV (1968–2018). „Libri Gedanenses”. Tom XXXV, s. 275, 2018. Gdańsk: Polska Akademia Nauk, Biblioteka Gdańska. ISSN 0075-9163. [dostęp 2024-10-26].
- ↑ PELCZAR MARIA RYTA, dyrektor Biblioteki Gdańskiej PAN – Encyklopedia Gdańska [online], gdansk.gedanopedia.pl [dostęp 2024-10-26].
- ↑ Marian Pelczar. cmentarze-gdanskie.pl. [dostęp 2020-05-27].
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 104, poz. 1411 - Uchwała Rady Państwa z dnia 26 marca 1955 r. nr 0/436 - na wniosek Polskiej Akademii Nauk.
- ↑ Laureaci Nagrody Miasta Gdańska w Dziedzinie Kultury „Splendor Gedanensis” [online], bip.gdansk.pl [dostęp 2024-10-26].
- ↑ Dorota Karaś Pomnik-ławeczka Mariana Pelczara stanie w Gdańsku
- ↑ Marian Pelczar, pierwszy powojenny dyrektor Biblioteki Gdańskiej, ma swoją tablicę. gdansk.pl, 2023-04-21. [dostęp 2023-04-21]. (pol.).
- ↑ Odsłonięcie tablicy upamiętniającej dr Mariana Pelczara. gdansk.pl, 2023-04-20. [dostęp 2023-04-21]. (pol.).
- ↑ Spis tablic pamiątkowych [online], bip.gdansk.pl [dostęp 2024-10-26].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]
- Absolwenci Wydziału Filozoficzno-Historycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego
- Ludzie urodzeni w Nowym Sączu
- Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
- Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
- Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
- Odznaczeni Medalem 10-lecia Polski Ludowej
- Odznaczeni Medalem Komisji Edukacji Narodowej
- Odznaczeni odznaką honorową „Zasłużonym Ziemi Gdańskiej”
- Odznaczeni odznaką „Za opiekę nad zabytkami”
- Odznaczeni odznaką „Zasłużony Działacz Kultury”
- Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (Polska Ludowa)
- Pochowani na Cmentarzu Srebrzysko w Gdańsku
- Polscy działacze w Wolnym Mieście Gdańsku
- Polscy historycy
- Urodzeni w 1905
- Wykładowcy Uniwersytetu Gdańskiego
- Wykładowcy Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Gdańsku
- Zmarli w 1983